¿Achkë rma jun ruchʼalal Noemí xuʼij chë we nkʼleʼ rkʼë Rut xa xtchaʼ chiʼ rujuyuʼ? (Rut 4:1, 6).

Pa kiqʼij ri winäq ri yetzjöx chpan le Biblia, we jun achï ri kʼlan nkäm ye kʼa majun ta ralkʼwal yekanaj qa, ¿achkë xkekanaj qa rkʼë rujuyuʼ? ¿Chriʼ komä xtkʼis wä ri bʼiʼaj rukʼwan ru-familia? Ri Rupixaʼ Moisés nuʼij achkë nbʼanatäj.

We jun achï nkäm o nukʼayij rujuyuʼ rma xkʼis rurajil, jun chkë ruchʼalal nkowin wä nuköl rujuyuʼ, ke riʼ ri juyuʼ kʼa ntok na wä rchë ri familia (Lev. 25:23-28; Núm. 27:8-11).

¿Achkë wä nbʼan rchë ri bʼiʼaj rukʼwan ru-familia ri achï xkäm ma nchuptäj ta? Ri ruchʼalal ri kamnäq nkʼleʼ wä rkʼë ri malkaʼn rchë njeʼ jun ralkʼwal rkʼë. Ke riʼ, ri rubʼiʼ chqä rujuyuʼ ri achï xkäm ma xkechaʼ ta chiʼ. Re costumbre reʼ, ri nbʼix kʼlanen rchë levirato che rä o kʼlanen ri nuʼän jun achï rkʼë rixnan, xuʼän chqä chë ri malkaniʼ ma xkitäj ta poqän (Deut. 25:5-7; Mat. 22:23-28). Rkʼë Rut xbʼan re costumbre reʼ.

Tqaquʼ ri xbʼanatäj chpan rukʼaslemal Noemí. Ryä kʼlan wä rkʼë Elimélec. Ye kʼa taq rachjil chqä kaʼiʼ ral xekäm, majun ta wä chik jun achï ri xtchajin wä rchë (Rut 1:1-5). Taq Noemí xtzolin pa tinamït Judá, xuʼij che rä Rut, ri raliʼ, chë tuʼij che rä Boaz, jun ruchʼalal Elimélec, chë tkoloʼ rujuyuʼ chkiwäch (Rut 2:1, 19, 20; 3:1-4). Ye kʼa Boaz retaman wä chë Elimélec kʼo na jun ruchʼalal ri kʼo naʼäy chwäch ryä ri kʼo pa ruqʼaʼ nuköl qa ri juyuʼ riʼ (Rut 3:9, 12, 13). Le Biblia ma nuʼij ta rubʼiʼ ri achï riʼ.

Pa naʼäy, ri achï riʼ xrajoʼ xköl qa ri juyuʼ (Rut 4:1-4). Tapeʼ retaman wä chë xtkʼatzin xtyaʼ päq kimä ri juyuʼ riʼ, ryä retaman wä chqä chë Noemí ya kʼo wä chik rujunaʼ y rma riʼ ma xtkowin ta chik xtjeʼ jun ral ri xtkanaj qa rkʼë rujuyuʼ Elimélec. Rma riʼ, ri juyuʼ riʼ xkekanaj wä qa pa ruqʼaʼ. Chwäch ryä kan kʼo chʼakoj xtresaj qa chrij ri xtuʼän.

Ye kʼa taq ri achï riʼ xtamaj chë nkʼatzin nkʼleʼ rkʼë Rut, xuʼij chë ma xtköl ta qa chik ri juyuʼ. Ryä xuʼij: «Ma ütz ta nuʼän chi nwäch nköl, rma xa xkirutzʼlaʼ rïn» (Rut 4:5, 6). ¿Achkë rma ma xrajoʼ ta chik xuʼän riʼ?

We ri achï riʼ o jun ruchʼalal Elimélec nkʼleʼ rkʼë Rut y ryä njeʼ wä jun ral, ri akʼal riʼ xtkanaj wä qa rkʼë rujuyuʼ Elimélec. ¿Achkë rubʼanik xtzʼlaʼ ta ya riʼ ri achï riʼ? Le Biblia ma nuʼij ta, ye kʼa tqatzʼetaʼ achkë rkʼë jbʼaʼ xbʼanö chë ryä ke riʼ xuʼij.

• Naʼäy, ri achï riʼ rkʼë jbʼaʼ xquʼ chë xa xuʼ xtsäch rurajil, rma rujuyuʼ Elimélec pa ruqʼaʼ ral Rut xtkanaj wä qa y ma pa ruqʼaʼ ta ryä.

• Rukaʼn, xtkʼatzin wä xttzüq Noemí chqä Rut.

• Rox, we ri achï riʼ yejeʼ wä más ralkʼwal rkʼë Rut, ryä nkʼatzin wä nuyaʼ qa kijuyuʼ ri akʼalaʼ riʼ chqä.

• Rukaj, we ri achï riʼ majun ta wä ralkʼwal ye kʼo, che rä wä ralkʼwal ri xtjeʼ rkʼë Rut xtyaʼöx wä qa rujuyuʼ ryä chqä rujuyuʼ Elimélec. Ya riʼ xtuʼän wä chë rujuyuʼ xtkanaj pa ruqʼaʼ jun akʼal ri xtkʼwaj rubʼiʼ Elimélec, y ma rubʼiʼ ta ryä. Achiʼel nqatzʼët, ri achï riʼ ma xrajoʼ ta xtoʼ Noemí rma rkʼë jbʼaʼ xa xtchaʼ chiʼ rujuyuʼ. Rma riʼ, xuʼij che rä Boaz chë tbʼanaʼ riʼ, rma ya riʼ chik jun ri kʼo pa ruqʼaʼ nuköl rujuyuʼ Noemí. Boaz xrajoʼ xuʼän riʼ. ¿Achkë rma? Ryä xuʼij: «Rchë chë rubʼiʼ Elimélec ma nchup ta pa ruwiʼ rujuyuʼ» (Rut 4:10).

Achiʼel nqatzʼët, ri achï riʼ kan xa xuʼ ryä xquʼ qa riʼ, rma ri más wä ruqʼij chwäch ryä ya riʼ ma nchuptäj ta rubʼiʼ chqä ma nchaʼ ta chiʼ rujuyuʼ. Ye kʼa jontir ri xuʼän majun xkʼatzin wä, rma nixta rubʼiʼ nnatäx chpan le Biblia. Chqä rma ri xuʼän ma xrïl ta jun mamaʼ utzil ri xrïl Boaz: ri xjeʼ rubʼiʼ chpan ri cholaj bʼiʼaj ri nkikʼüt akuchï xel wä pä Jesucristo, ri Mesías. Achiʼel nqatzʼët, ri achï riʼ ma xrïl ta jun mamaʼ utzil rma xa xuʼ ryä xquʼ qa riʼ chqä rma ma xrajoʼ ta xtoʼ jun ri nkʼatzin wä rutoʼik (Mat. 1:5; Luc. 3:23, 32).