1, 2. Taksaj jun tzʼetbʼäl rchë naqʼalajsaj achkë rubʼanik nqasmajij ri naʼoj kʼo chpan Proverbios 4:25.

QCHʼOBʼON chkij oxiʼ tzʼetbʼäl. Naʼäy, jun qachʼalal ixöq ri kʼo chik rujunaʼ nnatäj che rä jojun ri ütz xeruqʼaxaj pa rukʼaslemal. Tapeʼ komä más kʼayewal najin nuʼän chwäch, ryä kʼa najin na nuʼän jontir ri nkowin pa rusamaj Jehová (1 Cor. 15:58). Ryä ronojel qʼij nuquʼ rij ri kʼaslemal chwäch ri Kotzʼijaläj Ulew chqä chë kʼo kikʼë ruchʼalal chqä rachiʼil. Rukaʼn, jun qachʼalal ixöq nnatäj che rä taq xsokotäj ran rma jun qachʼalal pa congregación, ye kʼa nuyaʼ chwäch ran chë ma xtkanaj ta qa kʼïx pa ran chrij (Col. 3:13). Y rox, jun qachʼalal achï ma yerumestaj ta ri mak xeruʼän ojer, ye kʼa nuyaʼ chwäch ran chë ma xtmakun ta chik chwäch Jehová (Sal. 51:10).

² ¿Achkë naʼoj nqatzʼët chkij re oxiʼ qachʼalal reʼ? Chë jontir ryeʼ nnatäj chkë ri xbʼanatäj kikʼë ojer, ye kʼa ma chrij ta riʼ kiyaʼon wä kan. Pa rukʼexel riʼ, ryeʼ kan kiyaʼon kan chkij ri utzil ri rutzjun qa Jehová chqë (taskʼij ruwäch Proverbios 4:25).

3. ¿Achkë rma janina rejqalen chë nqayaʼ qan chkij ri utzil xkeqïl chqawäch apü?

³ ¿Achkë rma janina rejqalen chë nqayaʼ qan chkij ri utzil xkeqïl chqawäch apü? Tqayaʼ jun tzʼetbʼäl. Jun winäq ma xtkowin ta jïk xtbʼiyïn we xa chaq taqïl ntzuʼun qa chrij. Ke riʼ chqä xtbʼanatäj qkʼë röj, ma xtqkowin ta xtqayaʼ ruqʼij Jehová rkʼë ronojel qan we xa xuʼ chrij ri xbʼanatäj qkʼë ojer nqayaʼ wä qan (Luc. 9:62).

4. ¿Achkë xtqanukʼuj kij chpan re tjonïk reʼ?

⁴ Chpan re tjonïk reʼ xtqatzjoj kij oxiʼ naʼoj ri rkʼë jbʼaʼ nkiʼän chqë chë xa chrij ri xbʼanatäj qkʼë ojer nqayaʼ wä qan. Naʼäy, ri  nqarayij chë ri qakʼaslemal nuʼän ta achiʼel rubʼanon ojer. Rukaʼn, ri nkanaj itzel pa qan chrij jun qachʼalal. Y rox, ri nqanaʼ chë Jehová majanä tqrküy rma ri mak xeqaʼän ojer. Chqä xtqatzʼët achkë rubʼanik ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia yojkitoʼ rchë ri oxiʼ naʼoj riʼ ma yechʼakon ta chqij chqä rchë nqayaʼ qan chkij ri utzil ri rutzjun qa Jehová chqë (Filip. 3:13).

5. ¿Achkë naʼoj nuyaʼ qa Eclesiastés 7:10 chqë?

