TJONÏK 4
Jun waʼin ri ma kan ta nüm xbʼan che rä, nukʼüt runaʼoj jun utziläj Qʼatöy Tzij
Reʼ ntel chë tzij ri nchʼakul. Reʼ ntel chë tzij ri nkikʼel (MAT. 26:26-28).
BʼIX 16 Alabemos a Jehová por su Hijo, el Ungido
RI XTQATZʼËT QA *
1, 2. a) ¿Achkë rma ma kʼayewal ta nqʼax chqawäch chë Jesús ma kan ta nüm xuʼän che rä ri moloj chrij runataxik rukamik? b) ¿Achkë oxiʼ runaʼoj Jesús xtqatzʼët qa?
XA TA jun winäq nukʼutuj chawä achkë qäs nbʼan chpan ri moloj chrij Runataxik Rukamik Jesús, kantzij na wä chë xkakowin xtaqʼalajsaj apü jontir chwäch. ¿Achkë rma nqaʼij riʼ? Rma ri moloj riʼ ma kan ta achkë nbʼan chpan. Ye kʼa, rkʼë jubʼaʼ kʼo jun nukʼutuj qa reʼ chwäch: «¿Achkë rma ri moloj riʼ, tapeʼ kan janina ruqʼij, ma kan ta nüm nbʼan che rä?».
2 Taq Jesús xjeʼ chwäch le Ruwachʼulew, ma kʼayewal ta xuʼän che rä ri rubʼanik xukʼüt Ruchʼaʼäl Dios (Mat. 7:28, 29). Ke riʼ chqä xukʼüt qa chrij runataxik rukamik. Tapeʼ ma kan ta nüm xuʼän che rä, xukʼüt chë nkʼatzin janina ruqʼij nqayaʼ. Tqatzʼetaʼ achkë xuʼän ri naʼäy mul taq xukʼüt achkë rubʼanik kʼo chë nnatäx rukamik chqä jojun chkë ri xeruʼij chqä xeruʼän. Reʼ xtqrtoʼ rchë más xtqʼax chqawäch ri rubʼanik xuqasaj riʼ, ri rubʼanik xukʼüt chë ma xuxiʼij ta riʼ chqä rajowabʼäl chqij. Chqä xtqatzʼët achkë rubʼanik más junan xtuʼän qanaʼoj rkʼë.
¿ACHKË RUBʼANIK XUKʼÜT JESÚS CHË XUQASAJ RIʼ?
Ri kaxlanwäy chqä ri vino ri yeʼuksäx pa moloj chrij Runataxik Rukamik Jesús nkinataj chqë chë Jesús xuyaʼ rukʼaslemal pa qawiʼ röj chqä chë komä Qʼatöy Tzij chik chlaʼ chkaj. (Tatzʼetaʼ ri peraj 3 kʼa 5).
3. Taq nqaskʼij ruwäch Mateo 26:26 kʼa 28, ¿achkë rma nqaʼij chë Jesús ma kan ta nüm xuʼän che rä ri moloj chrij runataxik rukamik, chqä achkë ntel chë tzij ri kaxlanwäy ri majun chʼäm ta rkʼë chqä ri vino?
3 Taq Jesús xuʼij chë kʼo chë nnatäx rukamik, kʼo wä kikʼë ri 11 apóstoles ri ronojel mul xejeʼ rkʼë. Chpan ri moloj riʼ, ryä ma kan ta achkë xuksaj, xa xuʼ kaxlanwäy ri majun chʼäm ta rkʼë chqä vino ri xtotäj qa rchë ri Pascua (taskʼij ruwäch Mateo 26:26-28 *). Jesús xuʼij chkë rutzeqelbʼëy chë ri kaxlanwäy ri majun chʼäm ta rkʼë chqä ri vino, ntel wä chë tzij ri ruchʼakul ri majun mak ta rkʼë chqä ri rukikʼel, ri xtuyaʼ wä pa kamïk pa kiwiʼ. Ye kʼa ri apóstoles ma xsach ta wä kikʼuʼx taq xkitzʼët chë Jesús ma kan ta nüm xuʼän che rä ri moloj riʼ. ¿Achkë rma nqaʼij riʼ?
