1, 2. a) ¿Achkë rma ye kʼïy winäq ma kan ta nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chkij ri kʼo uchqʼaʼ pa kiqʼaʼ? b) ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

 KOMÄ kan ye kʼïy winäq ma kan ta nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chkij ri kʼo uchqʼaʼ pa kiqʼaʼ. ¿Achkë rma? Rma nkitzʼët chë ri política chqä ri leyes kʼïy mul más yekitoʼ ri bʼeyomaʼ, ye kʼa kan yekitzʼlaʼ ri majun ta kirajil. Kan nbʼanatäj achiʼel nuʼij chpan le Biblia chë ri winäq nkiqʼät tzij pa kiwiʼ ri nkʼaj chik «xa xuʼ rchë yekitzʼlaʼ» (Ecl. 8:9). Chqä rma kʼïy ukʼwäy taq bʼey pa taq religiones kan ma pa rubʼeyal ta nkiʼän ya riʼ nuʼän chë jojun winäq ma nkikʼuqbʼaʼ ta chik kikʼuʼx chrij Dios. Rma riʼ kan nkʼatzin chë röj yeqatoʼ qatijoxelaʼ rchë nkitamaj nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chrij Jehová chqä chkij ri yeruchaʼon ryä rchë nkikʼwaj bʼey chqawäch.

² Ye kʼa ma xa xuʼ ta ri tijoxelaʼ nkʼatzin nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chrij Jehová chqä chrij rutinamit. Ri kʼo chik junaʼ ye kʼo chpan rutinamit Dios kan nkʼatzin chqä ma nkimestaj ta chë ri rubʼanik nuʼän Jehová ronojel ya riʼ ri más ütz. ¿Achkë rma? Rma kʼo mul rkʼë jbʼaʼ kʼo jojun ri nkiʼän chë kʼayewal nuʼän chqawäch nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová. Chpan re tjonïk reʼ xtqatzʼët oxiʼ chkë riʼ. Naʼäy, taq nqaskʼij kiwäch jojun peraj ri ye kʼo chpan le Biblia. Rukaʼn, taq kʼo jun nuʼij pä rutinamit Jehová ri nkʼatzin nqasmajij. Y, rox, taq kʼo kʼayewal xkepë chqij chqawäch apü.

3. ¿Achkë rma taq nqaskʼij ruwäch jojun peraj rchë le Biblia rkʼë jbʼaʼ nkiʼän chë kʼayewal nuʼän chqawäch nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová?

 ³ Taq nqaskʼij ruwäch le Biblia, rkʼë jbʼaʼ nqakʼutuj qa chqawäch achkë rma Jehová ma junan ta runaʼoj xuʼän kikʼë  ri winäq. Tqayaʼ jun tzʼetbʼäl. Chpan ri wuj Números, nqatzʼët chë Jehová xuʼij chë tkamsäx jun israelita xa rma xbʼerukanuj rusiʼ chpan ri qʼij sábado. Ye kʼa chpan ri Rukaʼn ruwuj Samuel, nqatzʼët chë kʼïy junaʼ chrij riʼ Jehová xküy rumak ri qʼatöy tzij David, tapeʼ xwär rkʼë Bat-seba chqä xuʼän chë xkamsäx Urías (Núm. 15:32, 35; 2 Sam. 12:9, 13). Rkʼë jbʼaʼ nqakʼutuj qa reʼ chqawäch: «¿Achkë rma Jehová xküy rumak David tapeʼ kan mamaʼ taq mak xeruʼän, ye kʼa xuʼij chë tkamsäx ri jun chik achï tapeʼ achiʼel ta ma kan ta nüm mak xuʼän?». Tqatzʼetaʼ oxiʼ naʼoj ri nkʼatzin njeʼ pa qajolon taq nqaskʼij ruwäch le Biblia.

