1. ¿Achkë rkʼë jbʼaʼ nbʼanö chë jun achï ma kan ta ütz runaʼoj nuʼän rkʼë ru-familia?

¿ACHKË komä npë pan ajolon rït taq nakʼoxaj ri tzij «ri ukʼwayon bʼey chpan jun jay»? Jojun achiʼaʼ ma ütz ta kinaʼoj nkiʼän rkʼë kixjayil o kikʼë kalkʼwal rma ya riʼ wä kʼutun pä chkiwäch chqä ya riʼ wä nkiʼän ri winäq chpan ri kitinamit. Ya Yanita, jun qachʼalal ixöq ri kʼo Europa, nuʼij: «Chpan ri tinamït ri akuchï yïn kʼo wä, ri winäq kan kʼo chwäch kan chë ri achiʼaʼ kan más kiqʼij chkiwäch ri ixoqiʼ chqä chë ri ixoqiʼ xa xuʼ ye kʼo rchë yesamäj». Y jun qachʼalal achï, ri kʼo Estados Unidos ri rubʼiniʼan Luke, nuʼij: «Ye kʼo jojun tataʼaj nkikʼüt chkiwäch kalkʼwal chë ri nkiʼij ri ixoqiʼ kan majun nkʼatzin wä. Rma riʼ ri achiʼaʼ majun rma nkinmaj kitzij». Ye kʼa re naʼoj reʼ kan ma rukʼwan ta riʼ rkʼë ri nuʼij Jehová chrij ri naʼoj ri kʼo chë nukʼüt jun achï chwäch rixjayil (tajnamaj rkʼë Marcos 7:13). ¿Achkë ütz nuʼän jun achï rchë kan pa rubʼeyal nukʼwaj bʼey chpan rachoch?

2. ¿Achkë kʼo chë nutamaj jun achï ri rukʼwan bʼey chpan jun jay, y achkë rma?

² Rchë chë jun achï kan pa rubʼeyal nukʼwaj bʼey pa rachoch, naʼäy kʼo chë nqʼax chwäch achkë nrajoʼ Jehová chë nuʼän. Chqä kʼo chë nqʼax chwäch achkë rma Jehová ruyaʼon qa uchqʼaʼ pa kiqʼaʼ jojun winäq chqä achkë rubʼanik nukʼän runaʼoj chkij Jehová chqä Jesús. ¿Achkë rma janina rejqalen chë jun achï nutamaj jontir reʼ? Rma Jehová ruyaʼon qa uchqʼaʼ pa kiqʼaʼ ri achiʼaʼ ri ye ukʼwayon bʼey chpan jun jay. Y nrajoʼ chë kan pa rubʼeyal nkiksaj ri uchqʼaʼ riʼ (Luc. 12:48b).

3. Rkʼë ri nuʼij 1 Corintios 11:3, ¿achkë nqatamaj chrij ri uchqʼaʼ kʼo pa ruqʼaʼ Jehová chqä ri uchqʼaʼ yaʼon qa pa kiqʼaʼ ri nkʼaj chik?

³ (Taskʼij ruwäch 1 Corintios 11:3). Re versículo reʼ nukʼüt achkë uchqʼaʼ ruyaʼon qa Jehová pa kiqʼaʼ ri nkʼaj chik. Rchë nqʼax reʼ chqawäch, nkʼatzin njeʼ re kaʼiʼ naʼoj reʼ pa qajolon: ¿jaruʼ uchqʼaʼ ruyaʼon qa Jehová pa kiqʼaʼ ri nkʼaj chik? chqä ¿achkë rubʼanik nkʼatzin nkiksaj ri uchqʼaʼ riʼ? Le Biblia nuʼij chë Jehová ya riʼ «ri jolomäj», ntel chë tzij, ri kʼo jontir uchqʼaʼ pa ruqʼaʼ, y xtqʼät tzij pa kiwiʼ jontir  ralkʼwal —ri ángeles chqä ri winäq— rma ri rubʼanik xtkiksaj ri uchqʼaʼ riʼ (Rom. 14:10; Efes. 3:14, 15). Jehová ruyaʼon qa uchqʼaʼ pa ruqʼaʼ Jesús pa ruwiʼ ri congregación, ye kʼa Jehová xtqʼät tzij pa ruwiʼ Jesús rma ri runaʼoj xtuʼän qkʼë (1 Cor. 15:27). Jehová chqä ruyaʼon qa uchqʼaʼ pa ruqʼaʼ ri achijilonel rchë nukʼwaj bʼey chwäch ri rixjayil chqä chkiwäch ralkʼwal; ye kʼa Jehová chqä Jesús xtkiqʼät tzij pa ruwiʼ ri achijilonel rma ri runaʼoj xtuʼän rkʼë ru-familia (1 Ped. 3:7).