4. ¿Achkë naʼoj xuyaʼ Jesús che rä ya Marta ri nqrtoʼ rchë nqʼax chqawäch achkë rma ri moloj chrij Runataxik Rukamik Jesús ma kan ta nüm nbʼan che rä?
4 Tnatäj chqë achkë xbʼanatäj taq Jesús kʼo wä chrachoch Lázaro, Marta chqä María. Ryä najin wä nutzjoj Ruchʼaʼäl Dios chriʼ. Ye kʼa ya Marta, tapeʼ kʼo wä chriʼ, xa bʼenäq wä rukʼuʼx chrij rubʼanik jun nimaläj rukïl wäy rchë xtuyaʼ che rä Jesús. Ye kʼa Jesús rkʼë ajowabʼäl xuʼij che rä chë ma ronojel ta mul nkʼatzin naʼän jun rukïl wäy ri kan achkë na rubʼanik (Luc. 10:40-42). Jojun ikʼ chrij riʼ, taq jubʼaʼ nrajoʼ rchë nuyaʼ rukʼaslemal pa kamïk, ryä chqä xuʼän achiʼel wä xuʼij che rä ya Marta. Xukʼüt chkiwäch rutzeqelbʼëy chë ma kan ta achkë kʼo chë nkiʼän rchë nkinataj rukamik. ¿Achkë nukʼüt riʼ chqawäch chrij Jesús?
5. Rma ri moloj chrij Runataxik Rukamik Jesús ma kan ta nüm nbʼan che rä, ¿achkë nukʼüt riʼ chqawäch chrij Jesús? Chqä, ¿achkë rubʼanik rukʼwan riʼ rkʼë Filipenses 2:5 kʼa 8?
5 Jesús ronojel mul xukʼüt rkʼë ri xeruʼij chqä ri xeruʼän chë kan nuqasaj wä riʼ. Y ri rukʼisbʼäl aqʼaʼ xjeʼ kikʼë ri rutzeqelbʼëy, ryä ma xujäl ta runaʼoj (Mat. 11:29). Retaman wä chë ri rukamik xtuyaʼ wä utzil pa kiwiʼ jontir ri winäq chqä chë Jehová xtkʼasoj pä chik y xtuʼän Qʼatöy Tzij che rä chlaʼ chkaj. Tapeʼ ke riʼ, ryä ma xrajoʼ ta xyaʼöx ruqʼij, y rma riʼ ma xuʼän ta jun nimaläj nmaqʼij rchë nnatäx rukamik. Pa rukʼexel riʼ, xuʼij chkë rutzeqelbʼëy chë xa xuʼ jmul pa jun junaʼ tkibʼanaʼ jun moloj ri ma kan ta nüm rubʼanik rchë nkinataj rukamik (Juan 13:15; 1 Cor. 11:23-25). Reʼ nukʼüt chë Jesús ma xunimirsaj ta riʼ, rma tapeʼ ri moloj riʼ kan janina rejqalen, ma kan ta nüm xuʼän che rä. Kan janina jaʼäl nqanaʼ chë ri nqʼatö tzij pa qawiʼ ma nunimirsaj ta riʼ (taskʼij ruwäch Filipenses 2:5-8 *).
6. Taq yeqïl kʼayewal, ¿achkë rubʼanik nqakʼüt chë nqaqasaj qiʼ achiʼel Jesús?
6 Jun rubʼanik rchë nqakʼüt chë nqaqasaj qiʼ achiʼel Jesús ya riʼ ri ma xa xuʼ ta röj nqachʼöbʼ qa qiʼ (Filip. 2:3, 4). Tqatzʼetaʼ achkë xuʼän Jesús kikʼë rutzeqelbʼëy ri rukʼisbʼäl aqʼaʼ xjeʼ kikʼë. Tapeʼ retaman wä chë xa jubʼaʼ chik nrajoʼ chë ri winäq nkikamsaj, Jesús ma yë ta ryä xuchʼöbʼ qa riʼ, xa xuchʼöbʼ kij ri rutzeqelbʼëy. Rma riʼ, ri aqʼaʼ riʼ xa xukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chqä kʼa xuyaʼ na ran chrij kitjoxik (Juan 14:25-31). Ke riʼ xukʼüt chë ma yë ta ryä xuyaʼ qa más ruqʼij, xa xuyaʼ más rejqalen chë ri rutzeqelbʼëy ütz kiwäch. Kan jun utziläj tzʼetbʼäl chrij ri naqasaj awiʼ xuyaʼ qa chqawäch.
