1. ¿Achkë ütz nqaʼän rchë nqakʼän qanaʼoj chrij Jehová, ri utziläj Qatataʼ?

JEHOVÁ, ri utziläj Qatataʼ, janina nqrajoʼ (Juan 3:16). Rma nqajoʼ nqakʼän qanaʼoj chrij, nqatäj qaqʼij rchë nqanaʼ ri nkinaʼ ri nkʼaj chik chqä rchë nqakʼüt ajowabʼäl chqä joyowanïk chkiwäch. Nqaʼän riʼ kikʼë jontir, ye kʼa más kikʼë ri qachʼalal pa congregación (Gál. 6:10; 1 Ped. 3:8). Röj nqajoʼ yeqatoʼ ri qachʼalal riʼ taq najin yeqʼax chkiwäch ri kʼayewal.

2. ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

² Jontir ri xtkajoʼ xkeʼok pa rutinamit Jehová xkekïl kʼayewal pa kikʼaslemal (Mar. 10:29, 30). Y rkʼë jbʼaʼ, rma más naqaj chik kʼo wä ri qʼij rchë Jehová xtchüp ri itzelal, xa más kʼayewal xkeqïl. ¿Achkë rubʼanik xtqatolaʼ qiʼ chqawäch? Tqatzʼetaʼ naʼäy ri nutzjoj le Biblia chrij Lot, Job chqä Noemí. Chrij riʼ, xtqatzʼët jojun kʼayewal ri najin yekiqʼaxaj ri qachʼalal komä chqä achkë rubʼanik xkeqatoʼ rchë xkeqʼax chkiwäch ri kʼayewal riʼ.

3. Achiʼel nukʼüt 2 Pedro 2:7 chqä 8, ¿achkë ma ütz ta xchaʼ Lot, chqä achkë kʼayewal xerukʼän pä pa ruwiʼ?

³ Lot kan majun runaʼoj xkʼüt taq xchaʼ xbʼä Sodoma, jun tinamït ri janina tzʼil taq bʼanobʼäl yebʼan chpan (taskʼij ruwäch 2 Pedro 2:7, 8). Tapeʼ chpan ri tinamït riʼ kʼo ronojel rchë nakʼwaj jun bʼeyomaläj kʼaslemal, Lot kan kʼïy kʼayewal xeruqʼaxaj rma xbʼä pa tinamït riʼ (Gén. 13:8-13; 14:12). Rkʼë jbʼaʼ, ri rixjayil kan xqä chwäch ri tinamït o ütz xerutzʼët jojun chkë ri winäq ri ye kʼo chriʼ, y rma riʼ ma xnmaj ta rutzij  Jehová. Chqä xkäm taq Dios xyaʼ pä qʼaqʼ pa ruwiʼ ri tinamït riʼ. Chqä ri kaʼiʼ ri rumiʼal Lot ya yekʼleʼ wä kikʼë kaʼiʼ achiʼaʼ ri xa xekäm qa Sodoma. Nqatzʼët kʼa chë Lot xchaʼ chiʼ rachoch, ri rubʼeyomal chqä xkäm ri rixjayil (Gén. 19:12-14, 17, 26). Tapeʼ ke riʼ, Jehová majun bʼëy xikʼo ta rukʼuʼx rkʼë ri achï riʼ taq najin wä nuqʼaxaj ronojel ri kʼayewal riʼ.

4. ¿Achkë rubʼanik xkʼüt Jehová chë ma xikʼo ta rukʼuʼx rkʼë Lot? (Tatzʼetaʼ ri achbʼäl ri kʼo pä chwäch re revista reʼ).

