1. ¿Achkë rubʼanon Jehová pa qawiʼ chqajujnal?

JEHOVÁ ruyaʼon qʼij chqë rchë nqatamaj ruwäch (Juan 6:44). Tqaquʼ rij riʼ: Tapeʼ kan pa mil chë millón winäq ye kʼo chwäch le Ruwachʼulew, ryä xtzʼët chë röj kan xtqajoʼ rkʼë ronojel qan. Y ya riʼ kan janina xqä chwäch ryä (1 Crón. 28:9). Jehová kan retaman qawäch, nqʼax chwäch ri achkë nqaqʼaxaj chqä janina nqrajoʼ. Ya riʼ kan nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx.

2. ¿Achkë kʼambʼäl tzij xksaj Jesús ri nukʼüt chqawäch chë Jehová kan chqajujnal röj janina nqrajoʼ?

² Jehová janina yatrajoʼ rït, y ke riʼ chqä nunaʼ chkij jontir ri qachʼalal. Rchë nqʼax ya riʼ pa qajolon, Jesús xksaj jun kʼambʼäl tzij. Ryä xuʼij chë, we jun yuqʼunel kʼo 100 rukarneʼl y nsach äl jun, ¿achkë xtuʼän? «Xkeruyaʼ qa ri 99 pa juyuʼ chqä xtbʼä chukanuxik ri karneʼl sachnäq äl». Y taq nrïl, ma npë ta ruyowal che rä, xa kan xttel rukʼuʼx. ¿Achkë nqatamaj qa röj? Chë chwäch Jehová, ri achiʼel jun yuqʼunel, jontir ri qachʼalal kan kʼo kiqʼij. Jesús xuʼij: «Ryä ma nrajoʼ ta chë kʼo ta jun chkë re akʼalaʼ reʼ nchaʼ chiʼ» (Mat. 18:12-14).

3. ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

³ Majun ta jun chqë röj nrajoʼ chë jun qachʼalal nbʼison xa rma ri nqaʼän o ri nqaʼij. Chpan re tjonïk reʼ xkeqaqʼalajsaj re kʼutunïk reʼ: ¿achkë ütz nqaʼän rchë ma xkeqatzäq ta ri qachʼalal? y ¿achkë ütz nqaʼän we kʼo jun qachʼalal nusök qan? Ye kʼa naʼäy, qtzjon jbʼaʼ chkij «re akʼalaʼ reʼ» ri xuʼij qa Jesús chpan Mateo capítulo 18.

4. ¿Achkë riʼ «re akʼalaʼ reʼ» ri xuʼij qa Jesús?

⁴ Taq Jesús xuʼij «re akʼalaʼ reʼ», najin wä ntzjon chkij jontir ri rutzeqelbʼëy. Xa bʼa jaruʼ na kʼa kijunaʼ, ryeʼ kan ye achiʼel akʼalaʼ  rma nkiyaʼ qʼij chë ryä ntok kitijonel (Mat. 18:3). Tapeʼ jalajöj kitinamit chqä kijatzul, chqä jalajöj kinaʼoj o ri nqä chkiwäch, jontir ryeʼ nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chrij Cristo. Y ryä kan janina yerajoʼ (Mat. 18:6; Juan 1:12).

5. ¿Achkë nunaʼ Jehová taq jun winäq nusök ran jun rusamajel o nuʼän chë ntzaq?

