1. ¿Achkë nkʼatzin nqaʼän ronojel mul röj, ri yojqasan chik pa yaʼ?

WE YOJQASAN chik pa yaʼ, ntel chë tzij chë xqakʼüt yän chkiwäch ri nkʼaj chë qakʼuqbʼan qakʼuʼx chrij Jehová chqä chë kan nqajoʼ nqayaʼ ruqʼij rkʼë rutinamit. * Ye kʼa nkʼatzin chë ronojel mul nqakowirsaj ri qakʼuqbʼäl kʼuʼx chrij Jehová chqä kʼo chë nqayaʼ chwäch qan chë ryä najin nuksaj rutinamit rchë nuʼän ruraybʼal.

2, 3. ¿Achkë runaʼoj Jehová yetzʼetetäj rkʼë ri rubʼanik rukʼwan bʼey chwäch rutinamit?

² Rkʼë ri rubʼanik ri najin nukʼwaj bʼey Jehová chwäch rutinamit komä, röj nqkowin nqatzʼët runaʼoj, ri ruraybʼal chqä ri naʼoj ri nrajoʼ ryä chë yeqasmajij. Rma riʼ, tqatzʼetaʼ oxiʼ runaʼoj Jehová ri yetzʼetetäj chpan rutinamit.

³ Naʼäy, «Dios ma yeruchaʼ ta ri winäq» (Hech. 10:34). Yë ri ajowabʼäl xbʼanö che rä Jehová chë xyaʼ Rukʼajol pa kamïk pa qawiʼ jontir (Juan 3:16; 1 Tim. 2:6). Rchë yetoʼöx ri winäq rchë nkïl utzil rma ri rukʼaslemal xyaʼ Jesús pa kamïk, Jehová nuksaj rutinamit rchë nutzjoj ri utziläj taq rutzjol che rä xa bʼa achkë winäq ri najowan nkʼoxan. Rukaʼn, Jehová nqä chwäch kan pa rubʼeyal nuʼän che rä ronojel chqä ma nqä ta chwäch chʼaʼoj (1 Cor. 14:33, 40). Rma riʼ, nqʼax chqawäch achkë rma ri rusamajelaʼ kan pa rubʼeyal nkiyaʼ ruqʼij Dios chqä majun ta chʼaʼoj chkiwäch. Rox, Jehová ya riʼ ri «Nimaläj Qatijonel» (Is. 30:20, 21). Rma riʼ, ri rusamajelaʼ nkitäj kiqʼij rchë nkikʼüt ri Ruchʼaʼäl Dios pa congregación chqä chkiwäch ri winäq. ¿Achkë rubʼanik xetzʼetetäj re oxiʼ  naʼoj reʼ, ri ye kʼo rkʼë Jehová, chpan ri congregación pa naʼäy siglo? ¿Achkë rubʼanik ntzʼetetäj riʼ chpan rutinamit Dios komä? ¿Y achkë rubʼanik nqrtoʼ ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios rchë nqayaʼ ruqʼij Jehová rkʼë rutinamit?

4. Rkʼë ri nuʼij chpan Hechos 1:8, ¿achkë xuʼij qa Jesús chkë ri rutzeqelbʼëy, y achkë kitoʼik xyaʼ pä?

⁴ Pa naʼäy siglo. Ri utziläj taq rutzjol ri xerutzjoj qa Jesús ruyaʼon qʼij chë xa bʼa achkë winäq nkowin nrïl utzil chqawäch apü (Luc. 4:43). Ryä chqä xuʼij qa chkë ri rutzeqelbʼëy chë ma tkiyaʼ ta qa rubʼanik ri samaj xchäp qa ryä chqä chë tkibʼanaʼ ri samaj riʼ «kʼa pa tinamït ri más näj nkanaj wä» (taskʼij ruwäch Hechos 1:8). Kantzij na wä chë xa xuʼ rkʼë kichqʼaʼ ryeʼ ma xkekowin ta wä xtkiʼän ri nimaläj samaj riʼ. Rma riʼ, xtkʼatzin wä rutoʼik «ri toʼonel» chkë ri xtzüj wä qa Jesús, ntel chë tzij, ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios (Juan 14:26; Zac. 4:6).

