1. ¿Achkë rma kan taqäl chrij Jehová chë xa xuʼ ryä nqayaʼ ruqʼij?

JEHOVÁ kan taqäl chrij chë xa xuʼ ryä nqayaʼ ruqʼij rma yë ryä yoj bʼanayon y yë ryä yayon qakʼaslemal (Rev. 4:11). Ye kʼa, tapeʼ nqajoʼ Jehová chqä ma nqaqasaj ta ruqʼij, kʼo yeqʼatö qchë rchë ma nqayaʼ ta ruqʼij achiʼel wä nrajoʼ ryä. Y rchë ma nbʼanatäj ta riʼ kʼo chë nqʼax chqawäch achkë najin nqqʼatö. Ye kʼa, naʼäy tqatzʼetaʼ achkë ntok chpan ri xa xuʼ Jehová nayaʼ ruqʼij.

2. Achiʼel nuʼij Éxodo 34:14, ¿achkë ri ma xtqaʼän ta we nqajoʼ chë xa xuʼ Jehová nqayaʼ ruqʼij?

² Le Biblia nutün ri nimaläj ajowabʼäl nqanaʼ chrij Jehová rkʼë ri nqayaʼ ruqʼij. Y ri nqayaʼ ruqʼij Jehová ntel chë tzij chë xa xuʼ ryä ri kʼo chë nqayaʼ ruqʼij y ma nqayaʼ ta qʼij chë kʼo ta jun nbʼanö chë nqakanuj rukʼexel (taskʼij ruwäch Éxodo 34:14 *).

3. ¿Achkë nbʼanö chqë chë nqayaʼ ruqʼij Jehová?

³ Ri nbʼanö chqë chë nqayaʼ ruqʼij Jehová ya riʼ ri qataman chrij. Kan yeqaloqʼoqʼej ri utziläj taq naʼoj ye kʼo rkʼë. Qataman achkë nqä chwäch y achkë ma nqä ta chwäch, y ütz nqatzʼët chë ke riʼ runaʼoj. Nqʼax chqawäch achkë ruchʼobʼoj chqij y nqtoʼon rkʼë taq nqasmajij ri rupixaʼ. Kan jaʼäl nqanaʼ chë nuyaʼ qʼij chqë rchë nq-ok rachiʼil (Sal. 25:14). Jontir ri nqatamaj  chrij Jehová nuʼän chë más nqjelun apü rkʼë (Sant. 4:8).

4. a) ¿Achkë nuksaj Satanás ri nuʼän chë ma xa xuʼ ta Jehová nqayaʼ ruqʼij? b) ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

⁴ Satanás ya riʼ ri nqʼatö tzij pa ruwiʼ le Ruwachʼulew, y ryä yeruksaj ri ye kʼo chwäch le Ruwachʼulew rchë nusmajij ri qaraybʼal chqä ri yeqä chqawäch (Efes. 2:1-3; 1 Juan 5:19). Ryä nrajoʼ chë nbʼä qan chkij jontir ri ye kʼo chwäch le Ruwachʼulew, ke riʼ ma xa xuʼ ta chik Jehová nqayaʼ ruqʼij. Tqatzʼetaʼ achkë nuksaj rchë nuʼän riʼ. Naʼäy, nuʼän chqë chë nqarayij ri bʼeyomäl. Y, rukaʼn, nuʼän chqë chë yeqachaʼ itzel taq kʼastanen.

5. ¿Achkë rma nkʼatzin nqachajij qiʼ rchë ma nbʼä ta qan chrij ri päq?

⁵ Ronojel nqajoʼ njeʼ kʼïy qaway, qatzyaq chqä jun qachoch ri akuchï njeʼ wä. Ye kʼa kʼo chë nqachajij qiʼ rchë ma nbʼä ta qan chrij ri päq. Ri qʼij yoj kʼo komä, kan ye kʼïy winäq nkirayij njeʼ kʼïy kirajil y xa bʼa achkë nkajoʼ nkilöqʼ rkʼë (2 Tim. 3:2). Jesús retaman wä chë ri rutzeqelbʼëy rkʼë jbʼaʼ xtkirayij riʼ chqä, rma riʼ xuʼij chkë: «Majun ta jun winäq nkowin ntok samajel kikʼë ye kaʼiʼ ajaw; rma we nrajoʼ ri jun, nutzelaj ri jun chik, o we njelun más rkʼë ri jun, nuyaʼ qa ri jun chik. Ma yixkowin ta yixok rusamajel Dios y rusamajel ri Bʼeyomäl» (Mat. 6:24). Ri winäq ri nuyaʼ ruqʼij Dios y najin chqä nutäj ruqʼij rchë ntok bʼeyon, riʼ nukʼüt chë achiʼel ta najin nsamäj kikʼë ye kaʼiʼ ajaw y ma xa xuʼ ta Jehová najin nuyaʼ ruqʼij.