⁵ Jontir «re akʼalaʼ reʼ» kan kowan kiqʼij chwäch Jehová. Rchë nqʼax pa qajolon achkë rma nqaʼij riʼ, tqaquʼ rij achkë rubʼanik yeqatzʼët röj ri akʼalaʼ. Chqawäch röj, ryeʼ kan kowan kiqʼij. Röj kan yeqachajij rma majajün ta kinaʼoj chqä kichqʼaʼ achiʼel kʼo rkʼë jun nüm winäq. Kantzij na wä chë ma ütz ta nqatzʼët taq jun winäq nbʼan jun itzelal che rä. Ye kʼa, we jun winäq nutzʼlaʼ jun ti akʼal, röj kan itzel nqatzʼët ri winäq riʼ chqä kan npë qayowal che rä. Ke riʼ chqä jbʼaʼ nbʼanatäj rkʼë Jehová. Ryä nrajoʼ yeruchajij ri rusamajelaʼ. Rma riʼ, taq kʼo jun ri nusök ran jun chkë ryeʼ o nuʼän chë ntzaq, Jehová kan npë ruyowal che rä ri winäq riʼ (Is. 63:9; Mar. 9:42).

6. Rkʼë ri nuʼij chpan 1 Corintios 1:26 kʼa 29, ¿achkë rubʼanik yekitzʼët ri rutzeqelbʼëy Jesús ri winäq?

⁶ ¿Achkë chik jun rma ri nbʼix «re akʼalaʼ reʼ» chkë ri rutzeqelbʼëy Jesús? Tqaquʼ rij reʼ: Chkiwäch ri winäq, ¿achkë riʼ ri kʼo más kiqʼij? Yë ri bʼeyomaʼ, ri tamatäl kiwäch chqä ri kʼo uchqʼaʼ pa kiqʼaʼ. Ye kʼa kan konojel bʼaʼ chkë ri rutzeqelbʼëy Jesús ma ye ke riʼ ta. Rma riʼ, chkiwäch ri winäq, ryeʼ kan ye achiʼel akʼalaʼ rma kan majun ta kiqʼij chkiwäch (taskʼij ruwäch 1 Corintios 1:26-29). Ye kʼa Jehová ma ke riʼ ta rubʼanik yerutzʼët.

7. ¿Achkë rubʼanik nrajoʼ Jehová chë yeqatzʼët ri qachʼalal?

⁷ Jehová yerajoʼ jontir rusamajelaʼ, xa bʼa jaruʼ na kʼa junaʼ kiyaʼon pä ruqʼij. Si chwäch Jehová jontir ri qachʼalal kʼo kiqʼij, röj chqä ke riʼ kʼo ta chë yeqatzʼët. Röj nkʼatzin yeqajoʼ jontir ri qachʼalal, y ma xa xuʼ ta ye qʼalaj (1 Ped. 2:17). Röj kʼo ta chë nqaʼän jontir ri kʼo pa qaqʼaʼ rchë yeqachajij ri qachʼalal. We nqatamaj chë jun qachʼalal kʼo ruyowal chqë rma kʼo jun xqaʼän o xqaʼij, röj kʼo ta chë ma nqaʼän ta chë achiʼel ta majun xbʼanatäj. Chqä ma ütz ta nqaquʼ chë yë ri qachʼalal ajmak rma kan ma tachʼït jbʼaʼ, chqä chë kʼo ta chë numestaj ri xbʼanatäj. ¿Achkë rkʼë jbʼaʼ nbʼanö chë jojun qachʼalal kan chanin npë kiyowal? Rkʼë jbʼaʼ, rma ri rubʼanik xekʼiytisäx pä nkinaʼ chë kan majun kiqʼij ta. Ya riʼ nuʼän chë kan majun taʼij o taʼän kan chaq bʼaʼ npë kiyowal. O rkʼë jbʼaʼ, rma kʼa xeʼok pä chpan rutinamit Jehová, kʼayewal na jbʼaʼ nuʼän chkiwäch nkitzʼët chë jontir xa nqsach. Xa bʼa achkë na kʼa rma xpë ruyowal, röj kʼo ta chë nqasöl yän ri kʼayewal. Ye kʼa, we kʼo jun ri kan chanin npë ruyowal, kʼo chë nqʼax chwäch chë nkʼatzin nujäl runaʼoj. Ryä kʼo chë nuʼän riʼ rchë ke riʼ kiʼ rukʼuʼx xtuʼän chqä ütz xtkʼwaj riʼ kikʼë ri qachʼalal.