⁵ (Taskʼij ruwäch Eclesiastés 7:10). Tqʼax chqawäch chë re versículo reʼ ma nuʼij ta chë ma ütz ta nqaʼij chë ojer kan kʼïy ütz xel chqawäch, rma kan yë Jehová bʼanayon qa chqë chë nqkowin nqakʼöl pa qajolon ri ütz xeqaqʼaxaj ojer. Ye kʼa ri versículo nuʼij chë ma ütz ta nqaʼij reʼ: «¿Achkë rma ri xbʼanatäj pa nkʼaslemal ojer más ütz chwäch ri najin nbʼanatäj wkʼë komä?». ¿Achkë rma? Rma we nqajnamaj ri xbʼanatäj qkʼë ojer rkʼë ri najin nbʼanatäj qkʼë komä, rkʼë jbʼaʼ xa xtuʼän chqë chë xtqaquʼ chë chöj itzel ri najin yeqïl komä.

6. ¿Achkë rma nqaʼij chë xa majun qanaʼoj we xa chaq taqïl nqaʼij chë ri qakʼaslemal ojer más wä ütz chwäch ri qakʼaslemal komä? Tayaʼ jun tzʼetbʼäl.

⁶ ¿Achkë rma nqaʼij chë xa majun qanaʼoj we xa chaq taqïl nqaʼij chë ri qakʼaslemal ojer más wä ütz chwäch ri qakʼaslemal komä? Rma ya riʼ rkʼë jbʼaʼ xtuʼän chqë chë xa xuʼ xkenatäj pä chqë ronojel ri ütz xeqaqʼaxaj o chë xtqaʼij chë kan majun kʼayewal xeqaqʼaxaj chkipan ri qʼij riʼ. Tqaquʼ achkë xbʼanatäj kikʼë ri israelitas ojer. Kan xa xuʼ xeʼelesäx pä pa tinamït Egipto, ryeʼ xmestäj chkë chë kan kʼayewal wä xuʼän kikʼaslemal chriʼ, y xa xuʼ xnatäj ri kär, ri qʼös, ri anx chqä ri nkʼaj chik rukïl wäy ri xyaʼöx wä chkë chriʼ. Ryeʼ kan xkiʼij chë xspäx ri rukïl wäy riʼ chkë (Núm. 11:5). Ye kʼa, ¿kantzij riʼ? Manä, rma kan xkitäj poqän pan Egipto. Ryeʼ kan itzel ri xbʼan kikʼë chqä xexmeʼ pa samaj (Éx. 1:13, 14; 3:6-9). Tapeʼ ke riʼ, ryeʼ kan chanin xkimestaj ronojel riʼ, chqä kan xkirayij ri kikʼaslemal rchë ojer. Pa rukʼexel xkiyaʼ kan chrij ronojel ri utzil xuʼän Jehová pa kiwiʼ, ryeʼ xa xkiyaʼ kan chrij ri xkiqʼaxaj ojer. Ya riʼ kan ma xqä ta chwäch Jehová (Núm. 11:10).

7. ¿Achkë xtoʼö jun qachʼalal ixöq rchë ma xchʼöbʼ ta chë más wä ütz ri rukʼaslemal rubʼanon qa?

 ⁷ ¿Achkë xtqtoʼö rchë ma xtqaʼän ta achiʼel xkiʼän ri israelitas? Tqatzʼetaʼ achkë xbʼanatäj rkʼë jun qachʼalal ixöq ri xchäp rusamaj pa Betel rchë Brooklyn pa junaʼ 1945. Jun kayoxiʼ junaʼ chrij riʼ, ryä xkʼleʼ rkʼë jun betelita y che kaʼiʼ kan kʼïy junaʼ xesamäj pa Betel. Pa junaʼ 1976, ri rachjil ri qachʼalal riʼ xpë ruyabʼil, y taq jbʼaʼ nrajoʼ rchë nkäm, ryä xyaʼ qa re utziläj taq naʼoj reʼ che rä ri qachʼalal: «Kan kiʼ qakʼuʼx xqaʼän pa qakʼlajil. Ye kʼïy winäq ma yekowin ta nkiʼän riʼ». Chqä xuʼij: «Ma tamestaj ta jontir ri ütz ri xqaqʼaxaj awkʼë, ye kʼa ma xa xuʼ ta chrij riʼ tayaʼ wä awan. Ri tiempo xtuʼän chë eqal eqal xtkʼis ri bʼis chawä. Ma tayaʼ ta qʼij chë ri bʼis nchʼakon chawij, xa kiʼ akʼuʼx tabʼanaʼ rma ronojel ri utzil xqïl taq junan xqayaʼ ruqʼij Jehová. Ronojel ri junan xqaqʼaxaj awkʼë kan jun spanïk nuyaʼ pä Dios chqë». Kantzij na wä chë ri naʼoj ri xyaʼ qa ri qachʼalal riʼ kan janina ütz.

