1. ¿Achkë nuyaʼ ri Ruchʼaʼäl Dios chqë?

JEHOVÁ ya riʼ ri nimaläj Qatjonel. Rkʼë rutoʼik nqkowin nqapabʼaʼ qiʼ chwäch xa bʼa achkë kʼayewal (Is. 30:20, 21). Ri Ruchʼaʼäl nuyaʼ jontir ri nkʼatzin chqë rchë nqkowin nqaksaj ri qanaʼoj y nqaʼän ri nqä chwäch ryä (2 Tim. 3:17). Taq nqasmajij ri nuʼij le Biblia, más aj naʼoj taq winäq xtq-ok chkiwäch ri yekismajij «ri naʼoj ri kʼo chwäch le Ruwachʼulew» (1 Cor. 3:19; Sal. 119:97-100).

2. ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

² Achiʼel xtqatzʼët qa, ri naʼoj ri kʼo chwäch le Ruwachʼulew nuʼän chqë chë xa xuʼ röj nqachʼöbʼ qa qiʼ y nqaʼän ri nqarayij. Rma riʼ, rkʼë jbʼaʼ kʼayewal nuʼän chqawäch nqapabʼaʼ qiʼ chkiwäch ri kichʼobʼonïk chqä ri kibʼanobʼal ri winäq. Rma kʼa riʼ le Biblia nuʼij: «Tichajij iwiʼ, rchë ke riʼ majun ta jun nkowin nukʼwan iwchë chkipan ri kichʼobʼonïk ri winäq chqä ri tzʼukün taq tzij ri xa rukʼwan riʼ rkʼë ri costumbres yekiʼän ri winäq» (Col. 2:8). Re tjonïk reʼ xtqʼalajsaj kaʼiʼ chkë ri tzʼukün taq tzij riʼ y xtqatzʼët achkë rubʼanik xukraj riʼ chwäch le Ruwachʼulew. Chqä xtqatzʼët chë ri naʼoj ye kʼo chwäch le Ruwachʼulew xa nakanäq taq naʼoj y majun bʼëy xkejunmatäj ta kikʼë ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia.

3, 4. ¿Achkë xbʼanatäj rkʼë kinaʼoj ri winäq pa taq junaʼ 1900 kʼa 1930 chrij ri nakʼwaj qa awiʼ rkʼë jun winäq?

³ Pa taq junaʼ 1900 kʼa 1930, xjalatäj kichʼobʼonïk ri winäq chrij ri nakʼwaj awiʼ rkʼë jun winäq ri ma akʼlaj ta. Taq majanä wä keʼapon ri junaʼ riʼ, ye kʼïy winäq nkiʼij wä chë xa xuʼ ri kʼlan taq winäq ütz yewär qa junan, y kan kʼixbʼäl ntzjöx rij riʼ. Ye kʼa ri naʼoj riʼ xjalatäj, ri winäq majun chik kʼixbʼäl ta chkiwäch.

 ⁴ Ri junaʼ 1922 kʼa 1929, «los locos años veinte» xbʼix chkë, rma ri winäq kan xjalatäj ri kinaʼoj. Jun ixöq ri yerutzʼibʼaj wuj, xuʼij: «Ri películas, ri obras de teatro, ri bʼix, ri novelas chqä ri yeyaʼö rutzjol achkë jun, chöj xekikʼüt ri bʼanobʼäl chrij ri nakʼwaj qa awiʼ rkʼë jun winäq». Chkipan qa ri junaʼ riʼ, ri xajoj yekiʼän ri winäq kan nukʼüt chë nkajoʼ nkikʼwaj qa kiʼ rkʼë jun winäq, tapeʼ ma kikʼlaj ta. Chqä ri kitzyaq kan majun chik rubʼeyal ta. Achiʼel wä nuʼij le Biblia, chpan ri rukʼisbʼäl taq qʼij, ri winäq xa xuʼ chrij ri kiraynïk yechʼobʼon wä (2 Tim. 3:4).