4. ¿Achkë rubʼanik nqrtoʼ Génesis 18:20, 21 chqä Deuteronomio 10:17 rchë nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chë Jehová kan pa rubʼeyal nuʼän che rä jontir?

⁴ Le Biblia ma ronojel ta mul nuʼij jontir chrij jun ri xbʼanatäj. Chrij David, qataman chë ryä kan rkʼë ronojel ran xtzolij riʼ (Sal. 51:2-4). Ye kʼa ¿qataman runaʼoj ri achï ri xqʼäj ri pixaʼ chrij ri sábado? ¿Xtzolij komä riʼ rma ri xuʼän? ¿Kʼa ya riʼ komä naʼäy mul xqʼäj rutzij Jehová? ¿Xbʼix komä che rä chë ma ütz ta ri najin nuʼän ye kʼa ma xnmaj ta tzij? Le Biblia majun nuʼij ta, ye kʼa ütz nqayaʼ chwäch qan chë Jehová majun ta jun ri ma ta pa rubʼeyal xtuʼän che rä (Deut. 32:4). Jehová ma junan ta rubʼanik nqʼatö tzij kikʼë ri winäq, rma ryä nutzʼët na achkë qäs xbʼanatäj; y ma nuqʼät ta tzij xa xuʼ rkʼë ri nukʼoxaj o rma ri kibʼanik ri winäq (taskʼij ruwäch Génesis 18:20, 21; Deuteronomio 10:17). We más xtqatamaj ruwäch Jehová chqä xtqatamaj más chrij ri rupixaʼ, ya riʼ xtqtoʼö rchë más xtqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij ri yeruʼän. Rma riʼ, we taq nqaskʼij ruwäch le Biblia yepë kʼutunïk pa qajolon ri ma yeqïl ta kiqʼalajsaxik, ri qataman chrij Jehová xtqrtoʼ rchë xtqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chë ryä ronojel mul kan pa rubʼeyal nuʼän che rä jontir (Sal. 145:17).

5. ¿Achkë rkʼë jbʼaʼ nbʼanatäj qkʼë rma xa yoj ajmakiʼ? (Tatzʼetaʼ ri recuadro « Rma xa yoj ajmakiʼ, kʼo ri ma pa rubʼeyal ta yeqʼax pa qajolon»).

⁵ Rma xa yoj ajmakiʼ kʼo mul nqsach taq nqaʼij chë jun winäq ütz o ma ütz ta xbʼan rkʼë. Rma Dios kan achiʼel rubʼanik ryä kan ke riʼ xuʼän qa chqë, röj kan ma nqä ta chqawäch nqatzʼët chë jun winäq ma pa rubʼeyal ta nbʼan rkʼë (Gén. 1:26). Ye kʼa, rma  xa yoj ajmakiʼ, kʼo mul nqsach taq nqaʼij chë jun winäq ütz o ma ütz ta xbʼan rkʼë, tapeʼ nqanaʼ röj chë qataman achkë qäs xbʼanatäj. Tqaquʼ rij achkë xbʼanatäj rkʼë Jonás. Ryä kan xpë ruyowal taq Jehová xpoqonaj kiwäch ri winäq aj Nínive (Jon. 3:10–4:1). Ye kʼa ri xuʼän Jehová xuʼän chë xekolotäj más ye 120,000 winäq aj Nínive. Achiʼel nqatzʼët, yë wä Jonás xsach y ma yë ta Jehová ri ma pa rubʼeyal ta xuʼän.

6. ¿Kan nkʼatzin chë Jehová nuqʼalajsaj chqawäch achkë rma kʼo jun xuʼän? Taqʼalajsaj.

