1. ¿Achkë rma qataman chë Jehová nrajoʼ njeʼ chqanaqaj röj?

 JEHOVÁ nrajoʼ chë röj naqaj nqjeʼ wä che rä (Sant. 4:8). Ryä nrajoʼ ntok qa-Dios, Qatataʼ chqä qachiʼil. Rma riʼ, nuyaʼ pä ri nqakʼutuj che rä chqä nqrtoʼ taq kʼo kʼayewal nqaqʼaxaj. Ryä chqä nuksaj rutinamit rchë nukʼüt pä naʼoj chqawäch chqä rchë nqrchajij. Ye kʼa, ¿achkë kʼo chë nqaʼän rchë nqjelun rkʼë ryä?

2. ¿Achkë rubʼanik nqjelun rkʼë Jehová?

² Röj nqkowin nqjelun rkʼë Jehová taq nqchʼö rkʼë, taq nqaskʼij ruwäch Ruchʼaʼäl chqä taq nqaquʼ rij ri nqaskʼij chpan. Ya riʼ xtuʼän chë kowan xtqajoʼ chqä kan xtuʼij riʼ qan xtqtyoxin che rä. Röj kan xtqarayij xtqanmaj rutzij chqä xtqayaʼ ruqʼij kan achiʼel taqäl chrij (Apoc. 4:11). We más xtqatamaj ruwäch, más xtqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij ryä chqä chrij rutinamit, ri ruyaʼon qa rchë nqrchajij.

3. a) ¿Achkë nuʼän ri Diablo rchë nqrjäch rkʼë Jehová? b) ¿Achkë nkʼatzin chqë rchë ma nqayaʼ ta qa Jehová nixta nq-el qa chpan rutinamit? (Salmo 31:13, 14).

³ Ye kʼa ri Diablo nrajoʼ nqrjäch rkʼë Jehová, más taq kʼo kʼayewal yeqaqʼaxaj. ¿Achkë rubʼanik nuʼän riʼ? Ryä nukanuj rubʼanik rchë röj ma nqakʼuqbʼaʼ ta chik qakʼuʼx chrij Jehová chqä chrij rutinamit. Ye kʼa röj nqkowin ma nqqä ta pa ruqʼaʼ. We kuw rubʼanon qakʼuqbʼäl kʼuʼx chrij Jehová, ma xtqayaʼ ta qa ryä nixta xtq-el qa chpan rutinamit (taskʼij ruwäch Salmo 31:13, 14).

4. ¿Achkë xtqatzjoj rij chpan re tjonïk reʼ?

⁴ Chpan re tjonïk reʼ xtqtzjon chrij oxiʼ kʼayewal ri rkʼë jbʼaʼ nkiʼän chë ma nqakʼuqbʼaʼ ta chik qakʼuʼx chrij Jehová chqä chrij rutinamit. ¿Achkë rubʼanik yojkijäch re kʼayewal reʼ rkʼë ri qa-Dios? ¿Y achkë ütz nqaʼän rchë ma nqqä ta pa ruqʼaʼ Satanás?

5. ¿Achkë rubʼanik ri kʼayewal rkʼë jbʼaʼ nkiʼän chë ma nqakʼuqbʼaʼ ta chij qakʼuʼx chrij Jehová chqä chrij rutinamit?

