1, 2. a) ¿Achkë xtzʼibʼaj jun etamanel chpan jun wuj? b) ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

PA QAQʼIJ komä, kan pa millón winäq nkiʼij chë nkinmaj chrij Jesús, ye kʼa ma nkismajij ta ri naʼoj xerukʼüt qa (2 Tim. 4:3, 4). Chpan jun wuj, jun etamanel xtzʼibʼaj reʼ: «Xa ta komä kʼo ta jun achï chqakojöl ri ntzjon ta achiʼel rubʼanik xtzjon Jesús [...], ¿ütz ta komä xtqatzʼët ri achï riʼ, o xa itzel xtqanaʼ che rä achiʼel xkiʼän ri winäq rkʼë Jesús ojer? [...] Rkʼë kibʼanobʼal chqä kinaʼoj, ye kʼïy winäq nkikʼüt chë kan itzel xtkinaʼ che rä».

² Pa naʼäy siglo, kan ye kʼïy winäq xkikʼoxaj ri naʼoj xerukʼüt Jesús chqä xkitzʼët taq xeruʼän milagros, ye kʼa ma xkajoʼ ta xkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chrij. ¿Achkë rma? Chpan ri jun qa tjonïk xqatzʼët kajiʼ rma, chpan re tjonïk reʼ xtqatzʼët chik kajiʼ. Chqä xtqatzʼët achkë rma ye kʼo jojun winäq ma yekajoʼ ta rutzeqelbʼëy Jesús, y achkë xtqtoʼö rchë ma xtqkanaj ta qa.

3. ¿Achkë rma ye kʼo jojun winäq itzel xkinaʼ che rä Jesús?

³ Taq Jesús xjeʼ chwäch le Ruwachʼulew, xerachbʼilaj jalajöj kiwäch winäq. Xwaʼ kikʼë ri bʼeyomaʼ chqä ri kʼo uchqʼaʼ pa kiqʼaʼ, ye kʼa kan xjäm chqä ruwäch rchë xjeʼ kikʼë ri ye kʼo pa mebʼaʼïl chqä ri majun ta achkë ntoʼö kichë. Ryä chqä xkʼüt chë xjyowaj kiwäch ri winäq ri xbʼix chkij chë kikʼwan jun itzel kʼaslemal. Jojun chkë ri winäq ri xkinaʼ kiʼ, itzel xkitzʼët Jesús rma ri xuʼän. Rma riʼ, xkikʼutuj reʼ chkë rutzeqelbʼëy: «¿Achkë rma yixwaʼ chqä yixkʼuyaʼ kikʼë ri yemolö alkawal chqä kikʼë ri ajmakiʼ?». Ye kʼa Jesús xuʼij reʼ chkë: «Ri winäq ri majun ta kiyabʼil ma nkʼatzin  ta yebʼä rkʼë doctor, ye kʼa ri yawaʼiʼ nkʼatzin nkiʼän riʼ. Ma yïn petenäq ta rchë yentoʼ ri winäq ri jïk kikʼaslemal, xa kan rchë yentoʼ ri ajmakiʼ rchë nkitzolij kiʼ» (Luc. 5:29-32).

4. Rkʼë ri xuʼij qa ri profeta Isaías, ¿achkë kʼo ta chë kitaman chik ri judíos?

⁴ ¿Achkë nukʼüt le Biblia? Taq kʼa kʼïy na junaʼ nrajoʼ rchë npë ri Mesías, Isaías xuʼij chë ri winäq ma xtkajoʼ ta. Ryä xtzʼibʼaj qa reʼ: «Xok jun achï ri kan itzel xtzʼet kimä ri winäq chqä majun xrajoʼ xrachbʼilan rchë [...]. Ri winäq kan jukʼan chik yetzuʼun wä äl rchë ma nkitzʼët ta rachbʼäl. Ryä kan itzel xtzʼet kimä ri winäq, y kan majun ta ruqʼij xqaʼän che rä» (Is. 53:3). Re profecía reʼ nuʼij chë ri Mesías kan ma ütz ta xttzʼet kimä ri winäq. Rma riʼ, ri judíos pa naʼäy siglo kʼo ta chë kitaman chik chë Jesús kan ma xtajowäx ta kimä ri winäq.