⁶ Jehová majun ta rma nuʼij chqë achkë yeruʼän. Kantzij na wä chë ojer Jehová xyaʼ qʼij chkë jojun rusamajelaʼ rchë xkiʼij che rä achkë nkiquʼ chrij jun ri xuʼän o ri ruchʼobʼon nuʼän (Gén. 18:25; Jon. 4:2, 3). Y kʼo mul, taq kʼo jun xuʼän, kan xuʼij achkë rma xuʼän riʼ (Jon. 4:10, 11). Ye kʼa ryä majun rma nuʼij chqë achkë yeruʼän. Rma yë ryä bʼanayon qchë ma nkʼatzin ta na chë taq kʼo jun nuʼän o kʼo jun ruchʼobʼon nuʼän, röj nqaʼij che rä we ütz o ma ütz ta (Is. 40:13, 14; 55:9).

7. ¿Achoq chkij rkʼë jbʼaʼ kʼayewal nuʼän chqawäch nqakʼuqbʼaʼ wä qakʼuʼx, y achkë rma?

⁷ Röj kan qayaʼon chwäch qan chë Jehová ronojel mul kan pa rubʼeyal nuʼän. Ye kʼa rkʼë jbʼaʼ kʼayewal nuʼän chqawäch nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chkij ri yeruyaʼon qa ryä rchë nkikʼwaj bʼey chqawäch. Rkʼë jbʼaʼ nqakʼutuj qa chqawäch we najin nkiʼän kan achiʼel nrajoʼ Jehová o xa najin nkiʼän ri nkajoʼ ryeʼ. Ya riʼ rkʼë jbʼaʼ xbʼanatäj kikʼë jojun winäq ojer. Tqaquʼ rij ri tzʼetbʼäl xeqatzjoj chpan ri  peraj 3. Rkʼë jbʼaʼ jun ruchʼalal ri achï ri xqʼäj ri pixaʼ chrij ri sábado xkʼutuj qa chwäch we Moisés xkʼulbʼej Jehová taq xqʼat tzij pa ruwiʼ ruchʼalal. Rkʼë jbʼaʼ ya riʼ chqä xquʼ jun rachiʼil Urías. David xuʼän jun mamaʼ mak rkʼë Bat-seba, ri rixjayil Urías, rma riʼ ri rachiʼil Urías rkʼë jbʼaʼ xquʼ chë David, xa rma qʼatöy tzij, ma xrïl ta ri kʼayewal ri taqäl chrij nukʼül. Ye kʼa ütz ma tqamestaj ta reʼ: ma nqkowin ta nqaʼij chë qakʼuqbʼan qakʼuʼx chrij Jehová we ma nqakʼuqbʼaʼ ta qakʼuʼx chkij ri yeruyaʼon qa ryä rchë nkikʼwaj bʼey chqawäch, rma ryä kan rukʼuqbʼan rukʼuʼx chkij ri winäq riʼ.

8. ¿Achkë rma nqaʼij chë chkipan ri congregaciones komä kan najin chqä nbʼanatäj ri nuʼij chpan Hechos 16:4, 5?

⁸ Chkipan ri qʼij yoj kʼo komä, Jehová nuksaj «ri utziläj samajel ri kan kʼo runaʼoj» rchë nukʼwaj bʼey chwäch rutinamit (Mat. 24:45). Achiʼel xuʼän ri molaj ukʼwäy bʼey pa naʼäy siglo, ri utziläj samajel nukʼwaj bʼey chpan ri samaj chrij rutzjoxik le Biblia y nuʼij chkë ri ukʼwäy taq bʼey achkë nkʼatzin nkiʼän (taskʼij ruwäch Hechos 16:4, 5). Ri ukʼwäy taq bʼey yekitoʼ ri congregaciones rchë nkismajij ri nuʼij pä ri utziläj samajel. We nqanmaj rutzij rutinamit Dios chqä nqanmaj kitzij ri ukʼwäy taq bʼey, xtqakʼüt chë qakʼuqbʼan qakʼuʼx chë jontir ri nuʼän Jehová ya riʼ ri más ütz.

9. ¿Ajän riʼ taq rkʼë jbʼaʼ kʼayewal nuʼän chqawäch nqaʼän ri nkiʼij ri ukʼwäy taq bʼey, y achkë rma?

