1. ¿Achkë rma janina rejqalen nqanmaj ri naʼoj xyaʼ qa Jesús?

TAQ Jesús xuʼij ronojel ri xkebʼanatäj pa rukʼisbʼäl taq qʼij, ryä chqä xuʼij chë tqachajij qiʼ rchë chë ri qan ma tchʼujirsaj ta riʼ chrij ri achkë xtqatäj, xtqaksaj o xa bʼa achkë na chik jun (Luc. 21:34). ¿Achkë rma janina rejqalen nqanmaj ri naʼoj xyaʼ qa Jesús? Rma komä, janina kʼayewal chqä tijöj poqonal yeqaqʼaxaj achiʼel wä nkiqʼaxaj ronojel winäq.

2. ¿Achkë kʼayewal yekiqʼaxaj ri qachʼalal?

² Kʼo mul, ri kʼayewal achiʼel ta kan nkibʼemoloʼ kiʼ chqij. Keqatzʼetaʼ jojun tzʼetbʼäl. Jun qachʼalal ri rubʼiniʼan John * kʼo jun yabʼil che rä ri rubʼiniʼan esclerosis múltiple. Ryä kan janina xbʼison taq xyaʼöx qa rma ri rixjayil tapeʼ 19 junaʼ chik yekʼlan. Chrij riʼ, ri kaʼiʼ rumiʼal xkiyaʼ qa Jehová. Jun chik kʼlaj qachʼalal, Bob y ya Linda, xekïl nkʼaj chik kʼayewal. Che kaʼiʼ xesäx kisamaj y jbʼaʼ tiempo chrij riʼ xmaj qa kachoch. Chqä ya Linda xbʼix che rä chë rkʼë jbʼaʼ xtkäm rma xpë ruyabʼil ran, chqä xelitäj artritis che rä.

3. Achiʼel nuʼij Filipenses 4:6 chqä 7, ¿achkë ütz nqayaʼ chwäch qan?

³ Tqayaʼ chwäch qan chë Jehová, ri utziläj Qatataʼ ri xbʼanö qchë, nqʼax chwäch chë ri tijöj poqonal janina nqrtzʼlaʼ. Y ryä nrajoʼ nqrtoʼ chkiwäch ri kʼayewal riʼ (taskʼij ruwäch Filipenses 4:6, 7 *). Le Biblia nutzjoj achkë kʼayewal xekiqʼaxaj ye kʼïy rusamajelaʼ Dios ri xejeʼ ojer qa y nuʼij chqë achkë rubʼanik xetoʼöx rma Jehová. Keqatzʼetaʼ jojun tzʼetbʼäl.

4. ¿Achkë kʼayewal xerïl Elías, chqä achkë xnaʼ chë najin nuʼän pä Jehová rkʼë?

⁴ Taq Elías xuʼän rusamaj Jehová, ronojel kan kʼayewal wä rubʼanon, rma riʼ kan kʼïy kʼayewal xerïl. Acab, jun chkë ri itzel qʼatöy taq tzij ri xejeʼ Israel, xkʼleʼ rkʼë Jezabel, jun itzel ixöq ri nuyaʼ wä ruqʼij ri tyox Baal. Che kaʼiʼ xkiʼän chë ronojel ri tinamït xkiyaʼ ruqʼij Baal chqä xekikamsaj ye kʼïy chkë ri ru-profetas Jehová. Ye kʼa Elías xkowin xanmäj äl. Chqä, rma xukʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chrij Jehová, ma xkäm ta taq xpë jun nimaläj wayjal (1 Rey. 17:2-4, 14-16). Y xkʼutuj rutoʼik che rä taq xpabʼaʼ riʼ chkiwäch ri ru-profetas Baal chqä taq xuʼij chkë ri israelitas chë tkiyaʼ ruqʼij ri kʼaslïk Dios, Jehová (1 Rey. 18:21-24, 36-38). Kantzij na wä chë Elías xtzʼët achkë rubʼanik Jehová najin wä nutoʼ chqä nuchajij chkipan qa ri qʼij riʼ.

5, 6. Achiʼel nukʼüt 1 Reyes 19:1 kʼa 4, ¿achkë wä xnaʼ Elías, chqä achkë rubʼanik xkʼüt Jehová chwäch chë janina nrajoʼ?

⁵ (Taskʼij ruwäch 1 Reyes 19:1-4 *). Ye kʼa taq Jezabel xuʼij che rä Elías chë xtkamsaj, ryä janina xuxiʼij riʼ. Rma riʼ xanmäj kʼa  Beer-seba. Janina wä nbʼison y rma riʼ xrajoʼ xkäm. ¿Achkë rma ke riʼ xnaʼ? Rma xa ajmak chqä ryä «xnaʼ achiʼel wä nqanaʼ röj» (Sant. 5:17). Rkʼë jbʼaʼ, xbʼison rma janina ruchʼujirsan riʼ chqä kosnäq. Ryä achiʼel ta xnaʼ chë ronojel ri rubʼanon pä chpan ri rusamaj Jehová majun xkʼatzin wä, chë ri israelitas majun xkijäl ta kinaʼoj chqä xa xuʼ wä ryä ri najin na nuyaʼ ruqʼij Jehová (1 Rey. 18:3, 4, 13; 19:10, 14). Rkʼë jbʼaʼ kʼayewal nqʼax chqawäch achkë rma ke riʼ xnaʼ ri profeta riʼ, ye kʼa Jehová kantzij na wä chë xqʼax chwäch ronojel riʼ.

⁶ Dios ma xchapon ta che rä Elías rma xuʼij ronojel ri nunaʼ, pa rukʼexel riʼ, xa xtoʼ rchë xjeʼ chik jmul ruchqʼaʼ (1 Rey. 19:5-7). Chrij riʼ, rkʼë ajowabʼäl xchojmij ruchʼobʼonïk ri profeta taq xkʼüt ri nimaläj ruchqʼaʼ chwäch. Chqä xuʼij che rä chë kʼa ye kʼo na 7.000 israelitas ri ma kiyaʼon ta wä ruqʼij Baal (1 Rey. 19:11-18). Rkʼë ronojel riʼ, Jehová xkʼüt chwäch Elías chë janina wä nrajoʼ.

7. ¿Achkë rma nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx taq nqchʼobʼon chrij ri rubʼanik xtoʼöx Elías rma Jehová?

⁷ We najin yeqaqʼaxaj mamaʼ taq kʼayewal, janina nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx nqatamaj chë Jehová xqʼax chwäch ri xnaʼ Elías. Chqä kan jaʼäl nqanaʼ taq nqatamaj chë ryä nqʼax chwäch ri bʼis nqanaʼ. Ryä retaman achkë nqkowin chqä ma nqkowin ta nqaʼän, chqä retaman achkë nqachʼöbʼ chqä ri nqanaʼ (Sal. 103:14; 139:3, 4). We nqakʼutuj qatoʼik che rä Jehová achiʼel xuʼän Elías, ryä xtqrtoʼ chkiwäch ri kʼayewal ri nkiʼän chqë chë nqbʼison (Sal. 55:22).

8. ¿Achkë rubʼanik xtqrtoʼ pä Jehová chkiwäch ri kʼayewal?

⁸ Ri janina nqachʼujirsaj qiʼ rkʼë jbʼaʼ xtuʼän chqë chë xtqanaʼ chë majun bʼëy xkekʼis ta ri kʼayewal chqij, y riʼ xtuʼän chë xtqbʼison. We nbʼanatäj riʼ, ma tqamestaj chë Jehová xttoʼö qchë. ¿Achkë rubʼanik xtuʼän riʼ? Ryä nrajoʼ chë tqaʼij che rä ronojel ri nyaʼö bʼis pa qan, y nuʼij chë xtyaʼ pä ri nqakʼutuj che rä (Sal. 5:3; 1 Ped. 5:7). Rma riʼ, chaq taqïl qchʼö rkʼë chë tqaʼij che rä ronojel ri kʼayewal najin yeqaqʼaxaj. Tapeʼ ma kan ta xttzjon pä qkʼë achiʼel wä xuʼän rkʼë Elías, ryä xtqrtoʼ pä rkʼë ri Ruchʼaʼäl chqä ri rutinamit. Ri tzijonem xkeqatzʼët chpan le Biblia xtkikʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chqä xtkiʼän chë xtqayoʼej apü ri ütz. Ri qachʼalal chqä xtkikʼuqbʼaʼ qakʼuʼx (Rom. 15:4; Heb. 10:24, 25).

9. ¿Achkë rubʼanik xtqrtoʼ jun utziläj qachiʼil?

⁹ Jehová xuʼij che rä Elías chë tyaʼ nkʼaj rusamaj che rä Eliseo. Ke riʼ, taq Elías janina xtbʼison, xttoʼöx rma ri rachiʼil xyaʼöx rma Jehová. Ke riʼ chqä komä, we röj kʼo jun utziläj qachiʼil, ryä xtqrtoʼ taq xtqqʼax chkiwäch ri tijöj poqonal (2 Rey. 2:2; Prov. 17:17). Ye kʼa, ¿achkë ütz nqaʼän we röj nqanaʼ chë majun achoq che rä nqaʼij wä ri kʼayewal najin yeqaqʼaxaj? We ke riʼ, tqakʼtuj che rä Jehová chë tqrtoʼ rchë nqïl jun qachʼalal ri kan kʼuqül rukʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios ri xtukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx taq xtkʼatzin chqë.

10. a) ¿Achkë rubʼanik nqrtoʼ ri xbʼanatäj rkʼë Elías? b) ¿Achkë rubʼanik nqrtoʼ ri rutzujun qa Jehová chpan Isaías 40:28 chqä 29?

¹⁰ Jehová xtoʼ Elías rchë ma kan ta xchʼujirsaj chik riʼ chqä xtoʼ chë kʼïy junaʼ xyaʼ ruqʼij. Ri xbʼanatäj rkʼë re profeta reʼ janina nqrtoʼ. Rkʼë jbʼaʼ, kʼo mul nqqʼax chkiwäch kʼayewal ri nkiʼän chqë chë janina nqachʼujirsaj qiʼ, y riʼ xa xuʼ kosïk chqä rukïy qajolon nkiyaʼ qa. Ye kʼa, we nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová, ryä xtyaʼ qachqʼaʼ rchë ronojel mul xtqayaʼ ruqʼij (taskʼij ruwäch Isaías 40:28, 29 *).

11-13. ¿Achkë xbʼanatäj kikʼë oxiʼ rusamajelaʼ Dios ojer?

¹¹ Chpan le Biblia yeqïl más rusamajelaʼ Dios ri janina xkitäj poqän. Jun tzʼetbʼäl. Ana xqʼaxaj kʼixbʼäl rma ma yejeʼ ta wä ral, chqä ri jun chik rixjayil ri rachjil nuyöqʼ wä chqä ntzeʼen wä chrij (1 Sam. 1:2, 6). Ryä janina wä xbʼison y rma riʼ xa xuʼ oqʼej xeruʼän chqä ma xraj ta chik ruway (1 Sam. 1:7, 10).

¹² David, ri qʼatöy tzij, xeruqʼaxaj chqä kʼïy kʼayewal. Tqatzʼetaʼ jojun chkë riʼ. Ryä xnaʼ chë chöj majun chik ruqʼij ta kimä ri mak ri xeruʼän (Sal. 40:12). Chqä kʼo chë xanmäj chwäch Absalón, ri rukʼajol ri janina nrajoʼ. Rma ri rukʼajol riʼ, xrajoʼ xkanaj qa pa rukʼexel chpan ri qʼatbʼäl tzij. Y jbʼaʼ chrij riʼ, xkanaj pa bʼis rma Absalón xkäm (2 Sam. 15:13, 14; 18:33). Chqä Ahitofel, jun chkë ri utziläj taq rachiʼil, xa xuqʼöl (2 Sam. 16:23–17:2; Sal. 55:12-14). Kʼïy chkë ri salmos ri xerutzʼibʼaj David nkikʼüt ri bʼis xnaʼ, ye kʼa nkikʼüt chqä ri rukʼuqbʼäl kʼuʼx chrij Jehová (Sal. 38:5-10; 94:17-19).

¹³ Jbʼaʼ chrij riʼ, jun salmista, ri rkʼë jbʼaʼ rjatzul qa ri levita Asaf y nsamäj wä pa templo, janina wä xbʼison. Ryä itzel xnaʼ ran rma xrayij apü ri rubʼanik kʼaslemal kikʼwan ri itzel taq winäq, y riʼ xuʼän chë ma kiʼ ta chik rukʼuʼx. Ryä xchʼöbʼ chë ri nayaʼ ruqʼij Dios ma kan ta kʼo utzil nukʼän pä (Sal. 73:2-5, 7, 12-14, 16, 17, 21).

14, 15. ¿Achkë nqatamaj qa chkij ri oxiʼ tzʼetbʼäl xeqatzʼët qa?

¹⁴ Ri oxiʼ rusamajelaʼ Dios ri xeqatzjoj qa, xkikanuj kitoʼik rkʼë Jehová. Xechʼö rkʼë chqä xkiʼij che rä ronojel ri kʼo pa kan. Ma xkewaj ta chwäch achkë rma janina xebʼison. Chqä ronojel mul xebʼä akuchï nyaʼöx wä ruqʼij (1 Sam. 1:9, 10; Sal. 55:22; 73:17; 122:1).

 ¹⁵ Ri utziläj qa-Dios xerutoʼ pä ri oxiʼ ri rusamajelaʼ riʼ. Ana xnaʼ uxlanen pa ran (1 Sam. 1:18). David xtzʼibʼaj: «Kan kʼïy kʼayewal nuqʼaxaj jun winäq ri chöj rukʼaslemal, ye kʼa Jehová nuköl chkiwäch jontir ri kʼayewal riʼ» (Sal. 34:19). Chqä ri salmista xnaʼ chë Jehová achiʼel ta xchäp chë ruqʼaʼ chqä xkʼwaj rubʼey kikʼë ri utziläj taq rupixaʼ. Ryä xbʼixaj reʼ: «Ye kʼa rïn, ri yijelun rkʼë Dios kan janina ütz chwä rïn. Nbʼanon nutobʼal che rä ri Nimaläj Wajaw Jehová» (Sal. 73:23, 24, 28). ¿Achkë nqatamaj qa chkij re oxiʼ tzʼetbʼäl reʼ? Chë, kʼo mul, xtqanaʼ jun nimaläj bʼis kimä ri kʼayewal. Ye kʼa ri bʼis ma xtchʼakon ta chqij we xtqchʼobʼon chrij ri rubʼanik yerutoʼon pä Jehová ri nkʼaj chik, we nqchʼö rkʼë chqä we ronojel mul xtqanmaj rutzij (Sal. 143:1, 4-8).

16, 17. a) ¿Achkë rma janina ruqʼij chë ma qayonïl ta nq-el chwäch jun kʼayewal? b) ¿Achkë rubʼanik xtjeʼ chik jmul qachqʼaʼ?

¹⁶ Kʼo chik jun naʼoj ri nqatamaj qa chkij ri oxiʼ tzʼetbʼäl riʼ. Ri naʼoj ya riʼ chë majun bʼëy tqayaʼ qa nixta Jehová nixta ri rusamajelaʼ (Prov. 18:1). Ya Nancy janina xtäj poqän taq xyaʼöx qa rma ri rachjil. Ryä nuʼij: «Kan kʼïy qʼij majun achkë ta xinwajoʼ xichʼaʼen nixta xinwajoʼ xichʼö kikʼë nkʼaj chik. Ye kʼa, taq  más nyonïl nwajoʼ wä yinel chkiwäch ri kʼayewal, xa más yibʼison». Riʼ xjalatäj taq xkanuj rubʼanik rchë xerutoʼ ri nkʼaj chik ri najin chqä nkiqʼaxaj wä kʼayewal. Ryä nuʼij: «Nyaʼ wä nxkïn chkë taq nkiʼij wä chwä ri nkinaʼ. Xintzʼët chë, taq más nnaʼ wä ri nkinaʼ ryeʼ, ma kan ta nyaʼ wä chik wan chwij rïn chqä chkij ri kʼayewal wlon».

¹⁷ Ri moloj chqä xkojkitoʼ rchë xtjeʼ chik jmul qachqʼaʼ. Taq nqbʼä pa qamoloj nqayaʼ más qʼij che rä Jehová rchë nqrtoʼ chqä rchë nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx (Sal. 86:17). Chkipan riʼ, Jehová nuksaj ri loqʼoläj espíritu, ri Ruchʼaʼäl chqä ri rusamajelaʼ rchë nuyaʼ qachqʼaʼ. Chqä chkipan ri qamoloj nqkowin nqakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri nkʼaj chik chqä nkʼuqbʼäx pä qakʼuʼx röj (Rom. 1:11, 12). Jun qachʼalal ri rubʼiniʼan Sofía nuʼij: «Jehová chqä ri qachʼalal janina xinkitoʼ rchë ma xikanaj ta qa. Ri moloj kan janina kiqʼij chi nwäch rïn. Ntzʼeton pä chë, taq más yinel chutzjoxik le Biblia chqä más yisamäj pa congregación, ma kan ta kʼayewal chik nuʼän chi nwäch npabʼaʼ wiʼ chkiwäch ri kʼayewal chqä ma kan ta nchʼujirsaj chik wiʼ».

18. ¿Achkë xtyaʼ pä Jehová chqë taq xtqbʼison?

¹⁸ Taq janina xtqbʼison, tnatäj chqë chë Jehová ma xa xuʼ ta nuʼij chqë chë xtresaj ronojel ri tijöj poqonal chqawäch apü, chqä nuʼij chqë chë kan komä xtqrtoʼ pä. Ryä xtyaʼ pä qachqʼaʼ rchë ma xtqbʼison ta chik chqä rchë ma xtqachʼujirsaj ta chik qiʼ (Filip. 2:13).

19. ¿Achkë nuʼij chpan Romanos 8:37 kʼa 39 ri kan nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx?

¹⁹ (Taskʼij ruwäch Romanos 8:37-39). Ri apóstol Pablo nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx taq nuʼij chë majun ta jun ri xtkowin xtqjachö rkʼë ri rajowabʼäl Dios. Ye kʼa, ¿achkë rubʼanik yeqatoʼ ri qachʼalal ri najin nkitäj kiqʼij rchë yeqʼax chkiwäch ri kʼayewal? Chpan ri jun chik tjonïk, xtqatzʼët achkë rubʼanik xkeqatoʼ chqä xtqakʼüt joyowanïk chkiwäch, achiʼel wä nuʼän Jehová.