4. ¿Achkë uchqʼaʼ kʼo pa kiqʼaʼ Jehová chqä Jesús?

⁴ Jehová ya riʼ ri «jolomäj» pa ruwiʼ ru-familia ri kʼo chkaj chqä ri kʼo chwäch le Ruwachʼulew. Rma riʼ, pa ruqʼaʼ ryä kʼo wä rchë nuʼij achkë kʼaslemal kʼo chë nkikʼwaj ri ralkʼwal chqä achkë pixaʼ kʼo chë yekismajij (Is. 33:22). Jesús ya riʼ ri «jolomäj» pa ruwiʼ ri congregación. Rma riʼ, ryä chqä kʼo pa ruqʼaʼ nuʼij achkë rubʼanik kʼaslemal nqakʼwaj chqä achkë pixaʼ kʼo chë yeqasmajij (Gál. 6:2; Col. 1:18-20).

5. ¿Achkë uchqʼaʼ yaʼon qa pa ruqʼaʼ jun qachʼalal ri ukʼwayon bʼey chpan rachoch, y achkë rma nqaʼij chë xa qʼalaj uchqʼaʼ yaʼon qa pa ruqʼaʼ?

⁵ Achiʼel nbʼanatäj rkʼë Jehová chqä Jesús, jun qachʼalal ri ukʼwayon bʼey chpan rachoch yaʼon chqä uchqʼaʼ pa ruqʼaʼ rchë nuʼij achkë nbʼan chpan ru-familia (Rom. 7:2; Efes. 6:4). Ye kʼa xa qʼalaj uchqʼaʼ yaʼon qa pa ruqʼaʼ. ¿Achkë rma nqaʼij riʼ? Tqaquʼ rij reʼ. Ryä kʼo chë chpan le Biblia nresaj wä runaʼoj taq nuʼij achkë kʼo chë nkiʼän ru-familia (Prov. 3:5, 6). Chqä ma yaʼon ta qa pa ruqʼaʼ ri nuʼij achkë kʼo chë nkiʼän ri nkʼaj chik winäq ri ma ye kʼo ta chpan ru-familia (Rom. 14:4). Y tapeʼ ri ralkʼwal ronojel mul xtkiyaʼ ruqʼij, taq ryeʼ xkekʼïy qʼanäj chqä ma xkejeʼ ta chik chrachoch, ma yë ta chik ryä xtbʼin chkë achkë kʼo chë xtkiʼän (Mat. 19:5).

6. ¿Achkë rma Jehová xyaʼ qa uchqʼaʼ pa kiqʼaʼ ri nkʼaj chik?

⁶ Jehová xyaʼ qa uchqʼaʼ pa kiqʼaʼ ri nkʼaj chik rma janina nrajoʼ ru-familia. Rma riʼ, ru-familia majun ta chʼaʼoj chkiwäch chqä kan pa rubʼeyal nbʼan ronojel chpan (1 Cor. 14:33, 40). Xa ta ma nqʼalajin achkë qäs ukʼwayon bʼey, rkʼë jbʼaʼ ruyon ta chʼaʼoj kʼo chqä ma ta jun achkë nnaʼö kiʼkʼuxlal. ¿Achkë rma? Rma ma ta jun achkë tamayon achkë nbʼin achkë qäs kʼo chë nbʼan chqä ma ta jun achkë nbʼanö ri nkʼatzin nbʼan.

7. Achiʼel nuʼij chpan Efesios 5:25 chqä 28, ¿achkë runaʼoj nrajoʼ Jehová rchë nuʼän jun achï rkʼë rixjayil?

⁷ Ye kʼa, we kan ütz xuʼän Jehová chë xyaʼ qa uchqʼaʼ pa ruqʼaʼ jun achï chpan jun familia, ¿achkë rma ye kʼïy ixoqiʼ nkinaʼ chë ma nyaʼöx ta kiqʼij chqä chë xa xuʼ nkiʼän ri nkajoʼ kichjil? Nbʼanatäj riʼ rma ye kʼïy achiʼaʼ ma nkismajij ta ri naʼoj yeruyaʼ Jehová chrij ri achkë kʼo chë nbʼan chpan jun familia. Pa rukʼexel riʼ, xa yë ri naʼoj ri kʼutun pä chkiwäch chqä ri nbʼan pa kitinamit xa ya riʼ nkiʼän. O rkʼë jbʼaʼ itzel kinaʼoj nkiʼän rkʼë kixjayil xa xuʼ rchë ütz nkinaʼ qa ryeʼ. Jun tzʼetbʼäl. Rkʼë jbʼaʼ jun achï itzel runaʼoj nuʼän rkʼë rixjayil xa xuʼ rchë nunaʼ chë kan más nüm ruqʼij o rchë nukʼüt chë kan yë ryä ri nbʼin achkë kʼo chë nbʼan. Rkʼë jbʼaʼ nuquʼ chë, tapeʼ ma nkowin ta nuʼän chë najowäx rma rixjayil, nkowin nuʼän chë txiʼij riʼ chwäch. Ye kʼo nkiʼän riʼ rchë chë kixjayil nkiʼän ri nkajoʼ ryeʼ. * Kantzij na wä chë ri achiʼaʼ ri ke riʼ nkiquʼ o ke riʼ nkiʼän kan chöj nkiqasaj ruqʼij jun ixöq, chqä ri nkiʼän kan ma nqä ta chwäch Jehová (taskʼij ruwäch Efesios 5:25, 28).

8. ¿Achkë nkʼatzin nuʼän jun achï rchë kan pa rubʼeyal xtkʼwaj bʼey chpan rachoch?

⁸ Jun achï kan pa rubʼeyal xtkʼwaj bʼey chpan rachoch we nukʼän runaʼoj chrij Jehová chqä chrij Jesús chrij ri rubʼanik nkiksaj ri uchqʼaʼ kʼo pa kiqʼaʼ. Tqanukʼuj kij kaʼiʼ naʼoj ri nkikʼüt ryeʼ y tqatzʼetaʼ achkë rubʼanik ri achiʼaʼ ri ye ukʼwayon bʼey chpan jun jay ütz nkismajij ri naʼoj riʼ rkʼë kixjayil chqä kalkʼwal.

9. ¿Achkë rubʼanik nukʼüt Jehová chë kan nuqasaj riʼ?

 ⁹ Ri ma nanaʼ ta awiʼ. Majun ta jun ri kʼo más runaʼoj chwäch Jehová. Tapeʼ ke riʼ, ryä nuyaʼ ruxkïn chkë rusamajelaʼ (Gén. 18:23, 24, 32). Ryä kan ruyaʼon qʼij chkë rusamajelaʼ rchë nkiyaʼ apü naʼoj che rä (1 Rey. 22:19-22). Tapeʼ majun ta mak chrij, ryä ma nuyoʼej ta chë röj kan majun bʼëy xtqsach ta. Pa rukʼexel riʼ, ryä yerutoʼ ri rusamajelaʼ rchë ütz yebʼä pa kikʼaslemal tapeʼ xa ye ajmakiʼ (Sal. 113:6, 7). Nqʼalajin riʼ rma chpan le Biblia David xuʼij reʼ che rä: «Kan yït yatoʼö pa wchë» (Sal. 27:9; Heb. 13:6). David retaman wä chë xkowin xeruʼän mamaʼ taq samaj rma Jehová kan nuqasaj riʼ chqä xyaʼ pä ri toʼïk nkʼatzin che rä (2 Sam. 22:36).

10. ¿Achkë rubʼanik xkʼüt Jesús chë kan ma nunaʼ ta riʼ?

