Ri xbʼanatäj ri aqʼaʼ riʼ kan xjäl nkʼaslemal, rma kan chpan qa ri qʼij riʼ xinchäp rukanuxik Dios. Rïn nwajoʼ ntzjoj chiwä achkë xbʼanatäj ri aqʼaʼ riʼ. Ye kʼa naʼäy, nwajoʼ ntzjoj chiwä jojun ri xinqʼaxaj taq kʼa yïn akʼal na ri xkiʼän chë xinwajoʼ xintamaj más chrij Dios.

Rïn xinaläx pa junaʼ 1937 pa Guesnain, jun tinamït ri kʼo pa norte che rä Francia. Ri ntataʼ nsamäj wä chpan jun juyuʼ ri akuchï nesäx wä carbón. Ryä xkʼüt chi nwäch chë kowan rejqalen ri yatok jun samajel winäq chqä chë jontir kʼo chë kan pa rubʼeyal nbʼan kikʼë. Kʼïy chkë ri winäq ri yesamäj wä chkipan ri juyuʼ riʼ kan nxiʼin wä rij kikʼaslemal, rma ma nyaʼöx ta wä kisamajbʼal ri najowatäj. Rma riʼ, ntataʼ kan xkanuj rubʼanik rchë xerutoʼ. Riʼ xuʼän chë xok kichiʼil ri molaj taq winäq ri nkichʼojij chë kan pa rubʼeyal tbʼan kikʼë ri samajelaʼ. Chqä ri ntataʼ kan ma ütz ta wä xtzʼët ri nkiʼän ri sacerdotes ri ye kʼo wä chpan ri qatinamit, rma xa kaʼiʼ wä kipaläj. Tapeʼ kʼïy chkë ryeʼ kʼo wä kibʼeyomal, nkikʼutuj wä päq chqä rukïl wäy chkë ri samajel taq winäq ri majun ta kan ta achkë kʼo kikʼë. Ri ntataʼ kan itzel xtzʼët kinaʼoj ri achiʼaʼ riʼ. Rma riʼ, majun bʼëy xtzjoj ta chwä chrij religión nixta chrij Dios.

 Taq najin wä yikʼïy qʼanäj, kan más wä itzel nnaʼ wan taq ntzʼët chë kʼo jun ma pa rubʼeyal ta nbʼan rkʼë. Jun chik ri kan ma nqä ta wä chi nwäch ya riʼ taq ntzʼët chë ye kʼïy winäq ma yekajoʼ ta ri ma ye aj Francia ta. Kan jaʼäl wä nnaʼ yijeʼ kikʼë kalkʼwal ri winäq ri jun chik kitinamit chqä yinetzʼan wä fútbol kikʼë. Ri nteʼ rïn aj Polonia wä. Rma riʼ, rïn nwajoʼ wä chë kan ta nkajoʼ kiʼ ri winäq ri jalajöj kijatzul.

Pa 1957 xiskʼïx rchë yinok soldado. Ya riʼ taq xitaq chkipan ri juyuʼ ri ye kʼo Argelia chqä ri xbʼanatäj ri xintzjoj pa naʼäy. Taq xinbʼij yän: «¡Tat Dios, kinatoʼ pä!», xintzʼët chë xa jun ti bʼür rchë pa qʼayis xel pä, y ma jun soldado ta. ¡Kan xtzokotzoʼ wan! Ri xbʼanatäj wkʼë ri aqʼaʼ riʼ chqä ri xinqʼaxaj chpan ri chʼaʼoj xkiʼän chë xenbʼän qa re kʼutunïk reʼ chi nwäch: ¿achkë rma yoj kʼo chwäch le Ruwachʼulew?, ¿kan nchʼpü komä Dios chqij?, ¿xtbʼeqä na komä ri qʼij ri ma xtjeʼ ta chik chʼaʼoj?