⁵ Rkʼë jbʼaʼ, kʼo mul kʼo chë nqaköchʼ ri kʼayewal nkiyaʼ ri qachʼalal pa qawiʼ xa rma nqayaʼ ruqʼij Jehová o rkʼë jbʼaʼ nesäx qasamaj. ¿Achkë rubʼanik re kʼayewal reʼ rkʼë jbʼaʼ nkiʼän chë ma nqakʼuqbʼaʼ ta chik qakʼuʼx chrij rutinamit Jehová chqä nqrjäch rkʼë ryä? Taq jun kʼayewal kowan nyalöj, rkʼë jbʼaʼ nqaquʼ chë majun bʼëy xtsolotäj ta chik y rma riʼ xtqbʼison. Satanás nuksaj ya riʼ chqij rchë röj nqakʼutuj qa chqawäch we Jehová kantzij nqrajoʼ o manä. Ryä kʼo ta nrajoʼ chë röj nqaquʼ chë yë Jehová o rutinamit ye ajmak. Ke riʼ jbʼaʼ xbʼanatäj kikʼë jojun israelitas ri ye kʼo wä Egipto. Pa naʼäy, kiyaʼon wä chwäch kan chë yë Jehová xchaʼö kichë Moisés chqä Aarón rchë yekiköl pa kiqʼaʼ ri Egipcios (Éx. 4:29-31). Ye kʼa taq ri faraón xyaʼ más kʼayewal pa kiwiʼ, xa chrij Moisés chqä Aarón xkiqʼabʼaj wä riʼ. Rma riʼ xkiʼij chkë: «Rïx xiʼän chë ri faraón chqä rusamajelaʼ itzel nkinaʼ chqë. Y xiyaʼ jun espada pa kiqʼaʼ rchë yojkikamsaj» (Éx. 5:19-21). ¡Kan xajan xkiʼän ri israelitas riʼ rma xa chkij rusamajelaʼ Dios xkiqʼabʼaj wä ri xbʼanatäj! We rït kan ojer chik akochʼon pä jalajöj kiwäch kʼayewal, ¿achkë ütz naʼän rchë kan xtakʼuqbʼaʼ na akʼuʼx chrij Jehová chqä chrij rutinamit?

6. ¿Achkë nqatamaj chrij ri xuʼän Habacuc? (Habacuc 3:17-19).

⁶ Taʼij che rä Jehová ri achkë kʼo pan awan chqä takʼuqbʼaʼ akʼuʼx chë ryä xkaturtoʼ pä. Ri profeta Habacuc kan kʼïy kʼayewal xqʼaxaj. Ryä achiʼel ta kʼo jun qʼij ri xkʼutuj qa chwäch we kantzij najowäx rma Jehová o manä. Rma riʼ xuʼij che rä Dios jontir ri nunaʼ wä pa ran. Ryä xuʼij: «Jehová, ¿kʼa ajän kʼo chë nräq nchiʼ rchë nkʼutuj ntoʼik, ye kʼa rït ma nakʼoxaj ta? [...] ¿Achkë rma nayaʼ qʼij chë ri winäq nyaʼöx tijöj poqonal pa kiwiʼ?» (Hab. 1:2, 3). Jehová xtoʼ pä re utziläj achï reʼ (Hab. 2:2, 3). Taq xquʼ rij achkë rubʼanik Jehová rukolon pä rutinamit, Habacuc jmul chik kiʼ rukʼuʼx xuʼän. Ryä xyaʼ chwäch ran chë kantzij najowäx rma Jehová chqä chë xttoʼöx pä rma ryä rchë xtqʼax chwäch xa bʼa achkë kʼayewal (taskʼij ruwäch Habacuc 3:17-19). ¿Achkë nqatamaj qa chrij reʼ? Chë taq kʼo kʼayewal naqʼaxaj, kachʼö rkʼë Jehová. Taʼij che rä achkë nanaʼ chqä tatoʼ awiʼ rkʼë. Rït ütz nayaʼ chwäch awan chë Jehová xtyaʼ pä ri uchqʼaʼ ri xtkʼatzin chawä rchë xtaköchʼ ri kʼayewal. Y taq xtatzʼët achkë rubʼanik xkaturtoʼ pä, ri akʼuqbʼäl kʼuʼx más xtkowïr.

7. ¿Achkë xrajoʼ jun ruchʼalal ya Shirley chë xnmaj ta ryä, y achkë xtoʼö rchë xkʼuqbʼaʼ na rukʼuʼx chrij Jehová?