5, 6. ¿Achkë rubʼanik xetoʼöx ri rutzeqelbʼëy Jesús rma ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios?

⁵ Ri rutzeqelbʼëy Jesús xyaʼöx ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios pa kiwiʼ pa Pentecostés rchë ri junaʼ 33. Rkʼë rutoʼik ri uchqʼaʼ riʼ, chanin xkichäp rutzjoxik ri ruchʼaʼäl Dios, y xa jbʼaʼ tiempo xqʼax, kan pa mil chkë winäq xeʼok rutzeqelbʼëy Jesús (Hech. 2:41; 4:4). Y taq xyaʼöx kʼayewal chkij, ryeʼ ma xkiyaʼ ta qa rubʼanik ri samaj riʼ. Pa rukʼexel xkiʼän riʼ, ryeʼ xkikʼutuj kitoʼik che rä Dios taq xkiʼij: «Kojatoʼ pä rchë ma nqaxiʼij ta qiʼ nqatzjoj ri achʼaʼäl chqä rchë ma nqayaʼ ta qa rutzjoxik». Taq xkikʼïs kichʼonik, Dios xuʼän chë xkinaʼ ri loqʼoläj ruchqʼaʼ ri xerutoʼ pä rchë ma xkixiʼij ta kiʼ xkitzjoj ri ruchʼaʼäl chqä rchë ma xkiyaʼ ta qa rutzjoxik (Hech. 4:18-20, 29, 31).

⁶ Ye kʼa ri cristianos riʼ kʼo chik nkʼaj kʼayewal xekiqʼaxaj. Chkipan qa ri qʼij riʼ, ma kan ta kʼïy wä copias rchë ri ruchʼaʼäl Dios kʼo, chqä majun ta wä toʼïk rchë nqʼax ri ruchʼaʼäl Dios pan ajolon achiʼel kʼo komä. Y kʼo wä chë xkitzjoj ri ruchʼaʼäl Dios chkë winäq ri jalajöj kichʼaʼäl. Tapeʼ xkiqʼaxaj jontir ri kʼayewal riʼ, ri utziläj taq cristianos riʼ xekowin xkiʼän jun nimaläj samaj. Xa pa jun 30 junaʼ xekowin xkitzjoj ri utziläj taq rutzjol chwäch le Ruwachʼulew ri tamatäl wä ruwäch chkipan qa ri qʼij riʼ (Col. 1:6, 23).

7. Pa más bʼaʼ 100 junaʼ qa, ¿achkë wä rubʼanik xkitamaj ri rusamajelaʼ Dios achkë nrajoʼ ryä chë nkiʼän, y achkë xkiʼän ryeʼ?

⁷ Pa qaqʼij komä. Jehová kʼa najin na nukʼwaj bʼey chwäch rutinamit chqä kʼa najin na nuyaʼ rutoʼik. Jun chkë ri rubʼanik rchë nukʼwaj qabʼey, ri kan kowan rejqalen, ya riʼ rkʼë ri Ruchʼaʼäl. Chpan riʼ, nqïl ri samaj xuʼän Jesús chrij rutzjoxik ri ruchʼaʼäl Dios, chqä taq xuʼij chkë rutzeqelbʼëy chë ma tkiyaʼ ta qa rubʼanik ri samaj xchäp qa ryä (Mat. 28:19, 20). Kan pa julio rchë ri junaʼ 1881, re revista reʼ ya rubʼin pä chik: «Röj ma xqskʼïx ta nixta xqchaʼöx rchë nyaʼöx qaqʼij o rchë nqbʼeyomär, xa rchë nqaksaj jontir ri kʼo qkʼë rchë nqatzjoj ri utziläj taq rutzjol chkë ri winäq». Ri folleto Achoq pa kiqʼaʼ yaʼon wä qa ri samaj (pan inglés), ri xel pa junaʼ 1919, xuʼij: «Tapeʼ kan nüm samaj kʼo chqawäch, ri samaj najin nqaʼän kan rchë ri Ajaw. Y rkʼë rutoʼik ryä, xtqkowin xtqaʼän». Achiʼel xkiʼän ri cristianos pa naʼäy siglo, ri qachʼalal riʼ ma xkixiʼij ta kiʼ xkiʼän rusamaj Dios rma xkiyaʼ chwäch kan chë ri loqʼoläj ruchqʼaʼ xkerutoʼ pä rchë xtkitzjoj ri Ruchʼaʼäl chkë jalajöj kiwäch winäq. Röj ya riʼ chqä qayaʼon chwäch qan.