Jun tiempo chrij riʼ, taq kʼa yïn na soldado chqä yïn kʼo chkachoch ri nteʼ ntataʼ, xintamaj ruwäch jun testigo de Jehová. Ryä xyaʼ jun Biblia chwä ri xinchäp ruskʼixik taq xitzolin Argelia. Jun texto ri kan xinquʼ rij ya riʼ Apocalipsis 21:3 chqä 4, ri nuʼij: «Ri rachoch Dios kʼo chkikojöl ri winäq. [...] Y ryä xtsuʼ ruyiʼal ri runaqʼ kiwäch, y ma xtjeʼ ta chik kamïk, bʼis, oqʼej nixta tyowen». Majun bʼëy nkʼoxan ta wä riʼ. Rma riʼ, xinkʼutuj qa chi nwäch we kantzij xtbʼanatäj riʼ. Chkipan qa ri qʼij riʼ, kan majun ta wä ntaman chrij Dios nixta chrij le Biblia.

Pa junaʼ 1959 ma xinok ta chik soldado. Chpan ri junaʼ riʼ xintamaj ruwäch jun Testigo ri rubʼiniʼan François, ri kan kʼïy naʼoj xkʼüt chi nwäch chrij le Biblia. Jun chkë riʼ ya riʼ chë Dios Jehová rubʼiʼ (Sal. 83:18). Ryä chqä xuʼij chwä chë Jehová xtuʼän chë jontir winäq kan pa rubʼeyal xtbʼan kikʼë, xtuʼän chë le Ruwachʼulew xttok jun Kotzʼijaläj Ulew chqä xtuʼän ri nutzüj chpan Apocalipsis 21:3 chqä 4.

Re naʼoj reʼ kan ma kʼayewal ta xeqʼax pa njolon chqä kan xeʼapon pa wan. Ye kʼa kan xkatäj nyowal chkij ri sacerdotes. Rma riʼ, xinwajoʼ chë jontir tkitamaj chë ryeʼ xa tzʼukün taq naʼoj najin yekikʼüt. Rïn kan nkʼwan wä runaʼoj ntataʼ, rma riʼ, kan xinwajoʼ xinbʼän chʼaʼoj xa rma riʼ.

Rkʼë rutoʼik François chqä nkʼaj chik Testigos, eqal xikowin xinjäl nnaʼoj. Re kʼakʼakʼ wachiʼil reʼ xkiʼij chwä chë röj, ri cristianos, majun rma itzel nqtzjon chkij ri winäq. Pa rukʼexel riʼ, xa kan nkʼatzin nqatzjoj ri utziläj taq rutzjol chkë chrij ri Ruqʼatbʼäl Tzij Dios. Ya riʼ ri samaj xuʼän Jesús chqä ya riʼ xuʼij qa chkë rutzeqelbʼëy chë tkibʼanaʼ (Mat. 24:14; Luc. 4:43). Rïn chqä kʼo chë xintamaj chë, xa bʼa achkë na kʼa nkinmaj ri winäq, kʼo chë ütz nnaʼoj nbʼän taq yitzjon kikʼë chqä ma nqasaj ta kiqʼij. Le Biblia nuʼij: «Ri rusamajel ri Ajaw ma nkʼatzin ta nuʼän chʼaʼoj kikʼë ri winäq, xa kan ütz runaʼoj kʼo chë nuʼän kikʼë jontir» (2 Tim. 2:24).

Rïn xikowin xinbʼän ri najowatäj rchë yinok testigo de Jehová. Rma riʼ, pa junaʼ 1959 xiqasäx pa yaʼ pa jun nimamoloj rchë circuito. Chriʼ xintamaj ruwäch ya Angèle, jun qachʼalal ri janina xqä chi nwäch. Rma riʼ chaq taqïl xibʼä chuchʼbʼexik pa ru-congregación, y pa junaʼ 1960 xqkʼleʼ. Ryä kan ütz runaʼoj chqä janina nsamäj, kan jun utziläj spanïk xyaʼ Jehová chwä (Prov. 19:14).

Chkipan ri junaʼ ri ye qʼaxnäq pä, kan kʼïy naʼoj ntaman pä chkij ri qachʼalal ri kowan kinaʼoj. Rïn nbʼij chë jun naʼoj ri kan kʼo rejqalen ri ntaman pä, ya riʼ chë, rchë kan ütz ntel apü chawäch jun samaj ri kan kʼayewal rubʼanik, nkʼatzin ma nanaʼ ta awiʼ chqä nasmajij ri naʼoj kʼo chpan Proverbios 15:22, ri nuʼij: «Taq ye kʼo ye kʼïy rchë nkikʼulbʼej kiʼ, kan ütz xttel apü jontir chkiwäch».

