1. ¿Achkë jun rma chë chpan rutinamit Jehová junan rubʼanon qawäch?

RÖJ kan nqanaʼ kiʼkʼuxlal rma yoj kʼo chpan rutinamit Jehová. Jun rma ri junan rubʼanon qawäch ya riʼ chë jontir nqatäj qaqʼij rchë ma nqaqasaj ta kiqʼij ri yaʼon qa uchqʼaʼ pa kiqʼaʼ rma Jehová. Kantzij na wä chë taq röj nqasmajij re naʼoj reʼ, nqtoʼon rchë más junan nuʼän qawäch.

2. ¿Achkë kʼutunïk xkeqaqʼalajsaj chpan re tjonïk reʼ?

² Chpan re tjonïk reʼ xtqatzjoj rij achkë uchqʼaʼ yaʼon qa pa kiqʼaʼ ri ye kʼo chpan ri congregación. Chqä xtyaʼöx kiqʼalajsaxik re kʼutunïk reʼ: ¿achkë samaj ruyaʼon qa Jehová pa kiqʼaʼ ri qachʼalal ixoqiʼ?, ¿kantzij komä chë jontir qachʼalal achiʼaʼ ye «jolomäj» pa kiwiʼ jontir ri qachʼalal ixoqiʼ? y ¿junan komä ri uchqʼaʼ yaʼon qa pa kiqʼaʼ ri ukʼwäy taq bʼey pa congregación rkʼë ri uchqʼaʼ yaʼon qa pa kiqʼaʼ ri ye ukʼwayon bʼey chpan jun jay? Naʼäy, tqatzʼetaʼ achkë qanaʼoj kʼo chë nqaʼän kikʼë ri qachʼalal ixoqiʼ.

3. ¿Achkë xtqtoʼö rchë más na chik xtqaloqʼoqʼej ri samaj nkiʼän ri qachʼalal ixoqiʼ?

³ Röj janina yeqaloqʼoqʼej ri qachʼalal ixoqiʼ rma jontir ri samaj nkiʼän rchë nkichajij ri ki-familia, rchë nkitzjoj ri utziläj taq rutzjol chqä rchë yekitoʼ ri qachʼalal pa congregación. Ye kʼa, we nqaquʼ rij achkë rubʼanik yetzʼet ri qachʼalal riʼ rma Jehová chqä Jesús chqä achkë runaʼoj xuʼän ri apóstol Pablo kikʼë, más na chik xkeqaloqʼoqʼej.

4. ¿Achkë rubʼanik nukʼüt le Biblia chë chwäch Jehová ri achiʼaʼ chqä ri ixoqiʼ xa junan kejqalen?

⁴ Le Biblia nukʼüt chë chwäch Jehová xa junan kejqalen ri achiʼaʼ  chqä ri ixoqiʼ. Keqatzʼetaʼ jojun tzʼetbʼäl. Pa naʼäy siglo, Jehová xyaʼ ri loqʼoläj ruchqʼaʼ pa kiwiʼ achiʼaʼ chqä pa kiwiʼ ixoqiʼ rchë xekiʼän milagros chqä rchë xetzjon pa jalajöj chʼaʼäl (Hech. 2:1-4, 15-18). Chpan ri molaj cristianos ri yechaʼon rchë xtkiqʼät tzij rkʼë Cristo chlaʼ chkaj ye kʼo achiʼaʼ chqä ixoqiʼ (Gál. 3:26-29). Y achiʼel wä nbʼan rkʼë ri molaj riʼ, Jehová chqä, chë achiʼaʼ chë ixoqiʼ, xtyaʼ kikʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta chwäch le Ruwachʼulew (Apoc. 7:9, 10, 13-15). Chqä Jesús pa kiqʼaʼ achiʼaʼ chqä ixoqiʼ xyaʼ wä qa ri samaj chrij rutzjoxik ri utziläj taq rutzjol (Mat. 28:19, 20). Jun tzʼetbʼäl chrij riʼ ya riʼ ri nqïl chpan ri wuj Hechos, ri akuchï nutzjoj wä rij jun cristiana ri xbʼiniʼaj Priscila. Ryä chqä Áquila, ri rachjil, kan tzʼaqät rubʼanik xkiqʼalajsaj ri kantzij chwäch Apolos, jun achï ri kan kʼïy tjonïk rlon pa tijobʼäl (Hech. 18:24-26).

