1. Rma Jehová nuqasaj riʼ, ¿achkë xuʼij David chrij?

¿KANTZIJ komä chë ütz nqaʼij chë Jehová kan nuqasaj riʼ? Jaʼ, rma David xuʼij reʼ: «Rït nayaʼ awescudo rchë kolotajïk chwä, y rma rït naqasaj awiʼ, rïn nüm nqʼij» (2 Sam. 22:36; Sal. 18:35). Taq David xeruʼij ri tzij riʼ, rkʼë jbʼaʼ xnatäj che rä taq ri profeta Samuel xapon chrachoch ri rutataʼ rchë nuchaʼ achkë xttok qʼatöy tzij pa ruwiʼ ri tinamït Israel. Tapeʼ David ya riʼ wä ri chʼiʼp chkë ye 8 kichʼalal kiʼ, Jehová xchaʼ ryä rchë xkanaj pa rukʼexel Saúl, ri qʼatöy tzij (1 Sam. 16:1, 10-13).

2. ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

² Kantzij na wä chë David kan junan xquʼ rkʼë jun chik salmista, ri xuʼij reʼ chrij Jehová: «Ryä nwukeʼ qa rchë nutzʼët ri kaj chqä le Ruwachʼulew, rchë nuyäk qʼanäj chpan ri poqlaj ri winäq ri nuqasaj riʼ. Ryä nuyäk qʼanäj ri winäq ri kʼo pa mebʼaʼïl [...] rchë nutzʼibʼaʼ kikʼë ri qʼatöy taq tzij» (Sal. 113:6-8). Chpan re tjonïk reʼ xtqanukʼuj kij ri jalajöj mul xkʼüt Jehová chë kan nuqasaj riʼ chqä xtqatzʼët achkë qanaʼoj nqatamaj qa chrij. Chrij riʼ, xtqatzʼët achkë nkikʼüt qa chqawäch ri xuʼän Saúl, ri profeta Daniel chqä Jesús chrij ri naqasaj awiʼ.

3. ¿Achkë runaʼoj nuʼän Jehová qkʼë, y achkë nukʼüt riʼ chqawäch?

³ Jun rubʼanik nqatzʼët chë Jehová kan nuqasaj riʼ ya riʼ ri runaʼoj nuʼän qkʼë röj, ri rusamajelaʼ, tapeʼ xa yoj ajmakiʼ. Ryä ma xa xuʼ ta nuyaʼ qʼij chqë rchë nqayaʼ ruqʼij, xa kan yoj rachiʼil nqrtzʼët (Sal. 25:14). Röj ütz nq-ok rachiʼil ryä rma xyaʼ Rukʼajol pa kamïk rchë nutöj qamak. ¡Kantzij na wä chë kan janina joyowanïk xkʼüt chqawäch!

4. ¿Achkë ruyaʼon qʼij Jehová chë nqaʼän, y achkë rma?

 ⁴ Tqatzʼetaʼ chik jun rma ri nqaʼij chë Jehová kan nuqasaj riʼ. Xa ta ryä ma ta xrajoʼ, röj ma ta nqkowin nqachaʼ achkë nqaʼän pa qakʼaslemal. Ye kʼa ryä xuʼän riʼ; kan achiʼel rubʼanik ryä kan ke riʼ xuʼän qa chqë, chqä xyaʼ qʼij chqë rchë nqachaʼ achkë nqajoʼ nqaʼän pa qakʼaslemal. Tapeʼ kan majun ta qaqʼij we nqajnamaj qiʼ rkʼë Jehová, ryä nrajoʼ chë nqayaʼ ruqʼij rma nqajoʼ chqä rma qataman chë ruyon utzil xkeqïl we nqanmaj rutzij (Deut. 10:12; Is. 48:17, 18). Kan janina nqtyoxin rma Jehová kowan nuqasaj riʼ.

5. ¿Achkë rubʼanik nukʼüt Jehová chqawäch chë kʼo chë nqaqasaj qiʼ? (Tatzʼetaʼ ri achbʼäl ri kʼo pä chwäch re revista reʼ).

