1, 2. a) ¿Achkë rubʼanik xutoʼ ya Yoshiko ri tzij ye kʼo chpan Isaías 41:10? b) ¿Nqrtoʼ röj chqä ri tzij xuʼij qa Jehová? Taqʼalajsaj.

JUN qachʼalal ixöq, ri rubʼiniʼan Yoshiko, xbʼix che rä chë xa jun kayoxiʼ ikʼ chik kʼäs. Taq ri doctora xuʼij riʼ che rä, ¿achkë xnaʼ re qachʼalal reʼ? Ryä chaninäq xnatäj che rä jun chkë ri textos ri kan janina nqä chwäch: Isaías 41:10 * (taskʼij ruwäch). Ryä xuʼij che rä ri doctora chë ma ruxiʼin ta riʼ, rma nunaʼ wä chë Jehová achiʼel ta ruchapon chë ruqʼaʼ. * Re versículo reʼ xukʼuqbʼaʼ rukʼuʼx ya Yoshiko chqä xutoʼ chë kan rkʼë ronojel ran xukʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chrij Jehová. Taq röj xkeqïl nimaʼq taq kʼayewal, re versículo reʼ xtqrtoʼ röj chqä. Rchë nqʼax chqawäch achkë rubʼanik nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx, naʼäy tqatzʼetaʼ achkë rma Jehová xuʼij ri tzij riʼ che rä Isaías.

² Jehová xuʼij ri tzij riʼ rchë xukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri judíos ri xkeʼukʼwäx wä Babilonia. Ye kʼa xuʼän chë xtzʼibʼäx qa chpan Ruchʼaʼäl rchë ke riʼ xkerutoʼ jontir ri rusamajelaʼ (Is. 40:8; Rom. 15:4). Y rma röj yoj kʼo chik chkipan ri rukʼisbʼäl taq qʼij, kan kʼïy kiwäch kʼayewal yeqïl. Rma riʼ kan janina nkʼatzin chqë ri toʼïk nuyaʼ ri wuj Isaías (2 Tim. 3:1).

3. a) ¿Achkë rutzujun qa Jehová chqë chpan Isaías 41:10? b) ¿Achkë rma kan kʼo ruqʼij ri rutzujun qa Jehová?

³ Chpan re tzijonem reʼ, xtqankʼuj kij oxiʼ ri rutzujun qa Jehová chqë chpan Isaías 41:10, ri texto rchë ri junaʼ 2019. Naʼäy,  chë Jehová majun bʼëy xkojruyaʼ ta qa. Rukaʼn, chë yë ryä ri qa-Dios. Y rox, chë ryä xtqrtoʼ. ¿Achkë rma kan kʼo ruqʼij ri rutzujun qa Jehová? * Rma, achiʼel wä ya Yoshiko, röj chqä ye kʼo kʼayewal yeqïl. Chqä ri kʼayewal yebʼanatäj chwäch le Ruwachʼulew, nkiyaʼ chqä kʼayewal pa qawiʼ röj. Y kʼïy mul ri qʼatbʼäl taq tzij nkiyaʼ kʼayewal pa qawiʼ rma ma nkajoʼ ta chë röj nqayaʼ ruqʼij Dios. Kantzij na wä chë re tzijonem reʼ kan xtukowirsaj ri qakʼuqbʼäl kʼuʼx chrij Jehová.

4. a) ¿Achkë naʼäy naʼoj ri kʼo chpan Isaías 41:10 xtqankʼuj ruwäch? (Tatzʼetaʼ ri nota). b) Rchë nukʼüt Jehová chqawäch chë janina nqrajoʼ, ¿achkë tzij yeruksaj? c) ¿Achkë nanaʼ rït taq nakʼoxaj ri nuʼij Jehová chqë?

⁴ Jehová nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx kikʼë re tzij reʼ: «Ma taxiʼij awiʼ, rma rïn yïn kʼo awkʼë». * Rchë nukʼüt chqawäch chë kʼo qkʼë, ryä nqrchajij chqä nukʼüt rajowabʼäl chqawäch. Ryä nukʼüt chqawäch chë janina nqrajoʼ kikʼë re tzij reʼ: «Janina yatinloqʼoqʼen pä, nimaläj aqʼij nbʼanon pä chawä chqä janina yatinjowan pä» (Is. 43:4). Majun ta jun ri kʼo chkaj o chwäch le Ruwachʼulew ri xtbʼanö chë Jehová xkojruyaʼ qa o ma ta xtqrajoʼ chik (Is. 54:10). Kantzij na wä chë kan nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx nqatamaj chë ryä qachiʼil chqä janina nqrajoʼ. Ryä xtqrchajij achiʼel wä xuchajij Abrán (Abrahán), ri rachiʼil. Jehová xuʼij che rä: «Ma taxiʼij awiʼ, Abrán. Rïn xkinok achiʼel jun escudo chawä rït» (Gén. 15:1).

