1. ¿Achkë nkʼutü chë chkipan ri qʼij yoj kʼo komä ri ajowabʼäl xa najin nkʼis chkikojöl ri familias?

LE Biblia nuʼij chë chpan ri rukʼisbʼäl taq qʼij ri winäq chöj ma xtkajoʼ ta kiʼ (2 Tim. 3:1, 3). Y kan ya riʼ wä najin nbʼanatäj komä. Jojun tzʼetbʼäl. Kan pa millón chkë ri ye kʼlan taq winäq nkichüp ruwäch kikʼlanen, ri teʼej tataʼaj xa xuʼ chʼaʼoj nkiʼän chkiwäch y ri akʼalaʼ nkinaʼ chë majun achkë yejowan ta. Ye kʼo chik nkʼaj familias, tapeʼ junan ye kʼo, ma yekowin ta kan ta junan nuʼän kiwäch. Jun winäq ri yerupixabʼaj ri familias nuʼij: «Ri teʼej, ri tataʼaj chqä ri akʼalaʼ chöj ma yetzjon ta chkiwäch, ryeʼ xa más nbʼä kikʼuʼx chrij ki-computadora, ki-tablet, ki-teléfono o ki-videojuegos. Tapeʼ junan ye kʼo chpan jun jay, ma kan ta kitaman kiwäch».

2, 3. a) Achiʼel nuʼij Romanos 12:10, ¿achkë riʼ ri kʼo ta chë yeqajoʼ kan achiʼel ri qachʼalal ri más junan rubʼanon qawäch kikʼë? b) ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

² Röj ma nqajoʼ ta nqakʼän apü kinaʼoj ri winäq ri ma nkajoʼ ta kiʼ (Rom. 12:2). Pa rukʼexel riʼ, röj nkʼatzin nqanmirsaj ri qajowabʼäl chkij ri qachʼalal pa qachoch chqä chkij ri qachʼalal pa congregación (taskʼij ruwäch Romanos 12:10). Röj nkʼatzin yeqajoʼ ri qachʼalal pa congregación —ri ye qa-familia chpan rutinamit Jehová—, kan achiʼel yeqajoʼ ri qachʼalal ri más junan rubʼanon qawäch kikʼë. We xtqakʼüt ri ajowabʼäl riʼ chqawäch, riʼ xtqrtoʼ rchë junan xtqatolaʼ qiʼ rchë ma xtqayaʼ ta qa ruyaʼik ruqʼij Jehová (Miq. 2:12).

³ Chpan re tjonïk reʼ xtqanukʼuj kij jojun tzʼetbʼäl ri ye kʼo  chpan le Biblia ri xkojkitoʼ rchë xtqkowin xtqanmirsaj qajowabʼäl chkij ri nkʼaj chik.

4. ¿Achkë nuʼij Santiago 5:11 chrij rajowabʼäl Jehová?

⁴ Le Biblia nuʼij chqë achkë utziläj taq naʼoj ye kʼo rkʼë Jehová. Jun chkë riʼ ya riʼ chë «Dios kan ajowabʼäl» (1 Juan 4:8). Ri nqatamaj riʼ nuʼän chë nqajoʼ nqjelun más rkʼë. Ye kʼa, le Biblia chqä nuʼij chë Jehová kan janina nqrajoʼ (taskʼij ruwäch Santiago 5:11). ¡Kantzij na wä chë kan napon pa qan ri nunaʼ Jehová chqij röj!

5. ¿Achkë rubʼanik nukʼüt joyowanïk Jehová, y achkë rubʼanik nqakʼän qanaʼoj chrij?