⁵ Jehová nukʼüt chqawäch achkë rubʼanik nqaqasaj qiʼ rma ri runaʼoj nuʼän kikʼë ri rusamajelaʼ. Tapeʼ majun ta chik jun ri kʼo más runaʼoj chwäch ryä, ma npë ta ruyowal taq kʼo jun nyaʼö jun naʼoj che rä. Jun tzʼetbʼäl. Xyaʼ qʼij chë ri Rukʼajol xtoʼon rkʼë rchë xkiʼän ronojel ri kʼo (Prov. 8:27-30; Col. 1:15, 16). Y tapeʼ Jehová kʼo ronojel uchqʼaʼ pa ruqʼaʼ, ryä nuyaʼ samaj pa kiqʼaʼ ri nkʼaj chik. Jun tzʼetbʼäl. Ryä xuʼän chë Jesús xok ri Qʼatöy Tzij chpan ri Ruqʼatbʼäl Tzij, chqä nuʼän chë ye 144,000 winäq xtkiqʼät tzij rkʼë Jesús chlaʼ chkaj (Luc. 12:32). Ryä xtjoj Jesús rchë ntok Qʼatöy Tzij chqä Sumo Sacerdote (Heb. 5:8, 9). Chqä yerutjoj ri winäq ri xtkiqʼät tzij rkʼë ri Rukʼajol. Ye kʼa ryä, taq xtyaʼ ri samaj riʼ pa kiqʼaʼ, ma xttzeqeteʼ ta chkij rchë xttzʼët achkë rubʼanik xtkiʼän chë kisamaj. Pa rukʼexel riʼ, ryä kan xtkʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chkij chë xtkiʼän ri ruraybʼal (Apoc. 5:10).

6, 7. ¿Achkë rubʼanik nkikʼüt chë nkikʼän kinaʼoj chrij Jehová ri yaʼon uchqʼaʼ pa kiqʼaʼ?

⁶ Röj kantzij na wä chë kan kʼïy nqatamaj qa chrij Jehová. Ryä, tapeʼ ma nkʼatzin ta  ntoʼöx, nuyaʼ samaj pa kiqʼaʼ ri nkʼaj chik. Ri tataʼaj chqä ri ukʼwäy taq bʼey pa congregación xtkikʼüt chë najin nkikʼän kinaʼoj chrij Jehová we xtkiyaʼ samaj pa kiqʼaʼ ri nkʼaj chik chqä ma xketzeqeteʼ ta chkij rchë nkitzʼët achkë rubʼanik nkiʼän che rä kisamaj. Riʼ xttoʼon rchë xtbʼan ri samaj chqä rchë xketjöx nkʼaj chik rchë ma xtkixiʼij ta kiʼ nkiʼän jun samaj (Is. 41:10). ¿Achkë más nkitamaj chrij Jehová ri winäq ri yaʼon uchqʼaʼ pa kiqʼaʼ?

⁷ Le Biblia nukʼüt chë Jehová yerukʼoxaj ri ru-ángeles taq ryeʼ nkajoʼ nkiʼij apü achkë nkiquʼ (1 Rey. 22:19-22). ¿Achkë rubʼanik ri teʼej tataʼaj nkikʼän kinaʼoj chrij Jehová? Taq ütz xtuʼän, ryeʼ ütz nkikʼutuj chkë ri kalkʼwal achkë rubʼanik nkiquʼ ryeʼ chë más ütz nbʼan che rä jun samaj. Y we ütz nuʼän, ri teʼej tataʼaj ütz nkiʼän ri xkiʼij ri kalkʼwal chkë.

8. ¿Achkë rubʼanik xkʼüt Jehová chë ma xikʼo ta rukʼuʼx kikʼë Abrahán chqä Sara?

⁸ Jehová nukʼüt chqä chë nuqasaj riʼ rma ma nikʼo ta rukʼuʼx kikʼë ri rusamajelaʼ. Jun tzʼetbʼäl. Ryä ma npë ta ruyowal taq ri rusamajelaʼ kan pa rubʼeyal nkikʼutuj che rä chrij ri ruchʼobʼon yeruʼän. Tnatäj chqë chë ryä xyaʼ ruxkïn taq Abrahán xuʼij che rä chë chwäch ryä ma pa rubʼeyal ta chë nchup kiwäch Sodoma chqä Gomorra (Gén. 18:22-33). Y ma tqamestaj ta achkë runaʼoj xkʼüt taq Sara, ri rixjayil Abrahán, xa xtzeʼen taq xkʼoxaj chë xtkanaj pa yabʼil tapeʼ ya bʼenäq chik rujunaʼ. Jehová ma xpë ta ruyowal chqä ma xqasaj ta ruqʼij Sara (Gén. 18:10-14).

9. ¿Achkë ütz nkitamaj qa chrij Jehová ri teʼej tataʼaj chqä ri ukʼwäy taq bʼey?