5, 6. a) ¿Achkë rma qataman chë Jehová nrajoʼ nqrtoʼ chkiwäch ri kʼayewal? b) ¿Achkë nqatamaj qa chrij ri tzʼetbʼäl xuyaʼ qa ya Yoshiko?

⁵ Qataman chë Jehová kantzij nrajoʼ nqrtoʼ chkiwäch ri kʼayewal, rma ryä nuʼij reʼ chqë: «Taq rït xkaqʼax chkipan ri yaʼ, rïn xkijeʼ awkʼë; chqä taq xtaqʼaxaj ri raqän taq yaʼ, rït ma xkajiqʼ ta qa chkipan. Taq rït xkabʼiyïn chpan ri qʼaqʼ, ma xkakʼat ta, chqä ri ruxaq qʼaqʼ ma xkatkikʼät ta» (Is. 43:2). ¿Achkë ntel chë tzij ri xtzʼibʼaj qa Isaías?

⁶ Taq najin nqaqʼaxaj jun kʼayewal, Jehová ma nuʼij ta chqë chë xtresaj äl ri kʼayewal riʼ. Ye kʼa ma xtuyaʼ ta qʼij chë ri kʼayewal, ri ye achiʼel  raqän taq yaʼ o achiʼel ri qʼaqʼ, xtkiʼän ta chqë chë ma ta xtqïl ri kʼaslemal ma nkʼis ta. Ryä nuʼij chqë chë xtjeʼ qkʼë rchë nqrtoʼ chkiwäch ri kʼayewal riʼ. Chqä xtqrtoʼ rchë xtjeʼ uxlanen pa qan taq ri kʼayewal riʼ rkʼë jubʼaʼ xkojkikʼwaj pa kamïk (Is. 41:13). Ya riʼ xuʼän rkʼë ya Yoshiko, ri xqatzjoj qa pa naʼäy che rä re tzijonem reʼ. Ri ral nuʼij: «Nteʼ kan xukʼüt chë ma ruxiʼin ta riʼ. Kan xqʼalajin chqawäch chë Jehová najin wä nuyaʼ uxlanen pa ran. Y ri qʼij taq xkäm, kʼa xutzjoj na chkë ri enfermeras chqä ri nikʼaj chik yawaʼiʼ ri utzil xtukʼän pä Jehová pa qawiʼ chqawäch apü». ¿Achkë nqatamaj qa chrij ri tzʼetbʼäl xuyaʼ qa ya Yoshiko? Chë we xtqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chë Jehová xtjeʼ qkʼë, röj chqä xtjeʼ qachqʼaʼ rchë xkeqaköchʼ ri kʼayewal chqä ma xtqaxiʼij ta qiʼ chkiwäch.

7, 8. a) ¿Achkë rukaʼn naʼoj nqïl chpan Isaías 41:10 ri rutzujun qa Jehová chqë, chqä achkë ntel chë tzij nachʼujirsaj awiʼ? b) ¿Achkë rma Jehová xuʼij chkë ri judíos ri ye kʼo wä Babilonia chë ma tkichʼujirsaj ta kiʼ? c) ¿Achkë xuʼij Jehová chpan Isaías 46:3 chqä 4 rchë xukʼuqbʼaʼ rukʼuʼx rutinamit?

⁷ Ri rukaʼn naʼoj nqïl chpan Isaías 41:10 ri rutzujun qa Jehová chqë, ya riʼ: «Ma tachʼujirsaj awiʼ, rma rïn yïn a-Dios». Chpan re peraj reʼ, ri chʼaʼäl nachʼujirsaj awiʼ ntel chë tzij «awewan awiʼ chqä chaq taqïl yanachan apü rma axiʼin awiʼ chwäch xa bʼa achkë yepë chawäch» o «kʼulan yatzuʼun rma axiʼin awiʼ».

