1, 2. a) ¿Achkë rutzjol qayoʼen chë xtkiyaʼ ri qʼatöy taq tzij? b) ¿Achkë kʼutunïk kʼo chë nqayaʼ kiqʼalajsaxik?

TQABʼANAʼ che rä chë ri qʼatöy taq tzij ya xkiyaʼ rutzjol chë «kʼo uxlanen y ronojel ütz rubʼanon». Rkʼë jbʼaʼ xtkiʼij chë majun bʼëy tzʼeton ta ri uxlanen riʼ chwäch le Ruwachʼulew. Y xtkajoʼ xtkiyaʼ pa qajolon chë ryeʼ xkekowin xkekisöl jontir ri kʼayewal ri ye kʼo chwäch le Ruwachʼulew. Ye kʼa ryeʼ ma xkekowin ta xtkiqʼät ronojel ri xkebʼanatäj apü. ¿Achkë rma manä? Rma le Biblia nuʼij chë «chaq kʼateʼ xtchup kiwäch, [...] y ma xkekolotäj ta» (1 Tes. 5:3).

² Rma riʼ, nkʼatzin yeqaqʼalajsaj re kʼutunïk reʼ ri kan kʼo kejqalen: ¿Achkë xkebʼanatäj chpan «ri nimaläj tijöj poqonal»? ¿Achkë nrajoʼ Jehová chë xtqaʼän chkipan ri qʼij riʼ? Chqä ¿achkë rubʼanik nqatjoj apü qiʼ rchë ma xtqayaʼ ta qa Jehová taq xtqqʼax chpan ri nimaläj tijöj poqonal? (Mat. 24:21).

3. Achiʼel nuʼij Revelación 17:5 chqä 15 kʼa 18, ¿achkë rubʼanik xtchup ruwäch Babilonia la Grande rma Dios?

³ (Taskʼij ruwäch Revelación 17:5, 15-18). «Babilonia la Grande» xtchup ruwäch. ¿Achkë rubʼanik xtbʼanatäj riʼ? Dios xtyaʼ pa kan ri qʼatöy taq tzij xtkiʼän ri ruchʼobʼon wä ryä.  ¿Achkë chë chʼobʼonïk riʼ? Chë nchup kiwäch ronojel ri religiones, ye cristianas o manä, ri ma pa rubʼeyal ta nkiyaʼ ruqʼij Dios. Dios xtyaʼ ri chʼobʼonïk riʼ pa ran ri lajuj rukʼaʼ ri «itzel chköp ri këq rij». Ri «lajuj ukʼaʼ» ntel chë tzij jontir ri qʼatbʼäl taq tzij ri nkitoʼ ri «itzel chköp». Ri itzel chköp ntel chë tzij ri Naciones Unidas (Rev. 17:3, 11-13; 18:8). Taq ri qʼatbʼäl taq tzij riʼ xkekatäj pä chrij ri Babilonia la Grande, ya riʼ taq xtchapatäj ri nimaläj tijöj poqonal. Ronojel riʼ, chaq kʼateʼ xtbʼanatäj chqä kan janina kʼayewal xtkʼän pä pa kiwiʼ ri winäq.

4. a) ¿Achkë rkʼë jbʼaʼ xtkiʼij ri qʼatöy taq tzij taq xkekatäj pä chrij Babilonia la Grande? b) ¿Achkë rkʼë jbʼaʼ xtkiʼän ri winäq ri xejeʼ chkipan ri religiones riʼ?

⁴ Ma qataman ta achkë xtkiʼij ri qʼatöy taq tzij taq xkekatäj pä chrij Babilonia la Grande. Rkʼë jbʼaʼ xtkiʼij chë yë ri religiones ri yebʼanö chë majun uxlanen ta chqä ronojel mul nkinïm kiʼ pa política. O rkʼë jbʼaʼ xtkiʼij chë janina rubʼeyomal rumolon (Rev. 18:3, 7). Xa bʼa achkë na kʼa xtkiʼij, ütz nqʼax chqawäch chë ri qʼatöy taq tzij ma xtkichüp ta kiwäch jontir ri winäq ri ye kʼo chkipan ri religiones riʼ. Ryeʼ achiʼel ta xa xuʼ ri religiones xtkichüp kiwäch. Taq ri religiones ma xkejeʼ ta chik, ri winäq xtkitzʼët chë xeyaʼöx qa kimä ri ye ukʼwayon wä bʼey chkiwäch. Riʼ xtuʼän chë ri winäq xtkiʼij chë majun bʼëy xejeʼ ta chkipan ri religiones riʼ.

5. ¿Achkë rubʼin qa Jehová chrij ri nimaläj tijöj poqonal, chqä achkë rma?

⁵ Le Biblia ma nuʼij ta jaruʼ tiempo xtkʼwaj rchë xtchup ruwäch Babilonia la Grande, ye kʼa qataman chë ma kan ta xtyalöj (Rev. 18:10, 21). Jehová rubʼin qa chë ri nimaläj tijöj poqonal ma kan ta xtyalöj rchë ke riʼ ri yechaʼon rchë yebʼä chkaj chqä ri nkʼaj chik rusamajelaʼ ma xtchup ta kiwäch (Mar. 13:19, 20). Ye kʼa, ¿achkë nrajoʼ Jehová chë nqaʼän taq xtchapatäj ri nimaläj tijöj poqonal kʼa taq xtbʼekʼis rkʼë ri Armagedón?

6. ¿Achkë nrajoʼ Jehová chë nqaʼän röj, ri rusamajelaʼ?

⁶ Achiʼel xqatzʼët qa chpan ri jun tjonïk, Jehová nrajoʼ chë tqajachaʼ qiʼ rkʼë Babilonia la  Grande. Ye kʼa ma xa xuʼ ta riʼ nkʼatzin nqaʼän. Kʼo chë nqayaʼ chwäch qan chë ma nqayaʼ ta qa ruyaʼik ruqʼij Jehová. Tqatzʼetaʼ kaʼiʼ rubʼanik rchë nqaʼän riʼ.

7. a) ¿Achkë rubʼanik nqakʼüt chë yeqasmajij ri naʼoj yeruyaʼon pä Jehová chrij ri rubʼanik kʼaslemal ri kʼo chë nqakʼwaj? b) Achiʼel nuʼij chpan Hebreos 10:24 chqä 25, ¿achkë rma janina ruqʼij chë ronojel mul nqbʼä pa qamoloj?

⁷ Naʼäy, kʼo chë yeqasmajij ri naʼoj yeruyaʼon pä Jehová chrij ri rubʼanik kʼaslemal ri kʼo chë nqakʼwaj. Röj kʼo chë ma nqakʼän ta apü qanaʼoj chkij ri winäq. Jun tzʼetbʼäl. Röj itzel nqatzʼët xa bʼa achkë tzʼil taq bʼanobʼäl, achiʼel taq kaʼiʼ achiʼaʼ o ixoqiʼ yekʼleʼ qa chkiwäch o taq nkikʼwaj qa kiʼ rchë nkiʼän jun tzʼil bʼanobʼäl (Mat. 19:4, 5; Rom. 1:26, 27). Rukaʼn, kʼo chë ma nqayaʼ ta qa ruyaʼik ruqʼij Dios kikʼë qachʼalal. Xa bʼa akuchï na kʼa nqamöl wä qiʼ, kʼo chë nqaʼän riʼ, rkʼë jbʼaʼ pa jun Salón del Reino, pa jun xa bʼa achkë jay o pa newäl. Xa bʼa achkë na kʼa xtbʼanatäj, kʼo chë nqayaʼ ruqʼij Dios kikʼë qachʼalal. Y komä más nkʼatzin chë nqaʼän riʼ, rma ri ruqʼij Jehová xa naqaj chik kʼo pä (taskʼij ruwäch Hebreos 10:24, 25).

8. ¿Achkë rkʼë jbʼaʼ xtjalatäj chpan ri rutzjol nqayaʼ chkë ri winäq?