⁹ Rïx, teʼej tataʼaj chqä ukʼwäy taq bʼey, ¿achkë ütz nitamaj qa chrij ri runaʼoj Jehová? Tikʼutuj qa reʼ chiwäch: «¿Achkë nnaʼoj nkʼüt taq jun chkë walkʼwal o jun qachʼalal pa congregación ma junan ta nquʼ chrij jun ri nchʼobʼon nbʼän? ¿Chanin nbʼij che rä chë ryä xa sachnäq? ¿O ntäj nqʼij rchë nqʼax chi nwäch achkë rma ke riʼ nuquʼ?». Kantzij na wä chë ri familias chqä ri congregación kan xtkïl utzil we ri yaʼon uchqʼaʼ pa kiqʼaʼ nkikʼän kinaʼoj chrij Dios. Kʼa komä, qatzjon pä chrij ri naʼoj nqatamaj qa chrij Jehová rma nuqasaj riʼ. Komä tqatzʼetaʼ achkë más nqatamaj chrij ri naqasaj awiʼ rkʼë ri tzʼetbʼäl xkiyaʼ qa jojun chkë ri rusamajelaʼ Dios ojer.

10. ¿Achkë rubʼanik nuyaʼ qanaʼoj Jehová?

¹⁰ Rma Jehová ya riʼ ri «Nimaläj Qatijonel», chpan ri Ruchʼaʼäl yeruyaʼon qa tzʼetbʼäl ri achoq chkij ütz nqesaj wä qanaʼoj (Is. 30:20, 21). Röj ütz nqchʼobʼon chkij winäq ri yerutzjoj le Biblia ri xkikʼüt naʼoj ri yeqä chwäch Dios, achiʼel ri naʼoj ri nqrtoʼ rchë nqʼax chqawäch chë ma jontir ta nqkowin nqaʼän. Chqä ütz nqakʼän qa qanaʼoj chrij ri xbʼanatäj kikʼë ri ma xkikʼüt ta ri naʼoj riʼ (Sal. 37:37; 1 Cor. 10:11).

11. ¿Achkë nqatamaj qa chrij ri xuʼän Saúl?

¹¹ Qchʼobʼon chrij ri xbʼanatäj rkʼë Saúl, ri qʼatöy tzij. Taq kʼa kʼajol na, ryä nuqasaj wä riʼ chqä nunaʼ wä chë ma kan ta kʼo ruqʼij, y rma riʼ kʼayewal xuʼän chwäch xerukʼän mamaʼ taq samaj (1 Sam. 9:21; 10:20-22). Ye kʼa taq xok qʼatöy tzij, ryä ma xqasaj ta chik riʼ chqä xeruʼän bʼanobʼäl ri ma pa ruqʼaʼ ta ryä kʼo wä chë nuʼän. Kʼo jun qʼij, xikʼo rukʼuʼx xyoʼej ri profeta Samuel. Pa rukʼexel nukʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chë Jehová xtköl rutinamit, ryä xa xkʼüt chë kowan nunaʼ riʼ rma xporoj jun sacrificio chwäch Jehová tapeʼ kʼo wä chë ma nuʼän ta riʼ. Riʼ xuʼän chë Jehová xpë ruyowal che rä chqä rma riʼ xresaj ri qʼatbʼäl tzij pa ruqʼaʼ (1 Sam. 13:8-14). Reʼ nukʼüt chqawäch chë  nkʼatzin nqaqasaj qiʼ rchë ma yeqaʼän ta bʼanobʼäl ri xa nkiqasaj ruqʼij Jehová.

12. ¿Achkë utziläj tzʼetbʼäl xyaʼ qa Daniel chqawäch?

¹² Ri profeta Daniel kan xyaʼ qa jun utziläj tzʼetbʼäl chqawäch, rma ma xuʼän ta achiʼel xuʼän Saúl. Chpan ri rukʼaslemal, ryä xkʼüt chë xqasaj riʼ rma xyaʼ qʼij chë yë Jehová xkʼwan rubʼey. Jun tzʼetbʼäl. Taq Dios xksaj rchë xuʼij che rä Nabucodonosor achkë ntel chë tzij ri rachïkʼ, Daniel ma xuʼij ta chë yë ryä xtbʼanö riʼ, rma retaman wä chë ruyonïl ma ta xkowin xuʼän riʼ; rma riʼ xuʼij chë yë Jehová tyaʼöx ruqʼij (Dan. 2:26-28). ¿Achkë nqatamaj qa chrij reʼ? We kan jaʼäl taq experiencias yeqïl taq nqatzjoj le Biblia o ri qachʼalal nqä chkiwäch ri rubʼanik yeqayaʼ tzijonem, röj kʼo chë yë Jehová nqayaʼ ruqʼij. Tqayaʼ chwäch qan chë, we ryä ma nqrtoʼ ta pä, majun ta nqkowin nqaʼän (Filip. 4:13). Ke riʼ xtqakʼüt chqä chë najin nqakʼän qanaʼoj chrij Jesús. Tqatzʼetaʼ achkë rma nqaʼij riʼ.