⁹ Kʼo mul rkʼë jbʼaʼ kʼayewal nuʼän chqawäch nqaʼän ri nkiʼij ri ukʼwäy taq bʼey. Tqaquʼ rij reʼ: chkipan ri junaʼ ye qʼaxnäq pä yetnun kʼïy congregaciones chqä ye kʼo congregaciones yeqʼaxan pa jun chik circuito. Kʼo jojun mul, rchë kan ütz kiksaxik nbʼan chkë ri Salones del Reino, ri ukʼwäy taq bʼey kibʼin chkë jojun publicadores chë kebʼä jukʼan chik congregación. We ya riʼ nbʼanatäj qkʼë röj, rkʼë jbʼaʼ kʼayewal nuʼän chqawäch yeqayaʼ qa ri qachʼalal chqä ri qachiʼil. ¿Kan ntzjon pä komä Jehová  kikʼë ri ukʼwäy taq bʼey rchë nuʼij pä chkë achkë congregación kʼo chë yebʼä wä ri publicadores? Manä. Rkʼë jbʼaʼ ya riʼ nbʼanö chë kʼayewal nuʼän chqawäch nqaʼän ri nkiʼij chqë. Ye kʼa Jehová rukʼuqbʼan rukʼuʼx chkij ri ukʼwäy taq bʼey, y röj chqä kʼo ta chë nqaʼän riʼ. *

10. Rkʼë ri nuʼij chpan Hebreos 13:17, ¿achkë rma kʼo chë nqanmaj kitzij ri ukʼwäy taq bʼey?

¹⁰ ¿Achkë rma nkʼatzin nqanmaj kitzij ri ukʼwäy taq bʼey tapeʼ ma kan ta nqä chqawäch ri nkiʼij chqë? Rma taq nqaʼän riʼ, nqtoʼon rchë ma njeʼ ta chʼaʼoj chpan rutinamit Dios (Efes. 4:2, 3). Chqä ri congregación kan kʼo utzil nrïl taq ma nqakʼewaj ta nqanmaj kitzij ri ukʼwäy taq bʼey (taskʼij ruwäch Hebreos 13:17). Ye kʼa ri más ruqʼij ya riʼ xtqakʼüt chwäch Jehová chë kan qakʼuqbʼan qakʼuʼx chrij, rma ryä yeruyaʼon qa ri ukʼwäy taq bʼey rchë yojkichajij (Hech. 20:28).

11. ¿Achkë xtqtoʼö rchë xtqakʼuqbʼaʼ más qakʼuʼx chkij ri ukʼwäy taq bʼey?

¹¹ ¿Achkë xtqtoʼö rchë xtqakʼuqbʼaʼ más qakʼuʼx chkij ri ukʼwäy taq bʼey? Jun ri xtqtoʼö ya riʼ nqayaʼ pa qajolon chë ryeʼ nkikʼutuj ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios taq kʼo nkʼatzin nkiʼän pa ruwiʼ ri congregación. Ryeʼ chqä nkikanuj kinaʼoj chpan le Biblia chqä nkismajij ri rubʼin pä rutinamit Dios chkë. Ryeʼ nkajoʼ chë Jehová kiʼ rukʼuʼx nuʼän kikʼë, rma riʼ nkiʼän jontir ri kʼo pa kiqʼaʼ rchë yekichajij ri qachʼalal. Re utziläj taq achiʼaʼ reʼ kitaman chë Jehová xtqʼät tzij pa kiwiʼ rma ri rubʼanik xtkiʼän che rä kisamaj (1 Ped. 5:2, 3). Tqaquʼ rij reʼ: ri winäq ma junan ta kiwäch rma ri política, ri religión o rma ma junan ta kijatzul. Ye kʼa röj kan junan rubʼanon qawäch chuyaʼik ruqʼij ri kʼaslïk Dios. Ya reʼ jun ri nkʼutü chë Jehová najin nuyaʼ pä utzil pa ruwiʼ rutinamit.