⁴ Tapeʼ yë Lot xchaʼö xbʼä Sodoma, Jehová xkʼüt joyowanïk chwäch chqä xerutäq jojun ángeles rchë xbʼekikoloʼ ryä chqä ru-familia. Tapeʼ ke riʼ, Lot ma xnmaj ta tzij taq xbʼix che rä chë keʼel yän äl pa tinamït. Ri ángeles kʼo chë xkichäp äl chqʼaʼ Lot, ri rixjayil chqä ri kaʼiʼ rumiʼal chë xekitoʼ rchë xeʼanmäj äl (Gén. 19:15, 16). Chrij riʼ, ri ángeles xkiʼij chkë chë keʼanmäj äl kʼa pa taq juyuʼ. Ye kʼa, pa rukʼexel xnmaj tzij, Lot xa xkʼutuj che rä Jehová chë tyaʼ qʼij chkë chë kebʼä pa jun tinamït ri naqaj kʼo wä (Gén. 19:17-20). Jehová xyaʼ ruxkïn che rä chqä xyaʼ qʼij che rä chë nuʼän ri xkʼutuj. Jbʼaʼ chrij riʼ, Lot xuxiʼij riʼ rma kʼo chpan ri tinamït riʼ, y rma riʼ xbʼä pa taq juyuʼ, akuchï Jehová xuʼij che rä pa naʼäy chë tbʼä wä (Gén. 19:30). Kan janina ruqʼij ri rubʼanik xkʼüt Jehová chë ma xikʼo ta rukʼuʼx rkʼë Lot. Tqatzʼetaʼ achkë rubʼanik nqakʼän qanaʼoj chrij.

5, 6. ¿Achkë rubʼanik nqrtoʼ 1 Tesalonicenses 5:14 rchë nqakʼän qanaʼoj chrij Dios?

⁵ Achiʼel Lot, rkʼë jbʼaʼ jun qachʼalal pa congregación kʼo ma ütz ta yeruchaʼ pa rukʼaslemal, y rma riʼ, nrïl mamaʼ taq kʼayewal. We nbʼanatäj riʼ, ¿achkë xtqaʼän röj? Rkʼë jbʼaʼ xtqajoʼ xtqaʼij che rä chë, rma ri xchaʼ xuʼän, xerïl kʼayewal (Gál. 6:7). Ye kʼa, tapeʼ kantzij, kʼo jun ri más ütz nqaʼän: nqakʼän qanaʼoj chrij ri rubʼanik xtoʼöx Lot rma Jehová. ¿Achkë rubʼanik xtqaʼän riʼ?

⁶ Jehová ma xa xuʼ ta xerutäq pä ri ángeles rchë xbʼekiʼij che rä Lot chë xtchup ruwäch Sodoma, chqä xerutäq pä rchë xkitoʼ rchë xanmäj äl. Achiʼel wä xbʼanatäj rkʼë Lot, röj chqä rkʼë jbʼaʼ kʼo chë nqaʼij che rä jun qachʼalal chë ri najin nuʼän, xa kʼayewal xtkʼän pä pa ruwiʼ. Ye kʼa, rkʼë jbʼaʼ ütz chqä nqatoʼ. Tapeʼ kʼayewal xtuʼän chwäch xkerusmajij ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia, ma tikʼo ta qakʼuʼx rkʼë. Xa tqakʼamaʼ qanaʼoj chkij ri kaʼiʼ ángeles ri xetaq pä rkʼë Lot. Pa rukʼexel nqaʼij: «Tqʼoloʼ riʼ ri qachʼalal», xa tqakanuj rubʼanik rchë nqatoʼ (1 Juan 3:18). Rkʼë jbʼaʼ, kʼo chë achiʼel ta nqachäp äl chqʼaʼ rchë nqatoʼ rchë yerusmajij ri utziläj taq naʼoj ye kʼo chpan le Biblia (taskʼij ruwäch 1 Tesalonicenses 5:14 *).