13. ¿Achkë nqatamaj qa chrij Jesús rkʼë ri nuʼij chpan Juan 5:19 chqä 30?

¹³ Tapeʼ kan Rukʼajol Dios, Jesús ronojel mul xkʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chrij Jehová (taskʼij ruwäch Juan 5:19, 30). Majun bʼëy xkʼüt ta chë achiʼel ta ryä kʼo más ruchqʼaʼ chwäch Rutataʼ. Filipenses 2:6 nuʼij chë Jesús «ma xquʼ ta chë nkanaj qa pa rukʼexel Dios chqä chë nujnamaj riʼ rkʼë Dios». Ryä retaman wä jaruʼ uchqʼaʼ yaʼon pa ruqʼaʼ chqä ronojel mul xnmaj rutzij Rutataʼ.

14. ¿Achkë xuʼän Jesús taq kʼo jun xkʼutüx che rä ri ma pa ruqʼaʼ ta ryä kʼo wä chë nuyaʼ?

¹⁴ Qchʼobʼon chrij ri naʼoj xkʼüt Jesús taq kʼo jun xkʼutüx che rä rma ri ruteʼ Santiago chqä Juan. Ri ixöq riʼ xrajoʼ ta chë ri ral xetzʼyeʼ ta chuxkïn Jesús taq xtkiqʼät tzij pa Ruqʼatbʼäl Tzij Dios. Ye kʼa Jesús xkʼüt chë kan retaman wä jaruʼ uchqʼaʼ yaʼon pa ruqʼaʼ, rma xuʼij chkë chë xa xuʼ pa ruqʼaʼ ri Rutataʼ ri kʼo chkaj kʼo wä nuʼän ri najin nkikʼutuj che rä (Mat. 20:20-23). Nqʼalajin kʼa chë Jesús ronojel mul xqasaj riʼ chqä majun bʼëy xuʼän ta jun bʼanobʼäl ri xuʼän ta chë xa xqasaj ruqʼij ri rutataʼ (Juan 12:49). ¿Achkë rubʼanik nqakʼän qanaʼoj chrij ri utziläj tzʼetbʼäl xyaʼ qa chqawäch?

15, 16. ¿Achkë rubʼanik nqasmajij ri pixaʼ kʼo chpan 1 Corintios 4:6?

¹⁵ Röj nqakʼüt chë najin nqakʼän qanaʼoj chrij Jesús taq nqanmaj ri pixaʼ kʼo chpan 1 Corintios 4:6 ri nuʼij: «Ma tiyaʼ ta ruwiʼ ronojel ri  tzʼibʼatäl qa». Rma riʼ, taq jun winäq nukʼutuj jun runaʼoj chqë, ma tqatäj ta qaqʼij chrij chë tbʼanaʼ kan achiʼel nqajoʼ röj chqä ma tqaʼij ta che rä ri naʼäy npë pa qajolon. Pa rukʼexel riʼ, xa tqatoʼ kikʼë ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia chqä chkipan ri qa-publicaciones. Ke riʼ xtqakʼüt chë nqaqasaj qiʼ, rma ma xtqakʼüt ta chë achiʼel ta kan jontir qataman. Chqä xtqakʼüt chë ri rupixaʼ Jehová más ye ütz chwäch xa bʼaʼ achkë naʼoj ri nqajoʼ nqayaʼ (Apoc. 15:3, 4).

¹⁶ Achiʼel qatzʼeton pä, taq nqaqasaj qiʼ najin nqayaʼ ruqʼij Jehová. Komä xtqatzʼët chqä chë ri naʼoj riʼ xtqrtoʼ rchë xtqanaʼ kiʼkʼuxlal chqä rchë ütz xtqakʼwaj qiʼ kikʼë ri nkʼaj chik.