⁵ Chpan Santiago 5:11 nqatzʼët chë ri ajowabʼäl nunaʼ Jehová chqij rukʼwan riʼ rkʼë jun chik naʼoj ri janina nqä chqawäch: ri joyowanïk (Éx. 34:6). Jehová nukʼüt ri naʼoj riʼ taq nuküy qamak (Sal. 51:1). Ye kʼa le Biblia nuʼij chë ri joyowanïk ma xa xuʼ ta ntel chë tzij naküy rumak jun chik. Re naʼoj reʼ kan nuʼän chë jun winäq naläx pa ran nutoʼ jun chik ri najin nutäj poqän. Le Biblia nuʼij chë ri joyowanïk nunaʼ Jehová chqij röj, ri nuʼän chë nrajoʼ nqrtoʼ, kan más nüm chwäch ri nunaʼ jun teʼej chrij ral (Is. 49:15). Taq nqatäj poqän, ri joyowanïk nunaʼ Jehová chqij nuʼän chë nqrtoʼ pä (Sal. 37:39; 1 Cor. 10:13). Röj ütz nqakʼän qanaʼoj chrij taq nqaküy kimak ri qachʼalal pa congregación chqä taq ma nkanaj ta qa kʼix pa qan chkij taq kʼo jun ma ütz ta nkiʼän chqë (Efes. 4:32). Ye kʼa ri kan más ütz rubʼanik nqakʼüt chë nqajyowaj kiwäch, ya riʼ yeqatoʼ taq kʼo kʼayewal yekiqʼaxaj. Taq yë ri ajowabʼäl nbʼanö chqë chë nqakʼüt joyowanïk, xtqakʼüt chë najin nqakʼän qanaʼoj chrij Jehová, ri nyaʼö ri utziläj tzʼetbʼäl chqawäch chrij ri ajowabʼäl (Efes. 5:1).

6. ¿Achkë rubʼanik xkikʼüt Jonatán chqä David ri ajowabʼäl nkikʼüt chkiwäch ri winäq ri kan kichʼalal kiʼ?

⁶ Chpan le Biblia yeqïl kʼïy tzʼetbʼäl chkij winäq ri xkikʼüt ajowabʼäl chkiwäch ri nkʼaj chik kan achiʼel nkikʼüt chkiwäch ri kichʼalal kiʼ. Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj kikʼë Jonatán chqä David. Le Biblia nuʼij chë «chkikojöl Jonatán  chqä David xjeʼ jun nimaläj achbʼilanïk, y Jonatán xrajoʼ David kan achiʼel wä nrajoʼ qa riʼ ryä» (1 Sam. 18:1). Jehová xchaʼ David rchë ntok qʼatöy tzij pa rukʼexel Saúl, ri rutataʼ Jonatán. Rma riʼ, Saúl kan itzel xnaʼ ran chqä kan xkatäj ruyowal chrij David, riʼ xuʼän chë kan xrajoʼ xkamsaj. Ye kʼa Jonatán ma xtoʼ ta rutataʼ chbʼanik riʼ. Pa rukʼexel riʼ, Jonatán y David xkiʼij chkiwäch chë ronojel mul xtkachbʼilaj kiʼ chqä chë ronojel mul xtkitoʼ kiʼ (1 Sam. 20:42).

7. ¿Achkë rkʼë jbʼaʼ xbʼanö ta chë ma ta xjeʼ jun utziläj achbʼilanïk chkikojöl Jonatán chqä David?

⁷ Röj nqʼax chqawäch chë ri achbʼilanïk xjeʼ chkikojöl Jonatán y David kan janina ütz taq nqaquʼ rij jontir ri xebʼanö chë ma ta xjeʼ ri achbʼilanïk riʼ chkiwäch. Tqaquʼ rij reʼ, rkʼë jbʼaʼ Jonatán qʼaxnäq wä jun 30 junaʼ chwäch David. Reʼ rkʼë jbʼaʼ xuʼän ta chë xquʼ chë ma ütz ta ntok rachiʼil David rma kʼa más akʼal na chwäch ryä chqä ma kan ta kʼïy ruqʼaxan chpan rukʼaslemal. Ye kʼa Jonatán majun bʼëy xquʼ ta ya riʼ. Rma riʼ, ronojel mul kan xyaʼ ruqʼij David.

8. ¿Achkë rma naʼij rït chë Jonatán kan xok jun utziläj rachiʼil David?

⁸ Chqä Jonatán rkʼë jbʼaʼ itzel ta xnaʼ che rä David chqä xchʼojij ta che rä chë yë ryä kʼo ta chë ntok qa qʼatöy tzij pa rukʼexel Saúl, ri rutataʼ (1 Sam. 20:31). Ye kʼa Jonatán ma xuʼän ta riʼ. Ryä ma xnaʼ ta riʼ chqä kan rkʼë ronojel ran xnmaj rutzij Jehová taq xuʼij chë yë wä David xttok ri qʼatöy tzij. Ryä chqä majun bʼëy xyaʼ ta qa David. Riʼ xuʼän chë Saúl, ri rutataʼ, kan janina xkatäj ruyowal chrij (1 Sam. 20:32-34).

9. ¿Achkë rma qataman chë Jonatán ma rukʼulel ta xtzʼët David?

