1. ¿Achkë nkʼutü chë chwäch Jesús kan kʼo wä ruqʼij ri Ruchʼaʼäl Dios?

 TQABʼANAʼ che rä chë yoj kʼo rkʼë Jesús taq xerutjoj ri winäq. Ryä rukʼulun wä che rä nunataj ri naʼoj ye kʼo chpan Ruchʼaʼäl Dios, y kan ye kʼo wä pa rujolon ri naʼoj riʼ. Nqʼalajin riʼ kikʼë ri tzij xeruʼij taq xqasäx yän pa yaʼ chqä kikʼë ri xeruʼij taq jbʼaʼ ma nkäm (Deut. 8:3; Sal. 31:5; Luc. 4:4; 23:46). b Y chkipan ri oxiʼ junaʼ rkʼë nkʼaj taq xtzjoj Ruchʼaʼäl Dios, Jesús kan kʼïy mul xskʼij ri Loqʼoläj Wuj chkiwäch ri nkʼaj chik, xerunataj jojun peraj chqä xqʼalajsaj chkiwäch ri winäq (Mat. 5:17, 18, 21, 22, 27, 28; Luc. 4:16-20).

2. ¿Achkë xtoʼö Jesús rchë kan xtamaj achkë nukʼüt Ruchʼaʼäl Dios taq xkʼïy qʼanäj? (Tatzʼetaʼ ri achbʼäl ri kʼo pä chwäch re revista reʼ).

² Yajün taq majanä tchäp rutzjoxik ri Ruqʼatbʼäl Tzij Dios, Jesús ya rukʼulun wä chik che rä nuskʼij ruwäch Ruchʼaʼäl Dios chqä nuyaʼ wä ruxkïn chkë ri nkʼaj chik taq nkiskʼij ruwäch chqä taq yetzjon chrij riʼ. Rkʼë jbʼaʼ, chrachoch xtzʼët achkë rubʼanik María chqä José, ri ruteʼ rutataʼ, xkinataj jojun peraj rchë ri Ruchʼaʼäl Dios taq xetzjon chkiwäch chpan ki-familia (Deut. 6:6, 7). c Ütz nqaʼij chë ronojel sábados, Jesús xbʼä pa sinagoga rkʼë ru-familia chqä kan xyaʼ ruxkïn taq xskʼïx ruwäch ri Ruchʼaʼäl Dios (Luc. 4:16). Taq xqʼax ri tiempo, kan yë ryä xchapö kiskʼixik ri Loqʼoläj taq Wuj. Ya riʼ xuʼän chë Jesús ma xa xuʼ ta xtamaj achkë kʼo chkipan, xa kan xeʼapon pa ran ri naʼoj riʼ, rma riʼ kan xerusmajij. Jun tzʼetbʼäl chrij riʼ ya riʼ ri  xbʼanatäj pa templo taq kʼo wä 12 rujunaʼ. Ri achiʼaʼ ri kan kitaman wä chrij Rupixaʼ Moisés kan xel kikʼuʼx taq xkitzʼët jaruʼ runaʼoj kʼo chrij Ruchʼaʼäl Dios (Luc. 2:46, 47, 52).

3. ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

³ Röj chqä nqkowin nqaʼän chë Ruchʼaʼäl Dios napon pa qan we ronojel qʼij nqaskʼij ruwäch. Ye kʼa, ¿achkë ütz nqaʼän rchë kan kʼo nqatamaj qa taq nqanukʼuj ruwäch? Rchë nqatamaj achkë ütz nqaʼän, tqatzʼetaʼ achkë xuʼij Jesús chkë ri kan kitaman wä chrij Rupixaʼ Moisés, achiʼel ri escribas, ri fariseos chqä ri saduceos. Tapeʼ ri ukʼwäy taq bʼey riʼ rukʼulun wä chkë nkiskʼij ruwäch Ruchʼaʼäl Dios, majun ütz ta xkesaj qa chrij. Ri xuʼij Jesús chkë ri achiʼaʼ riʼ xkʼüt chë ryeʼ kʼo oxiʼ ri kʼo ta chë xkiʼän rchë kʼo ta ütz xkesaj qa chrij ruskʼixik Ruchʼaʼäl Dios. Rma riʼ, tqatzʼetaʼ achkë rubʼanik ri xuʼij Jesús nqrtoʼ röj rchë 1) nqʼax más pa qajolon ri nqaskʼij ruwäch, 2) yeqïl utziläj taq naʼoj chpan y 3) nqayaʼ qʼij chë ri Ruchʼaʼäl Dios nujäl qanaʼoj.

