1, 2. ¿Achkë rma röj nqajoʼ nqakʼüt chkiwäch ri nkʼaj chik ri ajowabʼäl ri majun bʼëy nkʼis ta?

KAN kʼo kʼïy rma ri nqakʼüt chkiwäch ri nkʼaj chik ri ajowabʼäl ri majun bʼëy nkʼis ta. Le Biblia nuyaʼ jojun rma chkipan re proverbios reʼ ri nkiʼij: «Ronojel mul takʼutuʼ ri ajowabʼäl ri majun bʼëy nkʼis ta [...]; ke riʼ, kan ütz xkatzʼet rma Dios chqä kimä ri winäq, y xttamatäj awäch chë kan kʼo anaʼoj»; «ri achï ri nukʼüt ri ajowabʼäl ri majun bʼëy nkʼis ta kan kʼo ütz nrïl», chqä «ri winäq ri nutäj ruqʼij rchë kan pa rubʼeyal nuʼän che rä ronojel chqä nukʼüt ri ajowabʼäl ri majun bʼëy nkʼis ta xtrïl kʼaslemal» (Prov. 3:3, 4; 11:17, nota; 21:21).

² Chkipan ri proverbios ri xeqaskʼij qa nqatzʼët oxiʼ rma ri kʼo ta chë nbʼanö chqë chë nqakʼüt ri ajowabʼäl ri majun bʼëy nkʼis ta. Naʼäy, kan kʼo qaqʼij xtjeʼ chwäch Dios. Rukaʼn, kʼo utzil xtqïl. Jun tzʼetbʼäl. Re naʼoj reʼ nqrtoʼ rchë yeqïl utziläj qachiʼil. Y rox, xtqïl kʼïy utzil chqawäch apü, achiʼel ri kʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta. Achiʼel nqatzʼët, kan kʼo rma nqanmaj re pixaʼ reʼ ri xyaʼ qa Jehová: «Kan tikʼutuʼ chiwäch ri ajowabʼäl ri majun bʼëy nkʼis ta chqä kan tipoqonaj iwäch» (Zac. 7:9).

3. ¿Achkë kʼutunïk xkeqaqʼalajsaj chpan re tjonïk reʼ?

³ Chpan re tjonïk reʼ xtqayaʼ kiqʼalajsaxik re kajiʼ kʼutunïk reʼ: ¿achoq chkiwäch kʼo chë nqakʼüt wä ri ajowabʼäl ri majun bʼëy nkʼis ta?, ¿achkë nqatamaj qa chpan ri wuj rubʼiniʼan Rut chrij ri nakʼüt ri ajowabʼäl ri majun bʼëy nkʼis ta?, ¿achkë rubʼanik nqakʼüt röj re naʼoj reʼ? chqä ¿achkë utzil xtqïl we xtqakʼüt re naʼoj reʼ?

4. ¿Achkë rubʼanik nqakʼüt ri ajowabʼäl ri majun bʼëy nkʼis ta kan achiʼel nuʼän Jehová? (Marcos 10:29, 30).

⁴ Achiʼel xqatzʼët chpan ri jun qa tjonïk, Jehová xa xuʼ chkiwäch rusamajelaʼ nukʼüt wä ri ajowabʼäl ri majun bʼëy nkʼis ta, rma kan nkinmaj rutzij chqä kowan nkajoʼ (Dan. 9:4). Rma riʼ, röj chqä nqajoʼ nqaʼän ri nuʼij chpan Efesios 5:1, ri nuʼij: «Tikʼamaʼ inaʼoj chrij Dios rma kan yïx ralkʼwal ri janina yixrajoʼ». Rma riʼ, röj chqä nqajoʼ nqakʼüt chkiwäch ri qachʼalal pa congregación ri ajowabʼäl ri majun bʼëy nkʼis ta (taskʼij ruwäch Marcos 10:29, 30).