⁸ ¿Achkë rma Jehová xuʼij chkë ri judíos, ri xkeʼukʼwäx wä Babilonia, chë ma tkichʼujirsaj ta kiʼ? Rma retaman wä chë taq xtbʼekʼis ri 70 junaʼ rchë xkejeʼ ri judíos Babilonia, ri soldados medopersas xtkichüp ruwäch ri tinamït riʼ. Jehová xkeruksaj wä ri soldados riʼ rchë xkeruköl rutinamit, ye kʼa ri winäq ri xkejeʼ wä chriʼ taq xtbʼanatäj riʼ janina wä xbʼïn-ïl xtkinaʼ (Is. 41:2-4). Rma riʼ, taq ri babilonios chqä ri nikʼaj chik winäq xkitzʼët chë ri kikʼulel ya xa naqaj chik ye kʼo pä, xkiʼij chkiwäch: «Ma taxiʼij awiʼ». Chqä xekiʼän nikʼaj chik tyox rchë yekol kimä ryeʼ (Is. 41:5-7). Ye kʼa Jehová xukʼuqbʼaʼ rukʼuʼx rutinamit ri kʼo wä Babilonia. Y rchë xukʼüt chë Israel ma ye junan ta kikʼë ri nikʼaj chik tinamït, ryä xuʼij che rä: «Rït Israel, rït nusamajel». Y rchë chë ri rutinamit ma xchʼujirsaj ta riʼ, ryä xuʼij che rä: «Rïn yïn a-Dios» (Is. 41:8-10). Rkʼë ri tzij «rïn yïn a-Dios», Jehová xukʼüt chkiwäch ri judíos ri xkinmaj rutzij chë ma yermestan ta chqä chë kʼa ye rutinamit na. Chqä xuʼij chkë chë xkeruköl chkiwäch ri kʼayewal ri xtyaʼöx pa kiwiʼ ri nikʼaj chik tinamït. Kantzij na wä chë ri judíos ri ye kʼo wä Babilonia kan xkʼuqeʼ kikʼuʼx taq xkikʼoxaj ri xuʼij Jehová chkë (taskʼij ruwäch Isaías 46:3, 4 *).

9, 10. ¿Kʼo komä rma nqachʼujirsaj qiʼ kimä ri kʼayewal? Tayaʼ jun tzʼetbʼäl.

⁹ Rma chwäch le Ruwachʼulew janina kʼayewal najin yebʼanatäj, ri winäq más nkichʼujirsaj kiʼ. Röj chqä nqatäj poqän kimä ri kʼayewal riʼ. Ye kʼa majun ta rma nqachʼujirsaj qiʼ, rma Jehová nuʼij chqë: «Rïn yïn a-Dios». Re tzij reʼ janina nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx. ¿Achkë rma?

¹⁰ Tqatzʼetaʼ jun tzʼetbʼäl. Tqabʼanaʼ che rä chë Juan y Pedro yebʼenäq chpan jun lancha ri bʼenäq pa choy rchë napon jukʼan chik tinamït. Ye kʼa pa nikʼaj rchë ri choy kan janina ruwiʼ yaʼ xpë, y rma riʼ ri lancha achiʼel ta kan nupiskolij riʼ nuʼän. Ri yebʼenäq chpan ri lancha janina wä kixiʼin kiʼ, ye kʼa ri ukʼwayon rchë ri lancha xuʼij chkë: «Kuw tichapaʼ iwiʼ. Xa jubʼaʼ chik nrajoʼ rchë nqapon». Tapeʼ ke riʼ, Juan janina ruxiʼin riʼ. Ye kʼa ri ukʼwayon rchë ri lancha  xuʼij chik jmul: «Ma tixiʼij iwiʼ, xa tikʼuqbʼaʼ ikʼuʼx». Taq xkʼoxaj riʼ, Juan xuʼij: «Y ya riʼ, ¿achkë xtqrtoʼ wä?». Ye kʼa xutzʼët chë Pedro achiʼel ta majun nuquʼ ta, y rma riʼ xukʼutuj che rä: «¿Achkë rma ma axiʼin ta awiʼ?». Pedro kan tzeʼël ntzuʼun xuʼij che rä: «Rma yë ntataʼ ukʼwayon rchë ri lancha y ütz ütz ntaman ruwäch. Tayaʼ qʼij chwä chë ntzjoj chawä achkë nkowin nuʼän, y taq xtatamaj riʼ ma xtaxiʼij ta chik awiʼ».