8, 9. ¿Achkë ruksan pä rutinamit Jehová rchë nutzjoj ri utziläj taq rutzjol chkë ri winäq?

⁸ Rchë nutzjoj ri utziläj taq rutzjol chkë ri winäq, ri rutinamit Jehová yeruksan pä ri más ütz taq samajbʼäl ri xejeʼ ojer chqä ri ye kʼo komä. Jojun chkë riʼ ya riʼ ri publicaciones chwäch wuj, ri «Foto-Drama de la Creación», ri gramófonos, ri chʼichʼ ri kʼo mamaʼ taq bocinas pa kiwiʼ, ri tzijonem pa taq radios, y pa qaqʼij komä, ri computadoras chqä ri Internet. Chqä majun ta chik jun ri ruqʼaxan ru-publicaciones pa kʼïy  chʼaʼäl achiʼel rutinamit Dios. ¿Achkë rma nqaʼän riʼ? Rchë chë jalajöj kiwäch winäq nkikʼoxaj ri utziläj taq rutzjol pa kichʼaʼäl. Jehová ma yeruchaʼ ta ri winäq. Rma riʼ, rubʼin qa chë ri utziläj taq rutzjol xketzjöx «chkë jontir tinamït, ijatzul y chʼaʼäl» (Apoc. 14:6, 7). Ryä nrajoʼ chë ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia nqʼax pa kijolon jontir winäq.

⁹ Tapeʼ ke riʼ ye kʼo winäq ri ma ütz ta nqapon chkachoch rchë nqatzjoj le Biblia chkë, rma akuchï ye kʼo wä ma nyaʼöx ta qʼij chë ntok apü xa bʼa achkë winäq. Rma riʼ, ri rutinamit Jehová xkanuj jalajöj rubʼanik rchë yetoʼöx ri winäq riʼ. Jun tzʼetbʼäl. Pa junaʼ 2001, ri Molaj Ukʼwäy Bʼey xyaʼ qʼij chë xeʼuksäx exhibidores chlaʼ Francia, y chrij riʼ, chkipan nkʼaj chik tinamït. Y kan ütz xuʼän chkiwäch ri qachʼalal taq xkiʼän riʼ. Rma riʼ, pa junaʼ 2011 xchap jun kʼakʼakʼ rubʼanik rchë ntzjöx ri Ruchʼaʼäl Dios chkë ri winäq. Riʼ xbʼan akuchï kan kʼïy winäq yeqʼax chpan ri tinamït Nueva York (Estados Unidos). Chpan ri naʼäy junaʼ, ri winäq xkikʼwaj äl 102,129 libros chqä 68,911 revistas, y 4,701 winäq xkikʼutuj jun kitjonik chrij le Biblia. Kan xqʼalajin chë ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios kʼo pa ruwiʼ ri samaj riʼ. Rma riʼ, ri Molaj Ukʼwäy Bʼey xyaʼ qʼij chë xeʼuksäx exhibidores chwäch jontir le Ruwachʼulew.

10. ¿Achkë ütz nqaʼän röj rchë más ütz xtqaʼän che rä rutzjoxik le Biblia chkë ri winäq?

¹⁰ Ri ütz nqaʼän röj. Tqaksaj jontir ri naʼoj nuyaʼ pä Jehová chqë chkipan ri qamoloj chqä chaq taqïl q-el chutzjoxik le Biblia kikʼë ri qachʼalal ri ye kʼo pa qa-grupo. Ri qachʼalal riʼ xkojkitoʼ rchë más ütz rubʼanik xtqatzjoj le Biblia chqä kan xtkikʼuqbʼaʼ qakʼuʼx rkʼë ri tzʼetbʼäl nkiyaʼ qa chqawäch. Tapeʼ ye kʼo kʼayewal chqij, ma tqayaʼ ta qa rutzjoxik le Biblia. Achiʼel nuʼij ri texto rchë re tjonïk reʼ, röj nqaʼän ri ruraybʼal Dios rkʼë rutoʼik ri loqʼoläj ruchqʼaʼ, y ma rkʼë ta qachqʼaʼ röj (Zac. 4:6). Jehová kan xtyaʼ qachqʼaʼ, rma re samaj reʼ, kan rusamaj ryä.