5. Achiʼel nukʼüt Lucas 10:38, 39 chqä 42, ¿achkë runaʼoj xuʼän Jesús kikʼë ri ixoqiʼ?

⁵ Jesús ma xqasaj ta kiqʼij ri ixoqiʼ. Ryä ma xuʼän ta achiʼel xkiʼän ri fariseos, ri kan xkiqasaj kiqʼij ri ixoqiʼ. Ri achiʼaʼ riʼ ma yetzjon ta wä kikʼë ri ixoqiʼ chkiwäch ye kʼïy winäq. Chqä kan ma yetzjon ta wä chrij ri Ruchʼaʼäl Dios kikʼë. Jesús kan ma ke ri ta runaʼoj xuʼän. Ryä xtzjoj chkë achiʼaʼ chqä chkë ixoqiʼ naʼoj ri kan kʼo kejqalen ri ye kʼo chpan Ruchʼaʼäl Dios (taskʼij ruwäch Lucas 10:38, 39, 42). * Chqä xyaʼ qʼij chkë ye kʼïy ixoqiʼ rchë xebʼä rkʼë taq najin wä nutzjoj ri Ruchʼaʼäl Dios chkë ri winäq (Luc. 8:1-3). Ryä chqä xeruksaj jojun ixoqiʼ rchë xkibʼeʼij chkë ri apóstoles chë ya xkʼasöx pä chkikojöl ri kamnaqiʼ (Juan 20:16-18).

6. ¿Achkë rubʼanik xkʼüt ri apóstol Pablo chë kan kʼo wä kiqʼij ri ixoqiʼ chwäch?

⁶ Ri apóstol Pablo xuʼij che rä Timoteo chë ma tqasaj ta kiqʼij ri ixoqiʼ. Ryä xuʼij che rä chë kerutzʼetaʼ ri ixoqiʼ ri kʼo chik kijunaʼ achiʼel ta ye ruteʼ chqä ri kʼa ye qʼopojiʼ na achiʼel ta ye ranaʼ (1 Tim. 5:1, 2). Tapeʼ Pablo kan kowan xtoʼ Timoteo rchë kuw xuʼän rukʼuqbʼäl kʼuʼx, ryä retaman wä chë Timoteo kan yë ruteʼ chqä ratiʼt ri xekʼutü Ruchʼaʼäl Dios chwäch (2 Tim. 1:5; 3:14, 15). Chqä chpan ri wuj ri xtzʼibʼaj äl chkë ri cristianos aj Roma, Pablo xtäq äl rutzil kiwäch ye kʼïy cristianas chqä kan xskʼij äl kibʼiʼ. Ryä kan xtzʼët jontir ri samaj ri najin wä nkiʼän ri cristianas riʼ, rma riʼ xuʼij äl chkë chë kan kowan wä nuloqʼoqʼej ri nkiʼän (Rom. 16:1-4, 6, 12; Filip. 4:3).

7. ¿Achkë kʼutunïk xkeqaqʼalajsaj qa komä?

⁷ Achiʼel qatzʼeton pä, le Biblia ma nuʼij ta chë ri achiʼaʼ más kiqʼij chkiwäch ri ixoqiʼ. Rma kan yejowan chqä janina yespan, ri qachʼalal ixoqiʼ kan janina yetoʼon chpan ri congregación. Y ri ukʼwäy taq bʼey kitaman chë ri naʼoj nkikʼüt ri qachʼalal riʼ janina ntoʼon rchë majun ta chʼaʼoj njeʼ pa congregación. Komä keqaqʼalajsaj re kʼutunïk reʼ: ¿achkë rma Jehová nuʼij chkë ri qachʼalal ixoqiʼ chë kʼo jojun mul nkʼatzin nkiküch kijolon? Y, rma chë xa xuʼ ri achiʼaʼ ütz yeʼok ukʼwäy taq bʼey chqä toʼonelaʼ, ¿ntel chë tzij reʼ chë jontir ri qachʼalal achiʼaʼ ye «jolomäj» pa kiwiʼ jontir ri qachʼalal ixoqiʼ?

8. Rkʼë ri nuʼij chpan Efesios 5:23, ¿achkë rma nqaʼij chë ma jontir ta ri qachʼalal achiʼaʼ ye «jolomäj» pa kiwiʼ jontir ri qachʼalal ixoqiʼ?

