1. ¿Achkë rkʼë jbʼaʼ nbʼanatäj we ye kʼo winäq ri nkajoʼ nkikʼüt chë más ye ütz chkiwäch nkʼaj chik?

CHKIPAN ri qʼij yoj kʼo komä, ri winäq nkiʼän xa bʼa achkë kʼo pa kiqʼaʼ rchë nkikʼüt chë ryeʼ más ye ütz chkiwäch ri nkʼaj chik. Keqatzʼetaʼ jojun tzʼetbʼäl. Rkʼë jbʼaʼ jun kʼayinel, rma nrajoʼ nkʼayin más chwäch jun chik, kʼo yeruʼän ri xa yerutzʼlaʼ ri nkʼaj chik. Rkʼë jbʼaʼ taq najin jun atzʼanen, jun winäq nuqʼäj jun chik xa xuʼ rchë nchʼakon. O rkʼë jbʼaʼ jun tijoxel nutzʼük tzij xa xuʼ rma jun universidad ri kan tamatäl ruwäch nuyaʼ qʼij che rä rchë chriʼ nutjoj wä riʼ. Röj, ri rutzeqelbʼëy Jesús, qataman chë jontir reʼ ma ye ütz ta rma xa «ri rubʼanobʼal ri chʼakulaj» (Gál. 5:19-21). Rma riʼ, röj ma nqajoʼ ta nqakʼüt chë más yoj ütz chkiwäch ri nkʼaj chik, ye kʼa rkʼë jbʼaʼ xa ya riʼ ri naʼoj najin nqakʼüt. Y ya riʼ nuʼän chë ri nkʼaj chik pa congregación ke riʼ chqä kinaʼoj nkiʼän. Kan janina rejqalen nqatzʼët we najin nbʼanatäj riʼ, rma ya riʼ rkʼë jbʼaʼ xtuʼän chë xa xtjeʼ chʼaʼoj pa congregación.

2. ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

² Chpan re tjonïk reʼ xtqatzʼët achkë chë naʼoj ri ma ye ütz ta ri xa nkiʼän chqë chë nqajoʼ nqakʼüt chë más yoj ütz chkiwäch ri qachʼalal. Chqä xtqanukʼuj kij jojun rusamajelaʼ Dios ri xejeʼ ojer ri ma xkiyaʼ ta qʼij chë xjeʼ ri naʼoj riʼ kikʼë. Ye kʼa naʼäy tqatzʼetaʼ achkë qanaʼoj najin nqakʼüt. Tqatzʼetaʼ achkë rubʼanik nqaʼän riʼ.

3. ¿Achkë kʼutunïk kʼo chë yeqaʼän qa chqawäch?

³ Janina ütz chë röj chaq taqïl nqatzʼët achkë qanaʼoj najin nqakʼüt. Rchë nqaʼän riʼ ütz nqakʼutuj qa reʼ chqawäch: «¿Nkʼatzin  komä njnamaj wiʼ kikʼë ri nkʼaj chik rchë kiʼ nkʼuʼx nbʼän? ¿Achkë komä rma najin yisamäj pa congregación? ¿Rma nwajoʼ yinok más ütz chkiwäch ri nkʼaj chik o rkʼë jbʼaʼ chwäch jun qachʼalal? ¿O najin yisamäj rchë nyaʼ ri más ütz kʼo wkʼë che rä Jehová?». ¿Achkë rma kowan rejqalen yeqaqʼalajsaj re kʼutunïk reʼ? Tqatzʼetaʼ achkë nuʼij le Biblia.

4. ¿Achkë rma ma ütz ta nqajnamaj qiʼ kikʼë ri nkʼaj chik achiʼel nuʼij chpan Gálatas 6:3 chqä 4?