⁹ Ri ajowabʼäl xnaʼ Jonatán chrij David xuʼän chë ma xtzʼët ta David achiʼel ta rukʼulel. Jonatán kan nkowin wä nukʼäq flechas chqä bʼenäq wä chkipan kʼïy chʼaʼoj. Ri winäq nkiʼij wä chë ryä chqä ri rutataʼ kan «más wä chanin yeslon chkiwäch ri xik» chqä «más wä kichqʼaʼ chkiwäch ri köj» (2 Sam. 1:22, 23). Rma riʼ, Jonatán kʼo ta rma xnaʼ riʼ rma kan chʼakonäq wä chkipan kʼïy chʼaʼoj. Tapeʼ ke riʼ, ryä majun bʼëy xjnamaj ta riʼ rkʼë David chqä ma itzel ta xnaʼ che rä rma ri utzil xrïl. Pa rukʼexel riʼ, ryä kan xyaʼ ruqʼij David rma kan ma nuxiʼij ta wä riʼ chqä rma kan rukʼuqbʼan wä rukʼuʼx chrij Jehová. Nqʼalajin riʼ, rma taq David xkamsaj Goliat, ya riʼ taq Jonatán xnaʼ ajowabʼäl chrij. ¿Achkë rubʼanik nqakʼüt ri ajowabʼäl riʼ chkiwäch ri qachʼalal?

10. ¿Achkë ntel chë tzij taq le Biblia nuʼij: «Kan rkʼë ronojel iwan tiwajowalaʼ iwiʼ chiwäch»?

¹⁰ Le Biblia nuʼij reʼ: «Kan rkʼë ronojel iwan tiwajowalaʼ iwiʼ chiwäch» (1 Ped. 1:22). Kan yë Jehová nyaʼö ri tzʼetbʼäl chqawäch. Ryä janina nqrajoʼ. Rma riʼ, we röj ma xtqayaʼ ta qa, majun ta jun achkë xtkowin xtqjachö rkʼë (Rom. 8:38, 39). Chpan ri chʼaʼäl griego, ri tzij «kan rkʼë ronojel iwan» nukʼüt chë nkʼatzin nqatäj qaqʼij rchë nqakʼüt ajowabʼäl, y rkʼë jbʼaʼ kan ya riʼ wä xtkʼatzin xtqaʼän jojun mul kikʼë jojun qachʼalal. Taq kʼo mul kʼo jun nkiʼän chqë ri xa nqrsök, le Biblia nuʼij chë tqasmajij re naʼoj reʼ: «Kan rkʼë ajowabʼäl tikochʼolaʼ wä iwiʼ; kan tibʼanaʼ jontir ri kʼo pan iqʼaʼ rchë chë ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios nuʼän chë junan nuʼän iwäch chqä ma njeʼ ta chʼaʼoj chikojöl» (Efes. 4:1-3). Rchë ma njeʼ ta chʼaʼoj chqakojöl, kʼo chë ma yë ta ri itzel nqatzʼët chkij ri qachʼalal. Pa rukʼexel riʼ, xa kan tqatjaʼ qaqʼij rchë yeqatzʼët kan achiʼel yerutzʼët Jehová (1 Sam. 16:7; Sal. 130:3).

11. ¿Achkë rma kʼo mul kan kʼayewal nuʼän chqawäch nqakʼüt chkiwäch qachʼalal chë janina yeqajoʼ?

¹¹ Ma ronojel ta mul chaq bʼaʼ xtuʼän chqawäch  xtqakʼüt chkiwäch ri qachʼalal chë janina yeqajoʼ, más we xa xuʼ ri ma ütz ta nqatzʼët chkij. Rkʼë jbʼaʼ, pa naʼäy siglo ya nbʼanatäj wä chik riʼ. Jun tzʼetbʼäl chrij riʼ ya riʼ ri xbʼanatäj kikʼë Evodia chqä Síntique. Rkʼë jbʼaʼ, ryeʼ ma kʼayewal ta xuʼän chkiwäch xesamäj rkʼë Pablo chutzjoxik «ri utziläj taq rutzjol». Ye kʼa, kʼo wä jun ri xbʼanö chë ma ütz ta xkikʼwaj kiʼ chkiwäch. Rma riʼ Pablo xuʼij chkë chë junan tbʼanaʼ kiwäch rma che kaʼiʼ ye rutzeqelbʼëy Cristo (Filip. 4:2, 3).

12. ¿Achkë nkʼatzin nqaʼän rchë nnmär más ri qajowabʼäl chkij ri qachʼalal?

¹² ¿Achkë nkʼatzin nqaʼän rchë nnmär más ri qajowabʼäl chkij ri qachʼalal? Röj kʼo chë nqatäj qaqʼij rchë nqatamaj más kiwäch. We xtqaʼän riʼ, ma kan ta kʼayewal chik xtuʼän chqawäch xtqʼax pa qajolon ri najin nkiqʼaxaj chqä xtqanaʼ ajowabʼäl chkij. Ri kijunaʼ chqä ri kijatzul majun ta rma yojkiqʼät rchë nqakʼüt ajowabʼäl chkiwäch. Tnatäj chqë chë Jonatán kan xok jun utziläj rachiʼil David tapeʼ qʼaxnäq wä jun 30 junaʼ chwäch. ¿Achkë rma ma naquʼ ta rij jun qachʼalal pa congregación ri más rujunaʼ chawäch rït o kʼa más akʼal na rchë yatok rachiʼil? We xtaʼän riʼ, xtakʼüt chë yeʼawajoʼ jontir qachʼalal (1 Ped. 2:17).

13. ¿Achkë rma rkʼë jbʼaʼ ma jontir ta qachʼalal ri ye kʼo pa congregación xkeʼok qachiʼil ri kan junan xtuʼän qawäch kikʼë?

¹³ Ye kʼa, taq nqaʼij chë nkʼatzin janina yeqajoʼ ri qachʼalal, ¿ntel komä chë tzij riʼ chë kʼo chë jontir yeʼok qachiʼil ri kan junan nuʼän qawäch kikʼë? Manä, rma ya riʼ ma xtbʼanatäj ta. Kantzij na wä chë ye kʼo qachʼalal ri más jaʼäl nqanaʼ nqjeʼ kikʼë chkiwäch ri nkʼaj chik, rma kʼïy ri nqä chqawäch röj rkʼë jbʼaʼ nqä chkiwäch ryeʼ chqä. Tqaquʼ rij Jesús. Tapeʼ ryä kan rachiʼil xerutzʼët jontir ru-apóstoles, kan más wä junan xuʼän ruwäch rkʼë Juan (Juan 13:23; 15:15; 20:2). Tapeʼ ke riʼ, Jesús ma más ta ütz xuʼän runaʼoj rkʼë Juan chwäch kikʼë ri nkʼaj chik ru-apóstoles. Jun tzʼetbʼäl chrij riʼ ya riʼ taq Juan chqä Santiago, ri ruchʼalal, xkiʼij che rä chë tyaʼ qʼij chkë rchë yetzʼyeʼ chuxkïn taq xtqʼät tzij chpan ri Ruqʼatbʼäl Tzij Dios. Ye kʼa Jesús xuʼij reʼ chkë: «Rïn ma yïn ta ri yibʼin achkë xketzʼyeʼ pa nu-derecha o pa nu-izquierda» (Mar.  10:35-40). Röj kʼo chë nqakʼän qanaʼoj chrij Jesús. Xtqakʼüt riʼ we ma xa xuʼ ta kikʼë qachiʼil ri más junan rubʼanon qawäch ütz qanaʼoj xtqaʼän (Sant. 2:3, 4). We xa xtqaʼän riʼ, ma xtqtoʼon ta rchë chpan ri congregación junan xtuʼän qawäch jontir (Jud. 17-19).

14. Achiʼel nuʼij Filipenses 2:3, ¿achkë xtqtoʼö rchë ma xtqajoʼ ta xtq-ok más ütz chkiwäch ri qachʼalal pa congregación?

¹⁴ We kowan xkeqajoʼ ri qachʼalal pa congregación, riʼ xtqrtoʼ rchë ma xtqajoʼ ta xtq-ok más ütz chkiwäch ryeʼ. Tnatäj chqë chë Jonatán ma itzel ta xnaʼ che rä David chqä ma xuʼän ta chʼaʼoj rkʼë rma xrajoʼ ta chë yë ryä xok qʼatöy tzij. Tqakʼamaʼ qanaʼoj chrij chqä ma itzel ta tqanaʼ chkë ri qachʼalal rma kan kʼïy samaj yekowin nkiʼän. Pa rukʼexel riʼ, xa kan tqabʼanaʼ reʼ ri xuʼij qa Pablo: «Xa kan tiqasaj iwiʼ y titzʼetaʼ chë ri nkʼaj chik kʼo más kiqʼij chiwäch rïx» (taskʼij ruwäch Filipenses 2:3). Tjeʼ pa qajolon chë jontir qachʼalal yekʼatzin chpan ri congregación. We ma xtqanaʼ ta qiʼ, xtqatzʼët ri utziläj taq naʼoj ye kʼo kikʼë ri qachʼalal chqä xtqïl utzil rma xtqakʼän qanaʼoj chkij (1 Cor. 12:21-25).