7. Achiʼel xuʼän Jehová rkʼë Lot, ¿achoq chrij kʼo chë nqayaʼ wä qan röj?

⁷ Jehová ma yë ta itzel taq naʼoj xtzʼët chrij Lot. Kʼïy junaʼ chrij riʼ, xuʼän chë ri apóstol Pedro xtzʼibʼaj qa chë Lot jun achï ri chöj rukʼaslemal. Kan nqanaʼ kiʼkʼuxlal rma Jehová numestaj ri qamak (Sal. 130:3). Tqakʼamaʼ qanaʼoj chrij chqä tqayaʼ qan chkij ri utziläj taq naʼoj ri kʼo kikʼë ri qachʼalal. We ke riʼ xtqaʼän, ma xtikʼo ta qakʼuʼx kikʼë, chqä ri qachʼalal más xtkajoʼ ri toʼïk xtqayaʼ chkë.

8. ¿Achkë xtqaʼän we kʼo joyowanïk qkʼë?

⁸ Achiʼel wä Lot, Job chqä janina kʼayewal xeruqʼaxaj, ye kʼa ma rma ta chë ma ütz ta xchaʼ. Achiʼel qataman, xchaʼ chiʼ ri rubʼeyomal, ri winäq xa itzel chik xkitzʼët  chqä xpë jun itzel yabʼil chrij. Ye kʼa ri más kʼayewal, ya riʼ chë jontir ri ralkʼwal xekäm. Chqä oxiʼ achiʼaʼ ri nkiʼij wä chë ye rachiʼil, pa rukʼexel xkikʼuqbʼaʼ rukʼuʼx, xa xkiqʼabʼaj tzij chrij. ¿Achkë rma ma xkikʼüt ta joyowanïk chwäch? Jun rma, ya riʼ chë ma xqʼax ta chkiwäch ri najin wä nuqʼaxaj Job. Riʼ xuʼän chkë chë xkichʼöbʼ chë Job xa ajmak y rma riʼ xa kikʼë kuw taq tzij xetzjon wä rkʼë. ¿Achkë xtqtoʼö röj rchë ma xtqaʼän ta achiʼel wä xkiʼän ri oxiʼ achiʼaʼ riʼ? Naʼäy, kʼo chë tqʼax chqawäch chë xa xuʼ Jehová retaman ronojel ri najin nuqʼaxaj ri qachʼalal. Chqä, tqayaʼ qaxkïn che rä ri qachʼalal ri najin nutäj poqän. Ye kʼa ma xa xuʼ ta tqakʼoxaj ri nuʼij chqë, xa tqatjaʼ qaqʼij rchë nqanaʼ ri najin nunaʼ ryä. Xa xuʼ ke riʼ xtqkowin xtqakʼüt joyowanïk chwäch.

9. ¿Achkë kʼo chë ma nqaʼän ta, chqä achkë rma?

⁹ Ri joyowanïk xtuʼän chqë chë ma xtqachäp ta rutzjoxik ri kʼayewal najin nuqʼaxaj jun qachʼalal. Ri winäq ri nuʼän riʼ, pa rukʼexel nutoʼ ri congregación, xa najin nutzʼlaʼ (Prov. 20:19; Rom. 14:19). Chqä ma ütz ta runaʼoj, y ri rutzij rkʼë jbʼaʼ xa xtsök chik jun ri ya najin chik nutäj poqän (Prov. 12:18; Efes. 4:31, 32). Rma riʼ, más ütz tqatzʼetaʼ ri utziläj taq naʼoj ri kʼo rkʼë jun winäq chqä tqakanuj rubʼanik rchë nqatoʼ chkiwäch ri rukʼayewal.

10. ¿Achkë nkikʼüt chqawäch ri tzij ye kʼo chpan Job 6:2 chqä 3?