⁴ Le Biblia nuʼij chqë chë ma tqajnamaj ta qiʼ kikʼë ri nkʼaj chik (taskʼij ruwäch Gálatas 6:3, 4). ¿Achkë rma? Rma we nqajnamaj qiʼ kikʼë ri nkʼaj chik y nqatzʼët chë röj más yoj ütz, riʼ xtuʼän chqë chë xa xtqanaʼ qiʼ. Ye kʼa we nqatzʼët chë ma kan ta yoj ütz, riʼ rkʼë jbʼaʼ xa xtuʼän chqë chë xa xtqbʼison. Rma riʼ majun ta chkë che kaʼiʼ naʼoj riʼ nkikʼüt chë kʼo qanaʼoj (Rom. 12:3). Jun qachʼalal aj Grecia ri rubʼiniʼan Katerina * nuʼij: «Rïn rukʼulun wä chwä njnamaj wiʼ kikʼë nkʼaj chik qachʼalal ri más jaʼäl yetzuʼun chi nwäch rïn, ri más ütz nkiʼän che rä rutzjoxik le Biblia chqä ri ma kʼayewal ta nuʼän chkiwäch yekïl kichiʼil. Ya riʼ xuʼän chë xinnaʼ chë kan majun nqʼij ta». Majun bʼëy tmestäj ta chqë chë Jehová ma xqrkʼän ta pä chpan rutinamit rma kan jaʼäl nqtzuʼun, rma chaq bʼaʼ nuʼän chqawäch nqtzjon o rma kan tamatäl qawäch. Ryä xyaʼ qʼij chqë rchë xq-ok pa rutinamit rma xqakʼüt chwäch chë kan nqajoʼ chqä chë nqajoʼ nqanmaj rutzij Rukʼajol (Juan 6:44; 1 Cor. 1:26-31).

5. ¿Achkë natamaj rït chrij ri xbʼanatäj rkʼë jun qachʼalal ri rubʼiniʼan Hyun?

⁵ Chqä ütz nqakʼutuj qa reʼ chqawäch: «¿Tamatäl nwäch rma nqä chi nwäch yitoʼon rchë ma njeʼ ta chʼaʼoj pa congregación, o xa rchë kan nqä chi nwäch nbʼän chʼaʼoj?». Tqatzʼetaʼ achkë xbʼanatäj rkʼë jun qachʼalal ri kʼo Corea del Sur ri rubʼiniʼan Hyun. Kʼo jun tiempo, ryä xquʼ chë ri yaʼon jun kisamaj pa congregación xa nkajoʼ wä nkikʼüt chë más ye ütz chwäch ryä. Ryä nuʼij: «Kan itzel wä yitzjon chkij chqä ma nqä ta wä chi nwäch ri naʼoj yekiyaʼ». ¿Achkë xbʼanatäj rma ri runaʼoj xkʼüt? Ryä nuʼij: «Ri nnaʼoj xinkʼüt xuʼän chë kan ma junan ta chik xuʼän kiwäch ri qachʼalal pa congregación». Rma riʼ, ye kʼïy rachiʼil xkitoʼ rchë xtzʼët chë kʼo jun naʼoj ri ma ütz ta kʼo rkʼë. Hyun xjäl runaʼoj y komä jun utziläj ukʼwäy bʼey. ¿Achkë nqatamaj qa röj? Chë kʼo chë kan chanin nqajäl qanaʼoj we nqatzʼët chë ye kʼo naʼoj qkʼë ri xa nkiʼän chqë chë nqajoʼ nq-ok más ütz chkiwäch ri nkʼaj chik, pa rukʼexel nqtoʼon rchë majun ta chʼaʼoj njeʼ.

6. Rkʼë ri nuʼij chpan Gálatas 5:26, ¿achkë itzel taq naʼoj rkʼë jbʼaʼ xkebʼanö chqë chë xtqajoʼ xtq-ok más ütz chkiwäch ri nkʼaj chik?

⁶ (Taskʼij ruwäch Gálatas 5:26). ¿Achkë itzel taq naʼoj xkebʼanö chqë chë xtqajoʼ xtq-ok más ütz chkiwäch ri nkʼaj chik? Jun chkë riʼ ya riʼ chë xa xuʼ röj nqaquʼ qa qij. Ri winäq ri ke riʼ runaʼoj kowan nunaʼ riʼ chqä ma nuquʼ ta kij ri nkʼaj chik. Jun chik itzel naʼoj ya riʼ ri itzel nanaʼ che rä jun chik rma ri rlon o rma ri kʼo rkʼë. Ri winäq ri ke riʼ runaʼoj ma xa xuʼ ta nurayij ri kʼo rkʼë jun chik winäq, xa kan nrajoʼ chqä chë ma ta kʼo rkʼë. Riʼ nuʼän chë kan nutzelaj ri winäq riʼ. Rma riʼ, nqajoʼ nqanmäj chkiwäch re itzel taq naʼoj reʼ kan achiʼel ta najin nqanmäj chwäch jun yawatzʼeʼ.

