1, 2. ¿Achkë kʼayewal najin nkiqʼaxaj ye kʼïy qachʼalal?

RI APÓSTOL Pablo xuʼij che rä Timoteo chë kan tbʼanaʼ jontir ri nkʼatzin chpan ri samaj ri yaʼon qa pa ruqʼaʼ. Ri xuʼij Pablo kan nkʼatzin chqë röj komä (2 Tim. 4:5). Rma riʼ kan jontir nqatäj qaqʼij rchë nqasmajij ri naʼoj xuʼij qa. Ye kʼa kʼo mul kʼayewal nuʼän chqawäch. Ye kʼïy qachʼalal nkʼatzin nkesaj ri xbʼïn-ïl nkinaʼ rchë nkitzjoj le Biblia (2 Tim. 4:2). Tqaquʼ kij ri qachʼalal ri ye kʼo chpan jun tinamït ri akuchï ma nyaʼöx ta qʼij chkë nkitzjoj le Biblia. Ryeʼ kan nxiʼin kij ronojel mul ri nkiʼän re samaj reʼ rma rkʼë jbʼaʼ yeʼukʼwäx pacheʼ.

² Röj, ri rusamajelaʼ Jehová, kʼo mul rkʼë jbʼaʼ nqbʼison rma kan kʼïy kʼayewal yeqïl. Ye kʼïy qachʼalal kan kʼïy horas nkʼatzin yesamäj xa xuʼ rchë nkiyaʼ ri nkʼatzin chkë ri ki-familia. Ryeʼ kʼo ta nkajoʼ yeʼel más chutzjoxik le Biblia, ye kʼa taq nbʼeqä ri qʼij sábado o domingo kan majun chik nkajoʼ ta rma kowan ye kosnäq. Ye kʼo chik nkʼaj ma kan ta kʼïy yekowin nkiʼän chpan rusamaj Jehová rma kʼo jun itzel yabʼil kilon o rma ya xa xbʼä kijunaʼ. Ye kʼo chik jojun rkʼë jbʼaʼ kan ma ütz ta yeʼel chkachoch. Jojun chik rkʼë jbʼaʼ nkinaʼ chë ma yejowäx ta rma Jehová. Jun qachʼalal ri rubʼiniʼan Mary * nuʼij: «Rïn kʼïy mul nnaʼ chë kan majun nqʼij ta chwäch Jehová. Reʼ kan nukʼïs wuchqʼaʼ. Taq nbʼanatäj riʼ, kan ntiʼon wan, rma re kʼayewal reʼ nresaj n-tiempo chqä nukʼïs wuchqʼaʼ ri ütz ta nksaj rchë ntzjoj le Biblia».

3. ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

³ Xa bʼa achkë na kʼa kʼayewal najin nqaqʼaxaj, Jehová xtyaʼ pä ri uchqʼaʼ ri nkʼatzin chqë rchë nqapabʼaʼ qiʼ chkiwäch ri kʼayewal. Ryä chqä xtyaʼ pä qachqʼaʼ rchë chë röj xtqkowin xtqaʼän jontir ri kʼo pa qaqʼaʼ rchë nqayaʼ ruqʼij. Chpan re tjonïk reʼ xtqatzʼët achkë rubʼanik nqrtoʼ pä Jehová. Ye kʼa naʼäy tqatzʼetaʼ achkë rubʼanik  xtoʼ pä Pablo chqä Timoteo rchë xekowin xkiʼän kisamaj tapeʼ kʼo kʼayewal xkiqʼaxaj.

4. ¿Achkë kʼayewal xeruqʼaxaj Pablo?

⁴ Pablo kan kʼïy kʼayewal xeruqʼaxaj. Rma riʼ kan xkʼatzin chë xyaʼöx pä ruchqʼaʼ rma Jehová, más taq xchʼay, xkʼaq abʼäj chrij o taq xyaʼöx pacheʼ (2 Cor. 11:23-25). Ryä ma xkʼïx ta xuʼij chë kʼo mul kan kowan xbʼison (Rom. 7:18, 19, 24). Chqä kan xtäj ruqʼij chrij Dios chë tresaj jun kʼayewal chrij, ri «achiʼel ta jun kʼix» xuʼän pa ruchʼakul (2 Cor. 12:7, 8).