¹⁰ (Taskʼij ruwäch Job 6:2, 3 *). Kʼo mul, Job ma xeruchʼöbʼ ta na ri tzij xeruʼij. Ye kʼa chrij ronojel riʼ ryä xqʼax chwäch chë kʼo tzij ri ma pa rubʼeyal ta xeruʼij (Job  42:6). Achiʼel Job, ri winäq ri najin nqʼax chpan jun nimaläj kʼayewal rkʼë jbʼaʼ ma nuchʼöbʼ ta na ri yeruʼij. ¿Achkë xtqaʼän röj we nbʼanatäj riʼ? Pa rukʼexel itzel nqtzjon chrij, xa tqakʼtuʼ joyowanïk chwäch. Ma tqamestaj chë Jehová ma xrajoʼ ta wä chë ri winäq nkichʼujirsaj kiʼ kimä ri kʼayewal ri ye kʼo komä. Rma riʼ, rkʼë jbʼaʼ jun utziläj rusamajel Dios ma pa rubʼeyal ta xttzjon taq kʼo chpan jun nimaläj kʼayewal. Tapeʼ kʼo xtuʼij chrij Jehová o chqij röj ri ma tzij ta, ma chaninäq ta tpë qayowal che rä chqä ma itzel ta qtzjon chrij (Prov. 19:11).

11. Taq ri ukʼwäy taq bʼey kʼo chë nkipixabʼaj jun qachʼalal, ¿achkë rubʼanik yerutoʼ ri tzʼetbʼäl xyaʼ qa Elihú?

¹¹ Kʼo mul, jun qachʼalal ri najin nqʼax chwäch jun nimaläj kʼayewal nkʼatzin chqä npixabʼäx (Gál. 6:1). ¿Achkë ütz nkiʼän ri ukʼwäy taq bʼey rchë nkitoʼ? Ütz nkikʼän kinaʼoj chrij Elihú, ri xnaʼ ri najin wä nunaʼ Job chqä xyaʼ ruxkïn che rä (Job 33:6, 7). Rchë xpixabʼan, Elihú naʼäy xqʼax na chwäch ri nuchʼöbʼ wä Job. Ri ukʼwäy taq bʼey ütz nkikʼän kinaʼoj chrij taq nkiyaʼ kixkïn che rä jun winäq ri najin nutäj poqän chqä taq nkitäj kiqʼij rchë nqʼax chkiwäch ri najin nuqʼaxaj. Ke riʼ, ri winäq kan más xtapon pa ran ri pixaʼ xtyaʼöx che rä.

12. ¿Achkë xnaʼ Noemí taq xkäm ri rachjil chqä ri ye kaʼiʼ ral?

¹² Noemí kan xrajoʼ wä Jehová. Ye kʼa taq xkäm ri rachjil chqä ri ye kaʼiʼ ral, xrajoʼ chë xbʼix Mará che rä, rma ri bʼiʼaj riʼ ntel chë tzij «kʼäy» (Rut 1:3, 5, 20, nota, 21). Taq xerqʼaxaj ronojel kʼayewal, Rut, jun chkë ri raliʼ, kan xjeʼ rkʼë. Rut ma xa xuʼ ta xkanuj rubʼanik rchë xtoʼ ralteʼ, chqä xukʼuqbʼaʼ rukʼuʼx kikʼë ri rutzij. Ryä xuʼij che rä chë janina nrajoʼ chqä chë xttoʼ chkiwäch ri kʼayewal (Rut 1:16, 17).

13. ¿Achkë rma nkʼatzin yeqatoʼ ri qachʼalal ri nkäm kikʼlaj?

¹³ Taq jun qachʼalal pa congregación nkäm rukʼlaj, janina nkʼatzin chë nqatoʼ. Jun kʼlaj winäq ütz yeqajnamaj kikʼë kaʼiʼ cheʼ ri junan xekʼïy. Taq yeqʼax ri junaʼ, ri kikʼamal chöj nkixïm kiʼ. We nkʼuq jun chkë ri cheʼ riʼ y nkäm, ri jun chik chöj nchaʼ qa chiʼ. Achiʼel wä nbʼanatäj kikʼë ri cheʼ, taq jun winäq nkäm rukʼlaj chöj nkanaj pa jun nimaläj bʼis, y riʼ rkʼë jbʼaʼ kan pa junaʼ xtkʼwaj chwäch. Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë ya Paula, * ri chaq kʼateʼ xkäm ri rachjil. Ryä nuʼij: «Ri nukʼaslemal chöj xjalatäj, y xinnaʼ chë chöj xkʼis wuchqʼaʼ. Ma kʼo ta wä chik wkʼë ri wachiʼil ri janina nwajoʼ. Ryä kʼo wä wkʼë taq kiʼ nkʼuʼx chqä yirutoʼ wä chkiwäch ri kʼayewal. Ronojel mul xyaʼ ruxkïn chwä taq rïn nbʼij wä che rä ri najin nqʼaxaj. Xinnaʼ chë ri nukʼaslemal achiʼel ta chöj xchaʼ chiʼ».