¿ACHKË RUBʼANIK XUKʼÜT JESÚS CHË MA XUXIʼIJ TA RIʼ?
7. ¿Achkë rubʼanik xukʼüt Jesús chë ma xuxiʼij ta riʼ chkiwäch ri kʼayewal taq ri winäq xeʼapon chrij rchë nkikamsaj?
7 Jun rubʼanik xukʼüt Jesús chë ma xuxiʼij ta riʼ chkiwäch ri kʼayewal, ya riʼ ri xuʼän taq ri winäq xeʼapon chrij rchë nkikamsaj. Tapeʼ retaman wä chë ri winäq xtkitzäq rukʼïx rma xtkikamsaj chwäch jun cheʼ xa rma tzʼukün taq tzij xkebʼan chrij, ryä ma xuyaʼ ta qʼij chë ya riʼ ta xbʼanö chë ma ta xuʼän ri ruraybʼal Dios (Mat. 26:65, 66; Lucas 22:41, 42). Pa rukʼexel riʼ, ryä xnmaj tzij, ke riʼ xukʼüt chë xuyaʼ ruqʼij ri rubʼiʼ Dios. Ryä chqä xukʼüt chë xa xuʼ Dios taqäl chrij nqʼatö tzij, chqä xuʼän chë ri winäq ri xtkitzolij kiʼ che rä ri kimak xtkïl ri kʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta. Tapeʼ ryoʼen wä jontir riʼ, ryä kʼa xerutoʼ na ri rutzeqelbʼëy chkiwäch ri kʼayewal petenäq wä chkiwäch.
8. a) ¿Achkë xuʼij Jesús chkë ri 11 apóstoles? b) ¿Achkë rubʼanik xkikʼüt rutzeqelbʼëy Jesús chë ma xkixiʼij ta kiʼ chkiwäch ri kʼayewal achiʼel wä xkʼüt qa chkiwäch?
8 Jesús chqä xukʼüt chë kuw xupabʼaʼ riʼ taq, pa rukʼexel xa xuʼ ryä xuchʼöbʼ qa riʼ, xa xuyaʼ ran chrij ri nkʼatzin chkë ri rutzeqelbʼëy. Taq xuʼij yän che rä Judas chë ttel äl chriʼ akuchï ye kʼo wä, ryä xuʼän ri Loqʼoläj Waʼin. Tapeʼ ma kan ta nüm xuʼän che rä, ryä kan janina ruqʼij xuyaʼ. ¿Achkë rma? Rma ya riʼ xtnataj chkë ri rutzeqelbʼëy ri yechaʼon rchë yebʼä chkaj ri utzil xuyaʼ pa kiwiʼ ri rukʼaslemal xuyaʼ pa kamïk chqä ri utzil xtkïl rma ye kʼo chpan ri kʼakʼakʼ chʼobʼoj (1 Cor. 10:16, 17). Y rchë xtkïl ri tzujun wä qa chkë, Jesús xuʼij chkë achkë wä nrajoʼ ryä chqä Dios chë nkiʼän (Juan 15:12-15). Ryä chqä xuʼij chkë rutzeqelbʼëy ri kʼayewal ri kʼo chë xtkiqʼaxaj. Chrij riʼ, xuʼij chkë chë kuw tkipabʼaʼ kiʼ chkiwäch ri kʼayewal achiʼel wä xuʼän ryä (Juan 16:1-4a, 33). Kʼïy junaʼ chrij riʼ, ri rutzeqelbʼëy kʼa najin na wä nkiʼän achiʼel wä xkʼut qa chkiwäch. Tapeʼ ye kʼo kʼayewal xekïl ri xuyaʼ tijöj poqonal pa kiwiʼ, ronojel mul xkitolaʼ kiʼ chkiwäch (Heb. 10:33, 34).