⁸ Le Biblia nuʼij chë xa xuʼ Cristo ya riʼ «ri jolomäj» pa kiwiʼ jontir ri qachʼalal ixoqiʼ ri ye kʼo chpan ri congregación (taskʼij ruwäch Efesios 5:23). Chqä nuʼij chë chpan ri familia yë ri achï ya riʼ «ri jolomäj» pa ruwiʼ rixjayil, ye kʼa jun kʼajol ri qasan chik pa yaʼ ma xttok ta «jolomäj» pa ruwiʼ ruteʼ (Efes. 6:1, 2). Y chpan ri congregación, ri ukʼwäy taq bʼey ma kan ta jontir uchqʼaʼ yaʼon qa pa kiqʼaʼ pa kiwiʼ ri qachʼalal (1 Tes. 5:12; Heb. 13:17). ¿Achkë ütz nqaʼij chrij jun qachʼalal  ixöq ri majanä kʼlan ta ye kʼa ma kʼo ta chik kikʼë ruteʼ rutataʼ? Ryä ma nuqasaj ta kiqʼij, ye kʼa ma yë ta chik rutataʼ nbʼin chë rä achkë kʼo chë nuʼän. Ryä chqä ma nuqasaj ta kiqʼij ri ukʼwäy taq bʼey, ye kʼa, achiʼel wä nbʼanatäj kikʼë ri achiʼaʼ ri ye kʼo pa congregación, xa xuʼ Jesús ya riʼ «ri jolomäj» pa ruwiʼ.

9. ¿Achkë rma ri qachʼalal ixoqiʼ kʼo jojun mul nkʼatzin nkiküch kijolon?

⁹ Kantzij na wä chë kan yë Jehová bʼiyon qa chë yë ri achiʼaʼ keʼukʼwan bʼey chpan ri congregación, y ma yë ta ri ixoqiʼ (1 Tim. 2:12). Ye kʼa, ¿achkë rma xuʼän riʼ? Jehová xuʼän riʼ xa xuʼ rchë kʼo yeʼukʼwan bʼey chpan rutinamit, kan achiʼel wä xbʼanatäj rkʼë Jesús taq xuʼän chë xok «jolomäj» pa ruwiʼ ri achï. We nkʼatzin chë jun qachʼalal ixöq nuʼän jun samaj ri kʼo ta chë jun achï nbʼanö rchë, Jehová nrajoʼ chë ri qachʼalal riʼ nuküch rujolon (1 Cor. 11:4-7). * Ye kʼa Jehová ma nukʼutuj ta riʼ che rä rchë nuqasaj ruqʼij, xa najin nuyaʼ jun rubʼanik che rä rchë chë ryä nkowin nukʼüt chë ma najin ta nuqasaj kiqʼij ri yaʼon qa uchqʼaʼ pa kiqʼaʼ. Komä tqaqʼalajsaj re kʼutunïk reʼ: ¿jaruʼ uchqʼaʼ yaʼon qa pa kiqʼaʼ ri achiʼaʼ ri ye ukʼwayon bʼey chpan jun jay chqä ri ukʼwäy taq bʼey?

10. ¿Achkë rma jun ukʼwäy bʼey rkʼë jbʼaʼ nuquʼ chë ütz yeruchaqtiʼij ri qachʼalal pa congregación chrij ri achkë kʼo chë nkiʼän chqä achkë manä?

¹⁰ Ri ukʼwäy taq bʼey janina nkajoʼ Cristo chqä janina yekajoʼ ri qachʼalal pa congregación. Ryeʼ nkitäj kiqʼij chkichajixik ri qachʼalal riʼ rma kan yë Jehová chqä Jesús bʼiyon qa riʼ chkë (Juan 21:15-17). Jun ukʼwäy bʼey, rma kʼo chë nuchajij ri congregación, rkʼë jbʼaʼ nuquʼ chë ryä achiʼel ta ntok jun tataʼaj pa kiwiʼ ri qachʼalal. Rkʼë jbʼaʼ nuquʼ reʼ: «We jun qachʼalal ri nukʼwaj bʼey chpan  jun jay ütz nuchaqtiʼij ru-familia chrij ri achkë kʼo chë nkiʼän chqä achkë manä, jun ukʼwäy bʼey ütz chqä nuʼän riʼ rchë yeruchajij ri ye kʼo pa congregación». Jojun qachʼalal rkʼë jbʼaʼ nkiʼän chë ri ukʼwäy taq bʼey nkiquʼ ya riʼ taq nkiʼij chkë chë yë ryeʼ kebʼin chkë achkë kʼo chë nkiʼän taq kʼo nkʼatzin nkichaʼ nkiʼän pa kikʼaslemal. Ye kʼa, ¿junan komä ri uchqʼaʼ yaʼon qa pa kiqʼaʼ ri ukʼwäy taq bʼey rkʼë ri uchqʼaʼ yaʼon qa pa kiqʼaʼ ri ye ukʼwayon bʼey chpan jun jay?