5. ¿Achkë nkiquʼ ye kʼïy winäq chkij rutzeqelbʼëy Jesús?

⁵ ¿Ke riʼ chqä nbʼanatäj komä? Jaʼ. Ye kʼïy ukʼwäy bʼey pa taq religiones kan jaʼäl nkinaʼ taq jun bʼeyon, o jun winäq ri kʼo runaʼoj o kʼo ruqʼij chkiwäch ri nkʼaj chik ntok kichiʼil. Ryeʼ kan ütz rukʼulik nkiʼän apü tapeʼ ri winäq riʼ rukʼwan jun kʼaslemal ri ma nqä ta chwäch Dios. Ye kʼa ri rutzeqelbʼëy Cristo, ri kan nkitäj kiqʼij rchë rkʼë ronojel kan nkiyaʼ ruqʼij Dios chqä nkikʼwaj jun jïk kʼaslemal chwäch, kan itzel yetzʼet kimä ri ukʼwäy taq bʼey riʼ. ¿Achkë rma? Rma chkiwäch ri nkʼaj chik, re winäq reʼ chöj majun kiqʼij ta. Nbʼanatäj kan achiʼel xuʼij Pablo, chë Dios xeruchaʼ ri winäq ri ma yejowäx ta (1 Cor. 1:26-29). Ye kʼa chwäch Jehová, jontir ri rusamajelaʼ kan kʼo kiqʼij.

6. ¿Achkë xuʼij qa Jesús chpan Mateo 11:25 chqä 26, y achkë rubʼanik nqakʼän qanaʼoj chrij?

⁶ ¿Achkë xkatoʼö rchë ma xkakanaj ta qa? (Taskʼij ruwäch Mateo 11:25, 26). Ma tayaʼ ta qʼij chë ri nkiʼij ri winäq chkij ri rusamajelaʼ Jehová nuʼän chë rït yakanaj qa. Tqʼax chawäch chë xa xuʼ winäq ri ma nkinaʼ ta kiʼ yeʼuksäx rma Jehová rchë nkiʼän ruraybʼal (Sal. 138:6). Chqä taquʼ jaruʼ samaj rubʼanon rma yeruksan re winäq reʼ, tapeʼ chkiwäch ri nkʼaj chik chöj majun ta kinaʼoj.

7. ¿Achkë rma Jesús xuʼij chkë ri fariseos chë xa kaʼiʼ kipaläj, y achkë xkiʼän ryeʼ taq xbʼix riʼ chkë?

⁷ Jesús kan ma xxiʼij ta riʼ xuʼij chkipaläj ri ukʼwäy taq bʼey judíos ri ma ütz ta najin nkiʼän. Jun tzʼetbʼäl. Ryä xuʼij chkë ri fariseos chë xa kaʼiʼ kipaläj, rma chkiwäch ryeʼ más wä ruqʼij nkichʼäj kiqʼaʼ chwäch yekichajij ri kiteʼ kitataʼ (Mat. 15:1-11). Ri rutzeqelbʼëy Jesús achiʼel ta ma kiyoʼen ta wä chë ryä nuʼän riʼ. Rma riʼ xkiʼij che rä: «¿Ataman rït chë ri fariseos kan xpë kiyowal taq xkikʼoxaj ri xaʼij?». Ye kʼa Jesús xuʼij chkë: «Xa bʼa achkë tkoʼn ri ma tkon ta rma Ntataʼ ri kʼo chkaj, xtkʼuq äl. Rma riʼ, kejeʼ chlaʼ. Le ukʼwäy taq bʼey laʼ xa ye moyiʼ. Y, si jun moy nukʼwaj rubʼey jun chik moy, che kaʼiʼ xa xketzaq chpan jun jül» (Mat. 15:12-14; nota). Tapeʼ ri ukʼwäy taq bʼey judíos kan xkatäj kiyowal chrij Jesús, riʼ ma xuʼän ta chë Jesús ma ta xuʼij chik chkë ri ma ütz ta najin nkiʼän.