5. ¿Achkë samaj xkowin xuʼän Pablo tapeʼ najin wä nuqʼaxaj kʼayewal?

⁵ Jehová xyaʼ ruchqʼaʼ Pablo rchë xkowin xuʼän rusamaj tapeʼ kʼo kʼayewal xqʼaxaj. Tqaquʼ rij jaruʼ samaj xkowin xuʼän. Taq ryä kʼo wä pacheʼ chlaʼ Roma, ryä ma xxiʼij ta riʼ xtzjoj ri utziläj taq rutzjol chkiwäch ri ukʼwäy taq bʼey judíos y rkʼë jbʼaʼ chkiwäch jojun winäq ri yesamäj wä rkʼë ri qʼatbʼäl tzij (Hech. 28:17; Filip. 4:21, 22). Ryä chqä xtzjoj ri Ruchʼaʼäl Dios chkë ri xechajin rchë chqä che rä xa bʼa achkë winäq ri xbʼechʼaʼen rchë (Hech. 28:30, 31; Filip. 1:13). Kan chpan qa ri tiempo riʼ, Dios xksaj Pablo rchë xerutzʼibʼaj jojun cartas ri janina xerutoʼ ri cristianos ojer chqä janina yojkitoʼ röj komä. Ri xuʼän Pablo xuʼän chë ri cristianos ri ye kʼo Roma xkowïr más kikʼuqbʼäl kʼuʼx chqä xerutoʼ rchë kan ma xkixiʼij ta kiʼ xkitzjoj ri Ruchʼaʼäl Dios (Filip. 1:14). Tapeʼ Pablo ma xkowin ta xuʼän jontir ri xrajoʼ ta xuʼän, ronojel mul xuʼän jontir ri kʼo pa ruqʼaʼ. Rma riʼ xuʼij chë ri kʼayewal ri najin wä nuqʼaxaj xuʼän chë más ye kʼïy winäq xekʼoxan ri utziläj taq rutzjol (Filip. 1:12).

6. Rkʼë ri nuʼij chpan 2 Corintios 12:9 chqä 10, ¿achkë xtoʼö Pablo rchë xkowin xuʼän rusamaj?

⁶ Pablo retaman wä chë ma rma ta ruchqʼaʼ ryä najin wä nuʼän jontir chpan rusamaj Jehová, xa kan rma ri uchqʼaʼ ri najin wä nyaʼöx pä che rä rma Dios. Rma riʼ xtzʼibʼaj chë ruchqʼaʼ Dios chöj nqʼalajin rkʼë jun winäq taq majun chik ruchqʼaʼ ta (taskʼij ruwäch 2 Corintios 12:9, 10). Jehová xksaj ri loqʼoläj ruchqʼaʼ rchë xyaʼ ruchqʼaʼ Pablo rchë xuʼän jontir ri nkʼatzin chpan ri samaj yaʼon qa che rä. Pablo xuʼän riʼ tapeʼ xqʼaxaj kʼïy kʼayewal achiʼel ri xyaʼöx pacheʼ o xyaʼöx kʼayewal pa ruwiʼ.

7. ¿Achkë xqʼaxaj Timoteo ri rkʼë jbʼaʼ xkiʼän chë kʼayewal xuʼän chwäch xuʼän ri samaj yaʼon qa pa ruqʼaʼ?

⁷ Timoteo chqä xkʼatzin ruchqʼaʼ Dios che rä  rchë xkowin xuʼän ri samaj yaʼon qa pa ruqʼaʼ. Tqatzʼetaʼ jojun rma ri nqaʼij riʼ. Ryä xbʼä rkʼë Pablo chkipan nkʼaj chik tinamït rchë xekibʼechʼaʼej ri congregaciones. Chqä ri apóstol kʼo mul xtäq äl Timoteo rchë xbʼerukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx jojun congregaciones (1 Cor. 4:17). Rkʼë jbʼaʼ Timoteo xnaʼ chë ma nkowin ta nuʼän ri samaj riʼ. Rma riʼ Pablo xuʼij che rä: «Ma tayaʼ ta qʼij chë kʼo jun nqasan aqʼij xa rma kʼa yït kʼajol na» (1 Tim. 4:12). Chkipan chqä ri qʼij riʼ, Timoteo xqʼaxaj jun kʼayewal ri achiʼel ta jun kʼix xuʼän pa ruchʼakul. ¿Achkë rma nqaʼij riʼ? Rma le Biblia nuʼij chë Timoteo chaq nyawäj wä (1 Tim. 5:23). Ye kʼa Timoteo retaman wä chë ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios xtyaʼ ri uchqʼaʼ ri nkʼatzin che rä rchë nutzjoj ri utziläj taq rutzjol chqä rchë yerutoʼ ri nkʼaj chik cristianos (2 Tim. 1:7).

8. ¿Achkë rubʼanik nuyaʼ pä qachqʼaʼ Jehová chkipan ri qʼij yoj kʼo komä?

⁸ Chkipan ri qʼij yoj kʼo komä, Jehová kʼa nuyaʼ na pä ri loqʼoläj ruchqʼaʼ pa qawiʼ rchë röj ma nqayaʼ ta qa ruyaʼik ruqʼij (2 Cor. 4:7). Tqatzʼetaʼ kajiʼ toʼïk ri ruyaʼon pä Jehová chqë rchë nuyaʼ qachqʼaʼ chqä ri xkojkitoʼ rchë ma xtqayaʼ ta qa. Ri toʼïk riʼ ya riʼ: ri nqchʼö rkʼë Dios, le Biblia, ri qachʼalal pa congregación chqä ri nqatzjoj le Biblia.

9. ¿Achkë rubʼanik nqrtoʼ ri nqchʼö rkʼë Dios?

⁹ Ri nqchʼö rkʼë Dios. Chpan Efesios 6:18, Pablo xuʼij: «Ronojel mul kixchʼö rkʼë Dios». We xtqaʼän riʼ, Dios xtyaʼ pä qachqʼaʼ. Jonnie, jun qachʼalal ri kʼo Bolivia, xnaʼ chë kan xtoʼöx pä rma Jehová taq xeruqʼaxaj kʼïy kʼayewal. Ri ruteʼ, rutataʼ chqä rixjayil junan xpë kiyabʼil. Kan kʼayewal xuʼän chwäch xeruchajij che oxiʼ. Ri ruteʼ xkäm, y rixjayil chqä rutataʼ kʼa runaj xekʼachöj pä. Jonnie nuʼij: «Taq kowan wä nchʼpü nkʼuʼx, ri xitoʼö ronojel mul ya riʼ xinbʼij che rä Jehová achkë wä qäs nnaʼ pa wan». Jehová xyaʼ ruchqʼaʼ ri qachʼalal riʼ rchë xqʼax chkiwäch ri kʼayewal. Chpan chqä ri tinamït riʼ, jun ukʼwäy bʼey ri rubʼiniʼan Ronald, xtamaj chë ruteʼ kʼo cáncer che rä y, jun ikʼ chrij riʼ, ruteʼ xkäm. ¿Achkë xtoʼö rchë chë xkowin xqʼax chkiwäch ri kʼayewal riʼ? Ryä nuʼij: «Taq yichʼö rkʼë Jehová, rïn nbʼij che rä jontir ri kʼo pa wan. Rïn ntaman chë majun ta chik jun ri nqʼax chwäch achkë qäs nnaʼ, yajün rïn kʼayewal nuʼän chi nwäch». Rkʼë jbʼaʼ, ri bʼis nuʼän chqë chë kan ma nkanüy ta chik achkë nqaʼij taq nqchʼö rkʼë Dios. Ye kʼa Jehová nuʼij chqë chë qchʼö rkʼë tapeʼ kʼayewal nuʼän chqawäch nqaʼij kikʼë tzij achkë qäs nqanaʼ (Rom. 8:26, 27).

10. Rkʼë ri nuʼij chpan Hebreos 4:12, ¿achkë rma kowan rejqalen nqaskʼij ruwäch le Biblia chqä nqchʼobʼon chrij?

¹⁰ Le Biblia. Achiʼel xuʼän Pablo, röj chqä ütz nqaskʼij ruwäch le Biblia rchë nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chqä rchë nuyaʼ qachqʼaʼ (Rom. 15:4). Taq nqaskʼij ruwäch jun peraj che rä le Biblia chqä nqchʼobʼon chrij, Jehová nuksaj ri loqʼoläj ruchqʼaʼ ri xtqrtoʼ pä rchë xtqʼax chqawäch achkë rubʼanik nqrtoʼ ri naʼoj riʼ chwäch ri kʼayewal najin nqaqʼaxaj (taskʼij ruwäch Hebreos 4:12). Ronald, ri xqatzjoj qa chpan ri jun párrafo, nuʼij: «Kan jaʼäl nnaʼ rma xkʼluj chwä nskʼij ruwäch le Biblia ronojel aqʼaʼ. Rïn kan njäm nwäch rchë nquʼ rij ri utziläj taq naʼoj ye kʼo rkʼë Jehová chqä ri rubʼanik nukʼüt chë yerajoʼ rusamajelaʼ. Reʼ kan nuʼän chë ntzolin pä wuchqʼaʼ».

11. ¿Achkë rubʼanik xtoʼ jun qachʼalal ri ruskʼixik ruwäch le Biblia?

¹¹ Ri nqchʼobʼon chkij ri naʼoj yeqatamaj chpan le Biblia nqrtoʼ rchë yeqatzʼët ri kʼayewal kan achiʼel yerutzʼët Jehová. Tqatzʼetaʼ achkë xbʼanatäj rkʼë jun qachʼalal ri xkäm rachjil. Jun ukʼwäy bʼey xuʼij che rä chë tskʼij  ruwäch ri wuj Job, rma ya riʼ kan kowan xttoʼ. Taq xuʼän riʼ, pa naʼäy kan ma xqä ta chwäch ri runaʼoj xkʼüt Job. Rma riʼ, nuquʼ wä reʼ: «Job, ¡rït kan xuʼ kʼayewal naquʼ kij!». Ya riʼ taq xqʼax chwäch chë ri naʼoj najin nukʼüt ryä kan junan jbʼaʼ rkʼë ri xkʼüt Job. Reʼ xtoʼ rchë ma kan ta xquʼ chik rij ri kʼayewal najin nuqʼaxaj. Pa rukʼexel riʼ, xa kan xyaʼ más ran chrij ri utzil rutzjun Jehová chqë chqawäch apü. Reʼ kan xyaʼ ruchqʼaʼ.

12. ¿Achkë rubʼanik yeruksaj Jehová ri qachʼalal rchë nqrtoʼ pä?

¹² Ri qachʼalal pa congregación. Jehová chqä yeruksaj ri qachʼalal rchë nuyaʼ pä qachqʼaʼ. Pablo xtzʼibʼaj chë kan nurayij wä yerutzʼët ri nkʼaj chik cristianos rchë nkikʼuqbʼalaʼ kikʼuʼx chkiwäch (Rom. 1:11, 12). Ya Mary, ri xqatzjoj chpan ri peraj 2, kan nqä chwäch njeʼ kikʼë ri qachʼalal. Ryä nuʼij: «Jehová yeruksan ri qachʼalal rchë yirutoʼon pä, tapeʼ kʼïy mul, ri qachʼalal riʼ ma kitaman ta wä achkë najin nqʼaxaj. Ryeʼ kʼo tzij kibʼin chwä ri kan rukʼuqbʼan nkʼuʼx o kitaqon pä jun n-tarjeta, y ya riʼ kan janina yirutoʼon. Chqä janina yirutoʼon ri yitzjon kikʼë qachʼalal ixoqiʼ ri kiqʼaxan chqä kʼayewal achiʼel xinqʼaxaj rïn. Kan kʼïy nnaʼoj nwesan qa chkij. Chqä ri ukʼwäy taq bʼey ronojel mul nkikʼüt chi nwäch chë rïn kan kʼo nqʼij pa congregación».