11. ¿Achkë rma nqaʼij chë ri uchqʼaʼ yaʼon qa pa ruqʼaʼ jun achï ri ukʼwayon bʼey chpan jun jay njunmatäj bʼaʼ rkʼë ri uchqʼaʼ yaʼon qa pa kiqʼaʼ ri ukʼwäy taq bʼey?

¹¹ Ri apóstol Pablo xuʼij chë ri uchqʼaʼ yaʼon qa pa ruqʼaʼ jun achï ri ukʼwayon bʼey chpan jun jay njunmatäj bʼaʼ rkʼë ri uchqʼaʼ yaʼon qa pa ruqʼaʼ jun ukʼwäy bʼey (1 Tim. 3:4, 5). Jojun tzʼetbʼäl. Jehová nrajoʼ chë ri ye kʼo chpan jun familia nkinmaj rutzij ri tataʼaj rma yë ryä ri ukʼwayon bʼey chpan kachoch. Ke riʼ chqä nuʼij chkë ri ye kʼo pa jun congregación, chë tkinmaj kitzij ri ukʼwäy taq bʼey (Col. 3:20). Ryä nrajoʼ chë ri ye ukʼwayon bʼey chpan jun jay chqä ri ukʼwäy taq bʼey yekitoʼ ri yeyaʼon qa pa kiqʼaʼ rchë kuw nuʼän ri kikʼuqbʼäl kʼuʼx chqä rchë nkinaʼ chë yejowäx chqä chë yeloqʼoqʼëx. Y, achiʼel wä nuʼän jun qachʼalal ri ukʼwayon bʼey chpan jun jay, ri ukʼwäy taq bʼey yekitoʼ ri qachʼalal ri nkʼatzin kitoʼik (Sant. 2:15-17). Jehová chqä nrajoʼ chë ri ukʼwäy taq bʼey chqä ri ye ukʼwayon bʼey chpan  jun jay yekitoʼ ri nkʼaj chik rchë nkismajij ri rupixaʼ chqä chë ma tkiyaʼ ta ruwiʼ ronojel ri tzʼibʼatäl qa chpan le Biblia (1 Cor. 4:6).

12, 13. Achiʼel nukʼüt Romanos 7:2, ¿junan komä ri uchqʼaʼ yaʼon qa pa kiqʼaʼ ri ukʼwäy taq bʼey rkʼë ri uchqʼaʼ yaʼon qa pa kiqʼaʼ ri ye ukʼwayon bʼey chpan jun jay? Taqʼalajsaj.

¹² Ye kʼa ri ukʼwäy taq bʼey kʼo yaʼon qa pa kiqʼaʼ ri ma yaʼon ta qa pa kiqʼaʼ ri achiʼaʼ ri ye ukʼwayon bʼey chpan jun jay. Jun chkë riʼ, ya riʼ chë Jehová ruyaʼon qa pa kiqʼaʼ rchë nkiqʼät tzij pa kiwiʼ ri qachʼalal chqä rchë yekesaj qa pa congregación ri winäq yemakun ye kʼa ma nkitzolij ta kiʼ (1 Cor. 5:11-13).

¹³ Ke riʼ chqä nbʼanatäj kikʼë ri achiʼaʼ ri ye ukʼwayon bʼey chpan jun jay. Ryeʼ kʼo yekowin nkiʼän ri ma yaʼon ta qa pa kiqʼaʼ ri ukʼwäy taq bʼey. Jun chkë riʼ, ya riʼ chë ryeʼ yekowin yekiyaʼ pixaʼ pa kachoch chqä nkiʼän chë kesmajïx ri pixaʼ riʼ (taskʼij ruwäch Romanos 7:2). Jojun tzʼetbʼäl. Jun tataʼaj nkowin nuʼij chkë ralkʼwal achkë hora kʼo chë yeʼapon chaqʼaʼ. Ryä chqä yaʼon qa pa ruqʼaʼ nchapon chkë o nuyaʼ jun kixkʼaʼy we ma nkinmaj ta tzij (Efes. 6:1). Taq jun utziläj achijilonel nrajoʼ nuyaʼ jun pixaʼ pa rachoch, naʼäy xttzjon na rkʼë ri rixjayil, rma chë kaʼiʼ xa ye «jun chʼakulaj chik» (Mat. 19:6). *

14. a) Rkʼë ri nuʼij chpan Marcos 10:45, ¿achkë rma ma kʼayewal ta nqʼax chqawäch chë Jehová xuʼän chë Jesús xok ri jolomäj pa ruwiʼ ri congregación? b) ¿Achkë samaj yaʼon qa pa ruqʼaʼ ri Molaj Ukʼwäy Bʼey? (Tatzʼetaʼ ri recuadro « Ri samaj yaʼon qa pa ruqʼaʼ ri Molaj Ukʼwäy Bʼey»).