⁸ Rkʼë jbʼaʼ taq najin chik ri nimaläj tijöj poqonal xtjalatäj ri rutzjol xtqayaʼ chkë ri winäq. Komä nqatzjoj ri utziläj taq rutzjol chrij ri Ruqʼatbʼäl Tzij Dios chqä yeqatoʼ ri winäq rchë yeʼok rusamajelaʼ. Ye kʼa chkipan ri qʼij riʼ rkʼë jbʼaʼ kan kuw ri rutzjol xtqayaʼ chkë. Le Biblia nujnamaj ri rutzjol riʼ kikʼë mamaʼ taq saqbʼöch (Rev. 16:21). Rkʼë jbʼaʼ xtqaʼij chkë ri winäq chë ronojel ri ye kʼo pa ruqʼaʼ Satanás ya xtchup kiwäch. Kʼa chqawäch apü, xtqatamaj achkë qäs rutzjol xtqayaʼ chqä achkë rubʼanik xtqaʼän che rä. Ye kʼa, ¿kan achiʼel komä rubʼanik qatzjon pä le Biblia más 100 junaʼ, ke riʼ xtqaʼän che rä ri rutzjol riʼ, o xa xtjalatäj? Ma qataman ta. Xa bʼa achkë na kʼa xtbʼanatäj, Jehová achiʼel ta pa qaqʼaʼ röj xtyaʼ wä qa rchë xtqaʼij chkë ri winäq chë xtchup kiwäch (Ezeq. 2:3-5).

9. ¿Achkë rkʼë jbʼaʼ xtkiʼän ri qʼatbʼäl taq tzij rma ri rutzjol xtqayaʼ, ye kʼa achkë ütz nqayaʼ chwäch qan?

⁹ Ri rutzjol xtqayaʼ chkë ri winäq rkʼë jbʼaʼ xtuʼän chë ri qʼatbʼäl taq tzij xkekatäj pä chqij. Ye kʼa, achiʼel nqaʼän komä, ri qakʼuqbʼan qakʼuʼx chrij Jehová taq nq-el chutzjoxik le Biblia, ke riʼ chqä kʼo chë nqaʼän chkipan ri qʼij riʼ. Ütz tqayaʼ chwäch qan chë Jehová xtyaʼ qachqʼaʼ rchë xtqaʼän ri ruraybʼal (Miq. 3:8).

10. Achiʼel xuʼij qa Jesús chpan Lucas 21:25 kʼa 28, ¿achkë xtkinaʼ ri winäq taq xtkitzʼët ronojel ri xkebʼanatäj chpan ri nimaläj tijöj poqonal?

¹⁰ (Taskʼij ruwäch Lucas 21:25-28). Taq najin chik ri nimaläj tijöj poqonal, ri winäq kan xtpë jun nimaläj xbʼïn-ïl chkë rma xtkitzʼët chë ronojel ri achoq chrij kikʼuqbʼan wä kikʼuʼx, xa xtchup kiwäch. Xtkinaʼ jun nimaläj bʼis chqä xtkinaʼ chë xtxiʼin rij ri kikʼaslemal, rma majun bʼëy bʼanatajnäq ta wä ri xkebʼanatäj ri qʼij riʼ (Sof. 1:14, 15). Chkipan ri qʼij riʼ, rkʼë jbʼaʼ kan kʼayewal xtuʼän chqawäch xtqakʼwaj qakʼaslemal. Chqä rkʼë jbʼaʼ xkeqaqʼaxaj kʼayewal rma ma yoj kichiʼil ta ri winäq. Y rkʼë jbʼaʼ ma xkeqïl ta ronojel ri yekʼatzin chqë rchë nqilij qiʼ.

11. a) ¿Achkë rma ri winäq chqä ri qʼatöy taq tzij xkekatäj pä chqij? b) ¿Achkë rma majun rma nqaxiʼij qiʼ chwäch ri nimaläj tijöj poqonal?