8. ¿Achkë utzil xrïl ri qachʼalal ixöq rma xsmajij ri naʼoj xyaʼ qa rachjil che rä?

⁸ Ri qachʼalal kan xsmajij ri naʼoj xyaʼ qa rachjil che rä. Ryä 92 wä rujunaʼ taq xkäm, ye kʼa majun bʼëy xyaʼ qa ruyaʼik ruqʼij Jehová. Taq xa jun kayoxiʼ junaʼ nrajoʼ rchë nkäm, ryä xuʼij: «Taq nquʼ rij ri más 63 junaʼ ri xinksaj nkʼaslemal rchë xinyaʼ ruqʼij Jehová, rïn kan rkʼë ronojel wan nbʼij chë kan jun ütz kʼaslemal ri xinkʼwaj». ¿Achkë rma xuʼij riʼ? Ryä nuʼij: «Ri kan nyaʼö kiʼkʼuxlal pa wan ya riʼ chë yïn kʼo pa rutinamit Jehová, ri achiʼel jun utziläj familia, chqä nyoʼen yijeʼ kikʼë ri qachʼalal riʼ chwäch ri Kotzʼijaläj Ulew, ri akuchï jontir röj xtqayaʼ ruqʼij Jehová, ri kʼaslïk Dios, xtbʼä qʼij xtbʼä säq». * Röj kan kʼïy nqatamaj qa chrij re qachʼalal reʼ ri kan xyaʼ ran chrij ronojel ri rutzjun qa Jehová chqë.

9. Achiʼel nuʼij Levítico 19:18, ¿ajän riʼ taq rkʼë jbʼaʼ más kʼayewal nuʼän chqawäch nqesaj chwäch qan jun itzelal xbʼan chqë?

⁹ (Taskʼij ruwäch Levítico 19:18). Kʼïy mul kan más kʼayewal nuʼän chqawäch nqkyun taq  kan yë jun qachʼalal, jun utziläj qachiʼil o jun qachʼalal pa qachoch nuʼän jun rumak chqë. Kʼo jun qʼij, jun qachʼalal ixöq xqʼabʼaj chrij jun chik qachʼalal ixöq chë xleqʼaj rurajil. Tapeʼ xkʼutüx kuyubʼäl mak che rä, ri qachʼalal ri xqʼabʼäx tzij chrij kan ma nkowin ta wä nresaj pa rujolon ri xbʼanatäj. Rkʼë jbʼaʼ röj majun bʼëy bʼanatajnäq ta riʼ qkʼë, ye kʼa kan jontir bʼaʼ chqë röj rkʼë jbʼaʼ qanaʼon chë kʼo mul achiʼel ta ma nqkowin ta nqesaj chwäch qan jun itzelal xbʼan chqë.

10. ¿Achkë xtqtoʼö rchë ma xtkanaj ta qa itzel pa qan chrij jun qachʼalal?

¹⁰ ¿Achkë xtqtoʼö rchë ma xtkanaj ta qa itzel pa qan chrij jun qachʼalal? Naʼäy, ma tqamestaj ta chë Jehová nutzʼët jontir. Ryä kan nutzʼët jontir ri ma pa rubʼeyal ta nbʼan qkʼë (Heb. 4:13). Ryä kan ntiʼon ran taq nutzʼët chë röj nqatäj poqän (Is. 63:9). Y nuʼij chqë chë chqawäch apü ryä xtuʼän chë eqal eqal ma xtqanaʼ ta chik ri tijöj poqonal ri nqanaʼ rma jun ri ma pa rubʼeyal ta xbʼan qkʼë (Apoc. 21:3, 4).