Pa junaʼ 1964, xqʼalajin chi nwäch chë ri naʼoj kʼo chpan re texto reʼ kan janina xirutoʼ. Chpan ri junaʼ riʼ, xitaq chkichʼbʼexik ri congregaciones. Rma riʼ, yenbʼechʼaʼej wä ri congregaciones rchë nkʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri qachʼalal chqä rchë yentoʼ rchë nuʼän más kuw ri kachbʼilanïk rkʼë Jehová. Ye kʼa, kʼa riʼ wä 27 njunaʼ, y majajün ta wä más nnaʼoj. Tapeʼ ke riʼ, xintäj nqʼij rchë kʼo xintamaj qa chkij ri akuchï xisach wä. Ye kʼa kan más na chik kʼïy naʼoj xintamaj qa chkij ri qachʼalal ri kan kʼo kinaʼoj chqä kan ütz kibʼanon pä che rä kisamaj.

Nnatäj chwä chë taq pa naʼäy taq mul xenbʼechʼaʼej ri congregaciones ri ye kʼo París, kʼo jun xbʼanatäj wkʼë. Taq xinkʼïs ruchʼbʼexik jun chkë ri congregaciones riʼ, jun qachʼalal achï ri kʼuqül chik rukʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios xuʼij chwä we ütz ntzjon jbʼaʼ wkʼë. Rïn xinbʼij che rä chë ütz riʼ.

Ryä xuʼij chwä: «Louis, taq jun doctor napon pa jun jay, ¿achkë yebʼerutzʼetaʼ?».

Rïn xinbʼij: «Ri yawaʼiʼ».

Ryä xuʼij: «Jaʼ, ke riʼ. Ye kʼa rïn ntzʼeton chë rït más yït kʼo kikʼë ri qachʼalal ri kuw rubʼanon kikʼuqbʼäl kʼuʼx, achiʼel ri ukʼwäy bʼey ri kʼo pa congregación. Ye kʼa pa congregación ye kʼo chqä ri majanäj ta keʼok qachʼalal, ri nkixiʼij kiʼ yejeʼ kikʼë ri nkʼaj chik o ri nbʼison kan. Rïn nbʼij chë ryeʼ kan jaʼäl xtkinaʼ we rït najäm awäch rchë yajeʼ kikʼë o rchë yabʼä chkachoch rchë yatewaʼ kikʼë».

¡Kan utziläj taq naʼoj xyaʼ re qachʼalal reʼ chwä! Kan xsloj wan taq xintzʼët chë kowan yerajoʼ qachʼalal. Tapeʼ kʼayewal xuʼän chi nwäch xinyaʼ qa chwij chë ma ütz ta wä ri najin nbʼän, rïn kan chanin xinsmajij ri naʼoj xyaʼ chwä. Kan ntyoxij che rä Jehová rma ye kʼo qachʼalal achiʼel ryä.

Chpan ri junaʼ 1969 chqä 1973, xiyaʼöx rchë xinkʼwaj bʼey chbʼanik kiway ri qachʼalal ri xeʼapon chkipan kaʼiʼ asambleas internacionales ri xebʼan Colombes (París). Chpan ri nimamoloj ri xbʼan pa junaʼ 1973, woʼoʼ qʼij kʼo chë xeqatzüq jun 60,000 winäq. Rïn kan ma ntaman ta wä achkë rubʼanik xtinbʼän che rä ri samaj riʼ. Ye kʼa ri xitoʼö chik jmul  ya riʼ xinsmajij ri naʼoj kʼo chpan Proverbios 15:22, ri nukʼüt chë nkʼatzin nqakʼutuj qanaʼoj. Rma riʼ, xenkanuj qachʼalal ri ye ajkʼïy tiʼäj, ye ajbʼanöy tkoʼn, ye ajbʼanöy rukïl wäy chqä ri kitaman nkiʼän loqʼoj. Rma ri qachʼalal riʼ kan kʼuqül wä chik kikʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios, ryeʼ kan janina xinkitoʼ. Rkʼë kitoʼik ri qachʼalal riʼ, xqkowin xqaʼän ri mamaʼ samaj riʼ.