7. ¿Achkë tzʼetbʼäl nqtoʼö rchë nqatzʼët ri kʼayewal nukʼäm pä pa qawiʼ ri xa xuʼ röj nqaquʼ qa qij chqä ri itzel nqanaʼ che rä jun chik rma ri achkë kʼo rkʼë?

⁷ Ri xa xuʼ rït naquʼ qa awiʼ chqä ri itzel nanaʼ che rä jun chik rma ri kʼo rkʼë, ütz nqajnamaj kikʼë taq chköp ri nkiʼän chë npoyïr ruxeʼ jun jay ri bʼanon rkʼë cheʼ. Tapeʼ ri jay riʼ kan kowan jaʼäl nqʼalajin, xa xttzaq we ri chköp riʼ ma xtkiyaʼ ta qa rutjik ri cheʼ. Ke riʼ chqä xtbʼanatäj rkʼë jun  winäq. Rkʼë jbʼaʼ kʼo chik jbʼaʼ tiempo ruyaʼon pä ruqʼij Jehová, ye kʼa we xa xuʼ ryä nuquʼ qa rij chqä itzel nunaʼ che rä jun chik rma ri rlon o rma ri kʼo rkʼë, xa kʼayewal xtrïl (Prov. 16:18). Ri winäq riʼ ma xtyaʼ ta chik ruqʼij Jehová, xtzʼlaʼ qa riʼ ryä chqä xkerutzʼlaʼ ri nkʼaj chik. ¿Achkë xtqtoʼö rchë ma xa xuʼ ta röj xtqaquʼ qa qij chqä ma itzel ta xtqanaʼ che rä jun chik rma ri rlon o rma ri kʼo rkʼë?

8. ¿Achkë xtqtoʼö rchë ma xa xuʼ ta röj xtqaquʼ qa qij?

⁸ We nqasmajij ri naʼoj xyaʼ ri apóstol Pablo chkë ri cristianos aj Filipos, ya riʼ xtqtoʼö rchë ma xa xuʼ ta röj xtqaquʼ qa qij. Pablo xuʼij: «Ronojel ri niʼän, ma tiʼän ta xa rchë niyaʼ kʼayewal pa kiwiʼ ri nkʼaj chik chqä ma rchë ta xa xuʼ rïx niwïl utzil, xa kan tiqasaj iwiʼ y titzʼetaʼ chë ri nkʼaj chik kʼo más kiqʼij chiwäch rïx» (Filip. 2:3). We yeqatzʼët ri nkʼaj chik chë kʼo más kiqʼij chqawäch röj, ma xtqajnamaj ta qiʼ kikʼë ri kʼo más yekowin nkiʼän chqawäch röj, xa kan kiʼ qakʼuʼx xtqaʼän rma ri yekowin nkiʼän. Y xtqanaʼ ya riʼ, rma ri yekowin nkiʼän ri qachʼalal riʼ kan najin nkiksaj rchë nkiyaʼ ruqʼij Jehová. Chqä we ri qachʼalal ri kʼïy yekowin nkiʼän nkismajij ri naʼoj xyaʼ Pablo, xa kan chkij ri ütz taq naʼoj ye kʼo qkʼë röj xtkiyaʼ wä kan. Ya riʼ xtuʼän chë jontir xtqtoʼon rchë junan xtuʼän qawäch chpan ri congregación.

9. ¿Achkë xtqtoʼö rchë ma itzel ta xtqanaʼ che rä jun chik xa rma ri rlon o rma ri kʼo rkʼë?

⁹ ¿Achkë xtqtoʼö rchë ma itzel ta xtqanaʼ che rä jun chik xa rma ri rlon o rma ri kʼo rkʼë? Jun ri xtqtoʼö ya riʼ nqayaʼ chwäch qan chë ma jontir ta nqkowin nqaʼän. We kʼo ri naʼoj riʼ qkʼë, ma xtqatäj ta qaqʼij rchë xtqakʼüt chë kʼo más ri nqkowin nqaʼän chkiwäch ri nkʼaj chik. Pa rukʼexel riʼ, xa xtqakanuj rubʼanik rchë xtqatamaj chkij ri qachʼalal ri kʼo jun nkiʼän ri más ütz ntel chkiwäch chqawäch röj. Achiʼel taq jun qachʼalal yeruyaʼ utziläj taq tzijonem, ütz nqakʼutuj che rä achkë rubʼanik nutjoj riʼ. We kʼo jun qachʼalal ixöq ri kan jaʼäl rukïl wäy yeruʼän, ütz nqakʼutuj qanaʼoj che rä rchë röj chqä ke riʼ ntel rukïl qaway. Y we jun kʼajol o qʼopoj kʼayewal nuʼän chwäch yerïl rachiʼil, rkʼë jbʼaʼ ütz nukʼutuj runaʼoj che rä jun chik qachʼalal ri ma kʼayewal ta nuʼän chwäch yerïl rachiʼil. We xtqaʼän riʼ, xtqrtoʼ rchë ma itzel ta xtqanaʼ che rä jun chik rma ri rlon o rma ri kʼo rkʼë, chqä xtqrtoʼ rchë más ütz xtqaʼän che rä jun qasamaj.