12. ¿Achkë nkʼatzin nkiquʼ rij ri ukʼwäy taq bʼey rchë nkitzʼët we jun winäq kantzij xtzolij riʼ?

¹² Jun samaj ri ruyaʼon qa Jehová pa kiqʼaʼ ri ukʼwäy taq bʼey ya riʼ chë ri congregación chʼajchʼöj njeʼ. Rma riʼ we jun cristiano nqä chpan jun mamaʼ mak, Jehová nrajoʼ chë ri ukʼwäy taq bʼey tkitzʼetaʼ we kʼa ütz na njeʼ chpan ri congregación o manä. Jun ri nkʼatzin nkitzʼët ri ukʼwäy taq bʼey ya riʼ we ri winäq kantzij xtzolij riʼ. Ryeʼ kʼo chë nkiquʼ rij reʼ: tapeʼ ri winäq nuʼij chë xtzolij riʼ, ¿nqʼalajin chrij chë kantzij nutzelaj ri xuʼän? ¿Ruyaʼon chwäch ran chë ma nuʼän ta chik ri mak riʼ? We ye kʼo itzel rachiʼil ri xkiʼän chë xqä pa mak, ¿ruyaʼon chwäch ran chë ma yerachbʼilaj ta chik? Ri ukʼwäy taq bʼey nkikʼutuj kitoʼik che rä Jehová, rkʼë rutoʼik le Biblia nkitzʼët achkë qäs xbʼanatäj chqä nkitzʼët achkë nuquʼ ri winäq chrij ri xuʼän. Taq xkiʼän yän jontir riʼ, nkitzʼët we ri winäq ütz na njeʼ chpan ri congregación o más ütz nesäx qa (1 Cor. 5:11-13).

13. ¿Achkë rkʼë jbʼaʼ nqaquʼ taq jun qachiʼil o jun qachʼalal nesäx qa pa congregación?

¹³ We ri winäq ri nesäx qa chpan ri congregación ma qachiʼil ta o ma qachʼalal ta, rkʼë jbʼaʼ ma kʼayewal ta xtuʼän chqawäch xtqatzʼët chë ri ukʼwäy taq bʼey kan ütz xkiʼän. Ye kʼa ¿achkë rkʼë jbʼaʼ xtbʼanatäj we ri winäq riʼ junan rubʼanon qawäch rkʼë? Rkʼë jbʼaʼ ya riʼ xtuʼän chë xtqaquʼ chë ri xkiʼän ri ukʼwäy taq bʼey ma kan ta ütz. Rkʼë jbʼaʼ röj xtqaquʼ chë ryeʼ ma xkinukʼuj ta na achkë qäs xbʼanatäj o chë ma xkiʼän ta ri nrajoʼ Jehová. ¿Achkë xtqtoʼö rchë kan pa rubʼeyal xtqatzʼët ri xtkiʼän ri ukʼwäy taq bʼey?

14. ¿Achkë kʼo chë ma nqamestaj ta taq ri ukʼwäy taq bʼey nkesaj qa jun qachʼalal o jun qachiʼil pa congregación?

 ¹⁴ Ma tqamestaj ta chë Jehová rubʼin chë tesäx qa jun winäq ri ma nutzolij ta riʼ rchë nuchajij ri congregación chqä rchë nutoʼ ri winäq ri xmakun. We ma nesäx ta qa ri winäq riʼ, rkʼë jbʼaʼ xa xtuʼän chë ri nkʼaj chik xkemakun chqä (Gál. 5:9). Ya riʼ chqä rkʼë jbʼaʼ nuʼän chë ri winäq ma nunaʼ ta chë kan jun nüm mak xuʼän chqä chë nkʼatzin nujäl runaʼoj rchë junan chik jmul nuʼän ruwäch rkʼë Jehová (Ecl. 8:11). Röj ütz nqayaʼ chwäch qan chë taq ri ukʼwäy taq bʼey nkʼatzin nkitzʼët we jun winäq nesäx qa o manä, ryeʼ kan nkitäj kiqʼij rchë kan pa rubʼeyal nkiʼän riʼ. Ryeʼ, achiʼel chqä ri xeqʼatö tzij pa kiwiʼ ri israelitas ojer, kitaman chë pa rubʼiʼ Jehová nkiqʼät wä tzij y ma pa rubʼiʼ ta jun winäq (2 Crón. 19:6, 7).