5, 6. Rkʼë ri tzʼetbʼäl xqatzjoj qa, ¿achkë rma jun winäq rkʼë jbʼaʼ yalöj xtsamäj chpan jun empresa?

⁵ Kantzij na wä chë we röj más xtqatamaj chrij re ajowabʼäl reʼ, más xtqkowin xtqakʼüt chkiwäch ri qachʼalal pa congregación. Rchë nqʼax más chqawäch re naʼoj reʼ tqatzʼetaʼ jun tzʼetbʼäl.

⁶ Taquʼ rij jun winäq ri kan ojer chik samajnäq pä chpan jun empresa. Chkipan jontir ri junaʼ riʼ, ryä majun bʼëy tzjonäq ta kikʼë rajaw ri empresa, y kʼo mul rkʼë jbʼaʼ ma kan ta kiʼ rukʼuʼx rkʼë ri yebʼan chpan. Tapeʼ ke riʼ, ryä kan kʼïy junaʼ samajnäq pä chpan ri empresa riʼ rma nutoʼ rchë nrïl rajäl ruway chqä ri nkʼatzin che rä. Rma riʼ chriʼ xtsamäj wä kʼa taq xtuʼän jubilar riʼ o kʼa taq xttzuj jun samaj más ütz che rä.

7, 8. a) ¿Achkë nbʼanö chë jun winäq nukʼüt ri ajowabʼäl ri majun bʼëy nkʼis ta? b) ¿Achkë rma xtqanukʼuj jojun peraj che rä ri wuj ri rubʼiniʼan Rut?

⁷ ¿Nqaʼij komä chë ri samajel kʼo chpan ri empresa riʼ rma ajowabʼäl? Manä, ryä kʼa kʼo na chriʼ rma ya riʼ rubʼanik nrïl rurajil. Ye kaʼ, ¿achkë rma rusamajelaʼ Dios ojer xkikʼüt ri ajowabʼäl ri majun bʼëy nkʼis ta? Ryeʼ kan pa kan xaläx wä xkikʼüt ri naʼoj riʼ y ma rma ta xechaqtiʼïx o rma kʼo ta xyaʼöx chkë. Tqatzʼetaʼ ri xuʼän David. Ryä kan pa ran xaläx wä xkʼüt chwäch Jonatán ri ajowabʼäl ri majun bʼëy nkʼis ta, tapeʼ rutataʼ Jonatán xrajoʼ xkamsaj David. Taq kʼïy chik junaʼ kamnäq Jonatán, David kan xkʼüt na ri ajowabʼäl riʼ chwäch Mefibóset, ri rukʼajol Jonatán (1 Sam. 20:9, 14, 15; 2 Sam. 4:4; 8:15; 9:1, 6, 7).

⁸ Kan kʼïy nqatamaj qa chrij ri ajowabʼäl ri majun bʼëy nkʼis ta taq nqanukʼuj jojun peraj che rä ri wuj ri kʼo chpan le Biblia ri rubʼiniʼan Rut. ¿Achkë nkikʼüt qa chqawäch chrij re ajowabʼäl reʼ ri winäq ri yetzjöx chpan re wuj reʼ? ¿Achkë rubʼanik xtqasmajij chpan ri congregación ri naʼoj xkeqatamaj? *

9. ¿Achkë rma Noemí xquʼ chë Jehová achiʼel ta rukʼulel rubʼanon che rä?