4. ¿Achkë nukʼüt Lucas 10:25-29 chqawäch chrij ri rubʼanik nqaskʼij ruwäch le Biblia?

⁴ Röj nqajoʼ chë nqʼax pa qajolon ri nqaskʼij chpan le Biblia, rma we ma xtqaʼän ta riʼ, xa majun ta utzil xtqakʼän qa chrij. Tqaquʼ achkë xuʼij Jesús che rä «jun achï ri kan kʼïy wä retaman chrij Rupixaʼ Moisés» (taskʼij ruwäch Lucas 10:25-29). Ri achï riʼ nrajoʼ wä nutamaj achkë kʼo chë nuʼän rchë nrïl ri kʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta. Rma riʼ, Jesús xuʼän chë ri achï riʼ xchʼobʼon chrij ri nuʼij Ruchʼaʼäl Dios. Ryä xuʼij reʼ che rä: «¿Achkë tzʼibʼatäl chpan ri Pixaʼ? ¿Achkë askʼin chpan?». Ri achï riʼ xuʼij ri achkë wä nuʼij Ruchʼaʼäl Dios, rma xuʼij chë kʼo chë nqajoʼ Dios chqä kʼo chë yeqajoʼ ri winäq (Lev. 19:18; Deut. 6:5). Ye kʼa chrij riʼ xkʼutuj reʼ: «Y ¿achkë winäq ri qäs kʼo chë yenwajoʼ?». Kikʼë re tzij reʼ, ri achï riʼ xkʼüt chë ma qʼaxnäq ta wä pa rujolon ri ruskʼin ruwäch. Ya riʼ xuʼän chë ma xtamaj ta achkë rubʼanik kan pa rubʼeyal xsmajij ri naʼoj riʼ.

5. ¿Achkë rma taq nqchʼö rkʼë Dios chqä taq eqal nqaskʼij ruwäch Ruchʼaʼäl nqrtoʼ rchë nqʼax más pa qajolon ri nuʼij chpan?

⁵ Röj más xtqʼax ri Ruchʼaʼäl Dios pa qajolon we xtqaʼän reʼ taq xtqaskʼij ruwäch: naʼäy, taq majanä tqaskʼij ruwäch le Biblia, qchʼö rkʼë Dios. Röj ma xtqʼax ta pa qajolon ri nuʼij le Biblia we Jehová ma nqrtoʼ ta pä, rma riʼ nqaʼij che rä chë tyaʼ pä ri loqʼoläj ruchqʼaʼ pa qawiʼ rchë nqayaʼ qan chrij ri peraj ri najin nqaskʼij ruwäch. Chrij riʼ, tqachapaʼ ruskʼixik le Biblia, ye kʼa ma chanin ta tqabʼanaʼ che rä, xa kan eqal tqabʼanaʼ che rä rchë nqʼax pa qajolon ri najin nqaskʼij ruwäch. Chqä ütz kan rkʼë kuw qachʼaʼäl nqaʼän riʼ o nqayaʼ ri audios rchë le Biblia loman najin nqaskʼij ruwäch. Ya riʼ xtqrtoʼ rchë xtqanaʼ chë kan achiʼel ta najin nbʼanatäj ri najin nqaskʼij ruwäch. Ke riʼ, ri xtqatamaj kan xtapon pa qan (Jos. 1:8). Taq xtqakʼïs ruskʼixik le Biblia, qchʼö chik jmul rkʼë Jehová rchë nqatyoxij che rä rma Ruchʼaʼäl chqä tqaʼij che rä chë tqrtoʼ pä rchë xtqkowin xtqasmajij ri xqaskʼij ruwäch.