8. ¿Achkë rubʼanik xkʼüt Jesús chë Dios ma nqä ta chwäch jontir ri nkinmaj ri religiones?

⁸ Jesús chqä xeruʼij achkë naʼoj xa tzʼukun taq tzij. Ryä ma xuʼij ta chë Dios nqä chwäch jontir ri nkinmaj ri religiones. Pa rukʼexel riʼ, ryä xuʼij chë ye kʼïy xkebʼä chpan ri bʼey ri nüm ruwäch ri xa pa kamïk nbʼä wä, ye kʼa xa qʼalaj xkebʼä chpan ri koʼöl ruwäch bʼey ri yaturkʼwaj chpan ri kʼaslemal (Mat. 7:13, 14). Ryä chqä xuʼij chë ye kʼo jojun xtkiʼij chë nkiyaʼ ruqʼij Dios, ye kʼa xa ma ke riʼ ta. Rma riʼ, xuʼij qa reʼ: «Tichajij iwiʼ chkiwäch ri ma kantzij ta chë ye profetas, ri kan achiʼel ta karneʼl kinaʼoj nkiʼän ye kʼa xa kan itzel kinaʼoj achiʼel jun lobo. Rïx xtitamaj kiwäch rma ri kinaʼoj xtkikʼüt» (Mat. 7:15-20).

9. Taʼij jojun naʼoj ri xuʼij Jesús chë xa tzʼukun taq tzij.

 ⁹ ¿Achkë nukʼüt le Biblia? Jun profecía ri kʼo chpan Ruchʼaʼäl Dios nuʼij chë ri Mesías kan xtbʼä ran chrij ruyaʼik ruqʼij Jehová (Sal. 69:9; Juan 2:14-17). Ri xnaʼ Jesús chrij Jehová xuʼän chë kan ma xxiʼij ta riʼ xuʼij achkë naʼoj chqä costumbres ri xa ye tzʼukun kimä winäq. Jun tzʼetbʼäl. Ri fariseos nkinmaj wä chë taq jun winäq nkäm nkʼaseʼ na qa ran, ye kʼa Jesús xkʼüt chë ri kamnaqiʼ xa najin yewär, ntel chë tzij, majun chik nkinaʼ ta (Juan 11:11). Ri saduceos ma nkinmaj ta wä chë ri kamnaqiʼ xkekʼastäj na pä, ye kʼa Jesús xkʼasoj Lázaro chkikojöl ri kamnaqiʼ (Juan 11:43, 44; Hech. 23:8). Ri fariseos nkinmaj wä chë Dios ya rubʼin qa chik achkë xtbʼanatäj qkʼë, ye kʼa Jesús xkʼüt chë ri winäq kʼo pa kiqʼaʼ nkichaʼ we nkiyaʼ ruqʼij Dios o manä (Mat. 11:28).

10. ¿Achkë rma ye kʼïy winäq kan ma nqä ta chkiwäch ri naʼoj yeqakʼüt?