14, 15. ¿Achkë rubʼanik nqatoʼ jun winäq ri xmalkanäj qa?

¹⁴ ¿Achkë rubʼanik nqakʼuqbʼaʼ rukʼuʼx jun winäq ri xmalkanäj qa? Naʼäy, ütz qtzjon rkʼë tapeʼ ma kan ta ütz nqanaʼ nqtzjon chrij riʼ o ma nkanüy ta achkë nqaʼij. Ya Paula nuʼij: «Ri winäq kʼïy mul ma kan ta jaʼäl nkinaʼ yetzjon chrij ri kamïk. Nkixiʼij kiʼ rma rkʼë jbʼaʼ kʼo ma pa rubʼeyal ta nkiʼij. Ye kʼa más ütz naʼij jojun tzij tapeʼ ma kan ta pa rubʼeyal, chwäch kan majun naʼij ta». Rkʼë jbʼaʼ, ri winäq ri najin nbʼisoj rukʼlaj ma xtyoʼej ta chë xkeqaʼij nimaläj taq tzij che rä. Ya Paula nuʼij: «Janina xintyoxij chë ri wachiʼil xa xuʼ wä xkiʼij chwä chë janina xebʼison wkʼë».

 ¹⁵ William, ri xkäm rukʼlaj pa jun kayoxiʼ junaʼ qa, nuʼij: «Taq nkʼaj chik nkitzjoj chwä ronojel ri ütz ri nnatäj chkë chrij ri wixjayil, nukʼüt chi nwäch chë xkajoʼ chqä xkiloqʼoqʼej. Riʼ janina yirutoʼon pä. Ri tzij yekiʼij chwä janina nukʼuqbʼaʼ nkʼuʼx, rma kan rkʼë ronojel wan xinwajoʼ wä chqä ryä janina wä xirutoʼ». Ya Bianca nuʼij: «Janina nukʼuqbʼaʼ nkʼuʼx taq ri nkʼaj chik yepë wkʼë rchë junan nqchʼö rkʼë Jehová chqä taq nkiskʼij qa jun o kaʼiʼ textos chi nwäch. Janina yirutoʼ taq yetzjon chrij wachjil chqä taq nkiyaʼ kixkïn chwä taq rïn ntzjoj ryä chkë».

16. a) ¿Achkë chik nkʼaj ütz nqaʼän rchë yeqatoʼ ri winäq ri xemalkanäj qa? b) Achiʼel nukʼüt Santiago 1:27, ¿achkë samaj ruyaʼon qa Jehová chqë?