15. ¿Achkë rma kan komä nkʼatzin nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij ri rubʼanik nukʼwaj bʼey Jehová chqawäch?

¹⁵ Xa jbʼaʼ chik nrajoʼ rchë Jehová xtchüp ruwäch jontir ri itzelal. Rma riʼ, komä kan más na chik nkʼatzin nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chë jontir ri nuʼän ryä kan pa rubʼeyal nuʼän che rä. Y kan nkʼatzin nqaʼän riʼ rma taq xtqjeʼ chpan ri nimaläj tijöj poqonal, rkʼë jbʼaʼ rutinamit Dios kʼo xtuʼij pä chqë ri kʼayewal xtqʼax pa qajolon o kʼayewal xtuʼän chqawäch xtqasmajij. Chqä ma tqamestaj ta chë Jehová ma kan ta xttzjon pä qkʼë. Rkʼë jbʼaʼ ryä xkeruksaj ri yeʼukʼwayon bʼey chqawäch rchë xtuʼij pä chqë achkë nkʼatzin nqaʼän. Taq xtbʼanatäj riʼ, ¿xtqakʼuqbʼaʼ komä qakʼuʼx chrij Jehová chqä chrij rutinamit? Chkipan ri qʼij riʼ ma ütz ta nuʼän kaʼiʼ qakʼuʼx chkij ri ukʼwäy taq bʼey o nqaquʼ chë xa yë ri nkajoʼ ryeʼ ya riʼ nkiʼij chqë pa rukʼexel nkiʼij ri nrajoʼ Jehová. Ri qanaʼoj nqaʼän komä rkʼë ri nuʼij pä rutinamit Jehová chqë, xtqrtoʼ rchë xtqanaʼej achkë rkʼë jbʼaʼ xtqaʼän chkipan ri qʼij riʼ. We nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chkij ri yeʼukʼwayon bʼey chqawäch komä chqä nqasmajij ri nkiʼij chqë, rkʼë jbʼaʼ ke riʼ chqä xtqaʼän taq xtqjeʼ chpan ri nimaläj tijöj poqonal (Luc. 16:10).

16. Taq xtpë ri Armagedón, ¿achkë rubʼanik xtqʼalajin we kantzij qakʼuqbʼan qakʼuʼx chrij Jehová?

¹⁶ Kʼo chik jun ri ütz nqaquʼ rij. Taq Jehová xtqʼät tzij pa kiwiʼ ri winäq chqawäch apü, ¿achkë qanaʼoj xtqaʼän röj? Komä qayoʼen chë ye kʼïy winäq ri ma nkiyaʼ ta ruqʼij Jehová, achiʼel jojun chkë ri qachʼalal, nkijäl kinaʼoj loman ryä kʼa ruyaʼon na qʼij. Ye kʼa chpan ri Armagedón, Jehová xtksaj Jesús rchë xttzʼët achkë xtuʼän kikʼë ri winäq  riʼ (Mat. 25:31-33; 2 Tes. 1:7-9). Ma pa qaqʼaʼ ta röj xtjeʼ wä ri nqaʼij achkë winäq kʼo chë npoqonäx ruwäch rma Jehová y achkë manä (Mat. 25:34, 41, 46). ¿Xtqakʼuqbʼaʼ komä qakʼuʼx chrij Jehová, o xa qij xtqayaʼ qa chwäch rma chqawäch röj ma pa rubʼeyal ta xqʼät tzij? Achiʼel nqatzʼët, kan komä nkʼatzin nqakʼuqbʼaʼ más qakʼuʼx chrij Jehová rchë chqawäch apü ma kaʼiʼ ta xtuʼän qakʼuʼx chrij.

