1. Achiʼel nuʼij 1 Pedro 3:8, ¿achkë rma jaʼäl nqanaʼ nqjeʼ kikʼë winäq ri nkikʼtuj chqë achkë qabʼanon o achkë nqanaʼ?

JONTIR kan jaʼäl nqanaʼ nqjeʼ kikʼë winäq ri nkikʼtuj chqë achkë qabʼanon o achkë nqanaʼ. Ri winäq ri nkiʼän riʼ kan nkitäj kiqʼij rchë nqʼax chkiwäch achkë nqanaʼ chqä achkë nqachʼöbʼ. Achiʼel ta kan nkinaʼ ri nqanaʼ * röj y nkajoʼ yojkitoʼ. Y kʼo mul, tapeʼ majanä tqakʼtuj qatoʼik, ryeʼ ya xkitzüj pä toʼïk chqë. Kan yeqaloqʼoqʼej winäq ri ke riʼ kinaʼoj (taskʼij ruwäch 1 Pedro 3:8 *).

2. ¿Achkë rma kʼo mul kʼayewal nuʼän chqawäch nqanaʼ ri nkinaʼ ri nkʼaj chik?

² Jontir röj, ri rusamajelaʼ Jehová, nqajoʼ wä nqʼax chqawäch ri nkinaʼ ri nkʼaj chik. Ye kʼa, rkʼë jbʼaʼ kʼayewal nuʼän chqawäch nqaʼän riʼ. ¿Achkë rma? Naʼäy, rma röj xa yoj ajmakiʼ, rma riʼ nkʼatzin nqatäj qaqʼij rchë ma xa xuʼ ta röj nqachʼöbʼ qa qiʼ (Rom. 3:23). Rukaʼn, rkʼë jbʼaʼ rma ri rubʼanik yojkʼiytisan pä o rma ri qaqʼaxan pä pa qakʼaslemal. Y, rox, rkʼë jbʼaʼ nqakʼän apü kinaʼoj ri winäq. Rma yoj kʼo chpan ri rukʼisbʼäl taq qʼij ri winäq xa xuʼ ryeʼ nkichʼöbʼ qa kiʼ y ma nkiyaʼ ta ruqʼij ri nkinaʼ ri nkʼaj chik (2 Tim. 3:1, 2). Ye kʼa, ¿achkë nqtoʼö röj rchë chë ri kʼayewal riʼ ma yojkiqʼät ta rchë nqatäj qaqʼij nqanaʼ ri nkinaʼ ri nkʼaj chik?

3. a) ¿Achkë nqtoʼö rchë más nqanaʼ ri nkinaʼ ri winäq? b) ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

³ Jun chkë ri nqtoʼö rchë más nqanaʼ ri nkinaʼ ri winäq ya riʼ nqakʼän qanaʼoj chrij Jehová chqä Jesús. Jehová ya riʼ ri  nyaʼö ri tzʼetbʼäl más ütz chqawäch, rma ryä kan ajowabʼäl wä (1 Juan 4:8). Y Jesús kan xukʼän runaʼoj chrij Rutataʼ (Juan 14:9). Taq ryä xjeʼ chwäch le Ruwachʼulew, xkʼüt chë ri winäq yekowin nkikʼüt joyowanïk. Chpan re tjonïk reʼ naʼäy xtqatzʼët achkë rubʼanik kikʼutun Jehová chqä Jesús chë nkinaʼ ri nkinaʼ ri winäq, y chrij riʼ xtqatzʼët achkë rubʼanik nqakʼän qanaʼoj chkij.

4. ¿Achkë rubʼanik nukʼüt Isaías 63:9 chë Jehová kan nunaʼ ri nkinaʼ ri rusamajelaʼ?

⁴ Le Biblia nuʼij chë Jehová kan nunaʼ ri nkinaʼ ri rusamajelaʼ. Tqatzʼetaʼ na peʼ achkë xnaʼ taq ri israelitas xkïl kʼayewal. Ri Ruchʼaʼäl nuʼij: «Rkʼë ronojel ri kʼayewal xekïl, xtiʼon ran ryä» (taskʼij ruwäch Isaías 63:9 *; 63:7, 8). Xqʼax ri tiempo, Jehová xuʼij che rä ri profeta Zacarías chë taq ri rutinamit nyaʼöx kʼayewal pa ruwiʼ, achiʼel ta kan pa ruwiʼ ryaʼ nyaʼöx wä. Rma riʼ xuʼij reʼ chkë ri rusamajelaʼ: «Ri nyaʼö kʼayewal pa iwiʼ rïx, achiʼel ta najin nujuʼ ruqʼaʼ pa runaqʼ nwäch rïn» (Zac. 2:8). Taq nqchʼobʼon chrij riʼ, ütz ütz nqʼax chqawäch chë Jehová kan nunaʼ ri nkinaʼ ri rusamajelaʼ.