5. Pa taq junaʼ 60, ¿achkë xbʼanatäj pä rkʼë ri naʼoj chrij ri nakʼwaj qa awiʼ rkʼë jun winäq?

⁵ Pa taq junaʼ 60, ri winäq chaq ütz chik chkiwäch nkichüp ruwäch ri kikʼlanen, nkikʼwaj qa kiʼ tapeʼ ma yekʼlan ta o nkikʼwaj qa kiʼ ye kaʼiʼ ixoqiʼ o achiʼaʼ. Y kan chöj xekiqʼalajsaj pä ri rubʼanik nkikʼwaj qa kiʼ jun ixöq rkʼë jun achï, kan majun chik ewatäl ta chkiwäch. ¿Achkë kʼayewal ruyaʼon ri naʼoj riʼ? Jun ixöq ri yerutzʼibʼaj wuj, xuʼij chë «ri winäq xa najin nkimestaj ri pixaʼ kʼo chrij ri kʼlanen», y ruyaʼon re kʼayewal reʼ: yerujäch ri familias, jun teʼej o jun tataʼaj ruyonïl yerukʼiytisaj ri akʼalaʼ, nuyaʼ bʼis chqä nuʼän chë ye kʼo ri nukʼuluj chkë nkitzuʼ ri pornografía. Y kʼo ri yekïl itzel taq yabʼil rma nkikʼwaj qa kiʼ rkʼë jun winäq ri kʼo chik ruyabʼil, achiʼel ri sida. Ya reʼ chik jun rma chë ri naʼoj ri kʼo chwäch le Ruwachʼulew chöj nakanäq taq naʼoj (2 Ped. 2:19).

6. ¿Achkë rma Satanás ma nrajoʼ ta nyaʼöx ruqʼij ri kʼlanen?

⁶ Dios ruyaʼon qa re spanïk reʼ chkë ri winäq: ri kʼlanen chqä ri nkirayij yejeʼ rkʼë ri kikʼlaj. Ye kʼa Satanás ma nqä ta chwäch chë nyaʼöx ruqʼij riʼ. Ryä nrajoʼ chë ri winäq yekiʼän bʼanobʼäl ri xeqatzjoj qa chpan ri jun qa peraj (Efes. 2:2). Jun chik spanïk ri ruyaʼon Dios chkë ri winäq ya riʼ ri yejeʼ kalkʼwal, ye kʼa ri yebʼanö ri tzʼil taq bʼanobʼäl ma xa xuʼ ta nkitzelaj ri spanïk riʼ chqä rkʼë jbʼaʼ ma xtkïl ta ri kʼaslemal rchë xtbʼä qʼij xtbʼä säq (1 Cor. 6:9, 10).

7, 8. ¿Achkë rma ri naʼoj nuyaʼ le Biblia chrij ri nkikʼwaj qa kiʼ jun ixöq rkʼë jun achï ma njunmatäj ta rkʼë ri naʼoj nkiyaʼ ri winäq?

⁷ Ri xa chkij ri winäq nkikʼän apü kinaʼoj, xa yetzeʼen chrij ri pixaʼ ri kʼo chpan le Biblia y nkiʼij chë ma pa rubʼeyal ta ntzjon. Rkʼë jbʼaʼ nkikʼtuj qa chkiwäch achkë rma Dios xqr-än qa rkʼë ri raynïk chë jun achï rkʼë jun ixöq nkirayij kiʼ, y kʼa riʼ nuʼij chqë chë tqaqʼataʼ qiʼ rkʼë ri raynïk riʼ. ¿Achkë rma ke riʼ nkichʼöbʼ? Rma chkiwäch ri winäq riʼ kʼo chë nkiʼän jontir ri nkirayij.  Ye kʼa le Biblia nuʼij chë nqkowin nqaqʼät qiʼ rkʼë ri raynïk riʼ (Col. 3:5). Y ryä xyaʼ qa ri kʼlanen rchë chë ri ixjayilonel chqä ri achijilonel ma xajan ta nkirayij kiʼ chqä ma nkitzʼilbisaj ta ri kichʼakul taq yejeʼ junan (1 Cor. 7:8, 9). Ke riʼ, taq jun kʼlaj winäq yejeʼ junan, kan kiʼ kikʼuʼx rma ma najin ta yemakun.