10. ¿Achkë kʼayewal xqʼaxaj Gedeón?

¹⁰ Tqatzʼetaʼ achkë xbʼanatäj chkikojöl Gedeón, ri rujatzul qa Manasés, chqä ri achiʼaʼ ri ye rujatzul qa Efraín. Rkʼë rutoʼik Jehová, Gedeón chqä 300 achiʼaʼ ri ye bʼenäq rkʼë, kan nimaläj rubʼanik xechʼakon chkij kikʼulel. Ya riʼ xuʼän ta chë ryeʼ kowan ta xkinaʼ kiʼ, ye kʼa ma xbʼanatäj ta riʼ. Jbʼaʼ chrij riʼ, ri achiʼaʼ aj Efraín xeʼapon rkʼë Gedeón, ye kʼa ma rchë ta xkiʼij che rä chë ütz rusamaj xuʼän, xa kan rchë xechʼojin che rä. Ri achiʼaʼ riʼ rkʼë jbʼaʼ xpë kiyowal rma pa naʼäy, Gedeón ma xeruskʼij ta rchë xechʼeyon kikʼë ri rukʼulel Dios. Chkiwäch ri achiʼaʼ riʼ más wä ruqʼij kijatzul. Ya riʼ xuʼän chë ma xkitzʼët ta ri kan kʼo wä más rejqalen: ya riʼ chë Gedeón xtoʼon rchë nchʼajchʼobʼëx rubʼiʼ Jehová chqä xtoʼ ri tinamït chkiwäch ri rukʼulel (Juec. 8:1).

11. ¿Achkë runaʼoj xuʼän Gedeón kikʼë ri aj Efraín?

¹¹ Gedeón kan ma xnaʼ ta riʼ. Xqʼalajin riʼ taq xuʼij reʼ chkë ri aj Efraín: «¿Y achkë ruqʼij ri xinbʼän rïn chwäch jontir ri ibʼanon rïx?». Chrij riʼ, kʼo jun xuʼij chkë ri achiʼaʼ riʼ ri xkʼüt chkiwäch achkë rubʼanik kilon utzil rma Jehová, ya riʼ xuʼän chë xkʼis qa kiyowal (Juec. 8:2, 3). Chwäch Gedeón, más wä ruqʼij ri majun ta chʼaʼoj njeʼ chkikojöl chwäch ri nyaʼöx ruqʼij.

12. ¿Achkë nqatamaj qa chkij ri achiʼaʼ aj Efraín chqä chrij Gedeón?

¹² ¿Achkë nukʼüt qa reʼ chqawäch? Chkij ri achiʼaʼ aj Efraín nqatamaj qa chë ma yë ta ri nyaʼöx qaqʼij röj kʼo ta chë njeʼ más rejqalen chqawäch, xa kan yë ri nyaʼöx ruqʼij Jehová. Chrij Gedeón, ri ye ukʼwayon bʼey chpan jun jay chqä ri ukʼwäy taq bʼey pa congregación ütz nkitamaj chë taq kʼo jun ri xa ruyowal chkë rma kʼo jun xkiʼän, ryeʼ kʼo chë nkitäj kiqʼij rchë nqʼax pa kijolon achkë rma ke riʼ runaʼon ri winäq. Ryeʼ chqä ütz nkiʼij che rä ri winäq riʼ chë kiʼ kikʼuʼx rkʼë rma kʼo jun ütz ri xuʼän. Rchë yekowin nkiʼän riʼ nkʼatzin chë ryeʼ ma nkinaʼ ta kiʼ, más taq chöj nqʼalajin chë ri winäq xa sachnäq. Ye kʼa ri ma njeʼ ta chʼaʼoj chqakojöl más ruqʼij chwäch ri nqakʼüt chë yoj röj ri kantzij nqtzjon.

13. ¿Achkë kʼayewal xrïl Ana, y achkë xuʼän ryä?

¹³ Komä tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë Ana. Ryä kʼlan wä rkʼë jun levita ri rubʼiniʼan Elcaná. Elcaná kʼo wä chik jun rixjayil ri rubʼiniʼan Peniná. Ye kʼa ryä más xrajoʼ Ana chwäch Peniná. Tapeʼ ke riʼ, «Peniná ye kʼo wä ral, ye kʼa Ana ma yejeʼ ta wä ral». Rma riʼ, Peniná «chaq taqïl wä ntzeʼen chrij» Ana rchë chë Ana nbʼison. Riʼ xuʼän chë «Ana xuʼ oqʼej nuʼän chqä ma nraj ta wä chik ruway» (1 Sam. 1:2, 6, 7). Tapeʼ xbʼan ya riʼ rkʼë, le Biblia majun nuʼij ta chë Ana rkʼë jbʼaʼ xrajoʼ ta xtzolij rukʼexel che rä Peniná. Pa rukʼexel riʼ, xuʼij jontir ri kʼo pa ran che rä Jehová chqä xkʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chrij chë yë ryä xttoʼö pä rchë. Ma qataman ta we Peniná xjäl na runaʼoj. Ye kʼa qataman chë Ana xnaʼ na chik jmul uxlanen pa ran, rma le Biblia nuʼij chë kan «ma xbʼison ta chik» (1 Sam. 1:10, 18).

14. ¿Achkë nqatamaj qa chrij Ana?

 ¹⁴ ¿Achkë nqatamaj qa chrij Ana? We kʼo jun nrajoʼ nukʼüt chë más ütz chqawäch röj, ma nkʼatzin ta nqakʼüt chwäch chë röj yoj más ütz chwäch ryä. Pa rukʼexel nqatzolij rukʼexel che rä, xa tqatjaʼ qaqʼij rchë ma njeʼ ta chʼaʼoj chqawäch (Rom. 12:17-21). Tapeʼ ri winäq ma xtjäl ta runaʼoj, röj ma xtkʼis ta ri uxlanen pa qan.

15. ¿Achkë rma nqaʼij chë Apolos chqä Pablo xa junan jbʼaʼ ri xkiʼän?

¹⁵ Pa rukʼisbʼäl, tqatzʼetaʼ achkë nkikʼüt qa Apolos chqä Pablo chqawäch. Che kaʼiʼ kan kʼïy wä kitaman chrij Ruchʼaʼäl Dios, kan tamatäl wä kiwäch chqä kan ye utziläj taq tijonelaʼ. Chqä che kaʼiʼ kan kʼïy winäq xekitoʼ rchë xeʼok rutzeqelbʼëy Jesús. Ye kʼa ryeʼ ma xkitzelaj ta kiʼ.

16. ¿Achkë qataman chrij Apolos?

¹⁶ Apolos pa tinamït Alejandría xkʼïy wä pä. Ri tinamït riʼ tamatäl wä ruwäch rma chriʼ ye kʼo wä nmaʼq taq tijobʼäl. Apolos yeruyaʼ wä utziläj taq tzijonem chqä «kan kʼïy wä retaman chrij Ruchʼaʼäl Dios» (Hech. 18:24). Taq Apolos xjeʼ jbʼaʼ pa tinamït Corinto, jojun ri ye kʼo wä chpan ri congregación riʼ, xkiʼij chë más nkajoʼ ryä chkiwäch nkʼaj chik cristianos, achiʼel Pablo (1 Cor. 1:12, 13). ¿Yë komä Apolos xbʼanö chë ri cristianos riʼ ya riʼ kinaʼoj xkikʼüt? Ütz nqaʼij chë manä. ¿Achkë rma? Rma taq Apolos kʼo chik jbʼaʼ tiempo alenäq äl chriʼ Corinto, Pablo xtäj ruqʼij chrij chë ttzolin chpan ri congregación riʼ (1 Cor. 16:12). Pablo ma ta xtäj ruqʼij chrij Apolos xa ta retaman chë ryä xa najin nujäch ri congregación. Kantzij na wä chë Apolos kan ütz ruksaxik xuʼän che rä ri nkowin nuʼän, rma xksaj rchë nutzjoj Ruchʼaʼäl Dios chqä rchë nukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri cristianos. Chqä ütz nqaʼij chë Apolos kan ma xnaʼ ta riʼ. Qataman riʼ rma ma xpë ta ruyowal rma xnaʼ ta chë xqasäx ruqʼij taq Áquila chqä Priscila kan pa rubʼeyal xkiqʼalajsaj ri Ruchʼaʼäl Dios chwäch (Hech. 18:24-28).