6. ¿Achkë nqatamaj chrij ri xuʼij qa Jesús che rä ri congregación ri kʼo wä Laodicea?

⁶ Ri cristianos ri ye kʼo wä pa congregación rchë Laodicea kan nkinimirsaj wä kiʼ rma ri kibʼeyomal y nkinaʼ wä chë jontir kʼo  kikʼë. Ye kʼa chwäch Jehová chqä Jesús xa majun kiʼkʼuxlal kikʼë ri winäq riʼ, xa tjyowäx kiwäch rma achiʼel ta ye kʼo pa mebʼaʼïl, ye moyiʼ chqä ye chʼanäl. Jesús ma xchapon ta chkë rma kʼo kirajil, ryä xa xchapon chkë rma ri kajowabʼäl chrij ri päq xa najin nutzʼlaʼ ri kachbʼilanïk rkʼë Jehová (Rev. 3:14-17). We nqʼalajin chqawäch chë xa najin nkʼïy ri qaraybʼal chrij ri päq, chanin tqakanuj rubʼanik rchë nqajäl qanaʼoj (1 Tim. 6:7, 8). We ma xtqaʼän ta riʼ, ri qan xa nujäch riʼ y Jehová ma xtqä ta chwäch ri rubʼanik xtqayaʼ ruqʼij. Rma ryä nrajoʼ chë xa xuʼ ryä nqayaʼ ruqʼij (Deut. 4:24). ¿Achkë komä nbʼanö chqë chë xa yë ri päq xtqayaʼ más ruqʼij?

7-9. ¿Achkë nukʼüt qa chqawäch ri xuʼän jun ukʼwäy bʼey ri rubʼiniʼan David?

⁷ Tqatzʼetaʼ ri xuʼän jun ukʼwäy bʼey aj Estados Unidos ri rubʼiniʼan David. Ryä nnaʼ wä chë jun utziläj samajel. Ri akuchï nsamäj wä xkijäl rusamaj, y xkiyaʼ jun rusamaj más nüm ruqʼij. Chpan qa ri qʼij riʼ, majun ta chik jun winäq pa rutinamit ri nsamäj achiʼel wä nsamäj ryä. David nuʼij: «Taq xbʼanatäj riʼ wkʼë, xinbʼij chë yë Jehová najin nyaʼö pä riʼ chwä». Ye kʼa, ¿kantzij komä riʼ?

⁸ David xtzʼët wä chë ri rusamaj xa najin nutzʼlaʼ ri rachbʼilanïk rkʼë Jehová. Ryä nuʼij: «Taq yïn kʼo wä pa moloj y taq ntzjoj wä le Biblia, xa xuʼ wä yichʼobʼon chkij ri kʼayewal ye kʼo pa nusamaj. Tapeʼ kʼïy wä päq nchʼäk, ye kʼa xa más najin nchʼujirsaj wiʼ y xpë chʼaʼoj chqawäch rkʼë ri wixjayil».

⁹ Chrij riʼ, David xqʼalajin chwäch chë kʼo chë nutzʼët achkë ri kʼo más ruqʼij pa rukʼaslemal. Ryä nuʼij: «Xinyaʼ chwäch wan chë njäl ri najin wä nbʼän». Rma riʼ, xchʼöbʼ chë xtjäl ri  hora rchë rusamaj y xtzjoj apü che rä ru-jefe. Riʼ xuʼän chë xesäx rusamaj. Taq xbʼanatäj riʼ, ryä nuʼij: «Chkan qʼij chrij riʼ, xinnujsaj ri solicitud rchë ri precursorado auxiliar». Rchë nkitzüq kiʼ rkʼë ri rixjayil, xa mes xekibʼanalaʼ. Xqʼax ri tiempo, David xchäp ri precursorado regular, y xqʼax chik jbʼaʼ tiempo, ri rixjayil chqä. Ryeʼ xkichaʼ jun samaj ri ye kʼïy ma yeʼajowan ta nkiʼän, ye kʼa ma ya riʼ ta wä ri más ruqʼij chkiwäch. Tapeʼ xa jbʼaʼ ok nkichʼäk chwäch ri rubʼanon qa, ye kʼa ri kisamaj riʼ najin yerutoʼ rchë nkitöj jontir ri nkʼatzin chkë ronojel ikʼ. Y rma kiyaʼon Jehová pa naʼäy, kan kinaʼon chë ryä yeruchajij ri nkiyaʼ pa naʼäy ri Ruqʼatbʼäl Tzij (Mat. 6:31-33).

10. ¿Achkë rubʼanik nqachajij qan?

¹⁰ Tapeʼ kʼïy o xa jbʼaʼ ok ri achkë jun ye kʼo qkʼë, kʼo chë nqachajij qan. ¿Achkë rubʼanik riʼ? Ma tqayaʼ ta qʼij chë nbʼä qan chrij ri bʼeyomäl, nixta ta tqayaʼ qʼij chë ri qasamaj nqrqʼät rchë nqayaʼ ruqʼij Jehová. Rchë nqatzʼët we xa najin chik nbʼanatäj riʼ qkʼë, tqabʼanaʼ qa re kʼutunïk reʼ: «¿Xa xuʼ komä chrij ri samaj yichʼobʼon wä taq yïn kʼo pa moloj o taq najin ntzjoj le Biblia? ¿Xa xuʼ komä yichʼobʼon chrij jaruʼ päq njeʼ wkʼë chi nwäch apü? ¿Kʼo komä kʼayewal chqawäch rkʼë nkʼlaj xa rma päq o xa rma nqajoʼ njeʼ kïy achkë jun qkʼë? ¿Xtinbʼän komä jun samaj ri ye kʼïy ma nkajoʼ ta nkiʼän we yirutoʼ rchë nyaʼ ruqʼij Jehová?» (1 Tim. 6:9-12). Taq xtqaʼän qa re kʼutunïk reʼ, tnatäj chqë chë Jehová janina nqrajoʼ y nuʼij reʼ chkë ri najin nkiyaʼ ruqʼij rkʼë ronojel kan: «Majun bʼey xkatinyaʼ qa y majun bʼey xkatinmalij qa». Rma riʼ, ri apóstol Pablo xuʼij chë ma tbʼä ta qan chrij ri päq (Heb. 13:5, 6).

11. ¿Achkë rubʼanik nqrtzʼlaʼ ri kʼastanen?

¹¹ Jehová nrajoʼ nqanaʼ kiʼkʼuxlal pa qakʼaslemal, y ri kʼastanen ya riʼ jun chkë ri nyaʼö kiʼkʼuxlal chqë. Le Biblia nuʼij chë nuyaʼ kiʼkʼuxlal ri nqwaʼ, ri nqqumun y jontir ri nqakʼül rma ri qasamaj (Ecl. 2:24). Ye kʼa, komä kan ronojel bʼaʼ ri kʼastanen ri ye kʼo chwäch le Ruwachʼulew xa nqrtzʼlaʼ, nutzʼilbʼisaj qajolon, nqrtjoj rchë yeqatzʼët ri ma ütz ta o hasta nuʼän chë nbʼä qan chrij ri nutzelaj le Biblia.

12. Rma ri nuʼij 1 Corintios 10:21 chqä 22, ¿achkë rma nkʼatzin nqachaʼ na achoq chrij nqkʼastan wä?

¹² Röj xa xuʼ Jehová nqajoʼ nqayaʼ ruqʼij, rma riʼ ma ütz ta nqwaʼ pa ruwiʼ «ru-mesa Jehová» y «pa ruwiʼ ki-mesa ri itzel taq  espíritus» (taskʼij ruwäch 1 Corintios 10:21, 22 *). Kïy mul, taq nqwaʼ rkʼë jun winäq ya riʼ jun retal chë qachiʼil qiʼ. Rma riʼ, taq yeqachaʼ kʼastanen ri xa ye kʼo chʼaʼoj, itzinïk, tzʼil taq bʼanobʼäl, itzel taq naʼoj o xa bʼa achkë chik na jun itzel raynïk ye kʼo chpan, riʼ achiʼel ta nqtzʼyeʼ y nqwaʼ kikʼë ri rukʼulel Dios y nqatäj ri kibʼanon apü. We nqaʼän riʼ, qayonïl nqatzʼlaʼ qa qiʼ y nqatzelaj ri qachbʼilanïk rkʼë Jehová.

13, 14. a) ¿Achkë rubʼanik nqajnamaj ri qaway rkʼë ri kʼastanen? b) Achiʼel nuʼij Santiago 1:14 chqä 15, ¿achkë rma ütz chë chanin yeqesaj äl pa qajolon ri itzel taq raynïk?

¹³ ¿Achkë rma ütz nqajnamaj ri kʼastanen rkʼë ri qaway? Taq nqwaʼ, nqachaʼ na achkë nqatäj, ye kʼa taq ya xqabʼïqʼ äl, ruyonïl chik ri qapan nsmajin ri qaway. Y ri qachʼakul yerujïkʼ qa jontir ri achkë yekʼatzin che rä. Taq yechʼajchʼöj chqä ye ütz ri yeqatäj, riʼ kan ütz nuʼän che rä ri qachʼakul, ye kʼa we manä, xa nqrtzʼlaʼ. Ronojel ri nqatäj ma kan ta chanin nqatzʼët achkë utzil nuyaʼ chqë, kʼïy mul, nukʼwaj na tiempo.

¹⁴ Ke riʼ chqä chrij ri kʼastanen, taq nqachaʼ ri achoq chrij nqkʼastan wä, najin nqachaʼ achkë yeqajuʼ pa qajolon. Chrij riʼ, ruyonïl chik ri qajolon nsmajin ri yeqatzʼët, nusmajij ri qachʼobʼonïk chqä ri nqanaʼ. Ri chʼajchʼöj taq kʼastanen ütz nuʼän chqë, ye kʼa ri itzel taq kʼastanen xa nqrtzʼlaʼ (taskʼij ruwäch Santiago 1:14, 15 *). Rkʼë jbʼaʼ ri yeqatzʼët ma chanin ta xtqʼalajin achkë xtuʼän chqë, ye kʼa taq xtqʼax ri tiempo xtqʼalajin na wä. Rma riʼ le Biblia nuʼij reʼ chqë: «Ma tiqʼöl ta iwiʼ: Dios majun ta jun nkowin nqʼolö rchë. Ri achkë nutïk qa jun winäq ya riʼ ri xtkʼül. Rma ri winäq ri xa chrij ri chʼakulaj nchʼobʼon wä taq ntkonäj qa, xa xtrïl kʼayewal» (Gál. 6:7, 8). Reʼ nukʼüt chë janina ruqʼij yeqatzelaj ri kʼastanen ri yerutzelaj Jehová (Sal. 97:10).

15. ¿Achkë spanïk ruyaʼon pä Jehová chqë?

¹⁵ Ye kʼïy rusamajelaʼ Dios kan nqä chkiwäch nkitzuʼ ri canal JW Broadcasting^®. Jun qachʼalal ixöq ri rubʼiniʼan Marilyn, nuʼij: «Re canal reʼ kan rukʼuqbʼan nkʼuʼx y ma nkʼatzin ta na nchaʼ ri achkë yentzʼët. Taq nnaʼ chë achiʼel ta nuyon yïn kʼo o xa kaʼiʼ rubʼanon nkʼuʼx, ronojel mul nwïl jun tzijonem o jun adoración matutina ri kan yirutoʼ pä. Riʼ nuʼän chwä chë más yijelun apü rkʼë Jehová chqä rkʼë ri rutinamit. Ri JW Broadcasting chöj rujalon nukʼaslemal». ¿Najin nqaloqʼoqʼej röj ri spanïk riʼ, ri ruyaʼon pä Jehová chqë? Chpan ri canal riʼ ma xa xuʼ ta yeqïl ri programas ri yeʼel pä ronojel ikʼ, chqä kan ma yeʼajlatäl ta ri videos, ri audios chqä ri bʼix ri ye kʼo chpan. Ronojel riʼ kan nkikʼuqbʼaʼ qakʼuʼx.

16, 17. ¿Achkë rma nkʼatzin nqatzʼët jaruʼ tiempo najin nqayaʼ chrij ri kʼastanen, y achkë rubʼanik nqaʼän riʼ?

