1, 2. a) ¿Achkë rma jun utziläj rutzjol chkë ri winäq ri Armagedón? b) ¿Achkë kʼutunïk xkeqaqʼalajsaj chpan re tjonïk reʼ?

YE KʼÏY winäq nkichʼöbʼ chë ri Armagedón ya riʼ jun nimaläj chʼaʼoj o jun nimaläj qʼeqäl jöbʼ, slonel o achkë chik na jun ri xtchüp ruwäch ronojel ri kʼo. Ye kʼa ri nuʼij le Biblia chrij ri Armagedón xa ruyon utziläj taq rutzjol ri nkiyaʼ kiʼkʼuxlal chqë (Rev. 1:3). Chpan ri Armagedón ma xtchup ta kiwäch ri winäq chwäch le Ruwachʼulew, xa xkekol. ¿Achkë rubʼanik xtbʼanatäj riʼ?

² Le Biblia nuʼij chë chpan ri Armagedón xtchup kiwäch ronojel ri qʼatbʼäl taq tzij chqä ri itzel taq winäq, xkekol ri winäq ri chöj kikʼaslemal chqä ma xtyaʼöx ta qʼij rchë xtchaʼ chiʼ le Ruwachʼulew (Rev. 11:18). Rchë nqʼax chqawäch, keqaqʼalajsaj re kajiʼ kʼutunïk reʼ: ¿Achkë riʼ ri Armagedón? ¿Achkë xkebʼanatäj taq ya xtpë? ¿Achkë kʼo chë nqaʼän röj rchë xtqkolotäj qa? ¿Y achkë ütz nqaʼän komä rchë ma nqayaʼ ta qa Jehová?

3. a) ¿Achkë ntel chë tzij Armagedón? b) Achiʼel nqatzʼët chpan Revelación 16:14 chqä 16, ¿achkë rma nqaʼij chë Armagedón xa jun kʼambʼäl tzij?

³ (Taskʼij ruwäch Revelación 16:14, 16 *). Ri tzij Armagedón xa xuʼ jmul nqïl chpan le Biblia y petenäq rkʼë jun tzij hebreo ri  ntel chë tzij «Juyuʼ rchë Meguidó» (Rev. 16:16, nota). Meguidó jun tinamït ri xjeʼ wä pa tinamït Israel ojer (Jos. 17:11). Ye kʼa ma kan ta kʼo jun peraj ulew ri Armagedón rubʼiʼ. Riʼ tzij riʼ nukʼambʼej tzij chrij taq «ronojel ri qʼatöy taq tzij ri ye kʼo chwäch le Ruwachʼulew» xkemol rchë xtkipabʼaʼ kiʼ chwäch Jehová (Rev. 16:14). Ye kʼa chpan re tjonïk reʼ, xtqaʼij chqä Armagedón che rä ri chʼaʼoj ri xtbʼanatäj taq xemol yän ronojel ri qʼatöy taq tzij riʼ. ¿Achkë rma nqaʼij chë Armagedón xa jun kʼambʼäl tzij? Naʼäy, rma majun ta jun juyuʼ ri Meguidó rubʼiʼ. Rukaʼn, ri ulew ri akuchï xjeʼ wä Meguidó ma kan ta nüm, y rma riʼ ronojel ri qʼatöy taq tzij chqä ri ki-soldados o ri kisamajbʼal rchë chʼaʼoj ma xkeruqʼiʼ ta chwäch. Rox, achiʼel xtqatzʼët qa, ri chʼaʼoj rchë Armagedón xtchapatäj taq ri qʼatöy taq tzij rchë le Ruwachʼulew xkekatäj pä chrij ri rutinamit Dios ri kʼo chwäch ronojel le Ruwachʼulew.

4. ¿Achkë rma Jehová xksaj Meguidó rchë xuʼij chë chriʼ xtbʼanatäj wä ri nimaläj ruchʼaʼoj?

⁴ ¿Achkë rma Jehová xksaj Meguidó rchë xuʼij chë chriʼ xtbʼanatäj wä ri nimaläj ruchʼaʼoj? Rma ojer, chpan Meguidó chqä ri juyuʼ rchë Jezreel kan kʼïy chʼaʼoj xebʼan. Kʼo mul, Jehová kan xtoʼ ri rutinamit chkiwäch ri chʼaʼoj ri xebʼan chriʼ. Jun tzʼetbʼäl. «Chuxkïn ri raqän yaʼ rchë Meguidó», Jehová xtoʼ Barac, jun qʼatöy tzij israelita, rchë xeruchʼäk ri soldados cananeos ri ye kʼo wä pa ruqʼaʼ Sísara. Barac chqä ri profetisa Débora xkityoxij che rä Jehová rma rubʼanik xerutoʼ. Chpan jun bʼix, ryeʼ xkiʼij che rä: «Ri chʼumilaʼ kan chlaʼ chkaj xechʼeyon wä pä [...] rkʼë Sísara. Ri raqän yaʼ rchë Cisón xkʼwan äl kichë» (Juec. 5:19-21).

5. ¿Achkë rma ma junan ta ri chʼaʼoj xuʼän Barac rkʼë ri Armagedón?

