Yaqʼax chupam ri rupam

Yaqʼax rikʼin ri rucholajem

Ri tinamït Nínive ye kʼo wä mamaʼ taq jay chpan.

¿Ataman rït reʼ?

¿Ataman rït reʼ?

¿Achkë xbʼanatäj rkʼë Nínive taq Jonás kamnäq wä chik?

CHNAQAJ ri junaʼ 670 taq majanä tpë Jesús, Asiria ya riʼ wä ri qʼatbʼäl tzij más nüm chwäch le Ruwachʼulew . Ri sitio pa Internet rchë ri Museo Británico nuʼij chë ri ruqʼatbʼäl tzij Asiria «nchapatäj wä äl Chipre, ri kʼo pa oeste, y nbʼekʼis kʼa Irán, ri kʼo pa este, y kʼo jojun junaʼ xapon kʼa Egipto». Nínive, ru-capital Asiria, ya riʼ wä ri tinamït más nüm chwäch le Ruwachʼulew. Ye kʼo wä jaʼäl taq jardines chpan, mamaʼ taq jay chqä mamaʼ taq bibliotecas. Chpan ri tinamït riʼ, xelitäj jojun peraj xan ri akuchï tzʼibʼatäl wä chë Asurbanipal, jun qʼatöy tzij rchë Asiria, xuʼij chë yë ryä ri «qʼatöy tzij pa ruwiʼ le Ruwachʼulew», kan ke riʼ chqä xkiʼij ri nkʼaj chik qʼatöy taq tzij asirios. Chpan ri tiempo riʼ, Asiria chqä Nínive kan achiʼel ta majun ta jun nkowin nchʼakon chkij.

Ri ruqʼatbʼäl tzij Asiria ya riʼ wä ri más nüm chpan ri tiempo riʼ.

Ye kʼa taq Asiria kʼo wä kowan uchqʼaʼ pa ruqʼaʼ, ri profeta Sofonías xuʼij achkë wä xtuʼän Jehová rkʼë ri qʼatbʼäl tzij riʼ. Ri profeta xuʼij: «Xtchüp ruwäch Asiria. Xtchüp ruwäch Nínive; kan achiʼel jun tzʼiran ulew xtuʼän qa che rä». Chqä Nahúm, jun chik ru-profeta Jehová, xuʼij: «¡Tikʼwaj äl ri plata! ¡Tikʼwaj äl ri oro! [...] ¡Ri tinamït majun ta kʼo chwäch chqä wulan qa! [...] Jontir ri xttzʼetö awchë xtanmäj äl chqä xtuʼij: ‹¡Nínive xchup ruwäch!›» (Sof. 2:13; Nah. 2:9, 10; 3:7). Taq ri winäq xkikʼoxaj ri profecías riʼ, rkʼë jbʼaʼ xkikʼutuj qa chkiwäch: «¿Kantzij komä xtbʼanatäj riʼ? ¿Kʼo komä jun xtkowin chrij Asiria?». Rkʼë jbʼaʼ ma xkinmaj ta chë xtbʼanatäj riʼ.

Nínive majun ta chik jun winäq xjeʼ qa chwäch.

Ye kʼa kan xbʼanatäj ri kibʼin qa ri profetas. Chnaqaj ri junaʼ 600 taq majanä tpë Jesús, ri babilonios chqä ri medos ye chʼakonäq wä chik chrij Asiria. Taq xeqʼax ri junaʼ, Nínive majun ta chik winäq xekanaj chwäch. Jun wuj ri kʼo chpan ri Museo de Arte Metropolitano ri kʼo Nueva York nuʼij chë taq xeqʼax kʼïy junaʼ, «Nínive majun ta chik winäq xekanaj chwäch, rma riʼ xmuqeʼ qa, y xa xuʼ wä chik tamatäl chrij rma ri nuʼij chpan le Biblia». Jun chik wuj nuʼij chë kʼïy junaʼ «majun ta wä tamayon we Nínive kantzij xjeʼ» (Biblical Archaeology Society Online Archive). Ye kʼa, chpan ri junaʼ 1845, ri arqueólogo Austen Henry Layard xchäp rukʼotik akuchï xjeʼ wä Nínive y kan xrïl ri tinamït riʼ. Jontir ri xelitäj xkikʼüt chë Nínive kan xok wä jun nüm tinamït.

Ri profecías ri xebʼix chrij Nínive kan xebʼanatäj. Riʼ kan nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chë kan xkebʼanatäj chqä ri profecías ri kikʼwan kiʼ rkʼë ri qʼij ri xtchup kiwäch ri qʼatbʼäl taq tzij ye kʼo komä (Dan. 2:44; Apoc. 19:15, 19-21).