5. Tayaʼ jun tzʼetbʼäl chrij ri rubʼanon Jehová rchë yerutoʼon pä ri ruwinaq chwäch ri tijöj poqonal.

⁵ Jehová ma xa xuʼ ta nujyowaj kiwäch ri rusamajelaʼ taq nkitäj poqän, ryä kan nukanuj rubʼanik rchë yertoʼ. Jun tzʼetbʼäl. Taq ri israelitas yexmïl wä pa samaj pa Egipto, Jehová xnaʼ ri nkinaʼ wä ryeʼ, y rma riʼ xerköl. Jehová xuʼij che rä Moisés: «Kantzij na wä chë ntzʼeton ri tijöj poqonal ri najin nuqʼaxaj ri ntinamit [...] chqä nkʼoxan pä chë najin nkiräq kichiʼ chukʼutuxik kitoʼik [...]; rïn ntaman ri tijöj poqonal ri najin nkiqʼaxaj. Y najin yiqä qa rchë yebʼenkoloʼ pä pa kiqʼaʼ ri egipcios» (Éx. 3:7, 8). Rma nujyowaj wä kiwäch, xerköl pa kiqʼaʼ ri egipcios. Taq xeqʼax pa ciento chë junaʼ, ri israelitas xepë kikʼulel chkij taq ye kʼo wä chik chwäch ri ulew ri xyaʼ Jehová chkë. ¿Achkë xnaʼ Jehová taq xbʼanatäj riʼ? Le Biblia nuʼij chë poqän xnaʼ ran rma najin wä nyaʼöx kʼayewal pa ruwiʼ ri rutinamit. Y rma xnaʼ ri nkinaʼ ri ruwinaq, xertoʼ chik jmul. Rma riʼ xerutäq jueces rchë xekol chkiwäch ri kikʼulel (Juec. 2:16, 18).

6. Tatzjoj jun tzʼetbʼäl ri nukʼüt chë Jehová nuyaʼ rejqalen ri nkinaʼ ri winäq tapeʼ ye sachnäq rkʼë ri kichʼobʼonïk.

 ⁶ Tapeʼ ri rusamajelaʼ Dios ye sachnäq rkʼë ri kichʼobʼonïk, ryä nuyaʼ rejqalen ri nkinaʼ. Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë ri profeta Jonás. Ryä xtaq äl rma Dios rchë xbʼeruʼij chkë ri winäq aj Nínive chë ri tinamït riʼ xtchup ruwäch. Ye kʼa rma ri winäq riʼ xkitzolin kiʼ, Jehová xerküy. Y Jonás janina xpë ryowal rma ma xbʼanatäj ta ri xbʼeruʼij. Tapeʼ Jonás ke riʼ xuʼän, Jehová ma xpë ta ryowal che rä, xa xtoʼ rchë xujäl ri ruchʼobʼonïk (Jon. 3:10–4:11). Xqʼax ri tiempo, Jonás xqʼax chwäch ri xbʼanatäj, y Dios xyaʼ qʼij che rä rchë xtzʼibʼaj ri xuʼän pa rukʼaslemal rchë nqrtoʼ röj (Rom. 15:4). *

7. ¿Achkë rma nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx ri rubʼanon pä Jehová kikʼë ri rusamajelaʼ?

⁷ Ri xuʼän Jehová kikʼë rusamajelaʼ ojer qa, nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx rma nukʼüt chë ryä nunaʼ ri nkinaʼ ri winäq. Jehová kan nutzʼët ri tiʼowen chqä ri tijöj poqonal ri nqaqʼaxaj chqajujnal. Kan retaman achkë kʼo pa qan, achkë nqachʼöbʼ chqä achkë nqkowin o ma nqkowin ta nqaʼän (2 Crón. 6:30). Chqä nuʼij chë ma xtyaʼ ta qʼij chë jun kʼayewal jurayil xtqrqasaj (1 Cor. 10:13). ¿Tapeʼ nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx nqatamaj riʼ?

8-10. ¿Achkë xbʼanö chë Jesús xqʼax chwäch ri nkinaʼ wä ri winäq?