9. ¿Achkë rubʼanik nqakʼüt chë ma nqaxiʼij ta qiʼ achiʼel Jesús?
9 Komä chqä, röj nqatäj qaqʼij rchë ma nqaxiʼij ta qiʼ chkiwäch ri kʼayewal achiʼel xuʼän Jesús. ¿Achkë rubʼanik nqakʼüt riʼ? Jojun tzʼetbʼäl. Ye kʼo qachʼalal ri nyaʼöx kʼayewal pa kiwiʼ xa rma nkiyaʼ ruqʼij Dios o kʼo mul yeyaʼöx pacheʼ tapeʼ majun mak ta xkiʼän. Taq nbʼanatäj riʼ, röj kʼo chë nqaʼän ronojel ri kʼo pa qaqʼaʼ rchë yeqatoʼ (Filip. 1:14; Heb. 13:19). Jun chik rubʼanik rchë nqakʼüt chë ma nqaxiʼij ta qiʼ, ya riʼ taq rkʼë ronojel qan nqatzjoj Ruchʼaʼäl Dios (Hech. 14:3). Achiʼel wä xuʼän Jesús, röj chqä qayaʼon chwäch qan chë tapeʼ nyaʼöx kʼayewal pa qawiʼ, ma xtqayaʼ ta qa rutzjoxik ri Ruchʼaʼäl Dios. Ye kʼa, ¿achkë ütz nqaʼän we kʼo mul nqanaʼ chë achiʼel ta ri xbʼïn-ïl nchʼakon chqij?
10. ¿Achkë kʼo chë nqaʼän taq nrajoʼ na jun kayoxiʼ semanas rchë nbʼeqä ri moloj chrij Runataxik Rukamik Jesús, chqä achkë rma?
10 Jun ri xtqtoʼö rchë ma kan ta xtqaxiʼij qiʼ chkiwäch ri kʼayewal yeqïl, ya riʼ nqchʼobʼon chrij ri utzil nuyaʼ qa pa qawiʼ ri rukʼaslemal xuyaʼ Jesús pa kamïk (Juan 3:16; Efes. 1:7). Ütz nqaʼän riʼ jun kayoxiʼ semanas taq ya nbʼeqä ri moloj chrij Runataxik Rukamik Jesús, ke riʼ xtqaloqʼoqʼej más ri xuʼän Jesús pa qawiʼ. Chkipan ri qʼij riʼ, keqaskʼij ri textos ri nkikʼüt achkë xebʼanatäj taq jubʼaʼ nrajoʼ chë nkamsäx Jesús chqä qchʼobʼon chrij ronojel riʼ. We xtqaʼän riʼ, taq xtbʼeqä ri moloj chrij Runataxik Rukamik Jesús, xtqʼax más chqawäch achkë ntel chë tzij ri kaxlanwäy, ri vino chqä ri rejqalen ri rukʼaslemal xuyaʼ Jesús pa kamïk. Taq nqʼax chqawäch achkë kibʼanon Jehová y Jesús pa qawiʼ, chqä achkë utzil qlon röj chqä ri qachʼalal, xtkowïr más ri qakʼuqbʼäl kʼuʼx chqä xtqrtoʼ rchë xkeqaköchʼ ri kʼayewal xkepë chqawäch (Heb. 12:3).
11, 12. ¿Achkë qatzʼeton pä kʼa komä?
11 Qatzʼeton pä chë ri Loqʼoläj Waʼin ma xa xuʼ ta nunataj chqë ri rejqalen rukʼaslemal xuyaʼ Jesús pa kamïk, chqä nunataj chë Jesús xuqasaj riʼ chqä ma xuxiʼij ta riʼ. Y ryä, tapeʼ Sumo Sacerdote chik chlaʼ chkaj, ma rujalon ta runaʼoj, y nqrtoʼ rchë junan nuʼän qawäch rkʼë Jehová (Heb. 7:24, 25). Rchë nqakʼüt chwäch chë janina nqamatyoxij riʼ, kʼo chë nqanataj rukamik, achiʼel wä xuʼij qa ryä (Luc. 22:19, 20). Ronojel junaʼ, taq nbʼeqä chpan ri qa-calendario ri qʼij 14 rchë ri ikʼ nisán ri kʼo chpan ri calendario judío, nqaʼän riʼ rma ya riʼ jun qʼij ri nimaläj rejqalen.