11. ¿Achkë xuʼän ri molaj ukʼwäy bʼey pa naʼäy siglo rchë ma xjeʼ ta qa chʼaʼoj chkiwäch ri cristianos?

¹¹ Pa naʼäy siglo. Ri molaj ukʼwäy bʼey ri kʼo wä Jerusalén, kan junan wä rubʼanon kiwäch, ke riʼ xekowin xekitoʼ ri rutzeqelbʼëy Cristo rchë majun chʼaʼoj xjeʼ chkikojöl chqä rchë kan pa rubʼeyal xkiyaʼ ruqʼij Dios (Hech. 2:42). Jun tzʼetbʼäl  chrij riʼ, ya riʼ ri xbʼanatäj chnaqaj ri junaʼ 49, taq ri cristianos xpë jun kʼayewal chkiwäch chrij ri circuncisión. Rma riʼ, ri molaj ukʼwäy bʼey xkʼutuj rutoʼik che rä Dios chë tyaʼ pä ri loqʼoläj ruchqʼaʼ pa kiwiʼ rchë yekowin nkisöl ri kʼayewal riʼ. Xa ta ri ye kʼo pa congregación xkanaj ta qa chʼaʼoj chkiwäch, rkʼë jbʼaʼ más ta kʼayewal xuʼän chkiwäch xkitzjoj ri ruchʼaʼäl Dios. Tapeʼ ri apóstoles chqä ri ukʼwäy taq bʼey ye judíos wä, ri xkichʼöbʼ xkiʼän ma xkiʼän ta rma ri ki-costumbres o rma ri nkiʼij ri nkʼaj chik judíos. Pa rukʼexel xkiʼän riʼ, ryeʼ xkikʼutuj kichqʼaʼ che rä Dios chqä xkikanuj kinaʼoj chpan ri Ruchʼaʼäl (Hech. 15:1, 2, 5-20, 28). Rma riʼ, Jehová xyaʼ utzil pa ruwiʼ ri xkichʼöbʼ xkiʼän chqä ri ye kʼo pa congregación junan chik jmul xuʼän kiwäch y ma xkiyaʼ ta qa rutzjoxik le Biblia (Hech. 15:30, 31; 16:4, 5).

12. ¿Achkë rma nqaʼij röj chë chpan rutinamit Dios majun ta chʼaʼoj chqä kan pa rubʼeyal nbʼan che rä ronojel?

¹² Pa qaqʼij komä. Ri rusamajelaʼ Dios kitjon kiqʼij rchë ma njeʼ ta chʼaʼoj chkikojöl chqä rchë kan pa rubʼeyal nkiʼän che rä ronojel. Kan pa junaʼ 1895, chpan re revista reʼ rchë 15 de noviembre pan inglés, xyaʼöx pä jun tzijonem ri elesan chpan 1 Corintios 14:40. Ri tzijonem riʼ xbʼiniʼaj «Kan ütz chqä kan pa rubʼeyal». Chriʼ xuʼij: «Ri apóstoles kan kʼïy naʼoj xkiyaʼ chkë ri naʼäy taq cristianos chë kan pa rubʼeyal tkibʼanaʼ che rä ronojel [...]. Janina ruqʼij chë röj nqasmajij jontir ri xetzʼibʼäx qa ojer rchë nqatjoj qiʼ» (Rom. 15:4). Kan achiʼel kinaʼoj xkikʼüt ri cristianos pa naʼäy siglo, kan ke riʼ chqä nqʼalajin chpan rutinamit Jehová komä. Tqaquʼ rij reʼ. Tapeʼ nqbʼä pa jun chik congregación chpan qatinamit o jukʼan chik tinamït, taq nqʼaxäx ri Tjonïk chrij ri wuj Ri Chajinel, qataman chik achkë rubʼanik nqʼaxäx ri tjonïk riʼ chqä achkë tjonïk xtnukʼüx ruwäch. Riʼ nuʼän chë nqanaʼ chë achiʼel ta kan pa qa-congregación yoj kʼo wä. Kantzij na wä chë röj kan junan rubʼanon qawäch rma Jehová ruyaʼon pä ri loqʼoläj ruchqʼaʼ pa qawiʼ (Sof. 3:9, nota).

13. Rkʼë ri nuʼij Santiago 3:17, ¿achkë kʼutunïk ütz yeqaʼän qa chqawäch?

¹³ Ri ütz nqaʼän röj. Jehová nrajoʼ chë nqaʼän jontir ri kʼo pa qaqʼaʼ rchë junan nuʼän qawäch chqä rchë ma njeʼ ta chʼaʼoj chqakojöl (Efes. 4:1-3). Rma riʼ, tqakʼutuj qa reʼ chqawäch: «¿Yitoʼon komä rïn rchë ma njeʼ ta chʼaʼoj pa congregación? ¿Nnmaj kitzij ri qachʼalal ri yeʼukʼwayon bʼey chqawäch? ¿Nkʼutun komä rïn chë ri nkʼaj  chik ütz nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chwij, más we kʼo jun nsamaj pa congregación? We kʼo jun nsamaj nyaʼöx, ¿njäch ri qʼij bʼin qa chwä? ¿Nqä chi nwäch yentoʼ ri nkʼaj chik?» (taskʼij ruwäch Santiago 3:17). We nqʼalajin chqawäch chë kʼo jun nkʼatzin más ütz nqaʼän che rä, tqakʼutuj che rä Jehová chë tyaʼ pä ri loqʼoläj ruchqʼaʼ pa qawiʼ. Taq nqayaʼ qʼij chë ri loqʼoläj uchqʼaʼ riʼ nujäl qanaʼoj chqä nqrtoʼ rchë yeqaʼän ütz taq bʼanobʼäl, ri qachʼalal pa congregación más xkojkajoʼ.

14. Achiʼel nqaskʼij chpan Colosenses 1:9 chqä 10, ¿achkë rubʼanik xerutoʼ Jehová ri cristianos pa naʼäy siglo rchë xkïl ri tzʼaqät etamabʼäl chrij ri ruraybʼal?

¹⁴ Pa naʼäy siglo. Jehová kan nqä chwäch nutjoj rutinamit (Sal. 32:8). Ryä nrajoʼ chë ri rusamajelaʼ nkitamaj ruwäch, chë nkinaʼ ajowabʼäl chrij chqä chë nkïl jun kʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta. Ye kʼa nqkowin nqaʼän jontir riʼ rma ri tjonïk nuyaʼ pä ryä chqë (Juan 17:3). Pa naʼäy siglo, ryä xksaj ri congregación rchë xerutjoj ri rusamajelaʼ (taskʼij ruwäch Colosenses 1:9, 10). Jehová xksaj ruchqʼaʼ, ri «toʼonel» ri xtzüj wä qa Jesús, rchë xerutoʼ ri naʼäy taq cristianos riʼ (Juan 14:16). Ri uchqʼaʼ riʼ xerutoʼ ri rutzeqelbʼëy Jesús rchë xqʼax ri ruchʼaʼäl Dios pa kijolon. Chqä xerutoʼ ri cristianos riʼ rchë xnatäj chkë achkë xuʼij chqä xuʼän Jesús, ri xkitzʼibʼaj qa chkipan ri Evangelios. Ri etamabʼäl riʼ xkowirsaj ri kikʼuqbʼäl kʼuʼx chqä xuʼän chë ri kajowabʼäl chrij Dios, chrij ri Rukʼajol chqä chkij ri kichʼalal más xnmär.

15. ¿Achkë rubʼanik atzʼeton rït chë najin ntzʼaqät ri profecía xuʼij qa Jehová chpan Isaías 2:2 chqä 3?

¹⁵ Pa qaqʼij komä. Jehová xuʼij chë chpan ri rukʼisbʼäl taq qʼij winäq ri jalajöj kitinamit xkejoteʼ pa ruwiʼ «rujuyuʼ», ntel chë tzij, xkeʼok chpan rutinamit rchë xtkitamaj chrij ryä (taskʼij ruwäch Isaías 2:2, 3). Komä nqatzʼët chë najin ntzʼaqät re profecía reʼ. Ri rubʼanik nyaʼöx ruqʼij Dios chpan rutinamit chöj ma njunmatäj ta rkʼë ri nkiʼän ri religiones ri ma pa rubʼeyal ta nkiyaʼ ruqʼij Dios. Y Jehová kan kʼïy naʼoj chrij le Biblia najin nuyaʼ che rä rutinamit (Is. 25:6). Ryä najin  nuksaj «ri utziläj samajel ri kan kʼo runaʼoj» rchë nuyaʼ pä jontir ri naʼoj riʼ chqë. Y kan kïy rubʼanik nuʼän che rä taq nuyaʼ pä chqë. Jojun tzʼetbʼäl. Yeruyaʼ pä tzijonem chkiwäch wuj, tzijonem pa qamoloj chqä jalajöj kiwäch videos (Mat. 24:45). Reʼ nuʼän chë nqanaʼ achiʼel xnaʼ Elihú, ri rachiʼil Job, ri xuʼij chrij Dios: «¿Achkë ta chik jun tijonel achiʼel ryä?» (Job 36:22).

16. ¿Achkë ütz nqaʼän rchë nqïl utzil rma ri tjonïk nuyaʼ Jehová chqë?

¹⁶ Ri ütz nqaʼän röj. Ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios xtqrtoʼ rchë xtqkowin xtqasmajij ri xtqanukʼuj chpan ri Ruchʼaʼäl Dios. Tqakʼutuj che rä Jehová achiʼel xkʼutuj ri salmista che rä taq xuʼij: «Nimaläj Jehová, takʼutuʼ ri abʼey chi nwäch. Rïn xkensmajij ri naʼoj yeʼakʼüt chi nwäch. Tabʼanaʼ chë ma nuʼän ta kaʼiʼ wan, rchë ma xtinqasaj ta ruqʼij ri abʼiʼ» (Sal. 86:11). Rma riʼ, ma tqayaʼ ta qa ruskʼixik chqä runukʼuxik le Biblia chqä ri nkʼaj chik publicaciones ri nuyaʼ pä rutinamit Jehová chqë. Ye kʼa ma nqajoʼ ta chë xa xuʼ ri qatamabʼal nnmär, röj nqajoʼ chë ri kantzij napon kʼa pa qan chqä nqasmajij pa qakʼaslemal. Ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Jehová xtqrtoʼ rchë xtqaʼän riʼ. Chqä tqakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri qachʼalal, rma ryeʼ ye qa-familia chpan ri rutinamit Dios (Heb. 10:24, 25). Tqakʼutuj che rä Dios chë tqrtoʼ rchë ri qa-comentarios ri yeqayaʼ pa qamoloj kan pa qan keʼel wä, chqä tqrtoʼ rchë kan ütz nqaʼän che rä jun qasamaj ri nyaʼöx pa qamoloj. We xtqaʼän jontir riʼ, xtqakʼüt chwäch Jehová chqä chwäch Rukʼajol chë yeqajoʼ ri rusamajelaʼ, ri kowan kiqʼij chkiwäch ryeʼ (Juan 21:15-17).

17. ¿Achkë rubʼanik nqakʼüt chë najin nqtoʼon rkʼë rutinamit Jehová?

¹⁷ Xa jbʼaʼ chik apü, xa xuʼ rutinamit Dios xtkanaj qa chwäch le Ruwachʼulew. Rma riʼ, kan rkʼë ronojel qan qsamäj rkʼë rutinamit. Tqatzjoj ri utziläj taq rutzjol chkë jalajöj kiwäch winäq, ke riʼ xtqakʼüt chë yeqajoʼ chqä chë ma yeqachaʼ ta, kan achiʼel nuʼän Dios. Qtoʼon rchë ma njeʼ ta chʼaʼoj pa congregación, ke riʼ xtqakʼüt chë najin nqakʼän qanaʼoj chrij ri Qatataʼ kʼo chkaj. Tqasmajij jontir ri naʼoj nuyaʼ pä ryä chqë, ke riʼ xtqakʼüt chë najin nqayaʼ qaxkïn che rä ri Nimaläj Qatijonel. We xtqaʼän riʼ, röj ma xtqaxiʼij ta qiʼ taq xtchup kiwäch ri winäq ri ma nkiyaʼ ta ruqʼij Jehová, chqä xtqjeʼ chkikojöl ri winäq ri majun bʼëy xtkiyaʼ ta qa rutinamit Dios.