⁸ Taq Jesús xjeʼ chwäch le ruwachʼulew, ryä kan xkʼüt chë xrajoʼ xertoʼ ri winäq. Tapeʼ kʼo kʼïy rma chë ke riʼ runaʼoj, ye kʼa xa xuʼ xtqatzjoj qa oxiʼ rma. Naʼäy, achiʼel xqatzʼët yän qa, Jesús kan xukʼän runaʼoj chrij Rutataʼ. Achiʼel wä Jehová yerajoʼ jontir winäq, ke riʼ chqä xuʼän Jesús. Tapeʼ janina wä kiʼ rukʼuʼx ri xtoʼon rkʼë Rutataʼ rchë xkiʼän jontir, ye kʼa más xyaʼ kiʼkʼuxlal pa ran taq xekiʼän ri winäq rma ya riʼ ri más xerajoʼ (Prov. 8:31). Ri rajowabʼäl nunaʼ chkij ri winäq ya riʼ xbʼanö chë xnaʼ ri nkinaʼ wä ri winäq.

⁹ Rukaʼn, achiʼel wä Jehová, Jesús nkowin wä nutzʼët achkë kʼo pa kan ri winäq, ntel chë tzij, nkowin nutzʼët achkë nkinaʼ chqä achkë nkichʼöbʼ (Mat. 9:4; Juan 13:10, 11). Rma riʼ, taq Jesús nutzʼët chë ri winäq yebʼison, kan nqʼax chwäch ri nkinaʼ y nukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx (Is. 61:1, 2; Luc. 4:17-21).

¹⁰ Rox, Jesús xerqʼaxaj jojun kʼayewal ri yekiqʼaxaj ri winäq. Jojun tzʼetbʼäl. Jesús rkʼë jbʼaʼ xkʼïy rkʼë jun familia ri ma kan ta achkë kʼo kikʼë. Rma riʼ, ryä kʼo wä chë xtamaj ri kuw samaj ri nuʼän wä José, ri xok rutataʼ chwäch le Ruwachʼulew (Mat. 13:55; Mar. 6:3). Y rkʼë jbʼaʼ xnaʼ ri tiʼowen ri nuyaʼ ri kamïk, rma José rkʼë jbʼaʼ xkäm taq Jesús majanä wä tuchäp rusamaj chrij rutzjoxik ri Ruchʼaʼäl Dios. Chqä xnaʼ achkë nanaʼ taq ri awachʼalal ma nkinmaj ta ri nanmaj rït (Juan 7:5). Ronojel reʼ y jojun chik ri xerqʼaxaj pa rukʼaslemal, ya riʼ xbʼanö chë xqʼax chwäch ri kʼayewal najin wä nkiqʼaxaj chqä nkinaʼ ri winäq.

11. ¿Achkë rubʼanik xqʼalajin chë Jesús kan nunaʼ wä ri nkinaʼ ri winäq? (Tatzʼetaʼ ri achbʼäl ri kʼo pä chwäch re revista reʼ).

¹¹ Jesús xkʼüt kikʼë ri milagros chë xnaʼ ri nkinaʼ wä ri winäq. Ryä ma xa xuʼ ta xeruʼän ri milagros rma retaman chë kʼo chë nuʼän. Jesús xeruʼän ri milagros rma nujyowaj wä kiwäch ri winäq ri najin nkitäj poqän (Mat. 20:29-34; Mar. 1:40-42). Qchʼobʼon chrij ri xnaʼ taq xresaj äl jun achï tokän chkikojöl ri winäq rchë xbʼeruknaj pä. O ri xnaʼ taq xkʼasoj ral jun malkaʼn ixöq ri xa xuʼ wä jun ral kʼo (Mar. 7:32-35; Luc. 7:12-15). Jesús kan xnaʼ ri nkinaʼ wä ri winäq riʼ y rma riʼ xertoʼ.

12. Achiʼel nuʼij Juan 11:32 kʼa 35, ¿achkë rubʼanik xkʼüt Jesús chë xnaʼ ri nkinaʼ wä Marta chqä María?

 ¹² Taq Lázaro xkäm, Jesús xkʼüt chë xnaʼ ri nkinaʼ wä Marta y María, ri ranaʼ Lázaro. Taq Jesús xtzʼët ri nkinaʼ, ryä xoqʼ (taskʼij ruwäch Juan 11:32-35). Jesús xoqʼ ma xa xuʼ ta rma chë ma xtkïl ta chik kiʼ rkʼë Lázaro, ri rachiʼil ri janina nrajoʼ. Rma ryä retaman chë xtbʼerkʼasoj pä. Ye kʼa ryä xoqʼ rma kan xtiʼon rkʼë ran taq xtzʼët chë Marta y María janina yebʼison.