¹⁰ ¿Ke riʼ chqä nbʼanatäj komä? Jaʼ. Ye kʼïy winäq ma ütz ta yojkitzʼët rma ri naʼoj ri nqakʼüt chkiwäch rkʼë le Biblia nkikʼüt chë ri naʼoj yekikʼüt ri religiones xa tzʼukun taq tzij. Ri ukʼwäy taq bʼey pa taq religiones nkikʼüt chkiwäch ri winäq chë Dios yeruyaʼ pa qʼaqʼ ri itzel taq winäq. Reʼ nuʼän chë ri winäq nkixiʼij kiʼ chqä nkiʼän ri nkiʼij ryeʼ chkë. Röj, ri nqyaʼö ruqʼij Jehová, jun Dios ri kan janina nqrajoʼ, ma nqaxiʼij ta qiʼ nqaʼij chë ri naʼoj riʼ xa jun tzʼukun naʼoj. Chqä ri religiones nkikʼüt chë taq jun winäq nkäm, ri ran ma nkäm ta. Xa ta ri naʼoj riʼ kantzij, ma ta nkʼatzin chë Dios yerukʼasoj pä ri kamnaqiʼ. Rma riʼ, röj nqakʼüt chë ri naʼoj riʼ ma chpan ta le Biblia alenäq wä pä. Chqä ye kʼïy religiones nkinmaj chë Dios ya rubʼin chik achkë xtbʼanatäj qkʼë. Ye kʼa röj nqakʼüt chë jontir winäq yaʼon qa pa kiqʼaʼ rchë nkichaʼ we nkiyaʼ ruqʼij Dios o manä. ¿Achkë kinaʼoj nkikʼüt ri ukʼwäy taq bʼey pa taq religiones rma röj nqakʼüt ya riʼ? Kʼïy mul kan nkatäj kiyowal chqij.

11. Rkʼë ri xuʼij qa Jesús chpan Juan 8:45 kʼa 47, ¿achkë nrajoʼ Jehová chë nkiʼän ri rusamajelaʼ?

¹¹ ¿Achkë xkatoʼö rchë ma xkakanaj ta qa? We rït nawajoʼ Jehová, kʼo chë nanmaj chqä yeʼasmajij ri naʼoj yeruyaʼon pä (taskʼij ruwäch Juan 8:45-47). Rït ma taʼän ta achiʼel xuʼän  Satanás, ri xa xyaʼ qa rij chwäch Jehová chqä xqʼäj rutzij (Juan 8:44). Dios nrajoʼ chë ri rusamajelaʼ nkikʼän kinaʼoj chrij Jesús. Rma riʼ, nuʼij reʼ chkë: «Titzelaj ri itzelal chqä tiwajoʼ ri ütz» (Rom. 12:9; Heb. 1:9).

12. ¿Achkë rma ye kʼïy judíos ma xkajoʼ ta Jesús xa rma ri rubʼanik xkamsäx?

¹² ¿Achkë chik jun rma ri judíos kan ma xkajoʼ ta Jesús? Pablo xuʼij: «Röj nqatzjoj chë Cristo xkamsäx chwäch jun cheʼ. Reʼ kan yeruqʼät ri judíos rchë ma yeʼok ta rutzeqelbʼëy» (1 Cor. 1:23; nota). ¿Achkë rma xbʼanatäj riʼ kikʼë ri judíos? Rma chkiwäch ryeʼ, xa ta Jesús ya riʼ ri Mesías, ma ta xkamsäx chwäch jun cheʼ, rma xa xuʼ ri alqʼomaʼ chqä ri yebʼanö mamaʼ taq mak nbʼan riʼ kikʼë (Deut. 21:22, 23).

13. ¿Achkë ma xkajoʼ ta xkinmaj ri winäq ri ma xkajoʼ ta Jesús?