12 Taq nqchʼobʼon chrij ri rubʼanik xuʼän ri Loqʼoläj Waʼin, nqatzʼët chqä jun naʼoj ri xuʼän che rä chë ma xupoqonaj ta xkäm qmä röj. Re naʼoj reʼ ronojel mul xukʼüt taq kʼo wä chwäch le Ruwachʼulew. Tqatzʼetaʼ achkë chë naʼoj riʼ.
¿ACHKË RUBʼANIK XUKʼÜT JESÚS RAJOWABʼÄL?
13. ¿Achkë rubʼanik Juan 15:9 chqä 1 Juan 4:8 kʼa 10 nkikʼüt chqawäch rajowabʼäl Jehová chqä Jesús, y achkë yekʼulü ri utzil rma kajowabʼäl?
13 Rkʼë ronojel ri xeruʼän, Jesús kan chöj xukʼüt ri nimaläj ajowabʼäl nunaʼ Jehová chqij (taskʼij ruwäch Juan 15:9 *; 1 Juan 4:8-10 *). Kan yë ri ajowabʼäl xbʼanö chë Jesús xuyaʼ rukʼaslemal pa qawiʼ röj. Xa bʼa achkë na kʼa qayoʼen apü, nqbʼä chkaj o nqjeʼ qa chwäch le Ruwachʼulew, jontir nqïl ri utzil nuyaʼ qa ri xuʼän Jesús. Reʼ nukʼüt chqawäch ri nimaläj ajowabʼäl nkinaʼ Jehová chqä Jesús chqij (Juan 10:16; 1 Juan 2:2). Tqatzʼetaʼ chqä achkë rubʼanik nukʼüt Jesús ajowabʼäl chkiwäch ri rutzeqelbʼëy taq ryeʼ nkiʼän ri moloj chrij runataxik rukamik.
Jesús xukʼüt rajowabʼäl rma xuʼän jun moloj ri ma kan ta achkë rubʼanik rchë nnatäx rukamik. Reʼ nuʼän chë xa bʼa achkë junaʼ o xa bʼa akuchï ye kʼo wä, ri rusamajelaʼ Dios yekowin nkiʼän ri jun moloj riʼ. (Tatzʼetaʼ ri peraj 14 kʼa 16). *
14. ¿Achkë rubʼanik xukʼüt ajowabʼäl Jesús chkiwäch ri rutzeqelbʼëy?
14 Achiʼel qatzʼeton pä, Jesús ma xuʼij ta chkë rutzeqelbʼëy chë kan nüm nmaqʼij tkibʼanaʼ che rä ri runataxik rukamik, pa rukʼexel riʼ, xuʼij chkë chë tkibʼanaʼ jun moloj ri ma kan ta achkë nbʼan chpan. Ronojel ri junaʼ yeqʼaxnäq pä, ri rutzeqelbʼëy Jesús kinatan pä ri rukamik xa bʼa akuchï ye kʼo wä, kʼo mul tapeʼ yetzʼapin pacheʼ (Rev. 2:10). ¿Kinman pä rutzij Jesús? Jaʼ, kibʼanon riʼ.
15, 16. ¿Achkë rubʼanik kinatan rukamik Jesús jojun qachʼalal tapeʼ yaʼon wä kʼayewal pa kiwiʼ?
15 Ri cristianos kan kitjon pä kiqʼij rchë nkinataj rukamik Jesús. Ryeʼ nkitäj kiqʼij rchë nkiʼän ri rubʼin qa Jesús tapeʼ kʼo mul yaʼon kʼayewal pa kiwiʼ. Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë qachʼalal Harold King. Rma yaʼon wä pacheʼ pa tinamït China, ryä kʼo chë xkanuj rubʼanik rchë xunataj rukamik Jesús. Pa newäl xeruksaj ri ye kʼo wä rkʼë rchë xeruʼän ri kaxlanwäy chqä ri vino. Chqä xkanuj rubʼanik rchë xutzʼët achkë qʼij nbʼeqä ri moloj riʼ. Taq xbʼeqä ri qʼij riʼ, ryä pa ruyonïl xbʼixan, xuʼän ruchʼonïk chqä xuyaʼ jun tzijonem.