8. ¿Achkë naʼoj xkikʼän apü ri rutzeqelbʼëy Jesús?

⁸ ¿Achkë rma xksaj Jesús ri tzij «re akʼalaʼ reʼ»? Ri rutzeqelbʼëy xkiʼän re kʼutunïk reʼ che rä: «¿Achkë kʼo más ruqʼij chpan Ruqʼatbʼäl Tzij Dios?» (Mat. 18:1). Chkipan qa ri qʼij riʼ, ye kʼïy judíos kan nkiyaʼ wä kowan rejqalen ri rubʼanik yetzʼet kimä ri nkʼaj chik. Jun etamanel nuʼij: «Ri más wä ruqʼij chpan ri kikʼaslemal ri achiʼaʼ ya riʼ nyaʼöx kiqʼij chqä ntamatäj kiwäch».

9. ¿Achkë kʼo chë xkiʼän ri rutzeqelbʼëy Jesús?

⁹ Jesús retaman wä chë kan ye kʼïy judíos nkajoʼ wä nyaʼöx más kiqʼij chkiwäch ri nkʼaj chik, chqä chë ri rutzeqelbʼëy kan kʼayewal xtuʼän chkiwäch xtkijäl ri chʼobʼonïk riʼ. Rma riʼ xuʼij reʼ chkë: «Ri más nüm chikojöl rïx, xa tbʼanaʼ chë achiʼel ta ya riʼ ri más koʼöl, y ri ukʼwayon bʼey chiwäch, xa tbʼanaʼ chë achiʼel ta jun samajel» (Luc. 22:26). Rchë nqakʼüt chë  achiʼel ta yoj «ri más koʼöl», kʼo chë nqatzʼët chë ri nkʼaj chik kʼo más kiqʼij chqawäch röj (Filip. 2:3). We njeʼ ri naʼoj riʼ qkʼë, kan xtqanaʼ na achkë xtqaʼän rchë ma xkeqatzäq ta ri qachʼalal.

10. ¿Achkë naʼoj xyaʼ Pablo ri ütz nqayaʼ chwäch qan?

¹⁰ Jontir ri qachʼalal kʼo jun ri kan más yekowin nkiʼän chqawäch röj. Reʼ ma kʼayewal ta xtuʼän chqawäch xtqatzʼët we xa xuʼ ri ütz xtqatzʼët chkij. Röj kʼo chë nqayaʼ chwäch qan ri naʼoj xyaʼ ri apóstol Pablo chkë ri cristianos aj Corinto. Ryä xuʼij: «¿Achkë nbʼanö chë rït ma yït junan ta kikʼë ri nkʼaj chik? Taquʼ reʼ: ¿achkë ta kʼo awkʼë ri ma ta yë Dios yayon pä chawä? Rma riʼ, we kʼo jun xyaʼö pä chawä, ¿achkë rma nanaʼ awiʼ achiʼel ta ma ta yë Dios yayon pä chawä?» (1 Cor. 4:7). Rma riʼ, majun ta rma nqaʼän chë xa xuʼ röj tyaʼöx más qaqʼij o nqaquʼ chë röj kʼo más qaqʼij chkiwäch ri nkʼaj chik. We jun qachʼalal achï kan ütz taq tzijonem yeruyaʼ o jun qachʼalal ixöq kan kʼïy winäq najin yerutjoj chrij le Biblia, ryeʼ ronojel mul kʼo ta chë nkiʼän chë yë Jehová nyaʼöx ruqʼij.

11. ¿Achkë nqatamaj chrij ri kʼambʼäl tzij xksaj Jesús chrij ri qʼatöy tzij chqä rusamajel?