¹³ Ri judíos ri ma xkajoʼ ta Jesús ma xkajoʼ ta xkinmaj chë ryä majun ta mak xuʼän, chë xa xtzʼuk tzij chrij chqä chë kan ma pa rubʼeyal ta xbʼan rkʼë. Achiʼel taq xqʼat tzij pa ruwiʼ, ri ukʼwäy taq bʼey judíos kan chanin xkimöl kiʼ y ma xkismajij ta ri pixaʼ ri ruyaʼon wä ri qʼatbʼäl tzij pa kiqʼaʼ (Luc. 22:54; Juan 18:24). Pa rukʼexel kan pa rubʼeyal xkiqʼät tzij pa ruwiʼ, ri xeqʼatö tzij pa ruwiʼ Jesús, kan yë ryeʼ xebʼanö chë ri winäq xkitzʼük tzij chrij rchë nkikamsaj. Rma ya riʼ ma ütz ta xuʼän chkiwäch, ri sumo sacerdote xkanuj rubʼanik rchë Jesús kʼo jun xuʼij ri xuʼän chë ri nkʼaj chik xkiʼij chë tkamsäx. Ya riʼ kan rubʼin wä ri qʼatbʼäl tzij chë ma ütz ta nbʼan (Mat. 26:59; Mar. 14:55-64). Y taq Jesús ya xkʼasöx chkikojöl ri kamnaqiʼ, ri itzel ukʼwäy taq bʼey riʼ kan kʼïy päq xkiyaʼ chkë ri soldados ri najin wä yechajin rchë akuchï xmuq wä Jesús. Ryeʼ xkiʼän riʼ rchë chë ri soldados nkitzʼük tzij chrij ri achkë rma majun ta chik ruchʼakul Jesús chpan ri jül (Mat. 28:11-15).

14. ¿Achkë wä bʼin qa chik chrij ri rubʼanik xtkamsäx ri Mesías?

¹⁴ ¿Achkë nukʼüt le Biblia? Tapeʼ ye kʼïy judíos pa ruqʼij qa Jesús ma kiyoʼen ta wä chë ri Mesías nkäm, tqatzʼetaʼ achkë wä bʼin qa chik  chpan ri Ruchʼaʼäl Dios. Chriʼ nuʼij: «Xbʼiyïn rukikʼel kʼa taq xkäm y kan achiʼel ta jun aleqʼon xtzʼetetäj; ryä kan xkʼwaj äl kimak ye kʼïy winäq, y kan xtzjon pa kiwiʼ ri ajmakiʼ» (Is. 53:12). Achiʼel nqatzʼët, ri judíos majun ta wä rma ri ma ta xkinmaj chë Jesús ya riʼ ri Mesías, tapeʼ kan itzel rubʼanik xkamsäx.

15. ¿Achkë bʼin chkij ri testigos de Jehová ri rubʼanon chë ye kʼo jojun ye kanajnäq qa?

¹⁵ ¿Ke riʼ chqä nbʼanatäj komä? Jaʼ. Kan achiʼel xbʼan rkʼë Jesús, ke riʼ chqä nbʼan kikʼë ri testigos de Jehová. Ryeʼ ntzʼuk tzij chkij chqä kan ma pa rubʼeyal ta nbʼan kikʼë. Keqatzʼetaʼ jojun tzʼetbʼäl. Pa Estados Unidos, pa taq junaʼ 30 chqä 40, ri qachʼalal kʼo chë chaq taqïl xebʼä chkiwäch ri qʼatbʼäl taq tzij rchë xyaʼöx qʼij chkë rchë nkiyaʼ ruqʼij Dios. Jojun ri xeqʼatö tzij pa kiwiʼ ri qachʼalal riʼ, kan xkikʼüt chë ma yekajoʼ ta ri rusamajelaʼ Jehová. Pa Quebec (Canadá), ri iglesia católica chqä ri qʼatbʼäl tzij junan xuʼän kiwäch rchë xkiyaʼ kʼayewal pa kiwiʼ ri qachʼalal. Ye kʼïy publicadores xeyaʼöx pacheʼ xa xuʼ rma xkitzjoj Ruqʼatbʼäl Tzij Dios chkë ri nkʼaj chik. Chlaʼ Alemania, kan ye kʼïy qʼopojiʼ kʼojolaʼ xekamsäx rma ri qʼatbʼäl tzij nazi xa xuʼ rma xkiyaʼ ruqʼij Dios. Y chkipan ri junaʼ ye qʼaxnäq pä, kan ye kʼïy qachʼalal aj Rusia yeyaʼon pacheʼ xa xuʼ rma nkitzjoj le Biblia chkë ri nkʼaj chik. Re qʼatbʼäl tzij reʼ nuʼij chë re samaj reʼ xa nuqʼäj ri pixaʼ yeruyaʼon pa tinamït. Yajün ri Traducción del Nuevo Mundo de las Santas Escrituras ri kʼo pa chʼaʼäl ruso, ma xyaʼ ta chik qʼij chë xesäx rma kʼo ri bʼiʼaj Jehová chpan.

