1. ¿Achkë nkowin nuʼän Jehová rchë nuʼän ri ruraybʼal?

JEHOVÁ nkowin ntok xa bʼa achkë ri najowatäj rchë nuʼän ri ruraybʼal. Kʼo mul oknäq jun tijonel, jun tataʼaj ri nukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri ralkʼwal, jun ajyaʼöy rutzjol o xa bʼa achkë na chik jun (Is. 48:17; 2 Cor. 7:6; Gál. 3:8). Tapeʼ ke riʼ, rchë nuʼän ri nrajoʼ, kʼïy mul yeruksaj ri winäq (Mat. 24:14; 28:19, 20; 2 Cor. 1:3, 4). Ryä nkowin nuyaʼ runaʼoj chqä ruchqʼaʼ jun winäq rchë nbʼeʼok ri najowatäj rchë nuʼän ri ruraybʼal. Ronojel riʼ, achiʼel nkiʼij jojun etamanelaʼ, nkikʼüt ri ntel chë tzij ri rubʼiʼ Jehová.

2. a) ¿Achkë rma kʼo mul rkʼë jbʼaʼ nqanaʼ chë ma kan ta najin nqksäx rma Jehová? b) ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

² Ronojel röj nqajoʼ nqksäx rma Jehová, ye kʼa jojun rkʼë jbʼaʼ nkinaʼ chë ma najin ta yeksäx rma ryä. ¿Achkë rma? Rma nkinaʼ chë ri kijunaʼ, ri najin nkiqʼaxaj chpan kikʼaslemal o nkinaʼ chë ma yekowin ta nkiʼän jun samaj, najin yeruqʼät rchë nkiʼän más. Ye kʼo chik nkʼaj, kiʼ kikʼuʼx rkʼë ri najin nkiʼän y nkinaʼ ryeʼ chë ma nkʼatzin ta chik nkiʼän más pa rutinamit Jehová. Chpan re tjonïk reʼ, xtqatzʼët achkë rubʼanik Jehová nqrtjoj rchë nqaʼän ri ruraybʼal. Chqä xkeqatzʼët jojun tzʼetbʼäl chkij achiʼaʼ chqä ixoqiʼ ri xejeʼ ojer. Ronojel ryeʼ, Jehová xuʼän chë xkirayij xkiʼän ri nrajoʼ chqä xyaʼ kichqʼaʼ rchë xesamäj.  Pa rukʼisbʼäl, xtqatzʼët achkë ütz nqaʼän rchë chë Jehová xtqrksaj.

3. Achiʼel nuʼij Filipenses 2:13, ¿achkë nkowin nuʼän Jehová chë nqanaʼ?

³ (Taskʼij ruwäch Filipenses 2:13 *). * Jehová nkowin nuʼän chë nqarayij nqaʼän ri ruraybʼal. ¿Achkë rubʼanik nuʼän riʼ? Rkʼë jbʼaʼ nqanaʼej chë pa qa-congregación kʼo jun nkʼatzin nbʼan. O rkʼë jbʼaʼ ri ukʼwäy taq bʼey nkiskʼij ruwäch jun carta rchë ri sucursal ri akuchï nuʼij wä chë jukʼan chik tinamït nkʼatzin toʼïk chrij ri rutzjoxik le Biblia. Taq nbʼanatäj riʼ, rkʼë jbʼaʼ nqakʼutuj qa chqawäch achkë ütz nqaʼän rchë nqtoʼon. O rkʼë jbʼaʼ nyaʼöx jun kʼayewaläj samaj chqawäch ri ma kan ta qataman achkë rubʼanik xtqaʼän che rä. Chqä rkʼë jbʼaʼ, taq xqaskʼij ruwäch jun peraj rchë le Biblia, xtqchʼobʼon chrij ri rubʼanik xtqaksaj ri naʼoj riʼ rchë yeqatoʼ ri nkʼaj chik. Jehová ma xtqrchaqtiʼij ta rchë nqaʼän jun samaj. Ye kʼa, we nutzʼët chë nqajoʼ nqaʼän más, ryä xtqrtoʼ rchë xtqaʼän ri najowatäj.