¹⁶ Achiʼel Rut, ri ma xyaʼ ta qa Noemí, röj chqä kʼo chë ma yeqayaʼ ta qa ri xemalkanäj qa. Paula, ri xqatzjoj yän qa, nuʼij: «Taq kan kʼa riʼ bʼaʼ tkäm ri wachjil, kan kʼïy ntoʼik xyaʼöx. Tapeʼ ke riʼ, taq xeqʼax ri qʼij, ri winäq xkichäp chik jmul ri kikʼaslemal. Ye kʼa ri nukʼaslemal rïn chöj wä xjalatäj. Ri nkʼaj chik winäq ütz nqʼax chkiwäch chë ri winäq ri xkäm rukʼlaj, kan pa ikʼ o rkʼë jbʼaʼ kan pa junaʼ nkʼatzin rutoʼik». Achiʼel qataman, majun ta jun winäq ri kan junan nunaʼ rkʼë jun chik, y rma riʼ jun wä rubʼanik nuʼän ri bʼis chkë. Ye kʼo jojun, achiʼel ta chaninäq nkʼuluj qa chkë chë ma kʼo ta chik kikʼlaj. Ye kʼa jojun chik, ronojel nunataj pä ri kikʼlaj chkë, y rma riʼ janina yebʼison. Ma tqamestaj chë Jehová ruyaʼon qa jun utziläj samaj pa qaqʼaʼ, ya riʼ yeqatoʼ ri winäq ri xemalkanäj qa (taskʼij ruwäch Santiago 1:27).

17. ¿Achkë rma nkʼatzin yeqatoʼ ri winäq ri xeyaʼöx qa rma ri kikʼlaj?

 ¹⁷ Jun chik ri nuʼän chë jun winäq kʼlan janina nchʼujirsaj riʼ chqä nbʼison, ya riʼ taq nyaʼöx qa rma rukʼlaj. Jun tzʼetbʼäl. Ya Joyce xkanüx rukʼexel. Ryä nuʼij: «Rïn nnaʼ chë ri xqachüp ruwäch ri qakʼlanen más xtiʼon rkʼë wan chwäch xa ta xkäm ri wachjil. Xa ta xkäm rma jun accidente o rma jun yabʼil, ntaman chë ma yë ta ryä xajowan rchë. Ye kʼa komä, kan yë ryä xajowan xiruyaʼ qa. Xinnaʼ rïn chë chöj majun nqʼij ta xuʼän chwä».

18. ¿Achkë ütz nqaʼän rchë yeqatoʼ ri winäq ri majun chik kikʼlaj ta?

¹⁸ Ri winäq ri majun chik kikʼlaj ta janina nkʼatzin yejeʼ utziläj taq kichiʼil (Prov. 17:17). ¿Achkë rubʼanik nqakʼüt ri qachbʼilanïk chkiwäch? Kikʼë bʼanobʼäl ri, tapeʼ ma kan ta achkë kibʼanik, xtkʼüt chkiwäch chë yeqajoʼ. Rkʼë jbʼaʼ ütz nqayaʼ jun kiway, nqbʼejeʼ jbʼaʼ kikʼë o nq-el kikʼë chutzjoxik le Biblia. Chqä, rkʼë jbʼaʼ kʼo mul ütz yeqaskʼij rchë yejeʼ qkʼë taq nqayaʼ ruqʼij Jehová pa qachoch. We xtqaʼän riʼ, xtqayaʼ kiʼkʼuxlal pa ran Jehová, rma ryä kʼo naqaj chkë ri janina yebʼison chqä yerchajij ri malkaniʼ (Sal. 34:18; 68:5).

19. Achiʼel nuʼij chpan 1 Pedro 3:8, ¿achkë qayaʼon chwäch qan nqaʼän?

¹⁹ Xa jbʼaʼ chik apü, taq ri Ruqʼatbʼäl Tzij Dios xtuqʼät tzij pa ruwiʼ le Ruwachʼulew, xkeqamestaj ronojel ri kʼayewal ye qaqʼaxan pä. Janina nqajoʼ chë nbʼeqä yän ri qʼij taq ronojel ri xebʼanatäj ma xkenatäx ta chik nixta xkeʼapon chik pa qan (Is. 65:16, 17). Kʼa taq xtbʼeqä ri qʼij riʼ, tqatolaʼ qiʼ chqawäch chqä tqakʼtuʼ kikʼë ri qatzij chqä ri qabʼanobʼal chë yeqajoʼ jontir ri ye kʼo chpan ri rutinamit Jehová (taskʼij ruwäch 1 Pedro 3:8 *).