¹⁴ Jehová xyaʼ Rukʼajol pa kamïk rchë xtöj kimak jontir ri ye kʼo chpan ri congregación chqä jontir winäq ri xtkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chrij Jesús (taskʼij ruwäch Marcos 10:45; Hech. 20:28; 1 Cor. 15:21, 22). Rma Cristo xkäm xa qmä röj,  ma kʼayewal ta nqʼax chqawäch achkë rma Jehová xuʼän chë yë ryä xok «ri jolomäj» pa ruwiʼ ri congregación. Rma riʼ, Jesús kʼo uchqʼaʼ pa ruqʼaʼ rchë nuʼij achkë rubʼanik kʼo chë nkikʼwaj kikʼaslemal ri winäq, achkë kʼo chë yebʼan pa taq familias chqä pa congregación, chqä chë kesmajïx ri pixaʼ riʼ (Gál. 6:2). Ye kʼa ryä ma xa xuʼ ta yeruyaʼ pixaʼ pa qawiʼ, xa kan nuyaʼ chqä ri nkʼatzin chqë y nqrchajij chqajujnal röj (Efes. 5:29).

15, 16. ¿Achkë natamaj qa rït chrij ri nuʼij ya Marley chqä Benjamin?

¹⁵ Ri qachʼalal ixoqiʼ nkikʼüt chë ma nkiqasaj ta ruqʼij Cristo taq nkiyaʼ qʼij chë ri achiʼaʼ ri yechaʼon qa rma ryä nkikʼwaj bʼey chkiwäch. Jun qachʼalal ixöq ri rubʼiniʼan Marley, ri kʼo Estados Unidos, nuʼij: «Rïn kan kowan nloqʼoqʼej ri samaj ruyaʼon qa Jehová pa kiwiʼ ri ixjayilonelaʼ chqä pa kiwiʼ ri ixoqiʼ ye kʼo pa congregación. Kantzij na wä chë kʼo chë ntäj más nqʼij rchë kan pa rubʼeyal ntzʼët ri uchqʼaʼ ruyaʼon qa Jehová pa kiqʼaʼ ri nkʼaj chik. Ye kʼa ri wachjil chqä ri qachʼalal achiʼaʼ yinkitoʼ rchë ma kʼayewal ta nuʼän chi nwäch, rma ma nkiqasaj ta nqʼij chqä nkikʼüt chi nwäch chë nkiloqʼoqʼej jontir ri nbʼän». Kantzij na wä chë ri nuʼij re qachʼalal reʼ nukʼüt achkë nkinaʼ ye kʼïy qachʼalal ixoqiʼ.

¹⁶ Ri achiʼaʼ pa congregación nkikʼüt chë nqʼax pa kijolon achkë rma Jehová ruyaʼon qa uchqʼaʼ pa kiqʼaʼ ri nkʼaj chik taq ma nkiqasaj ta kiqʼij ri qachʼalal ixoqiʼ. Benjamin, jun qachʼalal ri kʼo Inglaterra, nuʼij: «Kan kʼïy naʼoj wesan qa chrij ki-comentarios ri qachʼalal ixoqiʼ ri nkiyaʼ chkipan ri qamoloj. Chqä kʼïy ntaman qa chkij ri qachʼalal riʼ chrij ri rubʼanik natjoj awiʼ chrij le Biblia chqä chrij ri achkë rubʼanik más ütz natzjoj le Biblia chkë ri winäq chqä yeʼatjoj. Ryeʼ kan jun utziläj samaj najin nkiʼän».

17. ¿Achkë utzil xtqïl we xtqanmaj kitzij ri yaʼon qa uchqʼaʼ pa kiqʼaʼ rma Jehová?

¹⁷ Taq jontir ri yoj kʼo pa congregación —achiʼaʼ, ixoqiʼ, ri ye ukʼwayon bʼey chpan jun jay chqä ri ukʼwäy taq bʼey— nqanmaj kitzij ri yaʼon qa uchqʼaʼ pa kiqʼaʼ rma Jehová, riʼ xtuʼän chë ri congregación más junan xtuʼän ruwäch. Ye kʼa ri más rejqalen, ya riʼ chë xtqayaʼ ruqʼij Jehová, ri utziläj Qatataʼ kʼo chkaj (Sal. 150:6).