⁷ Ma tayaʼ ta qa rubʼanik jontir ri nbʼanö chë junan nuʼän awäch rkʼë Jehová. Ya riʼ xtoʼö rchë jun qachʼalal ixöq ri rubʼiniʼan Shirley, aj Papúa Nueva Guinea, taq xeruqʼaxaj kʼayewal. b Rma majun ta wä kirajil, kʼo mul kʼayewal xuʼän chkiwäch xkïl kiway. Jun ruchʼalal xrajoʼ chë ya Shirley ma kan ta nukʼuqbʼaʼ chik rukʼuʼx chrij Jehová, rma riʼ xuʼij che rä: «Rït naʼij chë Dios najin yaturtoʼ pä. Ye kʼa, ¿akuchï kʼa kʼo wä ri toʼïk ri? Rïx kʼa ruwäch wä majun ta irajil. Xa majun nkʼatzin wä laʼ natzjoj Ruchʼaʼäl Dios». Ya Shirley nuʼij chë kʼo jmul xkʼutuj qa chwäch we Jehová kantzij najin yerutoʼ pä o manä. Ryä nuʼij: «Kan chanin xichʼö rkʼë Jehová chqä xinbʼij che rä achkë wä najin nnaʼ. Rïn ma xinyaʼ ta qa ruskʼixik le Biblia chqä ri  qa-publicaciones, y ronojel mul xintzjoj le Biblia chqä xibʼä chkipan ri qamoloj». Ya Shirley xqʼax chwäch chë Jehová najin wä nuchajij pä ru-familia, rma kiʼ wä kikʼuʼx chqä majun ta wä wayjal najin nkiqʼaxaj. Ryä nuʼij: «Rïn xintzʼët chë Jehová kan xirukʼoxaj taq xichʼö rkʼë» (1 Tim. 6:6-8). We rït ma nayaʼ ta qa rubʼanik jontir ri nbʼanö chë junan nuʼän awäch rkʼë Jehová, ri kʼayewal chqä ri kaʼiʼ nuʼän awan ma xtkiʼän ta chë xtayaʼ qa Jehová.

8. ¿Achkë rkʼë jbʼaʼ nbʼanatäj kikʼë ri qachʼalal ri yekʼwayon bʼey chqawäch chpan rutinamit Jehová?

⁸ Ri winäq ri itzel nkinaʼ chqë nkiksaj ri prensa, ri radio, ri televisión o ri redes sociales rchë nkitzʼük tzij chkij ri yekʼwayon bʼey chpan rutinamit Jehová (Sal. 31:13). Ye kʼo jojun qachʼalal yekʼwan äl pacheʼ chqä qʼabʼan chkij chë ye itzel taq winäq. Pa naʼäy siglo ke riʼ chqä jbʼaʼ xbʼanatäj. Ri apóstol Pablo kan ma pa rubʼeyal ta xbʼan rkʼë rma xqʼabʼäx tzij chrij chqä xyaʼöx pacheʼ. ¿Achkë xkiʼän ri cristianos chkipan ri qʼij qa riʼ?

9. ¿Achkë kinaʼoj xkiʼän jojun cristianos taq Pablo xyaʼöx pacheʼ?

⁹ Taq ri apóstol Pablo xyaʼöx pacheʼ chlaʼ Roma, jojun cristianos xa ruyonïl xkiyaʼ qa (2 Tim. 1:8, 15). ¿Achkë rma? Rkʼë jbʼaʼ ma xkajoʼ ta chik xeʼok rachiʼil rma Pablo xbʼix chrij chë jun itzel winäq (2 Tim. 2:8, 9). O rkʼë jbʼaʼ xkixiʼij kiʼ rma xkiquʼ chë xtyaʼöx chqä kʼayewal pa kiwiʼ ryeʼ. Xa bʼa achkë na kʼa rma xkiyaʼ qa Pablo, ryä rkʼë jbʼaʼ kan kowan xtiʼon ran. Ryä kan kʼïy kʼayewal xköchʼ chqä kʼo mul kan xxiʼin rij rukʼaslemal xa kimä ryeʼ (Hech. 20:18-21; 2 Cor. 1:8). Majun bʼëy q-ok ta achiʼel ri cristianos riʼ ri xa xkiyaʼ qa Pablo taq más wä nkʼatzin rutoʼik. ¿Achkë kʼo chë ma nqamestaj ta taq nyaʼöx kʼayewal pa kiwiʼ ri qachʼalal ri yekʼwayon bʼey chqawäch?

10. ¿Achkë kʼo ta chë ma nqamestaj ta taq nyaʼöx kʼayewal pa kiwiʼ ri yekʼwayon bʼey chqawäch, y achkë rma?