16. Achiʼel nuʼij chpan 1 Juan 4:1, ¿achkë rma kʼo chë ma nqayaʼ ta qʼij chë ri tzʼukun taq tzij yebʼix chkij ri rusamajelaʼ Jehová yojkiqʼöl?

¹⁶ ¿Achkë xkatoʼö rchë ma xkakanaj ta qa? Tatzʼetaʼ na naʼäy we kantzij ri nbʼix chawä. Chpan ri Sermón del Monte, Jesús xuʼij chë jojun winäq xtkitzʼük tzij chkij ri rutzeqelbʼëy chqä kan itzel xketzjon chkij (Mat. 5:11). Jontir ri tzʼukun taq tzij riʼ rkʼë Satanás ye petenäq wä. Ryä nukanuj rubʼanik rchë chë ri winäq ri itzel nkinaʼ chqë nkitzʼük tzij chqij röj, ri rusamajelaʼ Jehová (Apoc. 12:9, 10). Rma riʼ, ma keʼanmaj ta ri tzʼukun taq tzij riʼ chqä ma tayaʼ ta qʼij chë nkiʼän chawä chë naxiʼij awiʼ o chë nkʼis qa ri akʼuqbʼäl kʼuʼx chrij Dios (taskʼij ruwäch 1 Juan 4:1).

17. ¿Achkë rkʼë jbʼaʼ xbʼanö chë jojun winäq ma xkajoʼ ta xeʼok rutzeqelbʼëy Jesús?

¹⁷ Ri rukʼisbʼäl aqʼaʼ xjeʼ kikʼë rutzeqelbʼëy, Jesús xkʼayïx rma jun chkë ri 12 ru-apóstoles. Jun chik ru-apóstol, oxiʼ mul xuʼij chë ma retaman ta ruwäch, y kan jontir chkë ryeʼ xkimalij qa (Mat. 26:14-16, 47, 56, 75). Ye kʼa reʼ ma xuʼän ta chë Jesús xsach rukʼuʼx, rma ya rubʼin wä chik chë kan ya riʼ wä xtbʼanatäj (Juan 6:64; 13:21, 26, 38; 16:32). Rkʼë jbʼaʼ jojun winäq ma xkajoʼ ta xeʼok rutzeqelbʼëy Jesús taq xkitzʼët chë xbʼanatäj ronojel riʼ. Rkʼë jbʼaʼ xkiquʼ: «Si ke laʼ kinaʼoj ri ru-apóstoles Jesús, rïn ma nwajoʼ ta yinok kichiʼil».

18. ¿Achkë profecías xetzʼaqät taq jbʼaʼ nrajoʼ rchë nkamsäx Jesús?

¹⁸ ¿Achkë nukʼüt le Biblia? Taq kʼa kʼïy na junaʼ nrajoʼ rchë npë Jesús chwäch le Ruwachʼulew, Jehová ya rubʼin wä qa chik chpan Ruchʼaʼäl chë ri Mesías xtkʼayïx chë 30 raqän plata (Zac. 11:12, 13). Chqä bʼin wä qa chik chë yë jun rachiʼil xtkʼayin rchë (Sal. 41:9). Zacarías chqä xtzʼibʼaj reʼ: «Tasokoʼ ri yuqʼunel, y ketalüx äl ri karneʼl» (Zac. 13:7). Ri winäq ri kan rkʼë ronojel kan xkajoʼ xkiyaʼ ruqʼij Jehová kʼo ta chë ma ta xkitzelaj Jesús rma ronojel ri xqʼaxaj. Pa rukʼexel riʼ, ryeʼ kʼo ta chë xkowïr más ri kikʼuqbʼäl kʼuʼx taq xkitzʼët chë jontir ri profecías xetzʼaqät chrij Jesús.

