1, 2. a) ¿Achkë xbʼix chkë oxiʼ ru-apóstoles Jesús ri kʼo chë nkiʼän, y achkë xkiʼän ryeʼ? b) ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

 TAQ xkiʼän yän ri Pascua pa junaʼ 32, ri apóstoles Pedro, Santiago chqä Juan xkitzʼët jun nimaläj visión. Pa ruwiʼ jun mamaʼ juyuʼ, rkʼë jbʼaʼ chwäch jun peraj che rä ri juyuʼ Hermón, Jesús xjalatäj rachbʼäl chkiwäch ryeʼ. Le Biblia nuʼij reʼ: «Ri rupaläj ryä xtzʼitzʼan kan achiʼel ri Qʼij chqä rutzyaq xuʼän säq kan achiʼel ri saqïl» (Mat. 17:1-4). Taq jbʼaʼ ma nkʼis ri visión, ri apóstoles xkikʼoxaj chë Dios xuʼij pä reʼ: «Ya reʼ ri Nkʼajol ri janina nwajoʼ; rïn kan kiʼ nkʼuʼx rkʼë. Tikʼoxaj rutzij» (Mat. 17:5). Rkʼë ri rubʼanik xkikʼwaj kikʼaslemal, ri oxiʼ apóstoles riʼ xkikʼüt chë kan xkikʼoxaj rutzij Jesús, y röj ke riʼ chqä nqajoʼ nqaʼän.

² Chpan ri jun qa tjonïk, xqatamaj qa chë jun rubʼanik ri nqakʼüt chë najin nqakʼoxaj rutzij Jesús ya riʼ taq kʼo nqayaʼ qa kibʼanik. Chpan re tjonïk reʼ xtqatzjoj kij kaʼiʼ ri xuʼij Jesús chë kʼo chë nqaʼän.

3. Rkʼë ri nuʼij chpan Mateo 7:13 chqä 14, ¿achkë kʼo chë nqaʼän röj?

³ (Taskʼij ruwäch Mateo 7:13, 14). Jesús xuʼij chë kʼo kaʼiʼ puertas ri jalajöj bʼey nqrkʼwaj wä, jun «nüm ruwäch» chqä jun «koʼöl ruwäch». Majun ta jun rox bʼey. Chqajujnal röj kʼo chë nqatzʼët achkë bʼey xtqbʼä wä. Kan janina rejqalen  achkë bʼey xtqakʼwaj rma ya riʼ xtbʼanö chë xtqïl ri kʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta o manä.

4. ¿Achkë ütz nqaʼij chrij ri «nüm ruwäch» bʼey?

⁴ Janina nkʼatzin nqatzʼët chë re kaʼiʼ bʼey reʼ ma ye junan ta. Chpan ri «nüm ruwäch» bʼey kan ye kʼïy yebʼä rma ma kʼayewal ta nakʼwaj. Kʼïy chkë ri winäq riʼ ma yeʼel ta äl chpan ri bʼey riʼ rma nkajoʼ chë ütz yetzʼet kimä ri nkʼaj chik. Ryeʼ ma nqʼax ta pa kijolon chë xa yë Satanás najowan chë yebʼä chpan ri bʼey riʼ, ri xa pa kamïk nbʼä wä (1 Cor. 6:9, 10; 1 Juan 5:19).

5. ¿Achkë kibʼanon jojun rchë nkïl ri koʼöl ruwäch bʼey chqä rchë yebʼä chpan?