⁹ Ri wuj rubʼiniʼan Rut nutzjoj ri xbʼanatäj rkʼë Noemí, Rut chqä Boaz, jun ruchʼalal rachjil Noemí chqä kan nuyaʼ wä ruqʼij Dios. Rma xpë jun mamaʼ wayjal pa Israel, Noemí, ri rachjil chqä ri kaʼiʼ ral xebʼä äl pa tinamït Moab. Taq ye kʼo wä chpan ri tinamït riʼ, xkäm rachjil. Ri kaʼiʼ ral xekʼleʼ, ye kʼa xekäm chqä (Rut 1:3-5; 2:1). Ri kʼayewal riʼ xkiʼän chë Noemí eqal xqä chpan jun mamaʼ bʼis. Rma kan kowan wä nbʼison, ryä xquʼ chë kan ma najowäx ta chik rma Jehová. Tqatzʼetaʼ achkë xuʼij ryä chrij ri nuquʼ wä chrij Dios, ryä xuʼij: «Jehová achiʼel ta yïn rukʼulel rubʼanon chwä, [...] ri Dios ri kʼo ronojel uchqʼaʼ pa ruqʼaʼ rubʼanon chë janina bʼis nqʼaxan pa nkʼaslemal». Ryä chqä xuʼij: «Ri Dios ri kʼo ronojel uchqʼaʼ pa ruqʼaʼ rubʼanon chë kowan ntjon poqän» (Rut 1:13, nota, 20, 21).

10. ¿Achkë xnaʼ Jehová chrij ri xuʼij Noemí, y achkë xuʼän rchë xtoʼ pä?

 ¹⁰ ¿Achkë xnaʼ Jehová chrij ri xuʼij Noemí? Ryä xkʼüt chwäch Noemí chë xnaʼ ri najin wä nunaʼ ryä. Chqä xkʼüt chwäch chë kan majun bʼëy ruyaʼon ta qa. Jehová retaman chë taq jun winäq kowan kʼayewal najin nuqʼaxaj, kan kʼo ma pa rubʼeyal ta xkeruʼän tapeʼ kan kʼo runaʼoj (Ecl. 7:7). Tapeʼ ke riʼ, Noemí xkʼatzin rutoʼik rchë xtzʼët chë ma yaʼon ta qa rma Jehová. ¿Achkë xuʼän Dios rchë xtoʼ pä? (1 Sam. 2:8). Ryä xuʼän chë Rut xkʼüt chwäch Noemí ri ajowabʼäl ri majun bʼëy nkʼis ta. Rut kan pa rubʼeyal xtoʼ ralteʼ rchë ma xbʼison ta chik chqä rchë xqʼax chwäch chë kʼa kowan na najowäx rma Jehová. ¿Achkë nqatamaj qa chrij Rut?

11. ¿Achkë rma ye kʼïy qachʼalal ma nkikʼewaj ta yekitoʼ ri ye kʼo chpan jun nimaläj bʼis?

¹¹ Ri ajowabʼäl ri majun bʼëy nkʼis ta nuʼän chë yeqatoʼ ri qachʼalal ri ye kʼo chpan jun nimaläj bʼis. Achiʼel xuʼän Rut rkʼë Noemí ri majun bʼëy xyaʼ ta qa, komä chqä ye kʼïy qachʼalal ri kan ütz kinaʼoj kan ma nkikʼewaj ta yekitoʼ ri qachʼalal ri sokotajnäq kan o ye kʼo chpan jun nimaläj bʼis. Ryeʼ kan yekajoʼ ri qachʼalal y nkiʼän jontir ri kʼo pa kiqʼaʼ rchë yekitoʼ (Prov. 12:25, nota; 24:10). Ryeʼ kan nkismajij re naʼoj reʼ ri xyaʼ qa ri apóstol Pablo: «Tikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri qachʼalal ri kʼo jun nimaläj bʼis pa kan, keʼitoʼ ri majun chik kichqʼaʼ ta, tikochʼolaʼ iwiʼ chiwäch» (1 Tes. 5:14).

12. Taq nqajoʼ nqatoʼ jun qachʼalal ri kʼo chpan jun nimaläj bʼis, ¿achkë rkʼë jbʼaʼ ri más ütz rubʼanik nqaʼän che rä?

¹² Kʼïy mul, ri más ütz rubʼanik natoʼ jun qachʼalal ri kʼo chpan jun nimaläj bʼis ya riʼ nayaʼ axkïn che rä chqä naʼij che rä chë kowan nawajoʼ. Jehová kan nuloqʼoqʼej jontir ri nqaʼän chtoʼik jun rusamajel, rma chwäch ryä kan kowan ruqʼij (Sal. 41:1). Proverbios 19:17 nuʼij: «Ri nujyowaj ruwäch jun winäq ri nkʼatzin rutoʼik kan achiʼel ta najin nuʼän jun qajoʼn che rä Jehová, y ryä kan xttöj riʼ che rä».