13. ¿Achkë rma nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx ri nqatamaj chrij ri rubʼanik xkʼüt Jesús chë xnaʼ ri xkinaʼ ri winäq?

¹³ Kantzij na wä chë röj ma yoj junan ta rkʼë Jesús, rma xa yoj ajmakiʼ. Ye kʼa janina rejqalen nqatamaj chrij ri rubʼanik xnaʼ ri xkinaʼ ri winäq. Y nqajoʼ Jesús rma kan jaʼäl runaʼoj xuʼän kikʼë ri winäq (1 Ped. 1:8). Kan nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx nqatamaj chë ryä najin chik nqʼatö tzij chpan ri Ruqʼatbʼäl Tzij Dios. Y xa jbʼaʼ chik apü xtchüp ruwäch jontir ri tijöj poqonal. Rma Jesús xnaʼ ri tijöj poqonal taq xjeʼ chwäch le Ruwachʼulew, yë ryä ri qäs xtesan äl ri tijöj poqonal ri ruyaʼon ri ruqʼatbʼäl tzij Satanás. Kan janina kiʼ qakʼuʼx rma ri xtqʼatö tzij pa qawiʼ kan nunaʼ ri nqanaʼ röj (Heb. 2:17, 18; 4:15, 16).

14. Achiʼel nuʼij Efesios 5:1 chqä 2, ¿achkë kʼo chë nqaʼän?

¹⁴ Taq nqankʼuj rij kinaʼoj Jehová chqä Jesús, reʼ nqrtoʼ rchë más nqatäj qaqʼij rchë nqanaʼ ri nkinaʼ ri winäq (taskʼij ruwäch Efesios 5:1, 2 *). Tapeʼ röj ma nqkowin ta nqatzʼët achkë kʼo pa kan ri winäq, ye kʼa nqkowin nqatäj qaqʼij rchë nqʼax chqawäch ri nkinaʼ chqä ri nkʼatzin chkë (2 Cor. 11:29). Ri winäq ri ma nkiyaʼ ta ruqʼij Jehová xa xuʼ ryeʼ nkichʼöbʼ qa kiʼ, ye kʼa röj nqatäj qaqʼij rchë nqasmajij ri nuʼij ri apóstol Pablo. Ryä xuʼij chë ma xa xuʼ ta tqatzʼetaʼ ri nkʼatzin chqë röj, xa tqatzʼetaʼ chqä ri nkʼatzin chkë ri nkʼaj chik (Filip. 2:4).

15. ¿Achkë kʼo chë nkiʼän ri ukʼwäy taq bʼey pa congregación?

¹⁵ Ri ukʼwäy taq bʼey pa congregación kʼo chë nqʼax chkiwäch ri nkinaʼ ri qachʼalal. Ryeʼ kitaman chë we ma ütz ta kitzʼetik xtkiʼän ri yeyaʼon qa pa kiqʼaʼ, Jehová xtchʼojin pa chkij (Heb. 13:17). Rchë yekowin yekitoʼ ri ye kʼo pa congregación, kʼo chë nqʼax chkiwäch ri nkinaʼ. ¿Achkë rubʼanik nkiʼän riʼ?

16. ¿Achkë nkiʼän ri ukʼwäy taq bʼey ri nqʼax chkiwäch ri nkinaʼ ri kichʼalal pa congregación, y achkë rma kʼo rejqalen nkiʼän riʼ?

¹⁶ Ri ukʼwäy taq bʼey pa congregación ri nqʼax chkiwäch ri nkinaʼ ri qachʼalal, kan nkijäm kiwäch rchë yetzjon kikʼë. Nkiʼän kʼutunïk chkë chqä ma nikʼo ta kikʼuʼx yekikʼoxaj. Re naʼoj reʼ janina kejqalen, rma rkʼë jbʼaʼ kʼo jun qachʼalal nrajoʼ nuʼij achkë kʼo pa ran ye kʼa ma retaman ta achkë tzij yerksaj (Prov. 20:5). Taq ri ukʼwäy taq bʼey nkijäm kiwäch rchë nkitoʼ ri congregación, reʼ xtuʼän chë ri kachbʼilanïk chqä kajowabʼäl más xtkowïr kikʼë ri qachʼalal, chqä más xtkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chkij (Hech. 20:37).