¹¹ Xtapon kʼa ri qʼij taq ronojel ri xtkitzʼët chë xtchup ki-religión chkiwäch, kan itzel  xtkinaʼ taq xtkitzʼët chë ri testigos de Jehová ma qayaʼon ta qa qa-religión. Riʼ xtuʼän chë ri winäq xkekatäj pä chqij, y xtbʼanatäj riʼ yajün pa redes sociales, pa radio o pa televisión. Ri qʼatöy taq tzij chqä Satanás, ri ukʼwayon bʼey chkiwäch, janina itzel xtkinaʼ chqë rma xa xuʼ qa-religión röj ma xtchup ta ruwäch. Riʼ xtkʼüt chkiwäch chë ma xekowin ta xkichüp kiwäch ronojel ri religiones. Rma riʼ xkekatäj pä chqij. Taq xtbʼanatäj riʼ, ri qʼatöy taq tzij xkeʼok Gog rchë ri tinamït Magog. * Ryeʼ xtkimöl kiʼ rchë xtkajoʼ xtkichüp ruwäch ri rutinamit Jehová (Ezeq. 38:2, 14-16). Rkʼë jbʼaʼ komä, nqachʼujirsaj bʼaʼ qiʼ rma ma kan ta qataman ronojel ri xkebʼanatäj. Ye kʼa ma tqamestaj ta reʼ: majun rma nqaxiʼij qiʼ chwäch ri nimaläj tijöj poqonal, rma Jehová xtuʼij pä chqë achkë kʼo chë nqaʼän rchë xtqkolotäj qa (Sal. 34:19). Röj xa kuw xtqpaʼeʼ chqä xtqayäk qajolon, rma qataman chë ri qakolotajïk xa naqaj chik kʼo pä. *

12. ¿Achkë rubʼanik yojrutoʼon pä ri «ri utziläj samajel ri kan kʼo runaʼoj» chwäch ri xkebʼanatäj chqawäch apü?

¹² «Ri utziläj samajel ri kan kʼo runaʼoj» ruyaʼon pä kʼïy toʼïk ri xtqrtoʼ rchë ma xtqayaʼ ta qa Jehová taq xtqqʼax chpan ri nimaläj tijöj poqonal (Mat. 24:45). Jun chkë riʼ ya riʼ ri nimamoloj rchë oxiʼ qʼij ri xebʼan pa junaʼ 2016 kʼa 2018. Ri nimamoloj riʼ xojkitoʼ rchë xeqakowirsaj jojun naʼoj ri xkojkitoʼ taq xtbʼeqä ri ruqʼij Jehová. Tqakamluj kitzʼetik ri naʼoj riʼ.

13. ¿Achkë rubʼanik nqatjoj apü qiʼ komä rchë ma xtqayaʼ ta qa Jehová taq xtqqʼax chpan ri nimaläj tijöj poqonal?

¹³ Ma tqayaʼ ta qa Jehová. Ri nimamoloj rchë 2016 xbʼiniʼaj «Majun bʼey tqayaʼ kan ri Jehová». Chriʼ xqatamaj chë ma xtqayaʼ ta qa Jehová we kuw qachbʼilanïk rkʼë. Xnataj chqë chë taq rkʼë ronojel qan yeqaʼän qachʼonïk chqä ronojel mul nqatjoj qiʼ chrij le Biblia, más xtqjelun rkʼë Jehová. Riʼ xtqrtoʼ rchë xtqqʼax chwäch xa bʼa achkë kʼayewal tapeʼ kan janina nüm. Rma xa naqaj chik kʼo pä ri ruqʼij Jehová, ri winäq xa más kʼayewal xtkiyaʼ pa qawiʼ. Chqä ri winäq ma xtkiyaʼ ta qa qayoqʼik (2 Ped. 3:3, 4). Jun rma, ya riʼ chë röj ma nqanïm ta qiʼ chpan ri política. Rma ronojel riʼ, nkʼatzin chë kan komä tqatjoj apü qiʼ rchë ma xtqayaʼ ta qa Jehová taq xtqqʼax chpan ri nimaläj tijöj poqonal.

14. a) ¿Achkë xtbʼanatäj kikʼë ri qachʼalal ri yetzʼetö ri rusamaj Jehová chwäch le Ruwachʼulew? b) ¿Achkë rma xtkʼatzin xtqanmaj tzij chkipan ri qʼij riʼ?

¹⁴ Taq najin chik ri nimaläj tijöj poqonal, ri qachʼalal ri yetzʼetö ri rusamaj Jehová chwäch le Ruwachʼulew xkejal. Xtbʼeqä jun qʼij, jontir ri yechaʼon rchë yebʼä chkaj xkeʼukʼwäx äl chkaj rchë xkechʼeyon pa Armagedón (Mat. 24:31; Rev. 2:26, 27). Riʼ ntel chë tzij chë ri Molaj Ukʼwäy Bʼey ma xtjeʼ ta chik qkʼë. Tapeʼ ke riʼ, kʼa kʼo na xkeʼukʼwan bʼey chqawäch. Xkeyaʼöx qa pa ruwiʼ ri samaj jojun qachʼalal ri ma yechaʼon ta rchë yebʼä chkaj. Röj kʼo chë xtqanmaj kitzij ri qachʼalal riʼ chqä xtqasmajij ri xtkiʼij chqë, rma xa xuʼ ke riʼ, xtqkolotäj qa.

15. ¿Achkë rubʼanik nqakowirsaj ri kochʼonïk, chqä achkë rma janina ruqʼij chë kan komä nqachäp rubʼanik riʼ?

¹⁵ Ri kochʼonïk. Ri nimamoloj rchë ri junaʼ  2017 xbʼiniʼaj «¡Man kojkos!». Ri nimamoloj riʼ xqrtoʼ rchë xqayaʼ chwäch qan nqkochʼon chwäch xa bʼa achkë kʼayewal. Xqatamaj chë ri naʼoj riʼ ma xa xuʼ ta nqakʼüt taq ütz bʼenäq ronojel chqawäch. Chqä xqatamaj chë más xtqkochʼon we nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová (Rom. 12:12). Ma tqamestaj re tzij reʼ ri xuʼij qa Jesús: «Ri xtkochʼon kʼa taq xtbʼekʼis ronojel, ya riʼ ri xtkolotäj qa» (Mat. 24:13). Ri tzij riʼ nkikʼüt chqawäch chë nkʼatzin ma nqayaʼ ta qa Jehová taq nqqʼax chwäch xa bʼa achkë kʼayewal. Ri yeqaköchʼ ri kʼayewal komä xtkiyaʼ qachqʼaʼ rchë xtqqʼax chkiwäch ri kʼayewal xkepë chqij taq najin chik ri nimaläj tijöj poqonal.

16. ¿Achkë nbʼanö chqë chë ma xtqaxiʼij ta qiʼ, chqä achkë ütz nqaʼän komä?

¹⁶ Ma tqaxiʼij ta qiʼ. Chpan ri junaʼ 2018, ri qanimamoloj xbʼiniʼaj «¡Sea valiente!». Chpan ri nimamoloj riʼ, xnatäx chqë chë ma yë ta ri qataman nqaʼän xtbʼanö chë ma xtqaxiʼij ta qiʼ, xa yë ri qakʼuqbʼäl kʼuʼx chrij Jehová xtbʼanö riʼ, achiʼel chqä nbʼanatäj rkʼë ri kochʼonïk. ¿Achkë ütz nqaʼän rchë xtqakʼuqbʼaʼ más qakʼuʼx chrij Jehová? Kʼo chë nqaskʼij ruwäch le Biblia ronojel qʼij chqä nqchʼobʼon chrij ri rubʼanik xeruköl Dios ri rusamajelaʼ ojer (Sal. 68:20; 2 Ped. 2:9). Taq ri qʼatöy taq tzij xkepë chqij taq najin chik ri nimaläj tijöj poqonal, kʼo chë ma nqaxiʼij ta qiʼ chqä kʼo chë nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová rkʼë ronojel qan (Sal. 112:7, 8; Heb. 13:6). We qakʼuqbʼan qakʼuʼx chrij Jehová komä, ma xtqaxiʼij ta qiʼ taq Gog xtkatäj pä chqij. *

17. ¿Achkë rma majun rma nqaxiʼij qiʼ chwäch ri Armagedón? (Tatzʼetaʼ ri achbʼäl ri kʼo pä chwäch re revista reʼ).