6. ¿Achkë rubʼanik nqrtoʼ ri nqaʼän qa kʼutunïk chqawäch chqä ri yeqatzʼibʼaj naʼoj taq nqaskʼij ruwäch le Biblia? (Keʼatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

⁶ ¿Achkë chik nkʼaj xtqtoʼö rchë xtqʼax más pa qajolon ri nuʼij le Biblia? Ri nqaʼän qa kʼutunïk chqawäch chrij ri najin nqaskʼij ruwäch. Jojun tzʼetbʼäl: ¿achkë kʼo más kejqalen chpan ri peraj najin nqaskʼij ruwäch?, ¿achkë najin ntzjon?, ¿achoq rkʼë najin ntzjon wä y achkë rma?, ¿ajän chqä akuchï  najin nbʼanatäj wä ri najin nqaskʼij ruwäch? Re kʼutunïk reʼ xkojkitoʼ rchë xtqchʼobʼon chqä rchë xtqayaʼ qan chkij ri naʼoj ri kʼo más kejqalen. Chqä ütz yeqatzʼibʼaj jojun naʼoj. Taq röj nqatzʼibʼaj jun naʼoj, ya riʼ nuʼän chë más nqaquʼ rij chqä más nqʼax pa qajolon. Ya riʼ xtqrtoʼ rchë xtkanaj pa qajolon ri xqaskʼij ruwäch. ¿Achkë ütz nqatzʼibʼaj? Ri kʼutunïk ri xeqaʼän qa chqawäch, ri naʼoj xeqïl, ri naʼoj ri kʼo más kejqalen, ri achkë rubʼanik nqasmajij ri xqaskʼij ruwäch o ri achkë xqanaʼ taq xqaskʼij ruwäch ri peraj riʼ. We taq xtqaskʼij ruwäch le Biblia xtqaʼän jontir ri xqatzjoj qa, xtqanaʼ chë Jehová achiʼel ta kan najin ntzjon pä qkʼë.

7. ¿Achkë nkʼatzin nqaʼän taq nqaskʼij ruwäch le Biblia, y achkë rma? (Mateo 24:15).

⁷ Jesús xuʼij chë we nqajoʼ nqʼax ri Ruchʼaʼäl Dios pa qajolon kʼo chë nqchʼobʼon chrij ri najin nqaskʼij ruwäch (taskʼij ruwäch Mateo 24:15). ¿Achkë rubʼanik nqaʼän riʼ? Kʼo chë nqatzʼët achkë rubʼanik kikʼwan kiʼ ri naʼoj chqä achkë nbʼanö chë ma ye junan ta. Chqä nkʼatzin nqʼax pa qajolon achkë rma kʼo jojun xebʼanatäj. Jesús chqä xuʼij chë taq nqchʼobʼon chrij Ruchʼaʼäl Dios, ya riʼ xtqrtoʼ rchë xtqʼalajin chqawäch chë jojun ri xebʼanatäj o najin yebʼanatäj ya riʼ jojun profecías ri najin yetzʼaqät. Röj kan nkʼatzin nqaʼän riʼ rchë kan kʼo utzil xtqïl qa taq xtqaskʼij ruwäch le Biblia.

8. ¿Achkë xtqtoʼö rchë xtqkowin xtqchʼobʼon chrij ri nqaskʼij ruwäch chpan le Biblia?

⁸ Yë Jehová ntoʼö kichë rusamajelaʼ rchë nqʼax Ruchʼaʼäl pa kijolon. Rma riʼ janina rejqalen nqchʼö rkʼë rchë nqaʼij che rä chë tqrtoʼ pä rchë nqkowin nqaʼän riʼ (Prov. 2:6). Ye kʼa ma xa xuʼ ta nkʼatzin nqchʼö rkʼë Jehová, xa kan nkʼatzin chqä eqal nqaskʼij ruwäch le Biblia. Chqä kʼo chë nqatzʼët achkë rubʼanik rukʼwan riʼ ri najin nqatamaj rkʼë ri qataman chik. Kʼo kʼïy publicaciones bíblicas ri yojkitoʼ rchë nqaʼän riʼ, achiʼel ri Guía de estudio para los testigos de Jehová. Kikʼë kitoʼik  re publicaciones reʼ, röj xtqkowin xtqä pa qajolon ri ntzjöx chpan le Biblia chqä xtqkowin xtqatzʼët achkë rubʼanik nqasmajij ri naʼoj yeqatamaj (Heb. 5:14). We nqatäj qaqʼij rchë nqchʼobʼon chrij ri nqaskʼij ruwäch, xtqʼax más pa qajolon ri nukʼüt le Biblia.