11. ¿Achkë utzil xtqïl we ma xtqayaʼ ta qʼij chë njeʼ itzel pa qan chrij jun qachʼalal?

¹¹ Chqä ütz ma nqamestaj ta chë we ma nqakʼöl ta itzel pa qan chrij jun qachʼalal, riʼ xa utzil xtyaʼ qa pa qawiʼ. Ya riʼ xbʼanatäj rkʼë ri qachʼalal ri xqʼabʼäx tzij chrij. Eqal eqal ryä xkowin xresaj ri itzel pa ran chrij ri jun chik qachʼalal. Ryä xqʼax chwäch chë, we yeqaküy ri nkʼaj chik, Jehová chqä xtqrküy röj (Mat. 6:14). Ryä retaman wä chë ri xuʼän ri jun chik qachʼalal kan ma ütz ta, ye kʼa xyaʼ chwäch ran chë ma xtkʼöl ta chik itzel pa ran chrij. Rma xuʼän riʼ, komä más kiʼ rukʼuʼx chqä más ruyaʼon ran chrij rusamaj Jehová.

12. ¿Achkë naʼoj nukʼüt qa 1 Juan 3:19 chqä 20 chqawäch?

¹² (Taskʼij ruwäch 1 Juan 3:19, 20). Kan konojel bʼaʼ chqë röj kʼo mul nqanaʼ chë ntiʼon qan rma xqqä pa jun mak, ri xqaʼän taq majanä tq-ok pa rutinamit Jehová o rkʼë jbʼaʼ taq xqqasäx yän pa yaʼ. Tapeʼ ke riʼ, ri nanaʼ riʼ ma itzel ta (Rom. 3:23). Kantzij na wä chë tapeʼ kan nqatäj qaqʼij rchë nqaʼän ri ütz, «qonojel röj kan kʼïy mul nqsach» (Sant. 3:2; Rom. 7:21-23). Tapeʼ ma kiʼ ta qakʼuʼx nqaʼän taq nqanaʼ riʼ, kʼïy mul ya riʼ xa nqrtoʼ. ¿Achkë rma? Rma ya riʼ xtqrtoʼ rchë nqachäp chik jmul rubʼanik ri ütz chqä rchë nqayaʼ chwäch qan chë majun bʼëy xtqqä ta chik jmul chpan ri mak riʼ (Heb. 12:12, 13).

13. We Jehová ya xqrküy yän, ¿achkë rma janina rejqalen chë yeqamestaj ri mak xeqaʼän ojer?

¹³ Ye kʼa rkʼë jbʼaʼ kʼa ntiʼon na qan tapeʼ xqatzolij yän qiʼ chqä Jehová ya xkʼüt yän chqawäch chë xqrküy. Ri nqanaʼ riʼ rkʼë jbʼaʼ xa más xtqrtzʼlaʼ (Sal. 31:10; 38:3, 4). ¿Achkë rma nqaʼij riʼ? Tqatzʼetaʼ achkë xbʼanatäj rkʼë jun qachʼalal ixöq. Ryä kan ronojel wä mul ntiʼon ran rma ri xuʼän ojer. Ryä nuʼij: «Nnaʼ wä rïn chë ma nkʼatzin ta wä ntäj nqʼij chpan rusamaj Jehová, rma rkʼë jbʼaʼ majun bʼëy xtinwïl ta kolotajïk». Kʼïy chqë röj rkʼë jbʼaʼ nqanaʼ ri xnaʼ ri qachʼalal riʼ, ye kʼa janina rejqalen chë ma nqqä ta chpan ri naʼoj riʼ. Satanás kʼo ta nrajoʼ chë röj nqaquʼ chë kan majun chik nqkʼatzin wä, ye kʼa Jehová ma ke riʼ ta rubʼanik nqrtzʼët (tajnamaj rkʼë 2 Corintios 2:5-7, 11).