17. ¿Achkë xuʼän Pablo rchë xtoʼon rchë ma xjeʼ ta chʼaʼoj chpan ri congregación?

 ¹⁷ Ri apóstol Pablo retaman wä chë Apolos kan najin wä nuʼän jun ütz samaj. Ye kʼa ryä ma xchʼpü ta rukʼuʼx rma xquʼ ta chë ri winäq xtkiquʼ chë más ütz Apolos chwäch ryä. Chpan ri carta ri xtäq äl che rä ri congregación ri kʼo Corinto, nqatzʼët chë Pablo ma xnaʼ ta riʼ chqä chë kan ütz wä runaʼoj. Pa rukʼexel xnaʼ riʼ rma ye kʼo xebʼin «Rïn yïn rchë Pablo», ryä xa kan xuʼän chë yë Jehová chqä Jesús xyaʼöx kiqʼij (1 Cor. 3:3-6).

18. Rkʼë ri nuʼij chpan 1 Corintios 4:6 chqä 7, ¿achkë nqatamaj qa chrij Apolos chqä Pablo?

¹⁸ ¿Achkë nqatamaj qa chrij Apolos chqä Pablo? Röj rkʼë jbʼaʼ kan kowan najin nqsamäj chpan rutinamit Jehová chqä rkʼë jbʼaʼ najin yeqatoʼ ye kʼïy winäq rchë yeʼok pä chpan rutinamit. Ye kʼa majun bʼëy tqamestaj ta chë nqkowin nqaʼän riʼ xa xuʼ rma Jehová nqrtoʼ pä. Jun chik naʼoj nqatamaj qa ya riʼ chë taq más qasamaj yaʼon chpan rutinamit Jehová, más kʼïy ri nqkowin nqaʼän rchë ma njeʼ ta chʼaʼoj chpan ri congregación. Ri ukʼwäy taq bʼey chqä ri toʼonelaʼ nkiʼän riʼ taq chpan ri Ruchʼaʼäl Dios nkesaj wä ri naʼoj nkiyaʼ. Ryeʼ ma nkajoʼ ta chë nyaʼöx kiqʼij. Pa rukʼexel riʼ, xa kan nkitäj kiqʼij chë ri qachʼalal pa congregación yë Jesús nkinmaj rutzij chqä chë chrij ryä nkikʼän wä kinaʼoj. ¡Janina nqtyoxin rma ye kʼo ri qachʼalal riʼ! (Taskʼij ruwäch 1 Corintios 4:6, 7).

19. ¿Achkë ütz nqaʼän chqajujnal röj? (Tatzʼetaʼ chqä ri recuadro « Ma tqaʼän ta chë ri qachʼalal nkinaʼ chë más ye ütz chkiwäch ri nkʼaj chik»).

¹⁹ Dios rubʼanon qa chë jalajöj nqkowin nqaʼän rchë nqatolaʼ qiʼ chqawäch (1 Ped. 4:10). Röj rkʼë jbʼaʼ nqaquʼ chë ri nqaʼän ma kan ta kʼo rejqalen. Ye kʼa majun bʼëy tqamestaj ta chë achiʼel nbʼanatäj rkʼë jun jay ri nkʼatzin kʼïy koköj taq ladrillos rchë nkʼachöj qʼanäj, ke riʼ chqä xtbʼanatäj rkʼë ri congregación: xa bʼa jaruʼ nqkowin nqaʼän, ya riʼ xttoʼon rchë jontir junan xtuʼän qawäch. Rma riʼ, tqatjaʼ qaqʼij rchë nqesaj äl pa qan xa bʼa achkë naʼoj ri rkʼë jbʼaʼ nuʼän chqë chë nqajoʼ nq-ok más ütz chkiwäch ri nkʼaj chik. Chqä tqabʼanaʼ jontir ri kʼo pa qaqʼaʼ rchë nqtoʼon rchë ma njeʼ ta chʼaʼoj chpan ri congregación (Efes. 4:3).