⁵ Ri jun chik bʼey ri xtzjoj Jesús ya riʼ ri «koʼöl ruwäch». Ryä xuʼij chë ma ye kʼïy ta yeʼilö ri bʼey riʼ. ¿Achkë rma? Chpan ri jun chik versículo, Jesús xuʼij chë tqachajij qiʼ chkiwäch ri ma tzij ta chë ye profetas (Mat. 7:15). Chwäch le Ruwachʼulew kan pa mil religiones ye kʼo, y kan ronojel bʼaʼ chkë riʼ nkiʼij chë yë ri kantzij taq naʼoj ye kʼo chpan le Biblia nkikʼüt. Rma kan kʼïy religiones ye kʼo, kan pa millón winäq nsach chkiwäch chqä ma nuʼij ta chik riʼ kan nkikanuj ri bʼey ri nqrkʼwaj chpan ri kʼaslemal. Ye kʼa ryeʼ yekowin nkïl ri bʼey riʼ, rma Jesús xuʼij: «We kan xtiʼän ri xinkʼüt chiwäch, xtqʼalajin chiwij chë kantzij yïx nutzeqelbʼëy; chqä xtitamaj ri kantzij, y ri kantzij xkixurköl» (Juan 8:31, 32). Xa matyox chë rït ma xatzeqelbʼej ta kij ri winäq. Pa rukʼexel riʼ, kan xakanuj ri kantzij chrij Dios. Rma riʼ xachäp runukʼuxik le Biblia rchë xatamaj achkë nrajoʼ Dios chqä rchë xasmajij ri xkʼüt qa Jesús. Jojun chkë ri xatamaj ya riʼ chë Jehová nrajoʼ chë röj tqatzelaj ri naʼoj nkikʼüt ri religiones ri ma pa rubʼeyal ta nkiyaʼ ruqʼij chqä chë ma keqaʼän ta nmaqʼij y costumbres ri xa kikʼë winäq ye petenäq wä. Rït chqä xatzʼët chë kʼo mul kʼayewal nuʼän chqawäch nqaʼän ri nrajoʼ Jehová chqä yeqayaʼ qa bʼanobʼäl ri ma yeqä ta chwäch ryä (Mat. 10:34-36). Rkʼë jbʼaʼ rït kʼayewal xuʼän chawäch xaʼän jontir riʼ. Ye kʼa rma kowan xawajoʼ ri Qatataʼ kʼo chkaj chqä xawajoʼ chë ryä kiʼ rukʼuʼx nuʼän awkʼë, rït xaʼän ri najowatäj. Kantzij na wä chë Jehová kan kiʼ rukʼuʼx rubʼanon awkʼë (Prov. 27:11).

6. Achiʼel nuʼij chpan Salmo 119:9, 10, 45 chqä 133, ¿achkë xtqtoʼö rchë ma xtq-el ta qa chpan ri koʼöl ruwäch bʼey?

⁶ We yoj bʼenäq chik chpan ri koʼöl ruwäch bʼey, ¿achkë xtqtoʼö rchë ma xtq-el ta qa chpan? Tqaquʼ rij re tzʼetbʼäl reʼ. Chkipan jojun tinamït, ri koʼöl kiwäch bʼey chqä ri ye kʼo chuchiʼ jun swan yaʼon kichiʼ rchë chë ri chʼichʼ ma kan ta yejelun apü chuchiʼ swan o rchë ma yebʼä ta äl pa swan. ¿Kʼo komä jun xtbʼin chë ri ruchiʼ bʼey riʼ ma ütz ta rubʼanon rma xa nuqʼät rchë ma nbʼä ta äl pa swan? Manä, majun ta xtbʼin riʼ. Ri naʼoj yeruyaʼon qa Jehová chpan le Biblia ye achiʼel ri ruchiʼ bʼey riʼ, rma yojkitoʼ rchë ma nq-el ta qa chpan ri koʼöl ruwäch bʼey (taskʼij ruwäch Salmo 119:9, 10, 45, 133).

7. ¿Achkë rubʼanik kʼo ta chë nkitzʼët ri qʼopojiʼ kʼojolaʼ ri koʼöl ruwäch bʼey?

⁷ Rït, ri kʼa yït kʼajol o qʼopoj na, ¿kʼo mul anaʼon chë ri naʼoj yeruyaʼ pä Jehová xa yatkiqʼät rchë naʼän ri nawajoʼ? Ya riʼ nrajoʼ Satanás chë rït naquʼ. Ryä nrajoʼ chë rït naquʼ chë ri winäq ri ye bʼenäq chpan ri nüm ruwäch bʼey achiʼel ta más kiʼ kikʼuʼx. Ryä chqä nrajoʼ chë rït naquʼ chë ri awachiʼil pa tijobʼäl chqä ri winäq ri yeʼatzʼët pa Internet más  jaʼäl ye bʼenäq pa kikʼaslemal, chqä chë ri naʼoj yeruyaʼ pä Jehová xa najin nkiʼän chë rït ma kiʼ ta akʼuʼx naʼän. * Ye kʼa ma tamestaj ta chë Satanás ma nrajoʼ ta chë ri ye bʼenäq chpan rubʼey nkitzʼët achkë xtkibʼewlaʼ taq xtbʼekʼis ri bʼey. Ye kʼa Jehová kan rukʼutun chawäch achkë utzil xtkibʼewlaʼ ri winäq ri ma xkeʼel ta qa chpan ri bʼey ri nqrkʼwaj chpan ri kʼaslemal (Sal. 37:29; Is. 35:5, 6; 65:21-23).

8. ¿Achkë nkitamaj ri qʼopojiʼ kʼojolaʼ chrij Olaf?

⁸ Tatzʼetaʼ achkë natamaj qa chrij Olaf. * Ri rachiʼil pa tijobʼäl nkajoʼ wä chë ryä yeruʼän tzʼil taq bʼanobʼäl. Taq ryä xuʼij chkë chë ri testigos de Jehová nkismajij ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia, ye kʼïy qʼopojiʼ ri ye kʼo pa rutijobʼäl kan más xkitäj kiqʼij chrij chë tbʼanaʼ tzʼil taq bʼanobʼäl kikʼë. Tapeʼ ke riʼ, ryä ma xqä ta pa kiqʼaʼ rachiʼil. Y ma xa xuʼ  ta ri kʼayewal riʼ xkʼüt pä riʼ chwäch. Ryä nuʼij: «Ri ntijonelaʼ xkitäj kiqʼij chwij chë kibʼä pa universidad rma ya riʼ nuʼän chë ri nkʼaj chik nkiyaʼ aqʼij. Ryeʼ xkiʼij chwä chë we ma xtinbʼän ta riʼ, ma xtinwïl ta jun utziläj nsamaj o ma kiʼ ta nkʼuʼx xtinbʼän pa nkʼaslemal». ¿Achkë xtoʼö Olaf? Ryä nuʼij: «Xenkanuj utziläj wachiʼil pa congregación ri xeʼok achiʼel ta n-familia. Chqä xintäj nqʼij rchë más xinnukʼuj ruwäch le Biblia. Taq más xinbʼän riʼ, más xinyaʼ chi nwäch chë xinwïl ri kantzij chqä más xinyaʼ chwäch wan nyaʼ ruqʼij Jehová».

9. ¿Achkë kʼo chë nqaʼän we ma nqajoʼ ta nq-el qa chpan ri koʼöl ruwäch bʼey?

⁹ Satanás kʼo ta nrajoʼ chë nq-el qa chpan ri bʼey ri nqrkʼwaj chpan ri kʼaslemal chqä chë nqbʼä kikʼë ri nkʼaj chik winäq chpan ri nüm ruwäch bʼey ri xa pa kamïk nbʼä wä (Mat. 7:13). Ye kʼa, we xtqanmaj rutzij Jesús chqä xtqatzʼët chë ri koʼöl ruwäch bʼey xa nqrchajij, ma xtq-el ta qa chpan ri bʼey riʼ. Tqatzʼetaʼ chik jun ri xuʼij Jesús chë kʼo chë nqaʼän.

10. Rkʼë ri nuʼij chpan Mateo 5:23 chqä 24, ¿achkë xuʼij Jesús chë kʼo chë nqaʼän?

¹⁰ (Taskʼij ruwäch Mateo 5:23, 24). Chkipan re versículos reʼ, Jesús najin ntzjon chrij jun ri kan kʼo rejqalen chkiwäch ri judíos. Tqabʼanaʼ che rä chë jun winäq kʼo pa templo chqä jbʼaʼ ma nuyaʼ apü jun chköp che rä ri sacerdote rchë nutzüj che rä Jehová. We chaq kʼateʼ nnatäj pä che rä chë ri ruchʼalal ma kan ta kiʼ rukʼuʼx rubʼanon rkʼë, ri winäq riʼ kʼo wä chë nuyaʼ qa ri chköp chriʼ chqä nbʼä äl. ¿Achkë rma? Rma kʼo wä jun ri kan kʼo rejqalen ri nkʼatzin nuʼän naʼäy kʼa riʼ nuyaʼ ri spanïk che rä Jehová. Jesús xuʼij: «Naʼäy tabʼesoloʼ ri kʼayewal rkʼë awachʼalal».

11. ¿Achkë xuʼän Jacob rchë xsöl ri kʼayewal kʼo chkiwäch rkʼë Esaú?

¹¹ Kan kʼïy nqatamaj chrij ri rubʼanik nqasöl jun kʼayewal taq nqanukʼuj rij jun ri xbʼanatäj pa rukʼaslemal Jacob. Taq Jacob rukʼwan wä chik jun 20 junaʼ alenäq äl chpan ri tinamït ri akuchï xaläx wä, Dios xksaj jun ángel rchë xuʼij che rä chë ttzolin (Gén. 31:11, 13, 38). Ye kʼa, kʼo wä jun kʼayewal chwäch. Ryä xbʼä äl näj rma Esaú, ri runimal, xrajoʼ xkamsaj (Gén. 27:41). Jacob ruxiʼin wä riʼ chë runimal kʼa itzel na nunaʼ che rä (Gén. 32:7). ¿Achkë xuʼän Jacob rchë xsöl ri kʼayewal kʼo chkiwäch rkʼë runimal? Naʼäy, ryä xkʼutuj rutoʼik che rä Jehová. Chrij riʼ, xtäq äl jun mamaʼ spanïk che rä Esaú (Gén. 32:9-15). Y pa rukʼisbʼäl, taq xkibʼewlaʼ kiʼ, Jacob xkʼüt chwäch Esaú chë kan kʼo ruqʼij chwäch. Ryä ma xa xuʼ ta jmul o kamul xqasaj riʼ pan ulew chwäch, xa kan siete mul xuʼän riʼ. Achiʼel nqatzʼët, Jacob kan ma xnaʼ ta riʼ chqä ma xqasaj ta ruqʼij ruchʼalal taq xsöl ri kʼayewal rkʼë (Gén. 33:3, 4).

12. ¿Achkë nqatamaj chrij ri xuʼän Jacob?

¹² Kʼo jun nqatamaj chrij ri xuʼän Jacob taq majanä tbʼerilaʼ riʼ rkʼë runimal chqä chrij ri rubʼanik xtzjon rkʼë. Naʼäy, ryä xkʼutuj che rä Jehová chë ttoʼ pä. Chrij riʼ, xkʼüt chë najin nuʼän ri xkʼutuj che rä Jehová rma xuʼän jontir ri kʼo pa ruqʼaʼ rchë xsöl ri kʼayewal rkʼë runimal. Y, taq xkibʼewlaʼ kiʼ, ma xtäj ta ruqʼij chë ttzʼetetäj achkë ajmak. Pa rukʼexel riʼ, ri xrajoʼ ryä ya riʼ nusöl ri kʼayewal kʼo chkiwäch rkʼë runimal. ¿Achkë rubʼanik nqakʼän qanaʼoj chrij Jacob?

13, 14. ¿Achkë kʼo chë nqaʼän we nqatzʼët chë jun qachʼalal ma kiʼ ta rukʼuʼx rubʼanon qkʼë?

¹³ Jontir röj, ri yoj bʼenäq chpan ri bʼey ri nqrkʼwaj chpan ri kʼaslemal, ma nqajoʼ ta njeʼ chʼaʼoj chqawäch kikʼë ri qachʼalal (Rom. 12:18). Rma riʼ, ¿achkë kʼo chë nqaʼän we nqanaʼej chë jun qachʼalal ma kan ta kiʼ rukʼuʼx rubʼanon qkʼë? Achiʼel xuʼän Jacob, röj chqä nkʼatzin nqchʼö rkʼë Jehová rchë nqaʼij che rä chë tqrtoʼ pä rkʼë rusolik ri kʼayewal riʼ.

¹⁴ Chqä ütz nqajäm qawäch rchë nqatzʼët achkë qanaʼoj najin nqakʼüt. Rkʼë jbʼaʼ ütz nqakʼutuj qa reʼ chqawäch: «Taq jun wachʼalal ma kiʼ ta rukʼuʼx rubʼanon wkʼë, ¿nkʼutuj kuyubʼäl mak che rä tapeʼ ma yïn ta ajmak? ¿Achkë komä nunaʼ Jehová chqä Jesús taq rïn ntäj nqʼij rchë nsöl jun kʼayewal tapeʼ ma yïn ta ajmak?». Ri kiqʼalajsaxik re kʼutunïk reʼ xkojkitoʼ rchë xtqakʼoxaj rutzij Jesús chqä rchë xtqbʼä rkʼë qachʼalal rchë xtqasöl ri kʼayewal. Ri tzʼetbʼäl xyaʼ qa Jacob xtqrtoʼ rchë röj xtqkowin xtqaʼän riʼ.

15. ¿Achkë rubʼanik nqrtoʼ Efesios 4:2 chqä 3 rchë nqasöl jun kʼayewal kʼo chqawäch rkʼë jun qachʼalal?

¹⁵ ¿Achkë ta komä xbʼanatäj xa ta Jacob kowan ta xnaʼ riʼ taq xapon chwäch runimal? Rkʼë jbʼaʼ ma ta ütz xel jontir chwäch. Ya riʼ ütz nqaquʼ taq nqtzjon rkʼë jun qachʼalal rchë nqasöl jun kʼayewal. Röj nkʼatzin ma nqanaʼ ta qiʼ taq nqakʼutuj kuyubʼäl mak (taskʼij ruwäch Efesios 4:2, 3). Proverbios 18:19 nuʼij: «Más kʼayewal xkatzjon rkʼë jun awachʼalal ri xa ruyowal chawä chwäch ri yatok apü chpan jun tinamït ri kʼo mamaʼ taq tzʼaq chrij, y kʼo chʼaʼoj ri ye achiʼel trancas ri yeyaʼöx chuchiʼ jun kowiläj jay». Ri rubʼanik xtqakʼutuj kuyubʼäl mak rkʼë jbʼaʼ ya riʼ xttok ri llave rchë xtq-ok apü chpan ri «kowiläj jay» riʼ.