¹⁰ Ma tmestäj ta chqë achkë rma nyaʼöx kʼayewal pa qawiʼ chqä achkë nbʼanö  chë nbʼanatäj riʼ. Chpan 2 Timoteo 3:12 nuʼij: «Jontir ri nkajoʼ nkikʼwaj jun chöj kʼaslemal chwäch Dios, rkʼë Cristo Jesús, xtyaʼöx chqä kʼayewal pa kiwiʼ». Rma riʼ kʼo ta chë ma nsach ta qakʼuʼx taq nqatzʼët chë Satanás nuyaʼ kʼayewal pa kiwiʼ ri qachʼalal ri yekʼwayon bʼey chqawäch. Ryä nrajoʼ chë ri qachʼalal riʼ nkiyaʼ qa Jehová chqä chë röj nqaxiʼij qiʼ (1 Ped. 5:8).

11. ¿Achkë nqatamaj chrij ri xuʼän Onesíforo? (2 Timoteo 1:16-18).

¹¹ Ronojel mul keʼatoʼ ri qachʼalal ri yekʼwayon bʼey chqawäch (taskʼij ruwäch 2 Timoteo 1:16-18). Pa naʼäy siglo, kʼo wä jun cristiano ri kan ütz runaʼoj xuʼän taq Pablo kʼo wä pacheʼ. Re cristiano reʼ xbʼiniʼaj Onesíforo. Pablo xuʼij reʼ chrij: «Ma xkʼïx ta rma yïn kʼo pacheʼ». Pa rukʼexel riʼ, Onesíforo xuʼän jontir ri kʼo wä pa ruqʼaʼ rchë xrïl Pablo chqä rchë xtoʼ. Ryä xuʼän riʼ tapeʼ kan xxiʼin rij rukʼaslemal. ¿Achkë nqatamaj qa chrij reʼ? Chë ma tayaʼ ta qʼij chë ri xbʼïn-ïl chkiwäch ri nkʼaj chik nuʼän chë ma yeʼatoʼ ta chik ri qachʼalal ri najin nyaʼöx kʼayewal pa kiwiʼ. Tabʼanaʼ jontir ri kʼo pan aqʼaʼ rchë yeʼatoʼ (Prov. 17:17). Ryeʼ nkʼatzin nqakʼüt chkiwäch chë kowan yeqajoʼ chqä chë ma nqakʼewaj ta yeqatoʼ.

12. ¿Achkë nqatamaj chkij ri qachʼalal aj Rusia?

¹² Taquʼ achkë nkiʼän qachʼalal aj Rusia taq yeyaʼöx pacheʼ jojun chkë ri qachʼalal. Taq jojun chkë ryeʼ nqʼat tzij pa kiwiʼ, kan ye kʼïy qachʼalal yebʼä pa qʼatbʼäl tzij rchë nkikʼüt chwäch chë ma ruyonïl ta kʼo. ¿Achkë nqatamaj qa chrij reʼ? Chë we ntzʼuk tzij chkij ri qachʼalal ri yekʼwayon bʼey chqawäch, yekʼwäx pacheʼ o nyaʼöx kʼayewal pa kiwiʼ, rït ma taxiʼij ta awiʼ. Xa kachʼö rkʼë Dios pa kiwiʼ, keʼachajij ki-familias chqä takanuj rubʼanik rchë yeʼatoʼ (Hech. 12:5; 2 Cor. 1:10, 11).

13. ¿Achkë rubʼanik ri itzel yetzjon chqij rkʼë jbʼaʼ nuʼän chë ma nqakʼuqbʼaʼ ta chik qakʼuʼx chrij Jehová chqä chrij rutinamit?

¹³ Rkʼë jbʼaʼ jojun chkë ri qachʼalal ri ma ye Testigos ta chqä ri qachiʼil pa samaj o pa tijobʼäl, itzel xketzjon chqij rma nqatzjoj le Biblia o rma yeqasmajij ri pixaʼ ye kʼo chpan (1 Ped. 4:4). Rkʼë jbʼaʼ nkiʼij chqë: «Rït kan ütz anaʼoj, ye kʼa a-religión kan ma kasach bʼaʼ chwäch. Y ri nukʼüt ma nkʼatzin ta chik komä». Rkʼë jbʼaʼ ye kʼo jojun itzel xketzjon chqij rma qanaʼoj nqaʼän kikʼë ri winäq ri xeʼelesäx qa pa congregación. Rma riʼ rkʼë jbʼaʼ xtkiʼij chqë: «¿Ke laʼ rubʼanik nakʼüt chë yeʼawajoʼ ri winäq?». Tzij achiʼel riʼ rkʼë jbʼaʼ nkiʼän chë xa nuʼän kaʼiʼ qakʼuʼx chrij ri nrajoʼ Jehová chë nqaʼän. Ya riʼ rkʼë jbʼaʼ xtuʼän chë nqaquʼ chë kan nqʼax ruwiʼ ri nukʼutuj Jehová chqë y chë ri rutinamit kan ma kasach bʼaʼ chwäch. We rït najin yaqʼax chwäch jun kʼayewal achiʼel reʼ, ¿achkë ütz naʼän rchë ma nayaʼ ta qa Jehová chqä rchë ma yatel ta qa chpan rutinamit?