9. ¿Achkë naʼoj ri kan kowan ruqʼij ma xkiyaʼ ta rejqalen ri saduceos?

⁹ Tapeʼ ri saduceos kan kitaman wä achkë kʼo chkipan ri naʼäy cinco wuj ri ye kʼo chpan ri Escrituras Hebreas, ryeʼ ma xkiyaʼ ta kejqalen naʼoj ri kan kowan kiqʼij ri ye kʼo wä chkipan ri wuj riʼ ri kʼo wä runaʼoj Dios chkipan. Taquʼ rij achkë xuʼij Jesús chkë ri saduceos taq xetzjon chrij ri kʼasojixïk xa rma nkajoʼ chë Jesús nsach rkʼë ri yeruʼij. Ryä xkʼutuj reʼ chkë: «¿Ma xiskʼij ta kʼa chpan ruwuj Moisés, taq Dios xtzjon pä rkʼë chpan ri koʼöl cheʼ ri nbʼrö pa qʼaqʼ, y xuʼij reʼ che rä: ‹Yïn rïn ru-Dios Abrahán, ru-Dios Isaac chqä ru-Dios Jacob›?» (Mar. 12:18, 26). Kantzij na wä chë ri saduceos kan kʼïy mul kiskʼin ri peraj riʼ, ye kʼa ri kʼutunïk xuʼän Jesús chkë xkʼüt chë ma xkiyaʼ ta rejqalen jun naʼoj ri kʼo chpan le Biblia ri kan kowan ruqʼij: ri kʼasojixïk (Mar. 12:27; Luc. 20:38). d

10. ¿Achkë nkʼatzin nqatzʼët taq nqaskʼij ruwäch le Biblia?

¹⁰ ¿Achkë nqatamaj chrij ri xuʼij Jesús chkë ri saduceos? Chë taq nqaskʼij ruwäch le Biblia, röj nkʼatzin nqatzʼët jontir ri nukʼüt qa jun peraj rchë le Biblia chqawäch. Röj ma xa xuʼ ta nqajoʼ nqatamaj ri naʼoj ri chanin yeʼatzʼët, xa kan nqajoʼ yeqïl ri naʼoj ri más kʼayewal yeqʼax chqä ri ma kan ta chanin yeqʼalajin.

11. Rkʼë ri nuʼij chpan 2 Timoteo 3:16, 17, ¿achkë rubʼanik yeqïl naʼoj chpan le Biblia ri ye achiʼel bʼeyomäl?

¹¹ ¿Achkë xtqtoʼö rchë xkeqïl ri naʼoj ri ye achiʼel bʼeyomäl ri ye kʼo chpan le Biblia? Tqanukʼuj ruwäch 2 Timoteo 3:16, 17 (taskʼij ruwäch). Chriʼ nuʼij chë «Ronojel ri kʼo chpan ri Loqʼoläj taq Wuj» […] nqrtjoj, nqrqʼïl, nuchojmij ri ma ütz ta chqä nqrpixabʼaj. Yajün ri wuj ri ye kʼo chpan le Biblia ri ma kan ta más yeksäx ke riʼ chqä rubʼanik yojkitoʼ. Rchë chë jun peraj ri kʼo chpan le Biblia nqrtjoj, tqatzʼetaʼ achkë nukʼüt qa chqawäch chrij Jehová, chrij ruraybʼal o chkij ri naʼoj yeruyaʼon pä. Y rchë nqrqʼïl, ¿achkë kʼo chë nqakanuj chpan? Xa bʼa achkë ri nqrtoʼ rchë nqatzʼët achkë naʼoj ma ütz ta ye kʼo qkʼë chqä rchë yeqajäl ri naʼoj riʼ, ke riʼ majun bʼëy xtqaqʼäj ta rutzij Jehová. Tqaquʼ achkë rubʼanik ri peraj najin nqaskʼij nqrtoʼ rchë nqachojmij jun chʼobʼonïk, rkʼë jbʼaʼ jun ri xbʼix chqë taq xq-el chutzjoxik le Biblia. ¿Y achkë ütz nqaʼän rchë chë ri najin nqaskʼij nqrpixabʼaj? Ri nqakanuj jontir ri xtqtoʼö rchë junan  nqchʼobʼon rkʼë Jehová. We xkeqasmajij ri kajiʼ naʼoj ri xeqatzjoj qa, xkeqïl más naʼoj chpan le Biblia ri ye achiʼel bʼeyomäl ri xtkiʼän chë kan más kʼïy utzil xtqïl qa.