16 Tqatzʼetaʼ chik jun tzʼetbʼäl. Taq najin ri Segunda Guerra Mundial, jun molaj qachʼalal ixoqiʼ ri ye kʼo wä pa jun campo de concentración xkinataj rukamik Jesús chriʼ. Xkiʼän riʼ tapeʼ kitaman chë xtyaʼöx kʼayewal pa kiwiʼ we yenaʼëx. Rma chë ri moloj riʼ ma kan ta nüm nbʼän che rä, ryeʼ xekowin xkinataj rukamik Jesús pa newäl. Ryeʼ nkiʼij: «Jontir xqamöl qiʼ chrij jun chʼakät ri kʼo wä jun rukʼaj tzyäq säq pa ruwiʼ. Chriʼ xqayaʼ wä ri kaxlanwäy chqä ri vino. Rma ri luz rkʼë jubʼaʼ nuʼän chë nqnaʼëx, xqaksaj jun candela rchë nuyaʼ saqïl pa jay. [...] Xqaʼij chik jmul che rä Dios chë rkʼë ronojel qachqʼaʼ xtqaʼän chë xtyaʼöx ruqʼij ri loqʼoläj rubʼiʼ». ¡Kan janina kikʼuqbʼäl kʼuʼx ri qachʼalal riʼ! Kantzij na wä chë nqanaʼ rajowabʼäl Jesús, rma nqkowin nqanataj rukamik tapeʼ yaʼon kʼayewal pa qawiʼ.
17. ¿Achkë kʼutunïk ütz nqaʼän qa chqawäch?
17 Taq xa jubʼaʼ chik nrajoʼ rchë nbʼeqä ri moloj chrij Runataxik Rukamik Jesús, ütz tqakʼutuj qa reʼ chqawäch: «¿Achkë rubʼanik yinajowan achiʼel xuʼän Jesús? ¿Nyaʼ más ruqʼij ri nkʼatzin chkë ri qachʼalal o xa yë ri nkʼatzin chwä rïn? ¿Nqʼax chi nwäch jaruʼ yekowin nkiʼän o xa ntäj nqʼij chkij rchë tkibʼanaʼ más tapeʼ ma yekowin ta?». Ronojel mul tqakʼamaʼ qanaʼoj chrij Jesús chqä tqatjaʼ qaqʼij rchë nqʼax chqawäch achkë nkinaʼ qachʼalal (1 Ped. 3:8).
MA TQAMESTAJ RI TZʼETBʼÄL XUYAʼ QA JESÚS CHQAWÄCH
18, 19. a) Taq ma xtqaʼän ta chik ri moloj chrij Runataxik Rukamik Jesús, ¿achkë ma xtqamestaj ta chrij? b) ¿Achkë xtatäj aqʼij rït rchë xtaʼän?
18 Xa jubʼaʼ chik apü, ma xtkʼatzin ta chik xtqanataj rukamik Jesús. Taq ryä xtpë chik jmul chpan ri nimaläj tijöj poqonal, xkerukʼwaj äl chkaj ri rutzeqelbʼëy ri yechaʼon rchë yebʼä chkaj ri kʼa ye kʼo na chwäch le Ruwachʼulew. Taq xtbʼanatäj riʼ, ma xtqaʼän ta chik ri moloj chrij ri Runataxik Rukamik Jesús (1 Cor. 11:26; Mat. 24:31).
19 Kantzij na wä chë tapeʼ ma xtqaʼän ta chik ri moloj rchë nqanataj rukamik Jesús, ma xtqamestaj ta chë ri moloj riʼ xukʼüt qa chqawäch achkë rubʼanik xukʼüt Jesús chë xuqasaj riʼ, ma xuxiʼij ta riʼ chqä xukʼüt rajowabʼäl chqij. Chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼulew xtqatzjoj chkë ri winäq achkë rma ri jun moloj riʼ kan janina ruqʼij xyaʼöx. Riʼ janina wä xtukowirsaj ri kikʼuqbʼäl kʼuʼx. Ye kʼa komä, rchë kʼo utzil nuyaʼ qa pa qawiʼ ri moloj riʼ, nkʼatzin nqaqasaj qiʼ, ma nqaxiʼij ta qiʼ chqä yojajowan achiʼel Jesús. We xtqaʼän riʼ, Jehová kantzij na wä chë xtuyaʼ utzil pa qawiʼ (2 Ped. 1:10, 11).