⁸ Ri nuʼij Dios chrij ri nkirayij kiʼ jun ixöq rkʼë jun achï ma junan ta rkʼë ri nkiʼij ri winäq. Dios nuʼij chë taq jun kʼlaj winäq yekʼlan yejeʼ junan, nuyaʼ kiʼkʼuxlal chkë (Prov. 5:18, 19). Dios nuyaʼ chqä re naʼoj reʼ: «Chi ijujnal rïx kʼo chë nutamaj nuqʼät riʼ rkʼë ruraybʼal ri ruchʼakul rchë chʼajchʼöj nuʼän chqä njeʼ ruqʼij. Ma rkʼë ta jun raynïk ri ma nkowin ta nuqʼät riʼ rchë njeʼ rkʼë jun winäq achiʼel wä nkiʼän ri ma kitaman ta ruwäch Dios» (1 Tes. 4:4, 5).

9. a) ¿Achkë pixaʼ xyaʼöx pä chpan Ri Chajinel rchë 1926 ri xkʼüt chë ri naʼoj kʼo chpan le Biblia más ruqʼij chwäch ri naʼoj nkiyaʼ ri winäq? b) ¿Achkë naʼoj nqïl chpan ri 1 Juan 2:15 chqä 16? c) Achiʼel nuʼij Romanos 1:24 kʼa 27, ¿achkë bʼanobʼäl ri ma ütz ta yeqaʼän?

⁹ Pa taq junaʼ 1900 kʼa 1930, ri rusamajelaʼ Jehová ma xkiyaʼ ta qʼij chë ri winäq ri majun chik kʼixbʼäl ta chkiwäch xekiqʼöl (Efes. 4:19). Ryeʼ xa xkitäj kiqʼij rchë xkismajij ri pixaʼ ri kʼo chpan le Biblia. Ri qawuj Ri Chajinel rchë 15 de mayo, 1926, pa inglés, xuʼij: «Ri ixoqiʼ chqä ri achiʼaʼ rajwaxik chʼajchʼöj nkiʼän che rä ri kichʼobʼonïk chqä ri kibʼanobʼal, más taq jun achï ntzjon rkʼë jun ixöq o jun ixöq rkʼë jun achï». Tapeʼ chkipan ri junaʼ riʼ kan itzel kichʼobʼonïk ri winäq, ri rusamajelaʼ Dios xkismajij ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia (taskʼij ruwäch 1 Juan 2:15, 16 *). Janina nqatyoxij chë kʼo ri Ruchʼaʼäl Dios qkʼë chqä chë Jehová kan pa ruqʼijul yojrutoʼon pä rchë nqatzelaj ri naʼoj kʼo chwäch le Ruwachʼulew chrij ri nakʼwaj qa awiʼ rkʼë jun winäq * (taskʼij ruwäch Romanos 1:24-27).

10, 11. ¿Achkë rubʼin pä le Biblia chë xtbʼanatäj chpan rukʼisbʼäl taq qʼij?

¹⁰ Le Biblia rubʼin pä chë chpan ri rukʼisbʼäl taq qʼij ri winäq xa xuʼ ryeʼ xtkajoʼ qa kiʼ (2 Tim. 3:1, 2). Rma riʼ ma nsach ta qakʼuʼx taq nqatzʼët chë ri winäq ri ma nkiyaʼ ta ruqʼij Dios nkiʼij chkë ri nkʼaj chik chë xa xuʼ ryeʼ tkajoʼ qa kiʼ. Jun enciclopedia nuʼij chë pa taq junaʼ setenta xebʼan ye kʼïy libros ri kan nkiʼij achkë kʼo chë naʼän. Jojun chkë ri libros nkiʼij chkë ri winäq: «Tatamaj qa awäch rït, ütz tatzʼetaʼ qa awiʼ chqä kan tayaʼ qa ruqʼij ri abʼanik». Y jun chkë ri libros riʼ nuʼij: «Tawajoʼ qa awiʼ rït, rma rït ri winäq ri más jaʼäl ri kʼo y majun ta chik jun ri kan achiʼel rït». Chpan chqä ri libro riʼ nuʼij chë ri winäq majun achkë tbʼin che rä achkë nuʼän pa rukʼaslemal, xa tubʼanaʼ ri achkë nunaʼ y ri más nqä chwäch ryä.