12. ¿Achkë rma Jesús xkʼutuj chkë ri fariseos si kiskʼin ruwäch Ruchʼaʼäl Dios?

¹² Ri fariseos xa xuʼ xkiskʼij Ruchʼaʼäl Dios rchë xkitzʼët ri ma ütz ta chkij ri nkʼaj chik. Kan ya riʼ xqʼalajin taq Jesús xkʼutuj chkë si kiskʼin ri nuʼij Ruchʼaʼäl Dios (Mat. 12:1-7). e Ri qʼij riʼ, ri fariseos xkiʼij chë ri rutzeqelbʼëy Jesús xa xkiqʼäj ri pixaʼ chrij ri sábado. Rma riʼ, Jesús xnataj kaʼiʼ tzʼetbʼäl ri ye kʼo chpan Ruchʼaʼäl Dios y xnataj jun versículo ri kʼo chpan ri wuj Oseas. Ke riʼ rubʼanik xkʼüt chë ri fariseos ma qʼaxnäq ta wä pa kijolon achkë rma yaʼon qa ri pixaʼ riʼ chqä chë kan itzel wä kinaʼoj kibʼanon kikʼë ri nkʼaj chik. Ri achiʼaʼ riʼ nkiskʼij wä Ruchʼaʼäl Dios, ye kʼa ma xuʼän ta chë xkijäl kikʼaslemal. ¿Achkë rma? Rma kowan wä nkinaʼ kiʼ chqä nkiskʼij wä ruwäch xa xuʼ rchë yetzjon itzel chkij ri nkʼaj chik. Ya riʼ xbʼanö chë kan ma pa rubʼeyal ta xqʼax pa kijolon ri xkiskʼij ruwäch (Mat. 23:23; Juan 5:39, 40).

13. ¿Achkë naʼoj nkʼatzin njeʼ qkʼë taq nqaskʼij ruwäch le Biblia, y achkë rma?

¹³ Ri rutzij Jesús nkikʼüt chqawäch chë taq nqaskʼij ruwäch le Biblia, ma tqaʼän ta achiʼel ri fariseos, xa kan tqaqasaj qiʼ chqä tqayaʼ qʼij chë yë Jehová nqtjon. Reʼ kan achiʼel nuʼij chpan Santiago 1:21 ri nuʼij: «Tiqasaj iwiʼ chqä tiyaʼ qʼij chë Ruchʼaʼäl Dios [...] nbʼä rukʼamal pan iwan». We xtqaqasaj qiʼ, xtqayaʼ qʼij chë Ruchʼaʼäl Dios xtjäl qanaʼoj. Ma tqaskʼij ta ruwäch le Biblia xa xuʼ rchë nqatzʼët akuchï yesach wä ri nkʼaj chik. Ke riʼ xtqayaʼ qʼij chë ri naʼoj ri ye kʼo chpan  le Biblia xkojkitoʼ rchë xkeqajoʼ chqä rchë xtqapoqonaj kiwäch ri nkʼaj chik.

14. ¿Achkë rubʼanik nqatamaj we najin nqayaʼ qʼij chë le Biblia nujäl qanaʼoj? (Keʼatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹⁴ Ri qanaʼoj nqaʼän kikʼë ri nkʼaj chik nukʼüt we najin nqayaʼ qʼij chë Ruchʼaʼäl Dios nujäl qanaʼoj. Rma ri fariseos ma xkiyaʼ ta qʼij chë Ruchʼaʼäl Dios xjäl kinaʼoj, ryeʼ xa xkiyaʼ kʼayewal pa kiwiʼ ri majun ta wä mak kibʼanon (Mat. 12:7). Rma riʼ tqatzʼetaʼ achkë rubʼanik yeqatzʼët ri nkʼaj chik chqä achkë qanaʼoj nqaʼän kikʼë. Tqaquʼ rij reʼ: ¿rukʼulun chqë nqtzjon chkij ri ütz taq naʼoj kʼo kikʼë ri nkʼaj chik, o xa chrij ri ma ütz ta nkiʼän nqayaʼ wä qan? ¿Yeqaküy yän ri nkʼaj chik, o xa nqakʼöl qa kʼix pa qan chqä itzel nqtzjon chkij ri nkʼaj chik? Ri kiqʼalajsaxik re kʼutunïk reʼ xtkʼüt we najin nqayaʼ qʼij chë le Biblia nujäl ri nqanaʼ, ri yeqachʼöbʼ chqä ri yeqaʼän (1 Tim. 4:12, 15; Heb. 4:12).

15. ¿Achkë wä xnaʼ Jesús chrij Ruchʼaʼäl Dios?

¹⁵ Jesús kan xloqʼoqʼej Ruchʼaʼäl Dios. Salmo 40:8 xuʼij reʼ chrij ri xtnaʼ wä ryä: «Rïn kan jaʼäl nnaʼ wan nbʼän araybʼal rït n-Dios, y ri apixaʼ kan nkʼolon wä pa wan». Rma Jesús kan kowan xloqʼoqʼej Ruchʼaʼäl Dios, ryä kiʼ rukʼuʼx xuʼän chqä ma xyaʼ ta qa ruyaʼik ruqʼij Jehová. Röj chqä ke riʼ xtbʼanatäj qkʼë we xtqatäj qaqʼij chuskʼixik Ruchʼaʼäl Dios chqä xtqaloqʼoqʼej (Sal. 1:1-3).

16. ¿Achkë achʼobʼon naʼän rït rchë kan kʼo xtatamaj qa taq xtaskʼij ruwäch le Biblia? (Tatzʼetaʼ ri recuadro « Ri xeruʼij qa Jesús nqrtoʼ rchë nqʼax pa qajolon ri nqaskʼij ruwäch»).

¹⁶ Ri xuʼij Jesús chqä ri xeruʼän nkiʼän chë nqayaʼ chwäch qan chë más ütz ruskʼixik chqä runukʼuxik nqaʼän che rä le Biblia. Rchë nqʼax más pa qajolon ri nqaskʼij ruwäch, qchʼö rkʼë Dios, eqal tqaskʼij ruwäch Ruchʼaʼäl, keqabʼanaʼ qa kʼutunïk chqawäch chqä keqatzʼibʼaj ri naʼoj ri kʼo más kejqalen. Ri xtqtoʼö rchë xtqchʼobʼon chrij ri xtqaskʼij ruwäch ya riʼ eqal nqanukʼuj rij ri peraj najin nqaskʼij chqä keqakanuj más naʼoj chrij riʼ chkipan ri qa-publicaciones. Rchë kan más xtqkowin xtqaksaj Ruchʼaʼäl Dios, keqakanuj utziläj taq naʼoj chpan ri ye achiʼel bʼeyomäl, yajün chkipan ri peraj ri ma kan ta tamatäl kiwäch. Y rchë chë ri Ruchʼaʼäl Dios nujäl qanaʼoj, kan tqaqasaj qiʼ taq nqaskʼij ruwäch. We xtqaʼän jontir riʼ, kan kʼïy xtqatamaj qa taq xtqaskʼij ruwäch le Biblia y ya riʼ xtuʼän chë más naqaj xtqjeʼ wä che rä Jehová (Sal. 119:17, 18; Sant. 4:8).