17. ¿Achkë ri más nkiloqʼoqʼej ye kʼïy qachʼalal chkij ri ukʼwäy taq bʼey? Tayaʼ jun tzʼetbʼäl.

¹⁷ Ye kʼïy qachʼalal nkiʼij chë ri más nkiloqʼoqʼej chkij ri ukʼwäy taq bʼey, ya riʼ ri nqʼax chkiwäch ri nkinaʼ ri nkʼaj chik. ¿Achkë rma? Jun qachʼalal ixöq ri rubʼiniʼan Adelaide, nuʼij: «Ma kʼayewal ta yatzjon kikʼë rma ataman chë nqʼax chkiwäch ri nanaʼ». Chqä nuʼij: «Kan nqʼalajin chawäch chë nkinaʼ ri nanaʼ rma ri nkiʼän taq yatzjon kikʼë». Y jun qachʼalal achï nnatäj reʼ che rä y nuʼij: «Taq najin wä ntzjoj jun kʼayewal che rä jun  ukʼwäy bʼey, kan xepë yaʼ pa ruwäch. Majun bʼey xtinmestaj ta ri xuʼän» (Rom. 12:15).

18. ¿Achkë rubʼanik nqakʼüt chë nqʼax chqawäch ri nkinaʼ ri nkʼaj chik?

¹⁸ Tapeʼ ri ukʼwäy taq bʼey pa congregación ya riʼ qäs kʼo chë yekʼutü chë nqʼax chkiwäch ri nkinaʼ ri qachʼalal, röj chqä kʼo chë nqaʼän riʼ. ¿Achkë rubʼanik nqakʼüt riʼ? Tqatjaʼ qaqʼij rchë nqʼax chqawäch ri kʼayewal najin nkiqʼaxaj ri qachʼalal pa qachoch chqä pa congregación. Tqakʼtuʼ chkiwäch ri qʼopojiʼ kʼojolaʼ, ri yawaʼiʼ, ri qachʼalal ri kʼo chik kijunaʼ chqä ri qachʼalal ri xkïl jun kamïk chë nqajoʼ yeqatoʼ. Tqakʼtuj chkë achkë kibʼanon y tqayaʼ qaxkïn chkë. Tqakʼtuʼ chkiwäch chë kan nqʼax chqawäch ri najin nkiqʼaxaj. Y tqaʼij chkë chë xa bʼa achkë na toʼïk nkajoʼ, xtqakanuj rubʼanik rchë xkeqatoʼ. We xtqaʼän riʼ, xtqakʼüt ri kantzij ajowabʼäl (1 Juan 3:18).

19. Taq nqajoʼ nqatoʼ jun winäq, ¿achkë rma kʼo chë nqʼax chqawäch chë ma junan yeqatzʼët ri kʼayewal?

¹⁹ Taq nqatäj qaqʼij rchë yeqatoʼ ri winäq, kʼo chë nqʼax chqawäch chë chqajujnal jojun wä qanaʼoj nqaʼän taq yeqïl kʼayewal. Ye kʼo ri ma kʼayewal ta nuʼän chkiwäch yetzjon chrij ri kʼayewal kilon, ye kʼa jojun chik kʼayewal nuʼän chkiwäch nkiʼän riʼ. Rma riʼ, tapeʼ nqajoʼ yeqatoʼ, ma xkeqaʼän ta kʼutunïk ri xa yekikʼixbʼisaj (1 Tes. 4:11). Taq kʼo jun qachʼalal nutzjoj chqë ri kʼo pa ran, tapeʼ ma nqä ta chqawäch ri rubʼanik nchʼobʼon, röj kʼo chë nqʼax chqawäch chë ke riʼ wä ri nunaʼ ryä. Rma riʼ kʼo chë nqayaʼ qaxkïn taq ntzjon qkʼë chqä nqayaʼ qʼij che rä rchë nuʼij jontir ri nrajoʼ (Mat. 7:1; Sant. 1:19).

20. ¿Achkë xtqatzʼët chpan ri jun chik tjonïk?

²⁰ Kantzij na wä chë nkʼatzin nqakʼüt chë nqanaʼ ri nkinaʼ ri qachʼalal pa congregación, ye kʼa nkʼatzin chqä nqakʼüt riʼ taq nqatzjoj ri Ruchʼaʼäl Dios. ¿Achkë rubʼanik nqakʼüt ri naʼoj riʼ taq yeqatoʼ ri winäq rchë yeʼok rutzeqelbʼëy Jesús? Reʼ xtqatzʼët chpan ri jun chik tjonïk.