¹¹ ¿Qakʼoxan chik komä re naʼoj reʼ? Satanás xyaʼ pa rujolon Eva ri achiʼel jbʼaʼ ri naʼoj xeqatzjoj qa. Xuʼij che rä chë xttok achiʼel Dios y xttamaj achkë ri ütz y ri itzel (Gén. 3:5). Komä, ye kʼïy winäq kan nqʼax ruwiʼ ri nkajoʼ qa kiʼ y nkiʼij chë majun achkë xtbʼin chkë achkë ri kʼo chë nkiʼän, nixta Dios. Re naʼoj reʼ kan rukran riʼ chwäch jontir Ruwachʼulew. Rma riʼ, ri winäq kan kijalon kichʼobʼonïk chrij ri kʼlanen.

12. ¿Achkë naʼoj nkiyaʼ ri winäq chrij ri kʼlanen?

¹² Le Biblia nuʼij che rä ri achijilonel chqä  ri ixjayilonel chë tkiyaʼ kiqʼij chkiwäch chqä tkismajij ri xkiʼij taq xekʼle. Chqä kʼo chë nkiyaʼ chwäch kan chë majun rma nkijäch kiʼ. Rma riʼ chpan Génesis 2:24 nuʼij: «Jun achï xtyaʼ qa ruteʼ chqä rutataʼ, y kʼo che rkʼë rixjayil njeʼ wä, y xkeʼok xa jun chʼakulaj». Ye kʼa ri naʼoj nkiyaʼ ri winäq nuʼij chë ri yekʼlan, ma nkʼatzin ta nkikʼulbʼej kiʼ rchë nkikanuj ri nkʼatzin chkë. Jun wuj ri ntzjon chrij ri nachüp ruwäch jun kʼlanen, nuʼij: «Chkipan jojun kʼlanen, ri winäq kijalon qa ri tzij ri nuʼij ‹kʼa yë ri kamïk xtjachö qchë› rkʼë ri tzij ‹kʼa taq ma xtqajoʼ ta chik qiʼ›». Re chʼobʼonïk reʼ rubʼanon chë ye kʼïy winäq kijachon kiʼ chqä ruyaʼon jun nimaläj bʼis pa kan. Nqʼalajin kʼa chë ri naʼoj nkiyaʼ ri winäq chrij ri kʼlanen, chöj nakanäq taq naʼoj.

13. ¿Achkë rma Jehová kan itzel yerutzʼët ri winäq ri nkinmirsaj kiʼ?

¹³ Le Biblia nuʼij chë ri nkinmirsaj kiʼ kan itzel yetzʼet rma Jehová (Prov. 16:5). ¿Achkë rma? Jun rma ya riʼ chë ri kan nimaläj kiqʼij nkinaʼ y nkiyaʼ ri naʼoj riʼ pa kijolon ri nkʼaj chik, xa runaʼoj Satanás nkikʼüt. Satanás kan majun rukʼïx taq xchʼöbʼ chë Jesús, ri xtoʼö Dios rchë xkiʼän jontir, kʼo chë nxukeʼ chwäch y nuyaʼ ruqʼij (Mat. 4:8, 9; Col. 1:15, 16). Ri naʼoj nkikʼüt ri winäq ri nkinmirsaj kiʼ nukʼüt achkë rma Dios kan majun ruqʼij nutzʼët ri naʼoj ri kʼo chwäch le Ruwachʼulew.

14. ¿Achkë rubʼanik nqrtoʼ Romanos 12:3 chë pa rubʼeyal nqajoʼ qa qiʼ?