14. ¿Achkë qanaʼoj kʼo ta chë nqakʼüt taq jojun winäq itzel yetzjon chqij rma nqasmajij rupixaʼ Jehová? (Salmo 119:50-52).

¹⁴ Tayaʼ chwäch awan ma nayaʼ ta qa rusamajxik ri rupixaʼ Jehová. Job kan xsmajij rupixaʼ Jehová tapeʼ ri nkʼaj chik itzel xetzjon chrij. Jun chkë ri oxiʼ achiʼaʼ ri xkiʼij wä chë ye rachiʼil xrajoʼ chë Job nunmaj chë chwäch Jehová majun ta ruqʼij we ryä nusmajij rupixaʼ o manä (Job 4:17, 18; 22:3). Ye kʼa Job ma xnmaj ta ri tzʼukün tzij riʼ. Ryä retaman wä chë ri nuʼij Jehová chrij ri achkë riʼ ri ütz chqä ri ma ütz ta, kan ya riʼ ri más ütz nasmajij. Rma riʼ kan xerusmajij pa rukʼaslemal. Ryä ma xyaʼ ta qʼij chë ri nkʼaj chik xkiʼän ta chë ma ta xkʼwaj chik jun jïk kʼaslemal  (Job 27:5, 6). ¿Achkë nqatamaj qa chrij reʼ? Chë ma tayaʼ ta qʼij chë xa rma ri winäq itzel yetzjon chawij, rït xa kaʼiʼ akʼuʼx nuʼän chrij rupixaʼ Jehová. Taquʼ rij achkë kʼaslemal akʼwan rma asmajin ri pixaʼ riʼ. Rkʼë jbʼaʼ kan kʼïy utzil awlon. Rma riʼ tayaʼ chwäch awan ma yatel ta qa chpan rutinamit Dios, ri nbʼin chë keqasmajij rupixaʼ Dios. We xtaʼän riʼ, tapeʼ kowan xkatkiyöqʼ ri winäq, majun bʼëy xkekowin ta xkatkijäch rkʼë Jehová (taskʼij ruwäch Salmo 119:50-52).

15. ¿Achkë rma ya Brizit itzel xetzjon chrij?

¹⁵ Tqatzʼetaʼ achkë xbʼanatäj rkʼë ya Brizit, jun qachʼalal aj India. Rma ryä Testigo, ri ru-familiares itzel xetzjon chrij. Ryä xqasäx pa yaʼ pa junaʼ 1997. Jbʼaʼ chrij riʼ, ri rachjil, ri ma Testigo ta, xesäx rusamaj. Rma riʼ, ri rachjil xkʼwaj äl ru-familia kikʼë ruteʼ rutataʼ, ri ye kʼo wä jukʼan chik tinamït. Ye kʼa ya Brizit kʼo na más kʼayewal xrïl. Rma rachjil majun ta wä rusamaj, ryä kʼo chë xsamäj rchë xtzüq ru-familia. Y ri congregación ri más wä naqaj nkanaj che rä kʼa 350 kilómetros kʼo wä. Chqä ru-familiares ri rachjil xpë kiyowal che rä rma ryä Testigo. Rma kowan chʼaʼoj xpë chkiwäch, ya Brizit chqä ru-familia kʼo chë xebʼä jukʼan chik. Ya riʼ taq xbʼanatäj jun ri ma ruyoʼen ta wä ryä: ri rachiʼil xkäm. Chrij riʼ, jun ral ri kʼa riʼ wä 12 rujunaʼ xkäm rma xyaʼ cáncer che rä. Y ru-familia, pa rukʼexel nkitoʼ, xa xkiqʼabʼaj chrij chë yë ryä ajmak chë xbʼanatäj jontir riʼ. Xkiʼij che rä chë ma ta xok testigo de Jehová jontir riʼ ma ta xbʼanatäj. Ye kʼa ryä ronojel mul xkʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chrij Jehová chqä ma xel ta qa chpan rutinamit.