13. ¿Achkë xuʼän Rut ri ma xuʼän ta Orpá, y achkë rma nqaʼij chë ke riʼ rubʼanik xkʼüt ri ajowabʼäl ri majun bʼëy nkʼis ta? (Tatzʼetaʼ ri achbʼäl ri kʼo pä chwäch re revista reʼ).

¹³ Rchë nqʼax más chqawäch achkë chik nkʼaj rubʼanik nqakʼüt ri ajowabʼäl ri majun bʼëy nkʼis ta, tqatzʼetaʼ achkë xbʼanatäj rkʼë Noemí taq xkäm rachjil chqä ri kaʼiʼ ral. Taq Noemí xkʼoxaj chë «Jehová xnatäj chik jmul rutinamit che rä chqä xresaj äl ri wayjal pa ruwiʼ», ryä xrajoʼ xtzolin pa rutinamit (Rut 1:6). Ri kaʼiʼ raliʼ xkichäp äl bʼey rkʼë. Ye kʼa, taq ye bʼenäq wä pa bʼey, Noemí oxiʼ mul xuʼij chkë chë ketzolin äl pa Moab. Le Biblia nuʼij achkë xbʼanatäj chrij riʼ: «Orpá xtzʼmaj qa ruchiʼ ralteʼ y xtzolin äl, ye kʼa Rut kan ma xrajoʼ ta xyaʼ qa ralteʼ» (Rut 1:7-14). Orpá xuʼän ri xbʼix che rä, rma riʼ xtzolin äl Moab. Ye kʼa Rut kʼo jun naʼoj xkʼüt ri kan kowan rejqalen. Ryä ütz ta xtzolin äl chrachoch, ye kʼa rma kowan xrajoʼ  ralteʼ, xkanaj qa rkʼë rchë xchajij (Rut 1:16, 17). Ryä xkanaj qa rkʼë Noemí ma rma ta chë ya riʼ kʼo chë nuʼän, xa kan rma pa ran xaläx wä nuʼän riʼ. Rut kan xkʼüt ri ajowabʼäl ri majun bʼëy nkʼis ta. ¿Achkë nqatamaj qa chrij ri xuʼän Rut?

14. a) ¿Achkë kiyaʼon chwäch kan nkiʼän ye kʼïy qachʼalal? b) Rkʼë ri nuʼij chpan Hebreos 13:16, ¿achkë rubʼanik nqaʼän röj chë Dios kiʼ rukʼuʼx nuʼän qkʼë?

¹⁴ Ri ajowabʼäl ri majun bʼëy nkʼis ta nuʼän chë nqakanuj rubʼanik rchë yeqatoʼ más ri nkʼaj chik. Achiʼel xbʼanatäj ojer, komä chqä ye kʼïy qachʼalal kikʼutun ri ajowabʼäl ri majun bʼëy nkʼis ta, yajün chkiwäch ri ma kitaman ta kiwäch. Nqaʼij riʼ rma taq nbʼanatäj jun qʼeqäl jöbʼ, jun mamaʼ slonel o xa bʼa achkë na chik jun kʼayewal, ri qachʼalal kan chanin nkikʼutuj achkë rubʼanik yetoʼon. O taq nkitamaj chë jun qachʼalal pa congregación kʼo kʼayewal najin nuqʼaxaj rma majun ta chik rurajil, ryeʼ kan chanin nkikanuj rubʼanik rchë nkitoʼ. Ryeʼ kan nkikʼän kinaʼoj chkij ri cristianos aj Macedonia pa naʼäy siglo, ri «xkiyaʼ más chwäch ri yekowin wä nkiyaʼ» (2 Cor. 8:3). Achiʼel ri cristianos riʼ, ri cristianos komä nkiʼän jontir ri kʼo pa kiqʼaʼ rchë yetoʼon. Ryeʼ nkiyaʼ ki-tiempo chqä ri achkë kʼo kikʼë rchë yekitoʼ ri qachʼalal ri nkʼatzin kitoʼik. Kantzij na wä chë Jehová kan kiʼ rukʼuʼx nuʼän taq nutzʼët chë ri rusamajelaʼ nkikʼüt ri ajowabʼäl chkiwäch ri majun bʼëy nkʼis ta (taskʼij ruwäch Hebreos 13:16).