14. ¿Achkë rma ütz nqayaʼ chwäch qan chë Jehová kʼa nrajoʼ na nqrküy?

¹⁴ Tapeʼ ke riʼ, rkʼë jbʼaʼ nqakʼutuj qa reʼ chqawäch: «¿Achkë rma ütz nyaʼ chwäch wan chë Jehová kʼa nrajoʼ na yiruküy?». Ütz nqaʼij chë taq nqaʼän qa ri kʼutunïk riʼ chqawäch, achiʼel ta ya najin chik nqayaʼ qa ruqʼalajsaxik. ¿Achkë rma nqaʼij riʼ? Ojer qa, ri wuj La Atalaya xuʼij reʼ: «Rkʼë jbʼaʼ, röj chaq taqïl najin nqqä chpan jun mak rma ma kan ta xqkowin xqayaʼ qa jun itzel costumbre ri xqaʼän taq majanä wä yoj rusamajelaʼ Jehová». Ri qawuj chqä xuʼij reʼ: «We ke riʼ,  ma taquʼ ta rït chë xaʼän jun mak ri kan majun chik kuyubʼäl mak che rä. Ya riʼ nrajoʼ Satanás chë rït nanaʼ. Rma kan ntiʼon awan chqä itzel anaʼon, ya riʼ nukʼüt chë rït ma yït ta jun itzel winäq chqä chë Jehová kʼa xkaturküy na. Taqasaj awiʼ chwäch Dios chqä ronojel mul takʼutuj atoʼik che rä, chqä taʼij che rä che katurkyuʼ chqä tchʼajchʼobʼej ri akʼaslemal. Katzjon rkʼë kan achiʼel nuʼän jun akʼal taq ntzjon rkʼë rutataʼ taq kʼo jun kʼayewal chwäch. Jun akʼal ma xtikʼo ta rukʼuʼx xtkʼutuj rutoʼik che rä rutataʼ tapeʼ kan ya riʼ chik jmul ri kʼayewal najin nuqʼaxaj. Ke riʼ chqä ütz nqaʼän röj, ronojel mul tqakʼutuj qatoʼik che rä Jehová, y ryä kantzij na wä chë xtqrtoʼ pä». *

15, 16. ¿Achkë kinaʼon jojun qachʼalal rma kitaman chë Jehová kʼa yerajoʼ na?

¹⁵ Ye kʼïy qachʼalal kan jaʼäl nunaʼ kan rma kitaman chë Jehová kʼa yerajoʼ na. Jun tzʼetbʼäl. Ojer qa jbʼaʼ, jun qachʼalal achï kan xtoʼ kowan taq xskʼij ruwäch ri peraj «La Biblia les cambió la vida». Chpan ri peraj riʼ, jun qachʼalal ixöq nuʼij chë, rma ri xqʼaxaj pa rukʼaslemal ojer, kan kʼayewal nuʼän chwäch nunmaj chë najowäx rma Jehová. Tapeʼ xqasäx yän pa yaʼ, ryä kan pa junaʼ xnaʼ ya riʼ. Ye kʼa taq xchʼöbʼ rij achkë rma Jesús xyaʼ rukʼaslemal pa kamïk, ya riʼ xtoʼö rchë chë xtzʼët chë kan najowäx wä rma Jehová. *

