Ye kʼo jojun winäq npë pa kijolon re kʼutunïk reʼ taq nkiskʼij ruwäch re peraj reʼ. Ütz nqatzʼët chë chkipan re versículos reʼ ntzjöx kij kaʼiʼ winäq ri xkibʼiniʼaj Mefibóset. We nqanukʼuj rij ri xbʼanatäj, kʼo jun naʼoj xtqatamaj qa chrij.

Saúl, ri qʼatöy tzij pa Israel, xejeʼ ye siete rukʼajol chqä ye kaʼiʼ rumiʼal. Ri naʼäy chkë riʼ ya riʼ Jonatán. Chrij riʼ, xjeʼ jun ralkʼwal rkʼë Rizpá ri xbʼiniʼaj Mefibóset. Ye kʼa, Jonatán chqä xjeʼ jun ralkʼwal ri xbʼiniʼaj Mefibóset. Achiʼel nqatzʼët, Saúl xjeʼ jun rukʼajol chqä jun rumam ri xa junan kibʼiʼ.

Ye kʼa, ¿achkë rma David xyaʼ qʼij chë xekamsäx ye kʼïy achiʼaʼ? Kʼo jun tiempo, Saúl kan itzel xnaʼ chkë ri gabaonitas ri ye kʼo wä chkikojöl ri israelitas. Rma riʼ xrajoʼ xchüp kiwäch. Rkʼë jbʼaʼ kan kʼïy chkë ryeʼ xerukamsaj. Ye kʼa ryä kan ma ütz ta ri xuʼän. ¿Achkë rma? Rma pa ruqʼij qa Josué, ri ukʼwäy taq bʼey aj Israel xkijkibʼaʼ kitzij chkë ri gabaonitas chë ma xtkichüp ta kiwäch (Jos. 9:3-27).

Ri xkiʼij ri ukʼwäy taq bʼey riʼ kʼa kʼo na wä ruqʼij pa ruqʼij qa Saúl. Tapeʼ ke riʼ, Saúl kan xrajoʼ xchüp kiwäch ri gabaonitas. Riʼ xuʼän chë Saúl chqä ru-familia xeʼok ajmak chwäch Dios (2 Sam. 21:1). Taq David xok qʼatöy tzij, ri gabaonitas ri xekolotäj qa xkitzjoj che rä ri xbʼanatäj. Rma riʼ David xkʼutuj chkë achkë nkajoʼ ryeʼ chë nbʼan rma ri mamaʼ mak xuʼän Saúl. Ryä chqä xuʼän riʼ rchë Jehová nuyaʼ chik jmul utzil pa ruwiʼ ri tinamït Israel. Ryeʼ, pa rukʼexel xkikʼutuj päq, xa xkikʼutuj chë tyaʼöx äl siete ralkʼwal Saúl chkë rchë yekikamsaj (Núm. 35:30, 31). David xuʼän ri xkʼutüx che rä (2 Sam. 21:2-6).

Chkipan ri qʼij riʼ, Saúl chqä Jonatán ye kamnäq wä chik. Ye kʼa Mefibóset, ri rukʼajol Jonatán, kʼa kʼäs na wä. Ryä ma nkowin ta wä nbʼiyïn rma kʼo jun xbʼanatäj rkʼë taq kʼa akʼal na chqä ma xtoʼ ta rumamaʼ rchë yekikamsaj ri gabaonitas. Rma David chqä Jonatán kan junan xuʼän kiwäch, ri rujatzul Jonatán kʼo utzil xkʼut chkiwäch, yajün Mefibóset (1 Sam. 18:1; 20:42). Le Biblia nuʼij reʼ chrij David: «Ri qʼatöy tzij xpoqonaj ruwäch Mefibóset —rukʼajol Jonatán, ri rukʼajol Saúl— rma ri jikibʼäl tzij xuʼän David rkʼë Jonatán […] chwäch Jehová» (2 Sam. 21:7).

David xuʼän ri xkikʼutuj ri gabaonitas che rä. Xyaʼ ri kaʼiʼ ralkʼwal Saúl chkë, jun ri rubʼiniʼan Mefibóset, chqä ye cinco rumam Saúl (2 Sam. 21:8, 9). Ya riʼ xuʼän David rchë xchʼajchʼobʼej le Ruwachʼulew rma ri kamïk xbʼan chwäch.

Ri xbʼanatäj kikʼë ri kaʼiʼ ralkʼwal Saúl chqä kikʼë ri woʼoʼ rumam kʼo jun nukʼüt qa chqawäch. Xa ta ryeʼ ma ta xetoʼon rkʼë ri xbʼan chkë ri gabaonitas, Jehová ma ta xyaʼ qʼij rchë xekamsäx. ¿Achkë rma nqaʼij riʼ? Rma chpan Rupixaʼ Dios nuʼij chë ri akʼalaʼ kʼo chë ma yekäm ta xa rma ri mak nkiʼän kiteʼ kitataʼ. Ri pixaʼ riʼ nuʼij chqä chë chkijujnal ri winäq yekäm rma ri kimak (Deut. 24:16). Achiʼel nqatzʼët, ri siete rujatzul Saúl ri xekamsäx achiʼel ta xetoʼon rkʼë Saúl taq xrajoʼ xchüp kiwäch ri gabaonitas. Rma riʼ, ütz nqaʼij chë ryeʼ xkitöj ri mak xkiʼän.

¿Achkë nqatamaj chrij reʼ? Chë taq jun winäq nuʼän jun itzelal, ma nkowin ta nuʼij chë ma ajmak ta rma xa xuʼ xuʼän ri xbʼix che rä; pa rukʼexel riʼ, ryä nkʼatzin nutöj ri mak xuʼän. Jun utziläj proverbio nuʼij: «Tatzʼetaʼ na achkë bʼey najin nakʼwaj, ke riʼ kan ütz abʼey xtakʼwaj. Ma kabʼä ta pa derecha nixta pa izquierda. Katanmäj chwäch ri itzelal» (Prov. 4:24-27; Efes. 5:15).