BʼIX 13 Cristo es nuestro modelo
^ pàrr. 5 Rchë ri ikʼ abril, ronojel röj xtqamöl qiʼ rchë xtqanataj rukamik Jesús. Tapeʼ ma kan ta achkë nbʼan chpan ri jun moloj riʼ, kʼïy nukʼüt qa chqawäch chrij ri rubʼanik xuqasaj riʼ Jesús, ri rubʼanik xukʼüt chë ma xuxiʼij ta riʼ chqä ri rubʼanik xukʼüt rajowabʼäl chqij. Chpan re tzijonem reʼ xtqatzʼët achkë rubʼanik xtqakʼän qanaʼoj chrij.
^ pàrr. 3 Mateo 26:26-28: «Taq kʼa najin na yewaʼ, Jesús xukʼän apü jun kaxlanwäy, chqä taq xmatyoxij yän, xwächʼ chqä xuyaʼ apü chkë rutzeqelbʼëy, y xuʼij: ‹Tikʼamaʼ, titjaʼ. Reʼ ntel chë tzij ri nchʼakul›. Chqä xukʼän apü jun qumbʼäl, chqä taq xmatyoxij yän xuyaʼ apü chkë, chqä xuʼij: ‹Tiqumuʼ reʼ, jontir rïx, rma reʼ ntel chë tzij ri «nkikʼel rchë ri kʼakʼakʼ chʼobʼoj», ri kʼo chë xtinyaʼ pa kiwiʼ ye kʼïy rchë kuyubʼäl mak›».
^ pàrr. 5 Filipenses 2:5-8: «Ma tiyaʼ ta qa ri naʼoj ri xjeʼ rkʼë ri Cristo Jesús, ri, tapeʼ achiʼel wä Dios ri rubʼanik, ma xuchʼöbʼ ta chë kʼo chë ntok junan rkʼë Dios. Manä, pa rukʼexel riʼ, xa xuyaʼ qa ronojel ri kʼo wä rkʼë rchë xok jun winäq chqä rchë xok achiʼel jun samajel ri majun ta ruqʼij. Y taq xok jun achï, xuqasaj riʼ chqä xnmaj tzij kʼa taq xkäm, jaʼ, kʼa taq xkäm chwäch jun cheʼ rchë tijöj poqonal».
^ pàrr. 13 Juan 15:9: «Achiʼel yirajowan pä ri Ntataʼ, rïn chqä yixinjowan pä; kixjeʼ kʼa chpan wajowabʼäl».
^ pàrr. 13 1 Juan 4:8-10: «Ri ma najowan ta ma retaman ta ruwäch Dios, rma Dios kan ajowabʼäl. Y rkʼë reʼ nukʼüt rajowabʼäl Dios chqawäch: Dios xutäq pä ri Rukʼajol chwäch le Ruwachʼulew rchë nqïl qakʼaslemal rma ryä. Ri ajowabʼäl ntel kʼa chë tzij: ma yoj ta röj xqjowan rchë Dios, ye kʼa ryä xqrajoʼ röj chqä xutäq pä Rukʼajol rchë xuyaʼ rukʼaslemal pa kamïk rchë nutöj ri qamak».
^ pàrr. 59 KIQʼALAJSAXIK RI ACHBʼÄL: Pa jalajöj taq junaʼ ri rusamajelaʼ Dios kinatan pä rukamik Jesús chqä xa bʼa akuchï kibʼanon wä riʼ: pa naʼäy siglo, chnaqaj ri junaʼ 1880, pa jun campo de concentración nazi chqä pa jun Salón del Reino ri ma kan ta achkë rubʼanik pa jun tinamït rchë Sudamérica.