¹⁴ Le Biblia nqrtoʼ chë pa rubʼeyal nqajoʼ qa qiʼ. Rma riʼ nuʼij chqë chë ütz ri nqajoʼ qa jbʼaʼ qiʼ röj. Jesús xuʼij: «Keʼawajoʼ ri nkʼaj chik winäq achiʼel ri nawajoʼ qa awiʼ rït». Reʼ nukʼüt chë ütz nqayaʼ jbʼaʼ ruqʼij ri yekʼatzin chqë (Mat. 19:19). Ye kʼa le Biblia ma nuyaʼ ta pa qajolon chë röj ri más nüm qaqʼij chkiwäch ri nkʼaj chik. Le Biblia xa nuʼij chqë chë majun achkë keqaʼän rkʼë nimirsanem, xa tqabʼanaʼ jontir rkʼë qasanriʼïl y tqakʼtuʼ chë ri nkʼaj chik ya riʼ más nüm kiqʼij chqawäch röj (Filip. 2:3; taskʼij ruwäch Romanos 12:3).

15. ¿Achkë rma naʼij rït chë ri pixaʼ nuyaʼ le Biblia chrij ri nimirsanem jun utziläj pixaʼ?

 ¹⁵ Ye kʼïy winäq ri achiʼel ta kan kʼo kinaʼoj chwäch le Ruwachʼulew, xa yetzeʼen chrij ri pixaʼ ye kʼo chpan le Biblia chrij ri nimirsanem. Y nkiʼij chë ri nayaʼ pa ajolon chë ri nkʼaj chik más nüm kiqʼij chawäch rït, xa nuʼän chawä chë majun aqʼij chkiwäch y nkiʼän chawä xa bʼa achkë nkajoʼ ryeʼ. Ye kʼa, tatzuʼ achkë kibʼanon ri kiyaʼon qʼij chë yë Satanás ukʼwayon kibʼey. ¿Kiʼ komä kikʼuʼx rma xa xuʼ ryeʼ nkajoʼ qa kiʼ? ¿Kiʼ kikʼuʼx ri ki-familias? ¿Ye kʼo komä utziläj taq kichiʼil? ¿Ütz komä kikʼwan kiʼ rkʼë Dios? ¿Achkë naʼij rït, achoq runaʼoj ri más nuyaʼ utzil pa qakʼaslemal: ri naʼoj nkiyaʼ ri winäq o ri naʼoj ri nuyaʼ Dios?

16, 17. ¿Achkë rma janina nqtyoxin?

¹⁶ Ri xa kinaʼoj ri winäq nkitzeqelbʼej xa ye junan rkʼë jun winäq ri bʼenäq pa bʼiʼajen, ye kʼa rchë napon pa jun tinamït, xa che rä jun winäq ri xa sachnäq nukʼutuj wä. Chkipan qa ri qʼij ri xjeʼ Jesús, chkij ri winäq ri nkinaʼ chë achiʼel ta kan kʼo kinaʼoj, ryä xuʼij reʼ: «Ryeʼ xa ye moyiʼ ukʼwäy taq bʼey. Rma riʼ, we jun moy nukʼwaj bʼey chwäch jun chik moy, che kaʼiʼ yetzaq pa jun jül» (Mat. 15:14). Kantzij na wä, ri naʼoj nkiyaʼ ri winäq chöj majun nkʼatzin wä chwäch Dios.

¹⁷ Ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia ronojel mul nqrtjoj, nuchojmij qabʼey chqä nuʼij chqë achkë ri ma ütz ta yeqaʼän (2 Tim. 3:16). Janina nqatyoxij chë Jehová yojruchajin chkiwäch ri naʼoj ri petenäq kikʼë ri winäq, y rchë rubʼanon riʼ ruksan ri rutinamit (Efes. 4:14). Ronojel ri toʼïk ruyaʼon pä chqë chrij ri Ruchʼaʼäl yojrutoʼon rchë ma kan ta kʼayewal nuʼän chqawäch nqasmajij ri rupixaʼ. Kan janina ütz chë Jehová ruyaʼon ri qanaʼoj rkʼë ri Ruchʼaʼäl, rma ri naʼoj ye kʼo chpan majun bʼëy nqrsäch ta.