17. ¿Achkë utzil xtkʼäm pä pa qawiʼ ri xtuʼän Jehová taq xtchüp ruwäch jontir ri itzelal?

¹⁷ Taquʼ achkë xtanaʼ taq chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼulew xtatzʼët ri utzil xtqïl rma ronojel ri xuʼän Jehová. Ma xkejeʼ ta chik ri religiones ri ma pa rubʼeyal ta nkiyaʼ ruqʼij Dios chqä xtchup kiwäch ri kʼayij chqä ri qʼatbʼäl taq tzij ri kowan yekitzʼlaʼ ri winäq. Ri yabʼil, ri rijxïk chqä ri kamïk ri nkïl ri winäq ri yeqajoʼ ma xkejeʼ ta chik. Satanás chqä ru-demonios xketzʼapïx 1,000 junaʼ. Jontir ri kʼayewal xkikʼäm pä ryeʼ pa qawiʼ ma xkejeʼ ta chik (Apoc. 20:2, 3). ¡Kan kiʼ qakʼuʼx xtqaʼän ri qʼij riʼ rma xqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chë Jehová ronojel mul kan pa rubʼeyal nuʼän jontir!

18. ¿Achkë nqatamaj chrij ri xbʼanatäj kikʼë ri israelitas ri ntzjöx chpan Números 11:4-6 y 21:5?

¹⁸ Taq xtqjeʼ chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼulew, rkʼë jbʼaʼ kʼo xtbʼanö chë ma kan ta xtqakʼuqbʼaʼ chik qakʼuʼx chrij Jehová. Tqaquʼ rij achkë xbʼanatäj taq Jehová kʼa xeresaj pä ri israelitas pa Egipto. Ye kʼo jojun xechʼojin rma akuchï ye kʼo wä majun ta wä ri rukïl wäy ri kʼo Egipto, ya riʼ xuʼän chë kan xkitzelaj ri maná (taskʼij ruwäch Números 11:4-6; 21:5). We ma xtqachajij ta qiʼ, rkʼë jbʼaʼ röj chqä ke riʼ xtbʼanatäj qkʼë. Ma qataman ta jaruʼ samaj xtkʼatzin xtqaʼän rchë nqachʼajchʼobʼej le Ruwachʼulew chqä rchë xtuʼän kotzʼijaläj ruwäch. Rkʼë jbʼaʼ pa naʼäy kan kʼïy samaj xtjeʼ chqij chqä kan kʼayewal xtuʼän qakʼaslemal. ¿Xtqatyoxij komä ri xtyaʼ Jehová chqë, o xa xtqchʼojin? We kan komä xtqaloqʼoqʼej jontir ri ruyaʼon pä Jehová chqë, ya riʼ xtqtoʼö rchë chqawäch apü ke riʼ chqä xtqaʼän.

19. ¿Achkë naʼoj xqatamaj chpan re tjonïk reʼ?

¹⁹ Jontir ri nuʼän Jehová ronojel mul ya riʼ ri más ütz, y röj kʼo chë nqayaʼ ya riʼ chwäch qan. Röj chqä nkʼatzin nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chkij ri yeruchaʼon qa ryä rchë nkikʼwaj bʼey chqawäch. Majun bʼëy tqamestaj ta re tzij reʼ ri xuʼij Jehová che rä ri profeta Isaías: «Rïx xtjeʼ iwuchqʼaʼ we ma xtixiʼij ta iwiʼ chqä xtikʼüt chë ikʼuqbʼan ikʼuʼx» (Is. 30:15).