16. ¿Achkë utzil xrïl ya Brizit rma naqaj xjeʼ wä che rä Jehová chqä che rä rutinamit?

¹⁶ Rma ya Brizit kʼa näj kʼo wä che rä ri congregación, jun ukʼwäy bʼey rchë circuito xuʼij che rä chë ttzjoj le Biblia chpan ri tinamït ri akuchï kʼo wä chqä chë tbʼanaʼ ri moloj pa rachoch. Pa naʼäy, ryä xnaʼ chë kan kowan kʼayewal naʼän riʼ, ye kʼa xuʼän ri xbʼix che rä. Rma riʼ xchäp rutzjoxik le Biblia, xeruʼän ri moloj chpan rachoch chqä xyaʼ ruqʼij Dios pa rachoch kikʼë ral. ¿Achkë  utzil xkʼäm pä ri xuʼän riʼ? Ya Brizit xchäp kitjoxik ye kʼïy winäq chrij le Biblia, y kʼïy chkë ri winäq riʼ xeqasäx pa yaʼ. Chpan ri junaʼ 2005, ryä xok precursora regular. Rma ryä kan xkʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chrij Jehová chqä chrij rutinamit, kan kʼïy utzil xrïl. Ri ral nkiyaʼ ruqʼij Jehová y komä kʼo kaʼiʼ congregaciones chpan ri tinamït ri akuchï kʼo wä ryä. Ya Brizit kan ruyaʼon chwäch ran chë yë Jehová xtoʼö rchë xeruköchʼ ri kʼayewal chqä rchë xköchʼ taq itzel xetzjon chrij.

17. ¿Achkë kʼo chë nqayaʼ chwäch qan nqaʼän?

¹⁷ Satanás nrajoʼ chë taq kʼo kʼayewal nqaqʼaxaj, röj nqaquʼ chë Jehová ma nqrtoʼ ta pä chqä chë ri yoj kʼo chpan rutinamit xa más kʼayewal nukʼäm pä pa qawiʼ. Ryä chqä nrajoʼ chë röj nqaxiʼij qiʼ taq ntzʼuk tzij chkij ri qachʼalal ri yekʼwayon bʼey chqawäch, taq nyaʼöx kʼayewal pa kiwiʼ o taq yeyaʼöx pacheʼ. Chqä nuʼän chë ri winäq itzel yetzjon chqij rchë ma nqakʼuqbʼaʼ ta chik qakʼuʼx chrij rupixaʼ Jehová chqä chrij rutinamit. Ye kʼa röj qataman chik achkë nuksaj Satanás chqij, rma riʼ ma nqqä ta pa ruqʼaʼ (2 Cor. 2:11). Tqayaʼ chwäch qan ma nqanmaj ta ri tzʼukün taq tzij yeruʼij chqä majun bʼëy tqayaʼ qa Jehová nixta rutinamit. Ma tqamestaj ta chë Jehová majun bʼëy xtqryaʼ ta qa (Sal. 28:7). Rma riʼ, ¡ma tqayaʼ ta qʼij chë kʼo jun nqjachö rkʼë Jehová! (Rom. 8:35-39).

18. ¿Achkë xtqatzʼët chpan ri jun chik tjonïk?

¹⁸ Chpan re tjonïk reʼ xqatzʼët oxiʼ kʼayewal ri rkʼë jbʼaʼ nkiʼän chë ma nqakʼuqbʼaʼ ta chik qakʼuʼx chrij Jehová nixta chrij rutinamit. Ye kʼa chpan ri congregación kʼo mul kʼo chqä kʼayewal yebʼanatäj. ¿Achkë xtqtoʼö rchë xkeqaköchʼ ri kʼayewal riʼ? Ya riʼ xtqatzʼët chpan ri jun chik tjonïk.