13. ¿Achkë rubʼanik nqakʼuqbʼalaʼ qakʼuʼx chqawäch chkipan ri qamoloj?

¹³ Chkipan ri qamoloj, röj kan nqkowin nqakʼuqbʼalaʼ qakʼuʼx chqawäch. Taq nqamöl qiʼ, röj ütz nqakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri qachʼalal taq nqaʼij chkë chë yeqajoʼ chqä chë nqatyoxij ri samaj najin nkiʼän. Jun tzʼetbʼäl. Taq majanä tchapatäj jun moloj, jun ukʼwäy bʼey ri rubʼiniʼan Peter xuʼij reʼ che rä jun qachʼalal ri ma Testigo ta rachjil: «Röj kan nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx yatqatzʼët aweʼ. Ronojel mul kan ütz kiweqik abʼanon pä chkë ri 6 awal, chqä kan yeʼatjon pä rchë nkiyaʼ ki-comentarios». Taq xbʼix riʼ che rä, ri qachʼalal ixöq kan janina xtyoxin chqä kan xpë yaʼ pa ruwäch. Ryä xuʼij: «Kan janina nkʼatzin nkʼoxaj re tzij reʼ ri qʼij komä».

14. ¿Achkë rubʼanik nqrtoʼ ri nq-el chutzjoxik le Biblia?

¹⁴ Ri nqatzjoj le Biblia. Ri nqaʼän riʼ kan nuʼän chë kiʼ qakʼuʼx nqaʼän chqä kan nuyaʼ qachqʼaʼ tapeʼ ri winäq nkiyaʼ kixkïn chqë o manä (Prov. 11:25). Y kan ya riʼ xnaʼ jun qachʼalal ri rubʼiniʼan Stacy. Taq xesäx qa jun ruchʼalal pa congregación, ryä xnaʼ jun nimaläj bʼis pa ran. Ryä kan ronojel mul nukʼutuj wä qa chwäch we kʼa kʼo na jun ri xkʼatzin ta xuʼän rchë xtoʼ ruchʼalal, y kan xa xuʼ wä ya riʼ kʼo pa rujolon. ¿Achkë xtoʼö rchë ya Stacy? Ri xtoʼö rchë ya riʼ ri xel chutzjoxik le Biblia. Reʼ xuʼän chë xyaʼ ran chkitoʼik ri winäq ri kan nkʼatzin wä kitoʼik. Ryä nuʼij: «Chkipan qa ri qʼij riʼ, Jehová xirutoʼ rchë xinwïl jun winäq ri kan chanin xkʼuqeʼ pä rukʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios. Riʼ kan xkʼuqbʼaʼ kowan nkʼuʼx. Ri más yirutoʼon chpan nkʼaslemal ya riʼ ri ntzjoj le Biblia».

15. ¿Achkë naʼoj nukʼüt qa chqawäch ri xuʼij ya Mary?

¹⁵ Rkʼë jbʼaʼ, rma ri najin nqaqʼaxaj pa qakʼaslemal, nqanaʼ röj chë ma kan ta kʼïy nqkowin nqaʼän chpan rusamaj Jehová. Ye kʼa ma tqamestaj ta chë we najin nqaʼän jontir ri kʼo pa qaqʼaʼ, Jehová kiʼ rukʼuʼx xtuʼän qkʼë. Taq ya Mary, ri qachʼalal ri xqatzjoj yän qa, xqʼax pa jun congregación ri jun chik chʼaʼäl yetzjon, xnaʼ ryä chë achiʼel ta majun najin nuʼän ta. Ryä nuʼij: «Kʼo jun tiempo kan xa xuʼ xikowin xinyaʼ koköj taq comentarios, xinskʼij ruwäch jun texto o xuʼ wä jun tratado yikowin nyaʼ qa chkë ri winäq». Ryä xnaʼ chë kan majun najin nuʼän ta chwäch ri winäq ri kan yetzjon ri chʼaʼäl riʼ. Ye kʼa ryä xjäl runaʼoj rma xqʼax chwäch chë Jehová nkowin wä nuksaj ryä tapeʼ ma kan ta nkowin ntzjon ri chʼaʼäl riʼ.  Ryä nuʼij: «Ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia kan ma kʼayewal ta yeqʼax, y yekowin nkijäl rukʼaslemal jun winäq».

16. ¿Achkë xttoʼö kichë ri qachʼalal ri ma ütz ta yeʼel chkachoch?

¹⁶ Jehová retaman chë jojun chqë röj kan nqarayij nq-el chutzjoxik le Biblia, ye kʼa ma ütz ta nq-el äl chqachoch. Tapeʼ ke riʼ, ryä nqrtoʼ rchë röj nqkowin nqatzjoj le Biblia chkë ri winäq ri yechajin qchë, o chkë ri doctores chqä ri enfermeras. We nqajnamaj ri samaj nqaʼän rubʼanon qa rkʼë ri nqaʼän komä, rkʼë jbʼaʼ xa xtbʼison qan. Ye kʼa we nqayaʼ qan chrij ri rubʼanik najin nqrtoʼ pä Jehová komä, xtjeʼ qachqʼaʼ rchë xtqqʼax chwäch xa bʼa achkë kʼayewal xtpë chqij, chqä xtqrtoʼ rchë kan kiʼ qakʼuʼx xtqaʼän.

17. Achiʼel nuʼij chpan Eclesiastés 11:6, ¿achkë rma nkʼatzin ma nqayaʼ ta qa rutzjoxik le Biblia tapeʼ achiʼel ta ma nqatzʼët ta ruwäch qasamaj?

¹⁷ Ma qataman ta achkë winäq ri xqatzjoj le Biblia che rä xttok rusamajel Jehová (taskʼij ruwäch Eclesiastés 11:6). Jun tzʼetbʼäl. Ya Barbara, jun qachʼalal ri más chik 80 rujunaʼ, nutzjoj le Biblia pa teléfono chqä chkipan cartas. Ryä xyaʼ äl jun wuj Ri Chajinel rchë 1 de marzo, 2014, rkʼë jun carta. Chpan ri wuj riʼ kʼo jun tzijonem ri rubʼiniʼan «¿Qué ha hecho Dios por usted?». Ryä ma retaman ta wä chë xtäq äl ri carta riʼ chkë jun kʼlaj winäq ri xeʼok testigos de Jehová rubʼanon qa. Ri kʼlaj winäq riʼ kan kʼïy mul xkiskʼij ruwäch ri revista. Ri achï xnaʼ chë achiʼel ta kan yë Jehová najin ntzjon pä rkʼë. Rma riʼ, xebʼä chik jmul chkipan ri qamoloj. Xqʼax ri tiempo, taq bʼenäq chik jun 27 junaʼ kiyaʼon qa rutinamit Dios, xeʼok chik jmul testigos de Jehová. Ya Barbara kan kiʼ rukʼuʼx xuʼän chqä kan xkʼuqeʼ rukʼuʼx taq xtzʼët ri utzil xkʼäm pä jun chkë ri cartas ri xtzʼibʼaj ryä.

18. ¿Achkë kʼo chë nqaʼän rchë Jehová nuyaʼ pä qachqʼaʼ?

¹⁸ Achiʼel qatzʼeton pä, Jehová kan kʼïy toʼïk ruyaʼon pä chqë rchë nqïl ri loqʼoläj ruchqʼaʼ. Rma riʼ, tqakʼamaʼ ri toʼïk riʼ, achiʼel ri nqchʼö rkʼë, le Biblia, ri qachʼalal pa congregación chqä ri nqatzjoj le Biblia. We xtqaʼän riʼ, xtqakʼüt chwäch chë qakʼuqbʼan qakʼuʼx chrij chë ryä nkowin chqä nrajoʼ nqrtoʼ pä. Rma riʼ, ronojel mul tqakanuj qatoʼik rkʼë ri utziläj Qatataʼ kʼo chkaj, rma ryä nrajoʼ «yerutoʼ ri winäq ri kan rkʼë ronojel kan nkiyaʼ ruqʼij» (2 Crón. 16:9).