17. ¿Achkë rma ri winäq ri nkiqasaj kiʼ nkinaʼ kiʼkʼuxlal?

¹⁷ We röj nqaqasaj qiʼ, más ma kʼayewal ta xtuʼän chqawäch nqanaʼ kiʼkʼuxlal. ¿Achkë rma? Rma ri naʼoj riʼ nuʼän chë nqanaʼ chë ma jontir ta nqkowin nqaʼän, y riʼ xtuʼän chë xtqtyoxin taq kʼo jun nutzüj rutoʼik chqë. Tnatäj chqë achkë xbʼanatäj taq Jesús xeruknaj ri 10 winäq ri kʼo wä lepra chkij. Xa xuʼ jun xtzolin rkʼë rchë xtyoxij che rä rma xknaj. Ri achiʼ riʼ, rma xqasaj riʼ, xqʼax chwäch chë ruyonïl ma ta xkowin xknaj riʼ. Rma riʼ kan xtyoxin chqä xyaʼ ruqʼij Dios (Luc. 17:11-19).

18. ¿Achkë rubʼanik ri nqaqasaj qiʼ nqrtoʼ rchë ütz nqakʼwaj qiʼ kikʼë ri nkʼaj chik? (Romanos 12:10).

¹⁸ Ri winäq ri nkiqasaj qiʼ kan ütz nkikʼwaj kiʼ kikʼë ri nkʼaj chik chqä ye kʼo utziläj kichiʼil. ¿Achkë rma? Rma nqʼax chkiwäch chë ri nkʼaj chik kʼo utziläj taq naʼoj kikʼë chqä ma kʼayewal ta nuʼän chkiwäch nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chkij ri winäq riʼ. Chqä kan ntel kikʼuʼx taq jun winäq ütz ntel ronojel chwäch chpan ri rusamaj Jehová y kan rkʼë ronojel kan nkiʼij che rä chë ütz ri samaj najin nuʼän (taskʼij ruwäch Romanos 12:10).

19. ¿Achkë rma ma ütz ta nqanaʼ qiʼ?

 ¹⁹ Ye kʼa ri winäq ri kowan nkinaʼ kiʼ kʼayewal nuʼän chkiwäch nkiʼij chkë ri nkʼaj chik chë ütz ri samaj najin nkiʼän rma más nqä chkiwäch chë xa chkë ryeʼ nbʼix wä riʼ. Ryeʼ nqä chkiwäch nkijnamaj kiʼ kikʼë ri nkʼaj chik xa xuʼ rchë nkitzʼët achkë más nkowin nuʼän jun samaj. Pa rukʼexel yekitjoj ri nkʼaj chik chqä nkiyaʼ samaj pa kiqʼaʼ, kan yë ryeʼ yebʼanö jontir rma nkiquʼ chë xa xuʼ ke riʼ ütz ntel jun samaj, ntel chë tzij, achiʼel wä nqä chkiwäch ryeʼ. Y kʼïy mul nkirayij nyaʼöx más uchqʼaʼ pa kiqʼaʼ chqä itzel yekitzʼët ri nbʼan riʼ kikʼë (Gál. 5:26). Ri winäq riʼ kʼïy mul ma kan ta nyalöj kachbʼilanïk rkʼë jun chik. Rma riʼ, we nqanaʼej chë achiʼel ta xa najin nqanaʼ qiʼ, tqakʼutuj che rä Jehová chë tqrtoʼ rchë nqajäl rubʼanik nqchʼobʼon rchë chë ri itzel naʼoj riʼ ma nkanaj ta qa pa qan (Rom. 12:2).

20. ¿Achkë rma kʼo chë nqaqasaj qiʼ?

²⁰ Kan nqatyoxij che rä Jehová rma nuqasaj riʼ. Röj nqatzʼët riʼ rma runaʼoj nuʼän kikʼë ri rusamajelaʼ, y röj kan nqajoʼ nqakʼän qanaʼoj chrij. Röj chqä nqajoʼ nqakʼän qanaʼoj chkij ri rusamajelaʼ Jehová ri xkiyaʼ ruqʼij chqä xkiqasaj kiʼ chwäch. Y kan ronojel mul nqajoʼ nqayaʼ ruqʼij rma xa xuʼ ryä taqäl chrij nukʼül riʼ (Apoc. 4:11). We xtqaʼän riʼ, röj xtqkowin xtq-ok rachiʼil Jehová xtbʼä qʼij xtbʼä säq, rma ryä kowan yerajoʼ ri nkiqasaj kiʼ.