¹¹ Taq xuʼij yän chkë rutzeqelbʼëy chë ma kekitzäq ta ri nkʼaj chik, Jesús xtzjoj jun kʼambʼäl tzij chrij jun qʼatöy tzij chqä jun chkë rusamajel. Ri samajel riʼ kʼo wä jun mamaʼ rukʼas rkʼë ri qʼatöy tzij ri majun bʼëy xtkowin xttöj ta che rä. Tapeʼ ke riʼ, ri qʼatöy tzij xküy rusamajel. Chrij riʼ, ri samajel riʼ ma xrajoʼ ta xküy jun chik samajel ri ma kan ta nüm rukʼas kʼo rkʼë. Rma riʼ, ri qʼatöy tzij xjuʼ rusamajel pacheʼ rma ma xjyowaj ta ruwäch rachiʼil. ¿Achkë nqatamaj qa röj? Jesús xuʼij: «Ke riʼ chqä xtuʼän iwkʼë rïx ri Ntataʼ kʼo chkaj we rïx ma rkʼë ta ronojel iwan xkeʼiküy ri iwachʼalal» (Mat. 18:21-35).

12. We ma nqajoʼ ta nqaküy jun qachʼalal, ¿achkë rma nqaʼij chë najin chqä yeqatzʼlaʼ chik ri nkʼaj?

¹² Ri xuʼän ri samajel riʼ ma xa xuʼ ta ryä xkʼäm pä kʼayewal pa ruwiʼ, xa kan xerutzʼlaʼ chqä ri nkʼaj chik. Ryä kan itzel runaʼoj xuʼän rkʼë rachiʼil rma xuʼän chë xjuʼüx pacheʼ. Ryä chqä xerutzʼlaʼ ri nkʼaj chik samajelaʼ taq ryeʼ xkitzʼët achkë xuʼän ri samajel riʼ. Jesús xuʼij: «Taq ri nkʼaj chik samajelaʼ ri ye rachiʼil xkitzʼët ri xuʼän, kan itzel xnaʼ kan». Ke riʼ chqä nbʼanatäj qkʼë röj, ri nqaʼän, kʼo utzil o kʼo kʼayewal xtkʼäm pä pa kiwiʼ ri nkʼaj chik. We kʼo jun itzel runaʼoj nuʼän qkʼë ye kʼa röj ma nqajoʼ ta nqaküy, ¿achkë rkʼë jbʼaʼ xtbʼanatäj? Röj xtqatzʼlaʼ ri qachʼalal riʼ rma ma xtqajoʼ ta xtqaküy, xtqakʼüt chwäch chë ma nqajoʼ ta o rkʼë jbʼaʼ kan ma xtqachʼaʼej ta chik. Chqä xtqaʼän chë ri nkʼaj chik qachʼalal pa congregación ma ütz ta xtkinaʼ rma xtkitzʼët chë ma ütz ta qakʼwan qiʼ rkʼë ri qachʼalal riʼ.

13. ¿Achkë natamaj qa rït chrij ri xbʼanatäj rkʼë jun precursora?

¹³ Ri yeqaküy ri qachʼalal kʼo ütz nuyaʼ qa pa qawiʼ röj chqä nuʼän chë ri nkʼaj más jaʼäl xtkinaʼ. Ya riʼ xbʼanatäj rkʼë jun precursora ri xtqaʼij Crystal che rä. Ryä nnatäj che rä chë chpan ru-congregación kʼo wä jun qachʼalal ri kan kʼïy mul xuʼän chë xbʼison ran. Ryä nuʼij: «Ri tzij xeruksaj wkʼë kʼo mul kan kowan xirusök, kan achiʼel ta jun cuchillo ri nsokon. Taq nq-el wä chutzjoxik le Biblia, kan ma nwajoʼ ta wä yibʼä chpan ri chʼichʼ ri akuchï bʼenäq wä ryä. Rma riʼ ma kan ta kiʼ wä chik nkʼuʼx». Chwäch ya Crystal, kan kʼo wä rma ri najin nbʼison. Ye kʼa xyaʼ chwäch ran ma nukʼöl ta qa kʼix pa ran chrij ri qachʼalal chqä chë ma xa xuʼ ta ryä nuquʼ qa riʼ. Ryä xkʼüt chë ma xnaʼ ta riʼ rma kan xsmajij ri naʼoj kʼo chpan ri tzijonem «Perdonemos de corazón», ri xpë chpan ri wuj Ri Chajinel, pa kaxlän, rchë 15 de octubre, 1999. Rma riʼ xküy ri qachʼalal. Ryä nuʼij: «Komä nqʼax chi  nwäch chë jontir najin nqatäj qaqʼij rchë nqakʼän runaʼoj Cristo, chqä chë ronojel qʼij Jehová kan nqrküy kʼïy mul. Nnaʼ chë achiʼel ta xinwesaj jun mamaʼ ejqaʼn chwij, rma riʼ kan kiʼ nkʼuʼx nbʼanon».

14. a) Achiʼel nuʼij chpan Mateo 18:21 chqä 22, ¿achkë rkʼë jbʼaʼ kan kʼayewal najin nuʼän chwäch Pedro nusmajij, y achkë natamaj qa rït chrij ri xuʼij Jesús che rä? b) ¿Achkë xttoʼö qchë we röj chqä najin nbʼanatäj ya riʼ qkʼë?

¹⁴ Röj qataman chë nkʼatzin yeqaküy ri qachʼalal rma ya riʼ nqä chwäch Jehová. Tapeʼ ke riʼ, rkʼë jbʼaʼ kʼo mul kʼayewal nuʼän chqawäch nqaʼän riʼ. Achiʼel ta ri apóstol Pedro kʼo mul ke riʼ chqä xbʼanatäj rkʼë (taskʼij ruwäch Mateo 18:21, 22). ¿Achkë nqtoʼö we nbʼanatäj riʼ qkʼë? Naʼäy, ri nqchʼobʼon chrij ronojel mul ri yojurkyun Jehová (Mat. 18:32, 33). Röj ma taqäl ta chqij chë ryä nqrküy. Tapeʼ ke riʼ, ryä ma nukʼewaj ta nuʼän riʼ (Sal. 103:8-10). Röj chqä kʼo chë nqajowalaʼ qiʼ chqawäch. Rma riʼ, Jehová ma nukʼutuj ta na chqë we nqajoʼ nqaküy jun qachʼalal o manä. Röj kʼo chë yeqaküy ri qachʼalal (1 Juan 4:11). Rukaʼn, ya riʼ ri nqchʼobʼon chrij achkë utzil nukʼäm pä pa qawiʼ ri nqkyun. Taq nqaʼän riʼ, nqatoʼ ri winäq ri itzel runaʼoj xuʼän qkʼë, nqtoʼon rchë ma njeʼ ta chʼaʼoj chpan ri congregación, nqaʼän chë ma nchaʼ ta chiʼ ri qachbʼilanïk rkʼë Jehová chqä achiʼel ta nqesaj jun mamaʼ ejqaʼn chqij (2 Cor. 2:7; Col. 3:14). Ri rox, ya riʼ ri nqchʼö rkʼë Jehová, ri nbʼin chqë chë keqakyuʼ ri nkʼaj chik. Ma tqayaʼ ta qʼij chë pa congregación, Satanás nuyaʼ chʼaʼoj chqakojöl (Efes. 4:26, 27). Ye kʼa, xa xuʼ xtqkowin xtqaʼän riʼ we Jehová nqrtoʼ pä.