¹⁶ ¿Achkë rubʼanik xrïl rutoʼik ri qachʼalal achï rkʼë ri experiencia ri xskʼij ruwäch? Ryä nuʼij: «Taq kʼa yïn kʼajol na, nqä wä chi nwäch ntzʼët pornografía, ye kʼa xikowin xinyaʼ qa rutzʼetik. Tapeʼ ke riʼ, majanäj ta xinchäp chik jmul rutzʼetik. Rma riʼ, xinkanuj ntoʼik kikʼë ri ukʼwäy taq bʼey pa n-congregación. Ryeʼ yinkitoʼon pä rchë nbʼanon ri najowatäj rchë nyaʼ qa ri tzʼil bʼanobʼäl riʼ. Ryeʼ kibʼin chwä chë Jehová kʼa yirajoʼ na chqä chë kan nujyowaj nwäch. Tapeʼ ke riʼ, kʼo mul nnaʼ chë majun yikʼatzin wä chqä chë Dios kan ma yirajoʼ ta chik». Ryä nuʼij chë ri ru-experiencia ri qachʼalal ixöq kantzij na wä chë xtoʼ. Rma riʼ nuʼij: «Komä nqʼax chi nwäch chë taq nchʼöbʼ chë Jehová kan ma xkiruküy ta chik, xa najin nqasaj ruqʼij ri rukʼaslemal xyaʼ Jesús pa kamïk rchë nkuytäj nmak. Xinqpij ri  peraj wuj riʼ rchë nskʼij ruwäch chqä rchë yichʼobʼon chrij taq nnaʼ chë Jehová ma yirajoʼ ta chik».

17. ¿Achkë xtoʼö Pablo rchë ma chkij ta ri mak xeruʼän ojer xyaʼ wä ran?

¹⁷ Experiencias achiʼel reʼ nkiʼän chqë chë nqchʼobʼon chrij ri xqʼaxaj ri apóstol Pablo. Ryä xeruʼän mamaʼ taq mak taq majanä wä ttok cristiano. Tapeʼ nnatäj wä che rä jontir ri xuʼän, ryä ma chrij ta riʼ xyaʼ wä ran (1 Tim. 1:12-15). Ryä xtzʼët chë ri rukʼaslemal xyaʼ Jesús pa kamïk kan achiʼel ta jun spanïk ri xyaʼ Dios che rä (Gál. 2:20). Riʼ xtoʼ rchë xyaʼ ran chrij rusamaj Jehová y ma chkij ta ri mak ri xeruʼän ojer.

18. ¿Achkë xqatamaj chpan re tjonïk reʼ?

¹⁸ ¿Achkë xqatamaj chpan re tjonïk reʼ? Naʼäy, kan yë Jehová bʼanayon qa chqë chë yenatäj chqë ronojel ri ütz qaqʼaxan pa qakʼaslemal; ye kʼa, tapeʼ kan ütz xuʼän qakʼaslemal ojer, ri qakʼaslemal chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼulew kan más na chik ütz xtuʼän. Rukaʼn, rkʼë jbʼaʼ ye kʼo qachʼalal ri xtkisök qan, tapeʼ ke riʼ, we nqayaʼ chwäch qan yeqaküy, xtqkowin xtqayaʼ ruqʼij Jehová rkʼë ronojel qan. Y rox, we nqanaʼ röj chë Jehová ma yojurkyun ta, riʼ xa xtuʼän chë ma kiʼ ta chik qakʼuʼx xtqayaʼ ruqʼij. Rma riʼ, achiʼel xuʼän Pablo, röj chqä kʼo chë nqayaʼ chwäch qan chë Jehová ya yojurkyun chik.

19. ¿Achkë rma nqaʼij chë chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼulew ma xkenatäj ta chik chqë ronojel ri kʼayewal xeqaqʼaxaj ojer?

¹⁹ Chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼulew, ri akuchï xtyaʼöx wä ri qakʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta, ronojel ri itzelal yeqaqʼaxan pä majun bʼëy chik xkenatäj ta chqë. Le Biblia nuʼij chë chkipan ri qʼij riʼ, «ri xebʼanatäj ojer ma xkenatäx ta chik» (Is. 65:17). Jojun chqë röj kan pa junaʼ qayaʼon pä ruqʼij Jehová chqä ya kʼo chik qajunaʼ; ye kʼa, tqaquʼ chë chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼulew xtqbʼeʼok chik jmul qʼopojiʼ kʼojolaʼ (Job 33:25). Rma riʼ, pa rukʼexel nqayaʼ qan chrij ri xebʼanatäj ojer, xa kan tqayaʼ qan chrij ronojel ri ütz nqaʼän komä rchë ke riʼ xtqkowin xtqbʼejeʼ chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼulew.