«Taq ri nu-primo xchäp chʼaʼoj wkʼë, xinchäp chqül chqä xinjtzʼaj ruqül. Kan xinwajoʼ ta xinkamsaj» (Paul).

«Chwachoch, kan chanin wä nkatäj nyowal tapeʼ majun kan ta achkë rma. Ye ntzʼlaʼ wä xa bʼa achkë ye kʼo chi nwäch» (Marco).

Rkʼë jbʼaʼ röj ma kan ta ke riʼ qanaʼoj. Ye kʼa kʼo mul, rkʼë jbʼaʼ kan kʼayewal nuʼän chqawäch nqaqʼïl qiʼ. ¿Achkë rma? Rma Adán, ri naʼäy achï, xa yë ri mak xyaʼ qa chqij (Rom. 5:12). Ye kʼo winäq, achiʼel Paul chqä Marco, kan kʼayewal nuʼän chkiwäch nkiqʼät kiyowal. Nkʼaj chik ma yekowin ta nkesaj pa kijolon chʼobʼonïk ri xa nuʼän chkë chë nkinaʼ xbʼïn-ïl o nuyaʼ bʼis pa kan. Ye kʼo chik nkʼaj kʼayewal nuʼän chkiwäch nkiqʼät kiʼ chwäch ri raynïk rchë nkiʼän tzʼil taq bʼanobʼäl, rchë nqʼax ruwiʼ yaʼ nkitäj o rchë nkitäj drogas.

Ri winäq ri ma yekowin ta nkiqʼïl kiʼ rkʼë ri yekiquʼ, ri yekirayij o ri yekiʼän, xa kiyonïl nkitzʼlaʼ kiʼ. ¿Achkë xtqtoʼö rchë ma xtbʼanatäj ta riʼ qkʼë röj? Nkʼatzin nqatamaj nqaqʼïl qiʼ. Rchë xtqkowin xtqaʼän riʼ, tqanukʼuj kij oxiʼ kʼutunïk. Naʼäy, ¿achkë ntel chë tzij ri naqʼïl awiʼ? Rukaʼn, ¿achkë rma kan kʼo rejqalen nqaʼän riʼ? Y rox, ¿achkë xtqtoʼö rchë xtqakʼüt ri naʼoj riʼ, ri nwachin rkʼë «ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios»? (Gál. 5:22, 23). Chrij riʼ, xtqatzʼët achkë ütz nqaʼän chqajujnal röj we kʼo mul kʼayewal nuʼän chqawäch nqaqʼïl qiʼ.

Ri winäq ri nkowin nuqʼïl riʼ, ma nuyaʼ ta qʼij chë ri nunaʼ, ya riʼ nsmajin rukʼaslemal. Pa rukʼexel nuʼän riʼ, ryä xa nuqʼät ri yeruʼij chqä ri yeruʼän rchë chë ma nuʼän ta jun ri ma nqä ta chwäch Dios.

Rkʼë ri xuʼän chpan rukʼaslemal, Jesús xkʼüt qa chqawäch achkë ntel chë tzij ri naqʼïl awiʼ. Le Biblia nuʼij reʼ: «Taq najin wä nkiyöqʼ, ryä ma xeruyöqʼ ta. Taq najin wä nutäj poqän, ryä ma xuʼij ta chkë chë xttzolij rukʼexel chkë. Pa rukʼexel riʼ, ryä xa xyaʼ qa jontir riʼ pa ruqʼaʼ ri kan pa rubʼeyal nqʼatö tzij» (1 Ped. 2:23). Jesús xkʼüt re naʼoj reʼ taq ri winäq ri itzel wä nkinaʼ che rä najin wä nkiyöqʼ taq ryä tzeqebʼan wä chwäch ri cheʼ (Mat. 27:39-44). Ryä chqä kan xkʼüt ri naʼoj riʼ taq ri ukʼwäy taq bʼey judíos xekiʼän kʼïy kʼutunïk che rä rma xkajoʼ wä ryeʼ chë Jesús kʼo ta jun ri akuchï xsach wä (Mat. 22:15-22). Y kan jun utziläj tzʼetbʼäl xyaʼ qa chqawäch taq jun molaj judíos ri katajnäq kikʼë xkajoʼ xkikʼäq abʼäj chrij. Ryä ma xtzolij ta rukʼexel chkë, xa «xrewaj riʼ chqä xel äl pa templo» (Juan 8:57-59).

¿Nqkowin komä nqakʼän qanaʼoj chrij Jesús? Jaʼ, nqkowin nqaʼän riʼ tapeʼ ma kan ta nqkowin tzʼaqät rubʼanik nqaʼän che rä. Ri apóstol Pedro xtzʼibʼaj reʼ: «Cristo xtäj poqän xa iwumä rïx rchë xyaʼ qa jun tzʼetbʼäl chiwäch, rchë chë ke riʼ, rïx yixkowin niʼän kan achiʼel xuʼän ryä» (1 Ped. 2:21). Tapeʼ xa yoj ajmakiʼ, röj nqkowin nqatäj qaqʼij rchë nqaʼän kan achiʼel xuʼän Jesús. ¿Achkë rma kan kʼo rejqalen nqaʼän riʼ?