15, 16. ¿Achkë rubʼanik xkʼüt Rut chë ma xikʼo ta rukʼuʼx chtoʼik Noemí?

¹⁵ Röj kan kʼïy utziläj taq naʼoj nqatamaj qa chrij ri xbʼanatäj rkʼë Rut chqä Noemí. Tqatzʼetaʼ jojun chkë riʼ.

¹⁶ Ma tikʼo ta qakʼuʼx chkitoʼik qachʼalal. Taq Rut xuʼij che rä ralteʼ chë xtbʼä äl rkʼë pa tinamït Judá, Noemí pa naʼäy ma xrajoʼ ta. Ye kʼa Rut kan xtäj ruqʼij chrij. Taq Noemí xtzʼët chë Rut kan ruyaʼon wä chwäch ran chë xtbʼä äl rkʼë, ryä majun ta chik xuʼij che rä (Rut 1:15-18).

17. ¿Achkë xtqtoʼö rchë ma xtikʼo ta qakʼuʼx chkitoʼik ri qachʼalal?

¹⁷ Ri rubʼanik nqasmajij re naʼoj reʼ: Nkʼatzin ma nikʼo ta qakʼuʼx chkitoʼik ri qachʼalal ri ye kʼo chpan jun nimaläj bʼis. Tqaquʼ rij jun qachʼalal ri rkʼë jbʼaʼ nkʼatzin rutoʼik, ye kʼa pa naʼäy ma nrajoʼ ta nukʼän ri toʼïk riʼ. Tapeʼ ke riʼ, ri ajowabʼäl ri majun bʼëy nkʼis ta xtuʼän chë majun bʼëy xtqayaʼ ta qa (Gál. 6:2). Y ma xtikʼo ta qakʼuʼx xtqayoʼej ri qʼij taq ryä xtkʼän ri toʼïk nqatzüj che rä.

18. ¿Achkë rkʼë jbʼaʼ xbʼanö chë Rut kan xtiʼon ran?

¹⁸ Ma chanin ta tpë qayowal. Taq Noemí chqä Rut xeʼapon Belén, Noemí xerïl jojun ixoqiʼ ri retaman wä kiwäch y xuʼij chkë: «Jontir wä kʼo wkʼë taq xibʼä äl, ye kʼa Jehová xuʼän chë kan xa xuʼ chik nqʼeten nqʼaʼ xitzolin pä» (Rut 1:21). ¿Achkë komä xnaʼ Rut taq xkʼoxaj chë Noemí xuʼij ya riʼ? Ryä rubʼanon wä jontir ri kʼo pa ruqʼaʼ rchë nutoʼ Noemí: oqʼnäq wä rkʼë, rukʼuqbʼan wä rukʼuʼx chqä kan ruchajin wä pä. Tapeʼ ke riʼ, Noemí xuʼij: «Jehová xuʼän chë kan xa xuʼ chik nqʼeten nqʼaʼ xitzolin pä». Tapeʼ Rut kʼo wä chriʼ rkʼë, Noemí achiʼel ta kan ma xloqʼoqʼej ta jontir ri rubʼanon pä Rut chtoʼik. Ya riʼ rkʼë jbʼaʼ xuʼän chë Rut kan xtiʼon ran. Tapeʼ ke riʼ, ryä majun bʼëy xyaʼ ta qa Noemí.