Pa junaʼ 1973 xqskʼïx pa Betel ri kʼo Francia. Ri naʼäy nsamaj xyaʼöx chriʼ kan kʼayewal chqä xuʼän chi nwäch. Rïn kʼo wä chë xinkanuj rubʼanik rchë ri qachʼalal aj Camerún xapon ki-publicaciones. Chpan ri tinamït riʼ, ri kʼo África, ma xyaʼöx ta qʼij chkë ri qachʼalal xkiyaʼ ruqʼij Dios chkipan ri junaʼ 1970 kʼa 1993. Jmul chik, xinnaʼ chë ma xkikowin ta xtinbʼän ri samaj riʼ. Rïn nbʼij chë ri qachʼalal ri ukʼwayon bʼey chpan ri sucursal xtzʼët chë ya riʼ wä ri najin nnaʼ. Rma riʼ, xuʼij reʼ chwä rchë xkʼuqbʼaʼ nkʼuʼx: «Ri qachʼalal aj Camerún kan kowan nkʼatzin ri publicaciones chkë. ¡Röj nkʼatzin yeqatoʼ äl!». Y kan ya riʼ xqaʼän.

Kʼïy mul xibʼä chkipan tinamït ri ye kʼo chnaqaj Camerún rchë xinmöl wiʼ kikʼë ri ukʼwäy taq bʼey kichë ri congregaciones ri ye kʼo chpan ri tinamït riʼ. Ri qachʼalal riʼ kan kʼo wä kinaʼoj chqä kan ma xkixiʼij ta kiʼ xkiʼän ri samaj riʼ. Ryeʼ xinkitoʼ rchë xinwïl rubʼanik rchë xtaq äl ki-publicaciones ri qachʼalal ri ye kʼo chpan ri tinamït riʼ. Jehová kan xyaʼ utzil pa ruwiʼ ri samaj xqaʼän. Nqaʼij riʼ, rma chkipan 20 junaʼ, ri rusamajelaʼ Jehová ri ye kʼo chpan ri tinamït riʼ ronojel mul xkikʼül ri wuj Ri Chajinel chqä ri wuj ri ntel wä ronojel ikʼ ri xbʼiniʼaj Nuestro Servicio del Reino.

Kan xa xuʼ xqatamaj pä qawäch, rïn xintzʼët ri utziläj taq naʼoj ye kʼo rkʼë ya Angèle. Y taq yoj kʼlan chik, ryä kan más xeqʼalajin ri utziläj taq naʼoj riʼ chrij. Nnatäj chwä chë ri qʼij taq xqkʼleʼ, taq xok qa aqʼaʼ, ryä xuʼij chwä chë qchʼö rkʼë Jehová y tinbʼij che rä chë chöj kaʼiʼ kan nqarayij nqaʼän jontir ri kʼo pa qaqʼaʼ rchë nqayaʼ ruqʼij. Jehová kan rukʼutun pä chqawäch chë xqrkʼoxaj ri qʼij riʼ.

 Ya Angèle chqä yirutoʼon rchë nkʼuqbʼaʼ más nkʼuʼx chrij Jehová. Nnatäj chwä chë taq xqskʼïx pa Betel pa junaʼ 1973, rïn xuʼän jbʼaʼ kaʼiʼ wan rma kan nqä wä chi nwäch yenbʼechʼaʼej ri congregaciones. Ye kʼa, ya Angèle xnataj chwä chë qajachon wä chik qiʼ pa ruqʼaʼ Jehová, rma riʼ kʼo wä chë nqaʼän ri nuʼij rutinamit Dios (Heb. 13:17). Majun chik xikowin xinbʼij ta che rä. Rma riʼ, xqbʼä pa Betel. Kantzij na wä chë ri wixjayil kan kʼo runaʼoj, nuquʼ kij ri nkʼaj chik chqä kowan nrajoʼ Jehová. Ri utziläj taq naʼoj riʼ rubʼanon chë más junan rubʼanon qawäch chqä yojkitoʼon rchë kan yë ri ütz qachaʼon nqaʼän chkipan ri junaʼ ri yoj kʼo junan.