¹⁰ Tqatzʼetaʼ ri tzʼetbʼäl xyaʼ Jesús chqawäch. Tapeʼ yë wä ryä ri «Tijonel» chqä ri «Ajaw» chkiwäch ri rutzeqelbʼëy, ryä ma xkʼewaj ta xchʼäj kaqän. ¿Achkë komä rma Jehová xyaʼ qʼij chë xtzʼibʼäx qa reʼ chpan le Biblia? Kantzij na wä chë ryä nrajoʼ chë jontir röj ma nqanaʼ ta qiʼ, yajün ri ye ukʼwayon bʼey chpan jun jay. Jesús xuʼij reʼ: «Rïn xinyaʼ qa ri tzʼetbʼäl chiwäch, chë achiʼel xinbʼän rïn iwkʼë rïx, ke riʼ chqä tibʼanaʼ rïx» (Juan 13:12-17). Tapeʼ kan kʼïy wä uchqʼaʼ yaʼon qa pa ruqʼaʼ, ryä ma xyoʼej ta chë ri nkʼaj chik xkiʼän ta ri nkʼatzin che rä. Pa rukʼexel riʼ, xa kan ryä xbʼanö ri achkë nkʼatzin chkë ri nkʼaj chik (Mat. 20:28).

11. ¿Achkë nukʼüt qa chkiwäch ri ye ukʼwayon bʼey chpan jun jay ri tzʼetbʼäl nuyaʼ qa Jehová chqä Jesús chrij ri naqasaj awiʼ?

¹¹ ¿Achkë nqatamaj qa röj? Jun achï ri nekʼwan bʼey chpan jun jay kan kʼïy rubʼanik nukʼüt chë ma nunaʼ ta riʼ. Jojun tzʼetbʼäl. Ryä ma nuyoʼej ta chë rixjayil chqä ralkʼwal kan majun bʼëy xkesach ta. Ryä chqä nuyaʼ ruxkïn chkë ri naʼoj yeyaʼöx che rä rma ru-familia tapeʼ ma kan ta más nqä chwäch ri nkiʼij. Ya Marley, ri kʼo Estados Unidos, nuʼij: «Ri wachjil chqä rïn kʼo mul ma kan ta junan nqaquʼ chrij jun ri nkʼatzin nqaʼän. Ye kʼa kan nnaʼ chë kʼo nqʼij chwäch rma ronojel mul nukʼutuj na chwä achkë nquʼ rïn, chqä nuchʼöbʼ rij ri xinbʼij taq kʼo chë nuchaʼ achkë nuʼän». Chqä jun achï ri ma nunaʼ ta riʼ, ma nukʼewaj ta ntoʼon rkʼë ri samaj yebʼan chrachoch tapeʼ chpan rutinamit nkiʼij chë xa xuʼ ri ixoqiʼ yebʼanö ri samaj riʼ. Reʼ rkʼë jbʼaʼ kan kʼayewal nuʼän. ¿Achkë rma? Jun qachʼalal ri rubʼiniʼan Rachel nuʼij: «Chpan ri tinamït ri akuchï xikʼïy wä rïn, we jun achï nutoʼ rixjayil chkichʼajik läq o chujosqʼixik rachoch, ri winäq chqä ru-familiares xtkiʼij chë xa yë rixjayil nbʼin che rä achkë kʼo chë nuʼän chqä xtkiquʼ chë xa yë rixjayil nekʼwan  bʼey chpan rachoch». We chpan ri tinamït ri akuchï yït kʼo wä ye kʼïy winäq ke riʼ nkiquʼ, tnatäj chawä chë Jesús xchʼäj kaqän ri rutzeqelbʼëy tapeʼ chkiwäch ye kʼïy winäq, ri samaj riʼ xa xuʼ ri ye xmïl pa samaj yebʼanö rchë. Jun achï kʼo ta chë nuyaʼ más rejqalen chë ru-familia ütz ruwäch, pa rukʼexel nuquʼ rij achkë nkiquʼ ri winäq chrij. Ye kʼa ri ukʼwayon bʼey chpan jun jay ma xa xuʼ ta nkʼatzin chë ma nunaʼ ta riʼ, kʼo chqä jun chik naʼoj ri janina xttoʼ. Tqatzʼetaʼ achkë naʼoj riʼ.

12. ¿Achkë nkiʼän Jehová chqä Jesús rma janina yojkajoʼ?

¹² Ri yajowan. Jontir ri nuʼän Jehová nuʼän rma janina nqrajoʼ (1 Juan 4:7, 8). Nqʼalajin riʼ rma ruyaʼon pä Ruchʼaʼäl chqä rutinamit rchë chë röj más junan nuʼän qawäch rkʼë. Ryä kan nuʼij chqë chë janina nqrajoʼ rchë chë röj nqanaʼ chë najin nqrchajij pä. Chqä nuyaʼ pä jontir ri achkë nkʼatzin chqë rchë röj ütz qawäch nqjeʼ (1 Tim. 6:17). Taq kʼo akuchï nqsach wä, ryä nqrqʼïl, ye kʼa ma rma ta riʼ ma ta xtqrajoʼ chik. Rma janina nqrajoʼ, Jehová xyaʼ Rukʼajol rchë nqrköl. Jesús chqä janina nqrajoʼ rma ma xkʼewaj ta xyaʼ rukʼaslemal pa qawiʼ röj (Juan 3:16; 15:13). Kantzij na wä chë majun ta jun achkë nkowin nbʼanö chë ryeʼ ma ta xkekajoʼ ri winäq ri yenman tzij (Juan 13:1; Rom. 8:35, 38, 39).

13. ¿Achkë rma kowan rejqalen chë jun achï ri ukʼwayon bʼey chpan jun jay nukʼüt chë najowan? (Tatzʼetaʼ chqä ri recuadro « ¿Achkë ütz nuʼän jun achï ri kʼa majanäj ta kʼlan qa rchë nyaʼöx ruqʼij rma rixjayil?»).

¹³ ¿Achkë nqatamaj qa röj? Jontir ri nuʼän jun achï ri ukʼwayon bʼey chpan jun jay, kʼo ta chë nuʼän rma najowan. ¿Achkë rma kan kowan rejqalen riʼ? Rma ri xuʼij qa ri apóstol Juan, ryä xuʼij: «Ri winäq ri ma nrajoʼ ta ruchʼalal [o ru-familia], ri kan nutzʼët, ma nkowin ta nrajoʼ Dios, ri ma nutzʼët ta» (1 Juan 4:11, 20). Rma riʼ, jun achï ri kan nrajoʼ ru-familia chqä nrajoʼ nukʼän runaʼoj chrij Jehová chqä chrij Jesús, xtuʼän ri najowatäj rchë ru-familia junan xtuʼän kiwäch rkʼë Jehová, rchë xtkinaʼ chë yejowäx chqä rchë xtyaʼ jontir achkë nkʼatzin chkë rchë ütz kiwäch yejeʼ (1 Tim. 5:8). Ryä xkerutjoj chqä xkeruqʼïl ri ralkʼwal. Chqä xttäj ruqʼij rchë ri nuchaʼ nuʼän pa rukʼaslemal kan xtyaʼ ruqʼij Jehová chqä xtkʼäm pä utzil pa ruwiʼ ru-familia. Tqanukʼuj kij jojun chkë ri xeqatzjoj qa chqä tqatzʼetaʼ achkë rubʼanik jun achï ri nukʼwaj bʼey chpan jun jay ütz nukʼän runaʼoj chrij Jehová chqä chrij Jesús.

14. ¿Achkë kʼo chë nuʼän jun achï rchë yerutoʼ ru-familia rchë más junan nuʼän kiwäch rkʼë Jehová?

¹⁴ Kʼo chë nutoʼ ru-familia rchë junan nuʼän kiwäch rkʼë Jehová. Jesús xkʼüt chë junan runaʼoj rkʼë Rutataʼ kʼo chkaj rma xerutoʼ ri rutzeqelbʼëy rchë ma xkʼis ta qa ri kikʼuqbʼäl kʼuʼx (Mat. 5:3, 6; Mar. 6:34). Ke riʼ chqä kʼo chë nuʼän jun achï ri ukʼwayon bʼey chpan jun jay: ri kʼo ta chë njeʼ más rejqalen chwäch ryä, ya riʼ chë ru-familia más yejelun rkʼë Jehová (Deut. 6:6-9). Rchë xtkowin xtuʼän riʼ, ryä kʼo chë nutäj ruqʼij rkʼë ru-familia rchë junan nkinukʼuj ruwäch le Biblia, chë yebʼä chkipan ri qamoloj, chë yeʼel chutzjoxik le Biblia chqä chë yeʼok utziläj rachiʼil Jehová.

15. ¿Achkë ütz nuʼän jun achï rchë ru-familia nkinaʼ chë yejowäx?

¹⁵ Kʼo chë nuʼän chë ru-familia nkinaʼ chë yejowäx. Jehová kan chkiwäch ri nkʼaj chik xuʼij wä che rä Jesús chë janina nrajoʼ (Mat. 3:17). Jesús kan xkʼüt chkiwäch ri rutzeqelbʼëy chë janina yerajoʼ rkʼë ri xuʼij chqä rkʼë ri xuʼän. Riʼ xuʼän chë ri rutzeqelbʼëy kan xkiʼij che rä chë nkajoʼ (Juan 15:9, 12, 13; 21:16). Jun achï nukʼüt chë nrajoʼ rixjayil chqä ralkʼwal rkʼë ri bʼanobʼäl yeruʼän, achiʼel taq nutjoj riʼ chrij le Biblia kikʼë. Ryä chqä kʼo chë nuʼij chkë chë yerajoʼ chqä chë yeruloqʼoqʼej. Y taq ütz nuʼän, nuʼij chkë chkiwäch ri nkʼaj chik chë kan ütz ri samaj najin nkiʼän (Prov. 31:28, 29).

16. a) ¿Achkë chik más kʼo chë nuʼän jun achï ri nukʼwaj bʼey chpan jun jay? b) ¿Achoq chwäch kʼo chë nuchajij wä riʼ?

¹⁶ Kʼo chë nuyaʼ che rä ru-familia ri nkʼatzin chkë. Jehová xyaʼ jontir ri achkë nkʼatzin chkë ri israelitas, yajün taq xyaʼ kʼayewal pa kiwiʼ rma ma xkinmaj ta rutzij (Deut. 2:7; 29:5). Chkipan ri qʼij yoj kʼo komä, Jehová kʼa najin na nuyaʼ chkë rusamajelaʼ jontir ri nkʼatzin chkë (Mat. 6:31-33; 7:11). Jesús kan xchʼpü chqä chkij ri rusamajelaʼ, rma xyaʼ kiway chqä xuʼän ri kʼo pa ruqʼaʼ rchë ma xpë ta kiyabʼil (Mat. 4:24; 14:17-20). Rchë chë Jehová kiʼ rukʼuʼx nuʼän rkʼë jun achï ri ukʼwayon bʼey chpan jun jay, ri achï riʼ kʼo chë nuyaʼ ri achkë nkʼatzin chkë ru-familia. Tapeʼ ke riʼ, ryä kʼo chqä chë nuchajij riʼ, rma we xa chrij rusamaj xtbʼä wä más rukʼuʼx, ma xtkowin ta xttoʼ ru-familia rchë más junan xtuʼän kiwäch rkʼë Jehová chqä ru-familia rkʼë jbʼaʼ xtkinaʼ chë ma yejowäx ta.

17. ¿Achkë rubʼanik yojkitjoj chqä yojkiqʼïl Jehová chqä Jesús?

¹⁷ Kʼo chë yerutjoj chqä yeruqʼïl ri ye kʼo chpan ru-familia. Jehová nqrtjoj chqä nqrqʼïl rma nrajoʼ chë ütz nqbʼä pa qakʼaslemal (Heb. 12:7-9). Jesús chqä kan xuʼän achiʼel xuʼän Rutataʼ kʼo chkaj, rma xerutjoj rutzeqelbʼëy chqä kan rkʼë ajowabʼäl xeruqʼïl wä (Juan 15:14, 15). Y tapeʼ kʼo mul kʼo chë xerupixabʼaj, ronojel mul kan rkʼë ajowabʼäl xuʼän wä riʼ (Mat. 20:24-28). Ryä retaman chë xa yoj ajmakiʼ chqä chë kʼïy mul xa nqsach (Mat. 26:41).

18. ¿Achkë ütz chë majun bʼëy numestaj ta jun achï ri nukʼwaj bʼey chpan jun jay?

¹⁸ Jun achï xtkʼüt chë najin nukʼän runaʼoj chrij Jehová chqä chrij Jesús we majun bʼëy numestaj ta chë ri rixjayil chqä ri ralkʼwal xa ye ajmakiʼ.  Rma riʼ ma xtkatäj ta ruyowal chkij (Col. 3:19). Pa rukʼexel riʼ, ryä kan nusmajij ri naʼoj kʼo chpan Gálatas 6:1, ri nuʼij chë taq nkʼatzin yeruqʼïl, kan ma rkʼë ta oyowal xtuʼän wä riʼ, rma ryä chqä xa ajmak. Ryä chqä ütz nuyaʼ pa rujolon chë, achiʼel wä xuʼän Jesús, ri más ütz rubʼanik yerutjoj ri ye kʼo chpan ru-familia ya riʼ rkʼë ri tzʼetbʼäl nuyaʼ chkiwäch (1 Ped. 2:21).

19, 20. Taq jun achï kʼo nkʼatzin nuchaʼ nuʼän chpan ru-familia, ¿achkë rubʼanik xtkʼüt chë najin nukʼän runaʼoj chrij Jehová chqä chrij Jesús?

¹⁹ Kʼo chë nuquʼ rij ru-familia taq kʼo nkʼatzin nuʼän. Taq Jehová kʼo nkʼatzin nuʼän, nuquʼ na rij achkë más ütz chkë jontir. Jun tzʼetbʼäl. Ryä xyaʼ qakʼaslemal ma rma ta chë kʼo utzil nrïl qa ryä, xa kan rma chë röj kiʼ qakʼuʼx nqanaʼ yoj kʼäs. Majun ta jun achkë xchaqtiʼin rchë chë ttaqaʼ pä Rukʼajol rchë xkäm xa qmä röj, ryä xuʼän riʼ rma kan xrajoʼ xqrtoʼ. Chqä Jesús taq kʼo nkʼatzin nuʼän, nuʼän rchë yerutoʼ ri nkʼaj chik (Rom. 15:3). Jun tzʼetbʼäl. Taq kowan wä kosnäq, pa rukʼexel xuxlan, xa kan xkʼüt ri utziläj taq rutzjol chkiwäch ye kʼïy winäq (Mar. 6:31-34).

²⁰ Taq kʼo nkʼatzin nbʼan chpan ru-familia, ri achï ri kan pa rubʼeyal nukʼwaj bʼey chpan jun jay xttäj ruqʼij chë ri xtchaʼ xtuʼän kan kʼo utzil xtkʼäm pä pa ruwiʼ ru-familia. Reʼ kan kʼo rejqalen chwäch ryä. Rma riʼ, ma xtuʼän ta jun ri nkʼatzin chpan ru-familia xa xuʼ rma ya riʼ nqä chwäch ryä o rma ri qʼij riʼ xnaʼ ryä chë kan ya riʼ ri más ütz nuʼän. Pa rukʼexel riʼ, ryä nuyaʼ qʼij che rä Jehová rchë nukʼüt chwäch achkë kʼo chë nuʼän chë yë ri ütz nuchaʼ. Riʼ xttoʼ rchë xtquʼ na kij ri nkʼaj chik y ma xa xuʼ ta ryä xtquʼ qa riʼ (Prov. 2:6, 7; Filip. 2:4). *

21. ¿Achkë xtqatzʼët chpan ri jun chik tjonïk?

²¹ Jehová ruyaʼon qa pa kiqʼaʼ ri achiʼaʼ ri ye ukʼwayon bʼey chpan jun jay jun samaj ri kan kʼayewal rubʼanik y kan xtqʼät tzij pa kiwiʼ rma ri rubʼanik xtkiʼän che rä ri samaj riʼ. Ye kʼa we ri achijilonel nutäj ruqʼij rchë nukʼän runaʼoj chrij Jehová chqä chrij Jesús, kan pa rubʼeyal xtkʼwaj bʼey chpan ru-familia. Y we ri rixjayil nuʼän ri nukʼutuj Jehová che rä, kan xtjeʼ kiʼkʼuxlal pa kikʼlajil. ¿Achkë rubʼanik kʼo ta chë nutzʼët jun ixjayilonel ri uchqʼaʼ ruyaʼon qa Jehová pa ruqʼaʼ rachjil? Y ¿achkë kʼayewal rkʼë jbʼaʼ yerïl? Xtqatzʼët riʼ chpan ri jun chik tjonïk.