We nqajoʼ chë Jehová kiʼ rukʼuʼx nuʼän qkʼë, nkʼatzin nqaqʼïl qiʼ. Tapeʼ kan pa junaʼ chik qayaʼon pa  ruqʼij, rkʼë jbʼaʼ xtchaʼ chiʼ ri qachbʼilanïk rkʼë we ma nqaqʼïl ta qiʼ rkʼë ri yeqaʼij o ri yeqaʼän.

Tqatzʼetaʼ achkë xbʼanatäj rkʼë Moisés. Le Biblia nuʼij chë chkipan qa ri qʼij riʼ, majun ta wä chik jun achï chwäch le Ruwachʼulew achiʼel Moisés, rma ryä kan ma qʼaqʼ ta wä rujolon (Núm. 12:3). Kan kʼïy junaʼ, ryä ma xikʼo ta rukʼuʼx kikʼë ri israelitas tapeʼ kan kowan wä yechʼojin. Ye kʼa jun qʼij ri xechʼojin chik jmul rma majun ta wä yaʼ, ryä ma xkowin ta chik xqʼät ruyowal, riʼ xuʼän chë kan xkatäj ruyowal chkij. Ryä kan rkʼë ruyowal xuʼij reʼ chkë: «¡Tikʼoxaj kʼa reʼ, tïx taq winäq! ¿Kantzij niwajoʼ rïx chë röj nqesaj yaʼ chwäch re abʼäj reʼ?» (Núm. 20:2-11).

Kantzij na wä chë ri qʼij riʼ, Moisés kan ma xkowin ta xqʼïl riʼ. Ryä ma yë ta Jehová xyaʼ ruqʼij taq xbʼanatäj ri milagro riʼ (Sal. 106:32, 33). Rma riʼ, Jehová ma xyaʼ ta qʼij che rä rchë xok apü chwäch ri ulew ri rutzjun wä chkë ri israelitas (Núm. 20:12). Kantzij na wä chë ri junaʼ ri kʼa xkʼaseʼ na Moisés kan xtzolij riʼ rma ma xkowin ta xqʼïl riʼ rkʼë ri xuʼän ri qʼij riʼ (Deut. 3:23-27).

¿Achkë nqatamaj qa chrij reʼ? Chë, tapeʼ kan kʼïy chik junaʼ qayaʼon pä ruqʼij Jehová, majun bʼëy tqaqasaj ta kiqʼij ri winäq ri nkʼatzin kitoʼik o ri nkitïk qayowal rkʼë ri nkiʼän (Efes. 4:32; Col. 3:12). Kantzij na wä chë taq más nbʼä qajunaʼ, rkʼë jbʼaʼ más kʼayewal xtuʼän chqawäch xtqaqʼät qayowal. Ye kʼa ma tqamestaj ta ri xuʼän Moisés. Röj ma nqajoʼ ta chë Jehová npë ruyowal chqë xa rma kʼo jmul ma xqkowin ta xqaqʼät qiʼ. Rma riʼ, ¿achkë xtqtoʼö rchë xtwachin re naʼoj reʼ qkʼë, ri kan kowan nkʼatzin pa qakʼaslemal?

Tqakʼutuj ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios taq nqchʼö qʼanäj rkʼë. ¿Achkë rma nkʼatzin nqaʼän riʼ? Rma ri naqʼïl awiʼ ya riʼ jun naʼoj ri nwachin rkʼë ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios, y ryä nuyaʼ ri uchqʼaʼ riʼ chkë ri winäq ri yekʼutun riʼ che rä (Luc. 11:13). Rkʼë rutoʼik ri loqʼoläj ruchqʼaʼ, Jehová xtyaʼ qachqʼaʼ rchë xtqkowin xtqakʼüt re naʼoj reʼ (Filip. 4:13). Ryä chqä xtqrtoʼ rchë xkeqasmajij ri nkʼaj chik naʼoj ri yewachin chqä rkʼë ri loqʼoläj ruchqʼaʼ, achiʼel ri ajowabʼäl, ri nqrtoʼ rchë ma kan ta kʼayewal chik xtuʼän chqawäch nqaqʼïl qiʼ (1 Cor. 13:5).