Ya Angèle ma rujalon ta runaʼoj chqä ronojel mul yirutoʼ, tapeʼ ya kʼo chik qajunaʼ. Nwajoʼ nbʼij apü jun rubʼanik ri rubʼanon riʼ. Kʼïy chkë ri tijobʼäl ri nuyaʼ rutinamit Dios yebʼan pa chʼaʼäl inglés. Rma riʼ, rchë nqbʼä chkipan ri tijobʼäl riʼ, ya Angèle y rïn xqatäj qaqʼij rchë xqatamaj más ri chʼaʼäl riʼ. Ya riʼ xuʼän chë xqqʼax chpan jun congregación ri yetzjon inglés tapeʼ kʼo wä chik jun 75 qajunaʼ. Rma yïn kʼo chpan ri Comité rchë Sucursal ri kʼo Francia, kʼayewal xuʼän chi nwäch xinjäm nwäch rchë ntamaj jun chik chʼaʼäl. Ye kʼa chöj kaʼiʼ xqatolaʼ qiʼ chqawäch. Komä más chik 80 qajunaʼ, tapeʼ ke riʼ, kʼa nqatjoj na qiʼ chkij qamoloj pa chʼaʼäl inglés chqä pa chʼaʼäl francés. Röj kan nqatäj qaqʼij rchë nqtoʼon rkʼë ri congregación chpan ri samaj chrij rutzjoxik le Biblia chqä chkipan ri qamoloj. Jehová kan ruyaʼon kʼïy utzil pa qawiʼ rma qatjon qaqʼij rchë nqatamaj ri chʼaʼäl inglés.

Pa junaʼ 2017 xqïl jun nimaläj utzil. Ya Angèle chqä rïn xqbʼä pa Tijobʼäl rchë yetjöx ri ye kʼo chkipan ri Comités kichë ri Sucursales. Re tjonïk reʼ xyaʼöx chpan ri Centro Educativo rchë ri Watchtower, ri kʼo pa tinamït Patterson (Nueva York).

Jehová kan rukʼutun chë yë ryä ri Nimaläj Qatijonel (Is. 30:20). Rma riʼ, jontir ri rusamajelaʼ, xa bʼa jaruʼ na kʼa kijunaʼ, nkïl ri tjonïk ri nuyaʼ pä ryä. Y kan majun ta chik jun tjonïk más ütz chwäch ya reʼ (Deut. 4:5-8). Rïn ntzʼeton chë kʼïy qʼopojiʼ kʼojolaʼ kan yë ri ütz nkichaʼ nkiʼän pa kikʼaslemal chqä majun bʼëy kiyaʼon ta qa Jehová. Ri yetoʼoyon ryeʼ ya riʼ nkismajij Rupixaʼ Jehová chqä ri naʼoj nyaʼöx chkë kimä ri qachʼalal ri kʼuqül chik kikʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios. Ryeʼ kan nbʼanatäj kikʼë ri nuʼij chpan Proverbios 9:9: «Tayaʼ runaʼoj jun winäq ajnaʼoj, y xtjeʼ más runaʼoj. Tatjoj jun winäq ri jïk rukʼaslemal, y xtkʼiyär retamabʼal».

Kʼo mul, kʼa nnatäj na chwä ri xbʼanatäj pa jun 60 junaʼ qa, ri aqʼaʼ taq yïn kʼo wä pa kiwiʼ ri juyuʼ ri ye kʼo Argelia. Ri aqʼaʼ riʼ kan ma xinquʼ ta chë chpan nkʼaslemal kan kowan na kiʼ nkʼuʼx xtinbʼän. ¡Kan kʼïy nnaʼoj nkʼamon qa chkij ri nkʼaj chik! Jehová rubʼanon chë ya Angèle chqä rïn kan kiʼ qakʼuʼx qabʼanon pa qakʼaslemal. Rma riʼ, kan qayaʼon chwäch qan chë ronojel mul xtqakʼän qanaʼoj chrij Jehová, ri utziläj Qatataʼ kʼo chkaj, chqä chkij ri qachʼalal ri kan kʼo kinaʼoj ri kan rkʼë ronojel kan nkajoʼ Jehová.