15. Rkʼë ri nuʼij chpan Colosenses 3:13, ¿achkë ütz nqaʼän we jun qachʼalal kʼo jun nuʼän ri kan ma nqä ta chqawäch?

¹⁵ ¿Achkë ütz nqaʼän we jun qachʼalal kʼo jun nuʼän ri kan ma nqä ta chqawäch? We ke riʼ, röj kʼo chë nqaʼän jontir ri kʼo pa qaqʼaʼ rchë ma njeʼ ta chʼaʼoj chqawäch. Tqaʼij che rä Jehová jontir  ri nqanaʼ chqä chë tyaʼ utzil pa ruwiʼ ri winäq ri ma ütz ta runaʼoj xuʼän qkʼë. Chqä tqaʼij che rä chë tqrtoʼ pä rchë nqatzʼët ri ütz taq naʼoj ye kʼo rkʼë qachʼalal, naʼoj ri yerutzʼeton ryä chrij chqä ri kan yeruloqʼoqʼej (Luc. 6:28). We ma nqkowin ta nqamestaj ri xuʼän chqë, tqatzʼetaʼ achkë más ütz rubʼanik nqtzjon rkʼë. Ronojel mul más ütz tqayaʼ chwäch qan chë ri qachʼalal ma chbʼanik ta xuʼän xqrsök (Mat. 5:23, 24; 1 Cor. 13:7). Y kan ya riʼ tqayaʼ chwäch qan taq xtqtzjon rkʼë. Ye kʼa, ¿achkë ütz nqaʼän we ri qachʼalal ma nrajoʼ ta nusöl ri kʼayewal? Le Biblia nuʼij: «Ronojel mul tikochʼolaʼ iwiʼ». Rma riʼ, majun bʼëy tikʼo ta qakʼuʼx rkʼë (taskʼij ruwäch Colosenses 3:13). Ye kʼa ri más rejqalen ya riʼ chë ma tqakʼöl ta qa itzel pa qan chrij ri qachʼalal, rma ya riʼ xa xtuʼän chë xtchaʼ chiʼ ri qachbʼilanïk rkʼë Jehová. Ma tqayaʼ ta qʼij chë kʼo ta jun nbʼanö chë nqkanaj qa. Ke riʼ xtqakʼüt chë yë Jehová más nqajoʼ chwäch xa bʼa achkë na chik jun (Sal. 119:165).

16. ¿Achkë kʼo chë nqaʼän chqajujnal röj?

¹⁶ ¡Kan janina nqtyoxin rma junan nqayaʼ ruqʼij Jehová kikʼë ri qachʼalal! Kan achiʼel ta yoj jun molaj karneʼl ri xa xuʼ jun yuqʼunel nukʼwan bʼey chqawäch (Juan 10:16). Ri wuj Organizados para hacer la voluntad de Jehová, chpan ri ruxaq 165, nuʼij: «Röj kʼo chë nqtoʼon rchë majun chʼaʼoj njeʼ pa congregación». Chqä nuʼij: «Ronojel mul ütz xtqakʼwaj qiʼ kikʼë ri qachʼalal we yeqatzʼët kan achiʼel yerutzʼët Jehová». Ryä kan achiʼel ta yoj ralkʼwal nqrtzʼët chqä kan kowan qaqʼij chwäch. ¿Ke riʼ chqä rubʼanik yeqatzʼët röj ri qachʼalal? Jehová nutzʼët chqä kan nuloqʼoqʼej jontir ri nqaʼän röj rchë yeqatoʼ chqä rchë yeqachajij (Mat. 10:42).

17. ¿Achkë qayaʼon chwäch qan nqaʼän?

¹⁷ Röj kowan yeqajoʼ ri qachʼalal. Rma riʼ, qayaʼon chwäch qan chë «ma nqatzäq ta jun qachʼalal o nqaʼän chë kʼo jun nqʼatö qa rchë» (Rom. 14:13). Röj nqaquʼ chë ri qachʼalal kʼo más kiqʼij chqawäch röj chqä nqajoʼ yeqaküy rkʼë ronojel qan. Ma tqayaʼ ta qʼij chë ri nkiʼän ri nkʼaj chik nkiʼän chë nqkanaj qa. Pa rukʼexel riʼ, xa kan «ma tqayaʼ ta qa kibʼanik ronojel ri yeyaʼö uxlanen chqä ronojel ri yekʼatzin rchë nqakʼuqbʼalaʼ qakʼuʼx chqawäch» (Rom. 14:19).