19. ¿Achkë xtqtoʼö rchë majun bʼëy xtqayaʼ ta qa rutoʼik jun qachʼalal ri kʼo chpan jun nimaläj bʼis?

¹⁹ Ri rubʼanik nqasmajij re naʼoj reʼ: Rkʼë jbʼaʼ jun qachʼalal ri kʼo chpan jun nimaläj bʼis, pa naʼäy xkeruksaj poqän taq tzij qkʼë tapeʼ kan qatjon qaqʼij chtoʼik. Tapeʼ ke riʼ, röj nqatäj  qaqʼij rchë ma npë ta qayowal che rä. Pa rukʼexel riʼ, xa kan nqatäj qaqʼij rchë ronojel mul nqatoʼ chqä nqaʼij che rä Jehová chë tqrtoʼ pä rchë nqïl rubʼanik nqakʼuqbʼaʼ rukʼuʼx (Prov. 17:17).

20. ¿Achkë xtoʼö Rut rchë ma xikʼo ta rukʼuʼx chtoʼik ralteʼ?

²⁰ Tqakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri qachʼalal ri nkʼatzin nkʼuqbʼäx kikʼuʼx. Tapeʼ Rut xkʼüt chwäch Noemí ri ajowabʼäl ri majun bʼëy nkʼis ta, ryä chqä xkʼatzin xkʼuqbʼäx rukʼuʼx. Rma riʼ, Jehová xuʼän chë Boaz xkʼuqbʼaʼ rukʼuʼx Rut kikʼë re tzij reʼ: «Yë ta kʼa Jehová xttojö chawä jontir ri abʼanon. Yë ta kʼa Jehová, ri ru-Dios Israel, xtyaʼö rajäl rukʼexel chawä rma xatoʼ awiʼ rkʼë». Re utziläj taq tzij reʼ kan xeʼapon pa ran Rut. Rma riʼ xuʼij reʼ che rä: «Xakʼuqbʼaʼ nkʼuʼx rïn, ri asamajel, chqä rkʼë ri xaʼij chwä xaʼän chë más ütz xnaʼ wan» (Rut 2:12, 13). Boaz xkʼuqbʼaʼ rukʼuʼx Rut taq kowan wä nkʼatzin che rä. Ya riʼ kan xtoʼ Rut rchë ma xikʼo ta rukʼuʼx chtoʼik ralteʼ.

21. Rkʼë ri nuʼij chpan Isaías 32:1 chqä 2, ¿achkë xtkiʼän ri ukʼwäy taq bʼey rma kowan yekajoʼ ri qachʼalal?

²¹ Ri rubʼanik nqasmajij re naʼoj reʼ: Ri qachʼalal ri nkikʼüt ri ajowabʼäl ri majun bʼëy nkʼis ta kʼo mul nkʼatzin chqä nkʼuqbʼäx kikʼuʼx. Boaz xuʼij che rä Rut chë kan ütz ri najin nuʼän rma kan ütz runaʼoj rkʼë Noemí. Ke riʼ chqä nkiʼän ri ukʼwäy taq bʼey komä. Ryeʼ nkiʼij chkë ri qachʼalal pa congregación chë ütz ri najin nkiʼän rma yekitoʼ ri nkʼaj chik chqä nkikʼüt chë yekajoʼ. Taq ri ukʼwäy taq bʼey nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri qachʼalal ri nkʼatzin nkʼuqbʼäx kikʼuʼx, ya riʼ xkerutoʼ ri qachʼalal riʼ rchë ma xtikʼo ta kikʼuʼx chkitoʼik ri nkʼaj chik (taskʼij ruwäch Isaías 32:1, 2).

22, 23. ¿Achkë xjalatäj rkʼë ri nunaʼ wä Noemí, y achkë xbʼanö chë xbʼanatäj riʼ? (Salmo 136:23, 26).