11. ¿Achkë nqatamaj qa chrij ri tzʼetbʼäl?

¹¹ ¿Achkë nqatamaj qa chrij re tzʼetbʼäl reʼ? Achiʼel Pedro, röj chqä ma nqaxiʼij ta qiʼ rma ütz ütz qataman ruwäch Jehová. Qataman chë taq ye kʼo kʼayewal xkeqaqʼaxaj, ryä xtqrtoʼ chkiwäch ri kʼayewal riʼ (Is. 35:4). Röj qakʼuqbʼan qakʼuʼx chrij Jehová, y rma riʼ ma nqachʼujirsaj ta qiʼ tapeʼ jontir winäq achiʼel ta yebʼarbʼot chë xbʼïn-ïl (Is. 30:15). Y, achiʼel xuʼän Pedro, nqaʼij chkë ri winäq achkë rma röj nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Dios. Ke riʼ, ryeʼ chqä xtkʼuqeʼ kikʼuʼx chë Jehová xkerutoʼ chkiwäch ri xa bʼa achkë kʼayewal xtkiqʼaxaj.

12. a) ¿Achkë rox naʼoj ri rutzujun qa Jehová chqë xtqatzʼët? b) ¿Achkë ntel chë tzij «ruqʼaʼ» Jehová chpan le Biblia?

¹² Tqatzʼetaʼ ri rox ri rutzujun qa Jehová: «Rïn xtinyaʼ awchqʼaʼ chqä xkatintoʼ». Isaías ya rubʼin wä qa chik achkë rubʼanik Jehová xtuyaʼ ruchqʼaʼ rutinamit. Ryä xuʼij: «Jehová xtpë rkʼë ruchqʼaʼ, y xtuqʼät tzij rkʼë ruqʼaʼ» (Is. 40:10). Kʼïy mul, chpan le Biblia ri tzij ruqʼaʼ ntel chë tzij uchqʼaʼ. Rma riʼ, ri xuʼij Isaías nnataj chqë chë Jehová ya riʼ jun qʼatöy tzij ri janina ruchqʼaʼ. Ojer qa, Jehová xuksaj ruchqʼaʼ rchë xerutoʼ chqä xeruköl ri rusamajelaʼ. Y komä, ryä chqä kʼa najin na nukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chqä yeruchajij ri winäq ri nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chrij (Deut. 1:30, 31; Is. 43:10).

13. a) ¿Ajän taq Dios nuyaʼ más qachqʼaʼ? b) ¿Achkë nuʼij Jehová chqë rchë nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx?

 ¹³ Taq ri winäq ri itzel nkinaʼ chqë nkiyaʼ kʼayewal pa qawiʼ rma nqayaʼ ruqʼij Dios, ya riʼ taq Jehová nuʼij chqë: «Rïn xtinyaʼ awchqʼaʼ». Chkipan jojun tinamït, ri qʼatbʼäl taq tzij ma yekajoʼ ta ri Testigos y rma riʼ najin nkiyaʼ kʼayewal pa kiwiʼ ri qachʼalal rchë chë ma nkitzjoj ta chik Ruchʼaʼäl Dios. Ye kʼa ri kʼayewal riʼ ma kan ta yojkixiʼij, rma Jehová nuyaʼ qachqʼaʼ chqä nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx kikʼë re tzij reʼ: «Xa bʼa achkë na kʼa samajbʼäl rchë chʼaʼoj xtkiksaj chawij, ma xkechʼakon ta» (Is. 54:17). Re tzij reʼ nkiyaʼ qa oxiʼ naʼoj ri kan kʼo rejqalen chqë.

14. ¿Achkë rma ma nsach ta qakʼuʼx chë ri winäq ri itzel nkinaʼ chë Dios nkiyaʼ kʼayewal pa qawiʼ?