15. ¿Achkë natamaj qa rït chrij ri xbʼanatäj rkʼë ya Tanya chqä ri ru-familia?

¹⁵ Taq xkepë kʼayewal chqij, Jehová xtkʼuqbʼaʼ qakʼuʼx rkʼë ri ajowabʼäl chqä ri toʼïk ri nkiyaʼ qachʼalal chqë. Ya riʼ xbʼanatäj rkʼë jun familia taq ye kʼo wä chpan jun asamblea internacional chlaʼ Estados Unidos, pa junaʼ 2019. Chpan ri junaʼ riʼ ri nimamoloj xkibʼiniʼaj: «Ri ajowabʼäl majun bʼëy xtkʼis ta». Ri qʼij sábado taq ya xkʼis ri nimamoloj, ya Tanya, ri ye kʼo oxiʼ ral, ye bʼenäq wä pa chʼichʼ chqä najin wä yetzolin chpan ri hotel ri akuchï ye kanajnäq wä qa. Chaq kʼateʼ jun chik chʼichʼ xbʼerukujuʼ riʼ kikʼë. Ryä  nuʼij: «Matyox che rä Jehová majun ta jun chqë röj xsokotäj. Ye kʼa taq xq-el äl chpan ri chʼichʼ, xqpaʼeʼ qa chuchiʼ ri bʼey rma ri xbʼïn-ïl. Ya riʼ taq xqatzʼët jun winäq ri xpabʼaʼ ruchʼichʼ chuchiʼ ri bʼey chqä najin wä nuʼij pä chqë chë tqbʼä apü rkʼë. Ri winäq riʼ ya riʼ wä jun qachʼalal ri kʼa riʼ wä xel pä chpan ri nimamoloj. Y ma xa xuʼ ta ryä xpabʼaʼ ruchʼichʼ, ke riʼ chqä xkiʼän ye woʼoʼ qachʼalal ri ye petenäq Suecia. Ri qachʼalal ixoqiʼ xinkiqʼetej rïn chqä ri wal. Kan ya riʼ wä xkʼatzin chqë. Tapeʼ xqaʼij chkë chë ütz qawäch, ryeʼ xekanaj qa chriʼ qkʼë. Ma xebʼä ta äl tapeʼ xeʼapon ri doctores. Ryeʼ kan xkitzʼët na qa chë kan ütz xel qa jontir. Ri qʼij riʼ taq xqaqʼaxaj ri kʼayewal riʼ, Jehová majun bʼëy xqryaʼ ta qa. Ri kʼayewal riʼ xuʼän chë más xnmär qajowabʼäl chkij qachʼalal. Rma riʼ, janina nqtyoxin che rä Jehová. Ya riʼ chqä xuʼän chë qajowabʼäl chrij ryä más xnmär». ¿Kʼo jmul kʼo jun qachʼalal rukʼutun chawäch chë janina yatrajoʼ taq rït más wä nkʼatzin chawä?

16. ¿Achkë rma nqajoʼ nqakʼüt chkiwäch ri nkʼaj chik chë janina yeqajoʼ?

¹⁶ ¿Achkë komä utzil xtqïl we xtqakʼüt chkiwäch qachʼalal chë janina yeqajoʼ? Xtqkowin xtqakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx taq xtkitäj poqän y xtqtoʼon rchë más junan xtuʼän qawäch chpan rutinamit Dios. Chqä xtqakʼüt chë kantzij yoj rutzeqelbʼëy Jesús, y riʼ xtuʼän chë más ye kʼïy winäq xtkajoʼ xtkiyaʼ ruqʼij Jehová. Ye kʼa ri más rejqalen ya riʼ chë röj xtqkowin xtqayaʼ ruqʼij Jehová, «ri Tataʼaj ri kʼo joyowanïk rkʼë chqä ri Dios ri nkʼuqbʼan qakʼuʼx» (2 Cor. 1:3). Rma riʼ, jontir tqatjaʼ qaqʼij rchë nqakʼüt chkiwäch ri nkʼaj chik chë janina yeqajoʼ.