19. ¿Achkë kitaman ri winäq ri kan rkʼë ronojel kan nkajoʼ nkiyaʼ ruqʼij Jehová?

 ¹⁹ ¿Ke riʼ chqä nbʼanatäj komä? Jaʼ. Jun kayoxiʼ testigos de Jehová ri kan tamatäl kiwäch kiyaʼon qa rutinamit Jehová, xeʼok apóstatas chqä kitjon kiqʼij chë ri nkʼaj chik ke riʼ chqä nkiʼän. Ryeʼ nkiksaj ri Internet, ri prensa, ri radio chqä ri televisión rchë itzel yetzjon chqij o rchë nkitzʼük tzij chqij. Ye kʼa ri winäq ri kan rkʼë ronojel kan nkajoʼ nkiyaʼ ruqʼij Jehová ma yeqʼolotäj ta pa kiqʼaʼ. Pa rukʼexel riʼ, ryeʼ kitaman chë le Biblia rubʼin qa chik chë xtbʼanatäj riʼ (Mat. 24:24; 2 Ped. 2:18-22).

20. ¿Achkë xkatoʼö rchë ma xkaqʼolotäj ta pa kiqʼaʼ ri winäq ri kiyaʼon qa rutinamit Jehová? (2 Timoteo 4:4, 5).

²⁰ ¿Achkë xkatoʼö rchë ma xkakanaj ta qa? Ma tayaʼ ta qʼij chë nkʼis qa ri akʼuqbʼäl kʼuʼx. Rma riʼ, ronojel qʼij tatjoj awiʼ chrij le Biblia, chaq taqïl kachʼö rkʼë Jehová chqä tabʼanaʼ ronojel ri kʼo pan aqʼaʼ chbʼanik ri samaj ruyaʼon qa Jehová chqë (taskʼij ruwäch 2 Timoteo 4:4, 5). We kʼo akʼuqbʼäl kʼuʼx, ma xtsach ta akʼuʼx taq xtakʼoxaj chë itzel yetzjon chrij rutinamit Dios (Is. 28:16). Ri nawajoʼ Jehová chqä ri Ruchʼaʼäl, y ri yeʼawajoʼ ri qachʼalal, ya riʼ xkatoʼö rchë ma xkaqʼolotäj ta pa kiqʼaʼ ri winäq ri kiyaʼon qa rutinamit Jehová.

21. ¿Achkë ütz nqayaʼ chwäch qan tapeʼ ye kʼïy winäq ma nkajoʼ ta nkiyaʼ kixkïn chqë taq nqatzjoj le Biblia chkë?

²¹ Pa naʼäy siglo, kan ye kʼïy winäq ma xejowan ta Jesús, ye kʼa kan ye kʼïy chqä xeʼok rutzeqelbʼëy. Chkikojöl ryeʼ, kʼo wä jun ri xjeʼ chpan ri Sanedrín chqä ye kʼo wä ye kʼïy ukʼwäy taq bʼey judíos (Hech. 6:7; Mat. 27:57-60; Mar. 15:43). Ke riʼ chqä nbʼanatäj komä, kan pa millón chkë ri winäq ye oknäq rutzeqelbʼëy Jesús. ¿Achkë rma? Rma kitaman ri utziläj taq naʼoj ye kʼo chpan le Biblia chqä kan yekiloqʼoqʼej. Ri Ruchʼaʼäl Dios nuʼij reʼ: «Ri janina nkajoʼ apixaʼ kan xtkinaʼ uxlanen pa kan; majun ta jun xtbʼanö chkë chë xketzaq» (Sal. 119:165).