4. ¿Achkë rubʼanik nuyaʼ qachqʼaʼ Jehová rchë nqaʼän ri ruraybʼal?

⁴ Jehová chqä nkowin nuyaʼ qachqʼaʼ rchë nqaʼän ri ruraybʼal (Is. 40:29). ¿Achkë rubʼanik nuʼän riʼ? Ryä nuyaʼ ri loqʼoläj ru-espíritu pa qawiʼ rchë más xtqkowin xtqaʼän jun samaj (Éx. 35:30-35). Chqä nuksaj rutinamit rchë xtkʼüt jojun samaj chqawäch. We ma qataman ta achkë rubʼanik nqaʼän jun samaj, tqakʼtuj qatoʼik. Chqä ütz qchʼö rkʼë Jehová, ri utziläj Qatataʼ, rchë nqakʼutuj che rä ri uchqʼaʼ ri petenäq rkʼë ryä (2 Cor. 4:7; Luc. 11:13). Chpan le Biblia, nqatzʼët chë Jehová xerutoʼ ye kʼïy achiʼaʼ chqä ixoqiʼ rchë xkiʼän ri rusamaj. Keqatzʼetaʼ jojun tzʼetbʼäl chqä qchʼobʼon chrij ri rubʼanik ri rkʼë jbʼaʼ xtqrksaj röj chqä.

5. ¿Achkë nqatamaj chrij ri rubʼanik xksäx Moisés rma Jehová rchë xköl ri rutinamit?

⁵ Jehová xksaj Moisés rchë xeresaj äl ri israelitas pa Egipto. Ye kʼa, ¿ajän xksäx Moisés rma Jehová? ¿Xksäx komä taq xnaʼ chë nkowin chik nuʼän ri samaj riʼ rma xtjöx rkʼë ronojel ri kitamabʼal ri egipcios? (Hech. 7:22-25). Manä, Jehová xksaj Moisés taq xkʼüt yän chwäch chë nkʼatzin chʼuchʼüj nuʼän ran chqä chë nkʼatzin nuqasaj riʼ (Hech. 7:30, 34-36). Chqä xyaʼ ruchqʼaʼ rchë ma xuxiʼij ta riʼ xtzjon rkʼë faraón, ri nimaläj qʼatöy tzij rchë Egipto (Éx. 9:13-19). ¿Achkë nqatamaj chrij ri rubʼanik xksäx Moisés rma Jehová? Chë ryä yeruksaj winäq ri nkitäj kiqʼij nkikʼän kinaʼoj chrij chqä nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chë ryä xtyaʼ kichqʼaʼ (Filip. 4:13).

6. ¿Achkë nqatamaj chrij ri rubʼanik xksäx Barzilái rma Jehová rchë xtoʼ David?

⁶ Kʼïy junaʼ chrij riʼ, Jehová xksaj Barzilái rchë xtoʼ David, ri qʼatöy tzij. Taq David chqä ri ruwinaq najin wä yeʼanmäj chwäch Absalón, ri rukʼajol, ye kosnäq wä chik, kʼo wä chik kinmik chqä nchaqiʼj wä kichiʼ. Tapeʼ Barzilái ya kʼo wä chik rujunaʼ, ryä chqä nkʼaj chik, ma xkixiʼij ta kiʼ xkitoʼ David tapeʼ xekamsäx ta xa ta xenaʼäx. Barzilái ma xchʼöbʼ ta chë xa rma ri rujunaʼ, ma nkʼatzin ta chik che rä Jehová. Pa rukʼexel riʼ, ryä xksaj ri kʼo rkʼë rchë xerutoʼ ri rusamajelaʼ Dios ri nkʼatzin wä kitoʼik (2 Sam. 17:27-29). ¿Achkë nqatamaj qa chrij riʼ? Chë, xa bʼa achkë na kʼa  qajunaʼ, Jehová rkʼë jbʼaʼ nqrksaj rchë yeqatoʼ ri qachʼalal ri nkʼatzin kitoʼik, xa bʼa achkë na kʼa tinamït ye kʼo wä (Prov. 3:27, 28; 19:17). Tapeʼ ma kan ta nqbʼä kikʼë rchë yeqatoʼ, röj ütz nqayaʼ äl qakchaj rchë ri obra mundial rchë yetoʼöx ri qachʼalal taq nkʼatzin kitoʼik (2 Cor. 8:14, 15; 9:11).

7. a) ¿Achkë rubʼanik xksäx Simeón rma Jehová? b) ¿Achkë rma nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx riʼ?

⁷ Taq jbʼaʼ wä nrajoʼ rchë naläx Jesús, Jehová xuʼij che rä Simeón, jun achï ri kʼo wä chik rujunaʼ chqä aj Jerusalén, chë xttzʼët na qa ri Mesías. Ri xbʼix che rä kantzij na wä chë kan xkʼuqbʼaʼ rukʼuʼx, rma kan pa junaʼ ruyoʼen wä ri Mesías. Kʼo jun qʼij, rma ri loqʼoläj espíritu, Simeón xbʼä pa templo, y chriʼ xtzʼët wä Jesús. Jehová xksaj Simeón rchë xyaʼ jun profecía chrij ri akʼal riʼ, ri xttok wä ri Cristo (Luc. 2:25-35). Tapeʼ Simeón rkʼë jbʼaʼ ma xtzʼët ta ri samaj xuʼän Jesús, xtyoxij ri spanïk xyaʼ Jehová che rä. Kantzij na wä chë, rma rukochʼonik chqä rukʼuqbʼäl kʼuʼx, Jehová xyaʼ jun nimaläj utzil pa ruwiʼ ri achï riʼ. Y ri utziläj achï riʼ kan xttel na wä rukʼuʼx taq xttzʼët chë ri ruqʼatbʼäl tzij Jesús xtyaʼ utzil pa kiwiʼ jontir ri winäq chwäch le Ruwachʼulew (Gén. 22:18). Röj chqä ütz nqtyoxin che rä Jehová rma nuyaʼ qʼij chqë rchë nqsamäj chpan rutinamit.

8. ¿Achkë rubʼanik rkʼë jbʼaʼ xtqrksaj Jehová?

⁸ Pa naʼäy siglo, jun achï ri janina ütz runaʼoj ri rubʼiniʼan José xyaʼ qʼij chë xksäx rma Jehová (Hech. 4:36, 37). Ri apóstoles xkiʼij Bernabé che rä, rma ri bʼiʼaj riʼ ntel chë tzij «winäq ri nkʼuqbʼan kʼuʼx». Rkʼë jbʼaʼ ke riʼ xkiʼij che rä rma nukʼuqbʼaʼ wä kikʼuʼx ri nkʼaj chik. Jun tzʼetbʼäl. Taq Saulo xok cristiano, ye kʼïy qachʼalal xkixiʼij kiʼ chwäch rma kitaman chë xyaʼ kʼayewal pa kiwiʼ ri cristianos. Ye kʼa Bernabé xtoʼ Saulo chqä xkʼuqbʼaʼ rukʼuʼx. Saulo kantzij na wä chë xtyoxij riʼ (Hech. 9:21, 26-28). Jbʼaʼ chrij riʼ, ri ukʼwäy taq bʼey rchë Jerusalén xkitamaj chë ri cristianos ri ye kʼo Antioquía rchë Siria nkʼatzin wä kitoʼik. ¿Achkë xkitäq äl? Xkitäq äl Bernabé. Y janina ütz chë xkiʼän riʼ, rma le Biblia nuʼij chë Bernabé xkʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri qachʼalal riʼ rchë ma xkiyaʼ ta qa ri Ajaw (Hech. 11:22-24). Achiʼel xuʼän rkʼë Bernabé, Jehová chqä nqrtoʼ röj komä rchë nqakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri qachʼalal, achiʼel taq nkäm jun kichʼalal. O rkʼë jbʼaʼ nuʼän chqë chë nqabʼetzʼetaʼ o nqaskʼij pa teléfono jun qachʼalal yawaʼ o ri kʼo jun nimaläj bʼis pa ran rchë nqakʼuqbʼaʼ rukʼuʼx. ¿Xtqayaʼ komä qʼij che rä Jehová rchë xtqrksaj achiʼel xksaj Bernabé? (1 Tes. 5:14).

9. ¿Achkë nqatamaj chrij rubʼanik xtoʼöx Vasily rma Jehová?

⁹ Jehová xtoʼ jun qachʼalal ri rubʼiniʼan Vasily rchë xok jun utziläj ukʼwäy bʼey. Taq xyaʼöx ri samaj riʼ pa ruqʼaʼ, 26 wä rujunaʼ chqä nunaʼ wä chë ma nkowin ta nutoʼ ri congregación, más ri qachʼalal ri ye kʼo wä pa jun kʼayewal. Ye kʼa xrïl rutoʼik chpan ri Escuela del Ministerio del Reino chqä kikʼë ri qachʼalal ri kʼo chik junaʼ ye ukʼwäy bʼey. Ri qachʼalal riʼ xtäj ruqʼij rchë más ütz xuʼän che rä rusamaj. Jun tzʼetbʼäl. Xtzʼibʼaj ronojel ri nrajoʼ wä nuʼän. Taq xeruʼän ronojel riʼ, eqal eqal xkʼis ri xbʼïn-ïl che rä. Ryä nuʼij: «Ri nyaʼö wä xbʼïn-ïl chwä, komä xa kiʼkʼuxlal nuyaʼ chwä. Taq Jehová yirutoʼ rchë nwïl jun texto ri nkʼatzin rchë nkʼuqbʼaʼ rukʼuʼx jun qachʼalal, kan janina kiʼ nkʼuʼx nuʼän». Qachʼalal achiʼaʼ, we niyaʼ qʼij chë Jehová yixruksaj achiʼel xuʼän Vasily, ryä xkixrutoʼ rchë xkixkowin xtiʼän nmaʼq taq samaj pa congregación.

10. ¿Achkë xuʼän Abigaíl, chqä achkë nqatamaj qa chrij?

¹⁰ David chqä ri ruwinaq najin wä yeʼanmäj chwäch Saúl, ri qʼatöy tzij, y rma riʼ nkʼatzin wä kitoʼik. Kʼo jun qʼij, ri achiʼaʼ ri ye bʼenäq wä rkʼë David xkikʼtuj kiway che rä Nabal, jun israelita ri kʼo rubʼeyomal. Ri rachiʼil David ma xkixiʼij ta kiʼ xkikʼtuj kiway che rä Nabal rma xekichajij wä ri rukarneʼl pa tzʼiran ulew. Ye kʼa Nabal kan itzel runaʼoj chqä majun xyaʼ ta chkë. Riʼ kan xtïk ruyowal David, y rma riʼ xuʼij chë xtkamsaj Nabal chqä jontir ri achiʼaʼ ri ye kʼo pa rachoch (1 Sam. 25:3-13, 22). Taq bʼenäq chik pa bʼey, xbʼerukʼuluʼ Abigaíl, ri rixjayil Nabal. Ri ixöq riʼ kan xkʼüt chë kʼo runaʼoj chqä chë ma xuxiʼij ta riʼ, rma taq xbʼerukʼuluʼ David, xqasaj riʼ chwäch chqä xuʼij che rä chë tyaʼ qa ronojel riʼ pa ruqʼaʼ Jehová chqä ma ttzʼilbʼisaj ta ruqʼaʼ rkʼë kïkʼ. Ri xuʼän chqä ri rubʼanik xtzjon, xsloj ran David chqä xuʼän chë xqʼax chwäch chë yë Jehová xtaqö pä ri ixöq riʼ (1 Sam. 25:23-28, 32-34). Abigaíl xyaʼ qʼij chë xewachin utziläj taq naʼoj rkʼë, rma riʼ xksäx rma Jehová. Achiʼel Abigaíl, Jehová chqä yeruksaj ri utziläj taq cristianas rchë nkikʼuqbʼaʼ rukʼuʼx ri ki-familias chqä ri congregación (Prov. 24:3; Tito 2:3-5).

11. ¿Achkë xkiʼän ri rumiʼal Salum, y achkë chqä ke riʼ nkiʼän pa qaqʼij röj?

¹¹ Kʼïy junaʼ chrij riʼ, Jehová xeruksaj kʼïy winäq rchë xkiyäk ri tzʼaq chrij Jerusalén, chkikojöl ri winäq riʼ xejeʼ chqä ri rumiʼal Salum (Neh. 2:20; 3:12). Tapeʼ Salum jun qʼatöy tzij, ri rumiʼal ma xkikʼayewaj ta xkiʼän ri kuw samaj riʼ (Neh. 4:15-18). Ri kinaʼoj kan ma xjunmatäj ta kikʼë ri achiʼaʼ ri kan kʼo kiqʼij chkikojöl ri tecoítas, ri ma xkajoʼ ta xkiqasaj qiʼ rchë xesamäj (Neh. 3:5). Ri qʼopojiʼ riʼ kantzij na wä chë janina xel kikʼuʼx taq ronojel ri samaj xa pa 52 qʼij xkʼis wä (Neh. 6:15). Komä chqä, ye kʼo qachʼalal ixoqiʼ ri kan nqä chkiwäch yetoʼon rkʼë rutinamit Jehová. Ryeʼ yetoʼon rkʼë kiyakik chqä kichojmirsaxik ri jay ri yeʼuksäx rchë nyaʼöx ruqʼij Jehová chkipan. Ri kitamabʼal, ri kichqʼaʼ chqä ri kajowabʼäl chrij Jehová nbʼanö chë ronojel ütz ntel apü.

12. Achiʼel wä xbʼanatäj rkʼë Tabita, ¿achkë rubʼanik rkʼë jbʼaʼ nqrksaj Jehová?

¹² Jehová xtoʼ Tabita rchë xeruʼän kʼïy utzil pa kiwiʼ ri qachʼalal ri nkʼatzin wä kitoʼik, más ri ye malkaniʼ (Hech. 9:36). Rma janina nspan chqä kan ütz runaʼoj, ye kʼïy xeʼoqʼ chrij taq xkäm. Ye kʼa kan xel kikʼuʼx taq ri apóstol Pablo xkʼasoj pä chik (Hech. 9:39-41). ¿Achkë nqatamaj qa chrij ri xuʼän Tabita? Chë, yoj akʼalaʼ o kʼo chik qajunaʼ, achiʼaʼ o ixoqiʼ, jontir röj ütz nqakanuj rubʼanik rchë yeqatoʼ ri qachʼalal (Heb. 13:16).

13. ¿Achkë rubʼanik xksäx jun qachʼalal ixöq rma Jehová, chqä achkë xqʼax chwäch ryä?

¹³ Jun qachʼalal ixöq ri rubʼiniʼan Ruth, nrajoʼ wä ntok misionera. Ye kʼa ri qachʼalal riʼ kan nxiʼij wä riʼ ntzjon kikʼë ri winäq. Taq kʼa qʼopoj na, nbʼä wä chiʼ taq jay rchë yerujäch tratados, y kan chaninäq wä nuʼän che rä. Ryä nuʼij: «Kan nqä wä chi nwäch ri samaj riʼ». Ye kʼa kan kʼayewal wä nuʼän chwäch ntzjon kikʼë ri winäq chuchiʼ kachoch chrij ri Ruqʼatbʼäl Tzij Dios. Tapeʼ ke riʼ, Ruth xok precursora regular taq 18 wä rujunaʼ. Pa 1946, xbʼä pa Tijobʼäl rchë Galaad y xtaq Hawái chqä Japón. Jehová xksaj ri qachʼalal riʼ rchë xtzjoj ri utziläj taq rutzjol chkë ye kʼïy winäq ri ye kʼo chkipan ri tinamït riʼ. Taq jbʼaʼ ma 80 junaʼ rutzjon pä le Biblia, Ruth xuʼij: «Jehová ruyaʼon wuchqʼaʼ. Xirutoʼ rchë ma nxiʼij ta chik wiʼ yitzjon kikʼë ri  winäq. Kʼo chwäch wan chë Jehová nkowin nuksaj xa bʼa achkë qachʼalal ri nkʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chrij».