²² Taq qʼaxnäq chik jbʼaʼ tiempo, Boaz xuʼän chë Rut chqä Noemí xkïl ri nkʼatzin chkë (Rut  2:14-18). ¿Achkë xuʼän Noemí taq xtzʼët jontir ri xuʼän Boaz? Ryä xuʼij reʼ: «Yë ta kʼa Jehová xtyaʼö utzil pa ruwiʼ rma ryä kan rukʼutun chkiwäch ri ye kʼäs chqä ri kamnaqiʼ ri rajowabʼäl ri majun bʼëy nkʼis ta» (Rut 2:20a). Achiʼel nqatzʼët, ri xnaʼ Noemí kan xjalatäj. Naʼäy, ryä kan rkʼë bʼis xuʼij reʼ: «Jehová achiʼel ta yïn rukʼulel rubʼanon chwä». Ye kʼa komä, kan kiʼ wä chik rukʼuʼx najin nuyaʼ ruqʼij Jehová. ¿Achkë komä xbʼanö chë xjalatäj ri xnaʼ Noemí?

²³ Noemí kʼa riʼ xqʼax chwäch chë majun bʼëy xyaʼöx ta qa rma Jehová. Ryä xksaj Rut rchë xtoʼ Noemí taq xtzolin Judá (Rut 1:16). Noemí chqä xqʼax pa rujolon chë Jehová xksaj Boaz rchë xtoʼ pä ryä chqä Rut (Rut 2:19, 20b). Noemí rkʼë jbʼaʼ xquʼ reʼ: «Komä nqʼax chi nwäch chë Jehová majun bʼëy yiruyaʼon ta qa. Ryä ronojel mul yirutoʼon pä» (taskʼij ruwäch Salmo 136:23, 26). Rkʼë jbʼaʼ kan rkʼë ronojel ran xtyoxin rma Rut chqä Boaz ma xikʼo ta kikʼuʼx chtoʼik. Che oxiʼ kan kiʼ kikʼuʼx xkiʼän rma Noemí jmul chik kiʼ rukʼuʼx xuʼän chqä xkowin chik jmul xyaʼ ruqʼij Jehová rkʼë ronojel ran.

24. ¿Achkë rma ronojel mul nqajoʼ nqakʼüt chkiwäch ri qachʼalal ri ajowabʼäl ri majun bʼëy nkʼis ta?

²⁴ ¿Achkë xqatamaj chpan ri wuj rubʼiniʼan Rut chrij ri ajowabʼäl ri majun bʼëy nkʼis ta? Re ajowabʼäl reʼ nuʼän chqë chë ma nikʼo ta qakʼuʼx chkitoʼik ri qachʼalal ri ye kʼo chpan jun nimaläj bʼis. Chqä nuʼän chë nqakanuj rubʼanik rchë yeqatoʼ. Ri ukʼwäy taq bʼey kʼo chë nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri qachʼalal ri nkikʼüt chkiwäch ri nkʼaj chik ri ajowabʼäl ri majun bʼëy nkʼis ta. Taq nqatzʼët chë ri qachʼalal kiʼ chik jmul kikʼuʼx chqä kan rkʼë ronojel kan nkiyaʼ chik jmul ruqʼij Jehová, röj kan kiʼ qakʼuʼx nqaʼän (Hech. 20:35). Achiʼel nqatzʼët, kan kʼo kʼïy rma chë röj nqakʼüt ri ajowabʼäl ri majun bʼëy nkʼis ta. Ye kʼa ri kʼo más rejqalen ya riʼ chë röj nqajoʼ nqakʼän qanaʼoj chrij Jehová chqä nqaʼän chë kiʼ rukʼuʼx nuʼän qkʼë, rma ryä «kan nüm rajowabʼäl chqä majun bʼëy nkʼis ta» (Éx. 34:6; Sal. 33:22).