Tqachajij qiʼ chwäch jontir ri nbʼanö chë kʼayewal nuʼän chqawäch nqaqʼïl qiʼ. Jojun tzʼetbʼäl. Röj kʼo chë nqachajij qiʼ chkiwäch ri páginas pa Internet chqä chkiwäch ronojel ri kʼastanen ri xa nkikʼüt itzel taq naʼoj (Efes. 5:3, 4). Kantzij na wä chë kʼo chë nqachajij qiʼ chwäch jontir ri xa nkiʼän chqë chë nqaʼän jun ri ma ütz ta (Prov. 22:3; 1 Cor. 6:12). Jun tzʼetbʼäl. Jun winäq ri rkʼë jbʼaʼ kʼayewal nuʼän  chwäch nuqʼät riʼ chkiwäch tzʼil taq bʼanobʼäl, rkʼë jbʼaʼ ütz chë ma nutzʼët ta chik películas o nuskʼij kiwäch wuj ri xa yetzjon chkij winäq ri najin nkichʼaʼej kiʼ.

Rkʼë jbʼaʼ kʼayewal nuʼän chqawäch yeqasmajij re naʼoj reʼ. Ye kʼa, we xtqatäj qaqʼij, Jehová xtyaʼ qachqʼaʼ rchë xtqkowin xtqaqʼät qiʼ chkiwäch ri bʼanobʼäl riʼ (2 Ped. 1:5-8). Ryä xtqrtoʼ rchë xtqkowin xtqaqʼïl qiʼ rkʼë ri yeqachʼöbʼ, yeqaʼij o ri yeqaʼän. Ri xbʼanatäj kikʼë Paul y Marco, ri xeqatzjoj qa pa naʼäy, nukʼüt riʼ, rma ryeʼ xekowin xkiqʼät kiyowal. Komä tqaquʼ rij jun qachʼalal achï ri ma nkowin ta wä nuqʼät ruyowal taq nukʼwaj ruchʼichʼ. Ryä kan nuʼän wä chʼaʼoj kikʼë ri nkʼaj chik ri kikʼwan wä kichʼichʼ. ¿Achkë xtoʼö rchë xjäl runaʼoj? Ryä nuʼij: «Kan rkʼë ronojel wan yichʼö wä rkʼë Jehová. Ntjoj wä wiʼ chkij ri tzijonem ri nkitzjoj rij ri naqʼïl awiʼ chqä xinyaʼ wä textos pa nujolon ri xinkitoʼ rchë xikowin xinqʼät wiʼ. Tapeʼ kan ojer chik nbʼanon pä reʼ, rïn ronojel qʼij nyaʼ pa nujolon chë ma nwajoʼ ta nkatäj nyowal. Y taq kʼo akuchï yibʼä wä, ntäj nqʼij rchë yinel yän äl rchë majun achkë yichqʼabʼan».

Kʼo mul kʼayewal nuʼän chqawäch nqaqʼïl qiʼ. Taq nbʼanatäj riʼ, rkʼë jbʼaʼ ma ütz ta nqanaʼ nqchʼö qʼanäj rkʼë Jehová. Ye kʼa ya riʼ taq más nkʼatzin nqchʼö qʼanäj rkʼë. Rma riʼ, kan chanin tqabʼanaʼ riʼ. Tqakʼutuj che rä Jehová chë tkyuʼ qamak, tqakʼutuj qatoʼik che rä chqä tqayaʼ chwäch qan chë majun bʼëy nqqä chik jmul chpan ri mak riʼ (Sal. 51:9-11). Ryä xtqrkʼoxaj we kan rkʼë ronojel qan xtqakʼutuj che rä chë tjyowaj qawäch (Sal. 102:17). Ri apóstol Juan nunataj chqë chë ri rukikʼel ri Rukʼajol Dios «nqrchʼajchʼobʼej chwäch xa bʼa achkë mak» (1 Juan 1:7; 2:1; Sal. 86:5). Ma tqamestaj ta chë Jehová nuʼij chqë chë kʼo chë chaq taqïl yeqaküy ri nkʼaj chik. Rma riʼ, ütz nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chë ryä ke riʼ chqä xtuʼän qkʼë röj (Mat. 18:21, 22; Col. 3:13).

Tapeʼ Jehová ma xqä ta chwäch chë Moisés ma xkowin ta xqʼïl riʼ taq kʼo wä chwäch ri tzʼiran ulew, ryä kantzij na wä chë xküy rumak. Y chpan ri Ruchʼaʼäl Dios nuʼij chë Moisés kan jun utziläj tzʼetbʼäl chqawäch röj rma kan kuw ri rukʼuqbʼäl kʼuʼx (Deut. 34:10; Heb. 11:24-28). Y tapeʼ Jehová ma xyaʼ ta qʼij che rä rchë xok apü chpan ri ulew ri rutzjun wä chkë ri israelitas, ryä xtyaʼ qʼij che rä chë xtjeʼ chwäch ri Kotzʼijaläj Ulew chqä chë majun bʼëy xtkäm ta chik. Röj chqä xtqabʼewilaʼ ri spanïk riʼ we xtqatäj qaqʼij rchë ronojel mul xtqkowin xtqaqʼïl qiʼ (1 Cor. 9:25).