14. Achiʼel nuʼij Colosenses 1:29, ¿achkë kʼo chë nqaʼän we nqajoʼ chë Jehová nqrksaj?

¹⁴ Chkipan ronojel ri junaʼ ye qʼaxnäq pä, Jehová jalajöj rubʼanik yeruksan ri rusamajelaʼ. Y röj, ¿achkë rubʼanik xtqrksaj? Pa qaqʼaʼ röj kʼo wä we nqatäj qaqʼij chubʼanik rusamaj (taskʼij ruwäch Colosenses 1:29 *). We nqayaʼ qʼij chë Jehová nqrksaj, ryä xtuʼän chë kiʼ qakʼuʼx xtqatzjoj le Biblia, xtq-ok utziläj taq tijonelaʼ, xtqkowin xtqakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri qachʼalal, xtqkowin xtqaʼän jun samaj, xtq-ok utziläj taq achiʼil o xa bʼa achkë na chik jun ri najowatäj rchë nuʼän ri ruraybʼal.

15. Achiʼel nuʼij chpan 1 Timoteo 4:12 chqä 15, ¿achkë ütz nkikʼtuj ri kʼojolaʼ che rä Jehová?

¹⁵ Chpan rutinamit Jehová yekʼatzin achiʼaʼ ri kʼa kʼo kichqʼaʼ rchë yekiʼän samaj pa congregación chqä rchë yeʼok toʼonelaʼ. Chkipan ye kʼïy congregaciones, más ukʼwäy taq bʼey ye kʼo chkiwäch toʼonelaʼ. We rït kʼa yït kʼajol na, ¿achkë rma ma nayaʼ ta chawäch yatoʼon más pa congregación? Kʼo mul, jojun qachʼalal nkiʼij: «Rïn kiʼ nkʼuʼx rkʼë yïn publicador». We rït ke riʼ nanaʼ, takʼtuj che rä Jehová chë karutoʼ rchë narayij yatok jun toʼonel chqä chë tyaʼ awchqʼaʼ rchë naʼän jontir ri yakowin chpan ri rutinamit (Ecl. 12:1). Nkʼatzin atoʼik chqë (taskʼij ruwäch 1 Timoteo 4:12, 15).

16. ¿Achkë kʼo chë nqakʼutuj che rä Jehová, chqä achkë rma?

¹⁶ Jehová nkowin nqrksaj xa bʼa akuchï najowatäj wä rchë nuʼän ri ruraybʼal. Rma riʼ, tqakʼtuj che rä chë tqrtoʼ rchë nqarayij nqaʼän rusamaj y chrij riʼ tqakʼtuj che rä chë tyaʼ qachqʼaʼ rchë nqaʼän riʼ. Xa bʼa achkë na kʼa qajunaʼ, tqaksaj ri qa-tiempo, qachqʼaʼ, qatamabʼal chqä ronojel ri kʼo qkʼë rchë nqayaʼ ruqʼij Jehová (Ecl. 9:10). Ma tqayaʼ ta qʼij chë ri xbʼïn-ïl o ri nqanaʼ chë ma nqkowin ta nqaʼän jun samaj, nuʼän chqë chë ma nqaʼän ta rusamaj Jehová rkʼë ronojel qan. Xa bʼa jaruʼ na kʼa nqkowin nqaʼän, jontir röj kan jun nimaläj spanïk nqanaʼ ri yaʼon qʼij chqë rchë nqayaʼ ruqʼij Jehová, ri nimaläj Qatataʼ.