¹⁶ Ye kʼa ma xa xuʼ ta ri kʼastanen ri kʼo chë nqachaʼ, chqä nkʼatzin nqatzʼët jaruʼ tiempo najin nqayaʼ chrij. We ma xtqachajij ta qiʼ, rkʼë jbʼaʼ xa más tiempo najin nqayaʼ chrij ri kʼastanen chwäch ri nqayaʼ ruqʼij Jehová. Ye kʼïy winäq kan kʼayewal nuʼän chkiwäch riʼ. Jun tzʼetbʼäl. Jun qʼopoj ri 18 rujunaʼ ri rubʼiniʼan Abigail, nuʼij: «Taq kʼo qʼij janina yisamäj, kan jaʼäl nnaʼ yinuxlan y ntzuʼ televisión. Ye kʼa we ma nchajij ta wiʼ, ma nnaʼ ta yijeʼ kʼïy horas chrij ri televisión». Y jun kʼajol ri rubʼiniʼan  Samuel, nuʼij: «Kʼo mul, ma yitaneʼ ta chkitzʼetik koköj taq videos pa Internet. Naʼäy ntkirsaj xa xuʼ rkʼë jun, ye kʼa taq nnaʼ ya xqʼax yän jun oxiʼ o kajiʼ horas ri najin ntzuʼ».

¹⁷ ¿Achkë rubʼanik nqatzʼët jaruʼ tiempo najin nqayaʼ chrij ri kʼastanen? Rchë nqatzʼët riʼ, pa jun semana, ütz nqatzʼibʼaj chwäch jun calendario jaruʼ horas nqjeʼ chrij ri televisión, chrij ri Internet chqä chrij ri qa-teléfono o qa-tableta. We nqatzʼët chë kan kʼïy tiempo najin nqayaʼ chkij ronojel riʼ, tqabʼanaʼ jun qa-programa. Naʼäy, tqatzʼibʼaj achkë ri kʼo más rejqalen, chrij riʼ, tqatzʼibʼaj qa ri tiempo rchë ri kʼastanen. Y taq xqaʼän yän riʼ, tqaʼij che rä Jehová chë tqrtoʼ rchë nqaʼän achiʼel wä ri xqayaʼ qa chpan ri qa-programa. Ke riʼ xtjeʼ qa-tiempo chqä qachqʼaʼ rchë xtqatjoj qiʼ chrij le Biblia pa qayonïl, xtqayaʼ ruqʼij Jehová pa qachoch, xtqbʼä pa moloj chqä xkeqatoʼ ri winäq chrij le Biblia. We xtqaʼän riʼ, ma xttiʼon ta qan taq xtqkʼastan jbʼaʼ.

18, 19. ¿Achkë rubʼanik nqakʼüt chë xa xuʼ Jehová nqayaʼ ruqʼij?

¹⁸ Taq ri apóstol Pedro xtzjoj yän chë xtchup ruwäch ri Ruwachʼulew ri kʼo pa ruqʼaʼ Satanás y xtzjoj yän rij ri kʼakʼakʼ Ruwachʼulew, ryä xuʼij: «Wachʼalal, rma ya iyoʼen chik ronojel reʼ, kan titjaʼ kʼa iqʼij rchë ke riʼ kan chʼajchʼöj xkixbʼerilaʼ ryä, tzʼaqät iqʼaʼ iwaqän chqä majun ta oyowal chikojöl» (2 Ped. 3:14). Taq nqasmajij re pixaʼ reʼ chqä nqatäj qaqʼij rchë nqakʼwaj jun kʼaslemal ri nqä chwäch Jehová chqä pa rubʼeyal nqayaʼ ruqʼij, xtqakʼüt chë xa xuʼ ryä najin nqayaʼ ruqʼij.

¹⁹ Satanás chqä ri winäq ri ma nkiyaʼ ta ruqʼij Jehová kan xtkitäj kiqʼij chqij rchë xtqayaʼ qa rubʼanik ri kʼo más rejqalen (Luc. 4:13). Ye kʼa, xa bʼaʼ achkë na ri kʼayewal xkeqïl, ma tqayaʼ ta qʼij chë kʼo ta jun nbʼanö chë nqayaʼ qa ruyaʼik ruqʼij Jehová. Kan tqayaʼ chwäch qan chë xa xuʼ Jehová nqayaʼ ruqʼij, rma chë xa xuʼ ryä taqäl chrij rchë nyaʼöx ruqʼij.