¹⁷ Achiʼel xuʼij qa ri jun tjonïk, kan ronojel bʼaʼ chqë röj qaqʼaxan pä qakʼaslemal chpan ri rukʼisbʼäl taq qʼij. Y ronojel röj nqajoʼ nqkʼaseʼ qa taq xtkʼis ri nimaläj tijöj poqonal. Chpan ri Armagedón xtchup ruwäch ronojel ri itzelal. Ye kʼa majun rma nqaxiʼij qiʼ chwäch, rma ri chʼaʼoj riʼ rchë Jehová (Prov. 1:33; Ezeq. 38:18-20; Zac. 14:3). Taq Jehová xtyaʼ qʼij, Jesús xtchäp ri nimaläj chʼaʼoj riʼ. Ryä xttoʼöx kimä ri xkeʼukʼwäx chkaj chqä ri pa mil chkë  ri ángeles. Jontir ryeʼ, xkechʼeyon rkʼë Satanás, ri ru-demonios chqä ronojel ri itzel taq winäq ri ye kʼo chwäch le Ruwachʼulew (Dan. 12:1; Rev. 6:2; 17:14).

18. a) ¿Achkë rubʼanik nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx Jehová? b) ¿Achkë rubʼanik nqrtoʼ Revelación 7:9 chqä 13 kʼa 17 chë ma nqaxiʼij ta qiʼ chwäch ri xkebʼanatäj chqawäch apü?

¹⁸ Jehová nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx kikʼë re tzij reʼ: «Xa bʼa achkë na kʼa samajbʼäl rchë chʼaʼoj xtkiksaj chawij, ma xkechʼakon ta» (Is. 54:17). Jun molaj winäq ri majun nkowin najlan kichë xkekʼaseʼ qa taq xtqʼax «ri nimaläj tijöj poqonal» chqä ma xtkiyaʼ ta qa ruyaʼik ruqʼij Jehová (taskʼij ruwäch Revelación 7:9, 13-17). Kantzij na wä chë le Biblia kan nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij ri xkebʼanatäj chqawäch apü. Qataman chë «ri winäq ri ma nuyaʼ ta qa Jehová, xtchajïx rma ryä» (Sal. 31:23). Jontir röj ri nqajoʼ Jehová chqä nqayaʼ ruqʼij kan janina kiʼkʼuxlal xtqanaʼ taq ryä xtchʼajchʼobʼej ri loqʼoläj rubʼiʼ (Ezeq. 38:23).

19. ¿Achkë nimaläj spanïk qayoʼen apü?

¹⁹ Tqabʼanaʼ che rä chë 2 Timoteo 3:2 kʼa 5 nutzjoj kinaʼoj ri winäq ri xkejeʼ chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼulew taq ma xtjeʼ ta chik Satanás (tatzʼetaʼ ri recuadro « ¿Achkë kinaʼoj xtkiʼän ri winäq chpan ri kʼakʼakʼ Ruwachʼulew?»). Ri qachʼalal George Gangas, * ri xok jun chkë ri Molaj Ukʼwäy Bʼey, xuʼij: «¡Kan jaʼäl xtuʼän le Ruwachʼulew taq jontir winäq xtkiyaʼ ruqʼij Jehová! Xa jbʼaʼ chik apü, ri nkiyaʼ ruqʼij Jehová xkejeʼ chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼulew. Ri junaʼ xkekʼaseʼ, xtuʼän achiʼel rchë Jehová. Ri qakʼaslemal ma xtkʼis ta chik». ¡Kantzij na wä chë ya riʼ kan jun nimaläj spanïk!