16. Taq nqabʼesoloʼ jun kʼayewal, ¿achkë ütz nqaquʼ äl rij, y achkë rma?

¹⁶ Chqä kowan ruqʼij nqaquʼ äl achkë xtqaʼij che rä ri qachʼalal ri ruyowal chqë y achkë rubʼanik xtqaʼij che rä. Taq qabʼanon chik riʼ, ütz nqbʼä rkʼë rchë nqasöl xa bʼa achkë kʼayewal ri xbʼanö chë xsokotäj ran. Rkʼë jbʼaʼ pa naʼäy kʼo xtuʼij chqë ri ma kan ta xtqä chqawäch. Ye kʼa tqatjaʼ qaqʼij rchë ma npë ta qayowal o rchë nqakanuj achkë  ajmak, rma ya riʼ ma xtuʼän ta chë xtqasöl ri kʼayewal. Tnatäj chqë chë ri ma njeʼ ta chʼaʼoj chqakojöl más ruqʼij chwäch ri nqakanuj achkë ajmak (1 Cor. 6:7).

17. ¿Achkë natamaj qa rït chrij ri xuʼän Gilbert?

¹⁷ Tqatzʼetaʼ achkë xuʼän jun qachʼalal ri rubʼiniʼan Gilbert rchë xsöl jun kʼayewal. Ryä nuʼij: «Kowan wä chʼaʼoj nqaʼän rkʼë nmiʼal. Más kaʼiʼ junaʼ xintäj nqʼij rchë kan pa rubʼeyal xitzjon rkʼë rchë jmul chik junan nuʼän qawäch». ¿Achkë chik más xuʼän? Ryä nuʼij: «Taq yitzjon wä rkʼë, naʼäy wä nbʼij che rä Jehová chë kirutoʼ pä rchë ma chanin ta npë nyowal we kʼo jun ma pa rubʼeyal ta nuʼij chwä. Kʼo chë ma xinkʼewaj ta xinküy rumak. Xqʼax chi nwäch chë ma yë ta ri nwajoʼ rïn kʼo más ruqʼij, xa kan yë ri ma njeʼ ta chʼaʼoj chqakojöl». ¿Achkë utzil xrïl Gilbert rma xuʼän riʼ? Ryä nuʼij: «Komä kan kiʼ nkʼuʼx, rma kan junan qawäch rkʼë jontir n-familia».

18, 19. We nqatzʼët chë jun qachʼalal xa ruyowal chqë, ¿achkë kʼo chë nqaʼän, y achkë rma?

¹⁸ Achiʼel qatzʼeton pä, ¿achkë nkʼatzin nqaʼän we nqatzʼët chë jun qachʼalal xa ruyowal chqë? Achiʼel xuʼij Jesús, röj nkʼatzin nqasöl ri kʼayewal riʼ rkʼë ri qachʼalal. Tqatzjoj ri kʼayewal riʼ che rä Jehová chqä tqaʼij che rä chë tyaʼ pä ri loqʼoläj ruchqʼaʼ pa qawiʼ rchë nqkowin nqasöl ri kʼayewal. We xtqaʼän riʼ, kiʼ qakʼuʼx xtqaʼän chqä xtqakʼüt chë najin nqakʼoxaj ruchʼaʼäl Jesús (Mat. 5:9).

¹⁹ Kan janina nqtyoxin rma Jehová ruksan Jesús, «ri jolomäj pa ruwiʼ ri congregación», rchë nukʼwaj bʼey chqawäch (Efes. 5:23). Tqayaʼ chwäch qan nqakʼoxaj rutzij, kan achiʼel xkiʼän ri apóstoles Pedro, Santiago y Juan (Mat. 17:5). Achiʼel qatzʼeton pä, jun rubʼanik nqaʼän riʼ ya riʼ taq nqasöl jun kʼayewal kʼo chqawäch rkʼë jun qachʼalal ri xa ruyowal chqë. Y we ma xtq-el ta qa chpan ri koʼöl ruwäch bʼey ri nqrkʼwaj chpan ri kʼaslemal, kʼïy utzil xtqïl komä y chqawäch apü ma xtkʼis ta ri kiʼkʼuxlal xtqanaʼ.