¹⁴ Naʼäy, chë ri winäq ma xkojkajoʼ ta xa rma nqayaʼ ruqʼij Dios (Mat. 10:22). Jesús xuʼij qa chë ri rutzeqelbʼëy xtyaʼöx kʼayewal pa kiwiʼ chpan ri rukʼisbʼäl taq qʼij (Mat. 24:9; Juan 15:20). Rukaʼn, ri profecía ri xuʼij qa Isaías nukʼüt chqawäch chë ri winäq ma xa xuʼ ta itzel xtkinaʼ chqë, xa xtkiksaj chqä jalajöj kiwäch samajbʼäl rchë chʼaʼoj chqij. Jojun chkë ri samajbʼäl rchë chʼaʼoj ri yekiksaj ya riʼ ri tzʼukün taq tzij ri yekiʼän chqij o ri kʼayewal nkiyaʼ pa qawiʼ rma nqayaʼ ruqʼij Dios (Mat. 5:11). Tapeʼ Jehová nuyaʼ qʼij chkë ri winäq ri itzel nkinaʼ chqë rchë yekiksaj ri samajbʼäl riʼ, majun rma nqaxiʼij qiʼ (Efes. 6:12; Rev. 12:17). ¿Achkë rma nqaʼij riʼ?

15, 16. a) ¿Achkë rox naʼoj nkʼatzin ma nqamestaj ta, chqä achkë rubʼanik Isaías 25:4 chqä 5 nuyaʼ ruchqʼaʼ ri naʼoj riʼ? b) Achiʼel nuʼij chpan Isaías 41:11 chqä 12, ¿achkë xtbʼanatäj kikʼë ri winäq ri itzel nkinaʼ chqë?

¹⁵ Ri rox naʼoj ri nkʼatzin ma nqamestaj ta ya riʼ chë xa bʼa achkë samajbʼäl rchë chʼaʼoj xkekiksaj chqij, Jehová nuʼij chë «ma xkechʼakon ta». Achiʼel jun mamaʼ tzʼaq ri nqrtoʼ chwäch jun nimaläj kaqʼiqʼ, ke riʼ chqä Jehová nqrtoʼ chkiwäch ri winäq ri itzel nkinaʼ chqë (Isaías 25:4, 5). Ri qakʼulel majun bʼëy xkekowin ta xtkiʼän chqë chë ma ta xtqïl ri kʼaslemal ma nkʼis ta (Is. 65:17).

 ¹⁶ Y rchë chë más nqakowirsaj qakʼuqbʼäl kʼuʼx chrij, Jehová nuʼij chqë achkë xtbʼanatäj kikʼë ri winäq ri itzel nkinaʼ chqë (taskʼij ruwäch Isaías 41:11, 12 *). Tapeʼ ri qakʼulel kan nimaläj taq kʼayewal xtkiyaʼ pa qawiʼ, Jehová nuʼij chë xtchup kiwäch.

17, 18. a) ¿Achkë rma ri nqatjoj qiʼ chrij le Biblia nukowirsaj ri qakʼuqbʼäl kʼuʼx chrij Dios? Tayaʼ jun tzʼetbʼäl. b) ¿Achkë rma janina ruqʼij chë nqchʼobʼon chrij ri texto rchë ri junaʼ 2019?

¹⁷ Xtkowïr más ri qakʼuqbʼäl kʼuʼx chrij Jehová we xtqatamaj más ruwäch. Y nqaʼän riʼ taq nqatjoj qiʼ chrij le Biblia chqä nqchʼobʼon chrij ri nqatamaj. Chpan le Biblia yeqïl tzijonem ri xebʼanatäj ojer ri nkikʼüt achkë rubʼanik Jehová xeruköl ri rutinamit. Riʼ nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chë ke riʼ chqä xtuʼän qkʼë komä.

¹⁸ Rchë ma kʼayewal ta nqʼax chqawäch achkë rubʼanik yojruköl Jehová, Isaías xuksaj jun tzʼetbʼäl. Ryä xujnamaj Dios rkʼë jun yuqʼunel ri yerchajij chqä yerumöl ri rkarneʼl, y yerukʼwaj chwarukʼuʼx (Is. 40:11). Taq nqanaʼ chë Jehová achiʼel ta kuw nqrqʼetej, ma nqaxiʼij ta qiʼ, rma nqanaʼ chë najin nqrchajij. Rchë ma nsach ta qakʼuʼx chkiwäch ri jalajöj taq kʼayewal, ri utziläj samajel ri kan kʼo runaʼoj xuchaʼ jun peraj rchë Isaías 41:10 rchë ntok ri texto rchë ri junaʼ 2019. Ri peraj riʼ nuʼij: «Ma tachʼujirsaj awiʼ, rma rïn yïn a-Dios». Qchʼobʼon chkij re utziläj taq tzij reʼ. Riʼ xtukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chqä xtuyaʼ qachqʼaʼ rchë xtqapabʼaʼ qiʼ chkiwäch ri kʼayewal ri xkepë chqawäch apü.