⁵ Barac chqä Débora xkikʼïs ri kibʼix kikʼë re tzij reʼ: «Ke riʼ rubʼanik kekäm ronojel ri itzel nkinaʼ chawä Jehová. Ye kʼa ri yatkajoʼ, xkeʼok ta kʼa achiʼel ri Qʼij ri ntel pä rkʼë ronojel ruchqʼaʼ» (Juec. 5:31). Chpan Armagedón, ri itzel nkinaʼ che rä Jehová xtchup kiwäch, ye kʼa ri yeʼajowan rchë, xkekolotäj qa. Kantzij na wä chë ri chʼaʼoj ri xuʼän Barac ma junan ta rkʼë ri Armagedón. ¿Achkë rma? Rma chpan Armagedón, ri rusamajelaʼ Dios ma xkechʼeyon ta. Ryeʼ kan ma xtkitoʼ ta kiʼ kikʼë samajbʼäl rchë chʼaʼoj. Ri xtbʼanö chkë chë xtjeʼ kichqʼaʼ, ya riʼ ma xtkixiʼij ta kiʼ chqä xtkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chrij Jehová chqä chkij ri ru-ángeles (Is. 30:15; Rev. 19:11-15).

6. ¿Achkë rkʼë jbʼaʼ xtksaj Jehová chpan ri Armagedón rchë xtchüp kiwäch ri winäq ri itzel nkinaʼ che rä?

⁶ ¿Achkë rubʼanik xtchüp kiwäch Jehová ronojel ri itzel nkinaʼ che rä? Kʼo kʼïy rubʼanik rchë xtuʼän riʼ. Rkʼë jbʼaʼ xtksaj jun mamaʼ slonel, saqbʼöch o qlojay (Job 38:22, 23; Ezeq. 38:19-22). Chqä rkʼë jbʼaʼ xtuʼän chë ri itzel nkinaʼ che rä xa chkiwäch ryeʼ xtkiʼän wä qa chʼaʼoj (2 Crón. 20:17, 22, 23). Y rkʼë jbʼaʼ xkeruksaj ri ru-ángeles rchë xtchüp kiwäch ri itzel taq winäq (Is. 37:36). Xa bʼa achkë na kʼa ri xtksaj, ryä kantzij na wä chë xtchʼakon. Ronojel ri itzel nkinaʼ che rä xtchup kiwäch, ye kʼa ri chöj kikʼaslemal xkekolotäj qa (Prov. 3:25, 26).

7, 8. a) Achiʼel nuʼij 1 Tesalonicenses 5:2 chqä 3, ¿achkë tzij xtkiʼij ri qʼatöy taq tzij? b) ¿Achkë rma kan itzel ri tzʼukün tzij riʼ?

⁷ Ri tzij «kʼo uxlanen chqä ronojel ütz rubʼanon» xtbʼix taq ya nbʼeqä ri «ruqʼij Jehová» (taskʼij ruwäch 1 Tesalonicenses 5:2, 3 *). «Ri ruqʼij Jehová» ri nutzjoj 1 Tesalonicenses 5:2, nchʼö chrij «ri nimaläj tijöj poqonal» ri xtpë chqawäch apü (Rev. 7:14). ¿Achkë rubʼanik xtqatamaj ajän xtchapatäj ri nimaläj tijöj poqonal? Le Biblia nuʼij chë xtchapatäj taq ri qʼatöy taq tzij xtkiʼij chë «kʼo uxlanen chqä ronojel ütz rubʼanon».

 ⁸ ¿Achkë rma xtkiʼij ri tzij riʼ? Röj ma kan ta qataman. ¿Yajün komä ri ukʼwäy taq bʼey pa taq religiones xkebʼin ri tzij riʼ? Rkʼë jbʼaʼ. Ye kʼa yë ri demonios xkebʼanö chë xkebʼix ri tzij riʼ rchë xkekiqʼöl ri winäq. Ri tzʼukün tzij riʼ kan itzel, rma taq ri winäq xtkinaʼ chë achiʼel ta ronojel ütz rubʼanon, xa xtpë ri nimaläj tijöj poqonal. Ri winäq «chaq kʼateʼ xtchup kiwäch, kan achiʼel ri tiʼowen ri chaq kʼateʼ npë chrij jun ixöq taq petenäq alanïk chrij». ¿Y achkë xtbʼanatäj kikʼë ri rusamajelaʼ Jehová? Rma ma kitaman ta achkë qʼij xtpë ri nimaläj tijöj poqonal, rkʼë jbʼaʼ xtsach bʼaʼ kikʼuʼx, ye kʼa kuw xkepaʼeʼ.

9. ¿Achkë rubʼanik xtchüp kiwäch Jehová ri itzel taq winäq?

⁹ Pa ruqʼij qa Noé, Jehová kan jurayil xchüp kiwäch ri itzel taq winäq, ye kʼa komä ma ke riʼ ta xtuʼän. Naʼäy xtchüp ruwäch ri Babilonia la Grande, ri ntel chë tzij ronojel ri religiones ri ma pa rubʼeyal ta nkiyaʼ ruqʼij Dios. Chrij riʼ, chpan ri Armagedón, xtchüp kiwäch ronojel ri itzel taq winäq ri xkekanaj na qa, achiʼel ri ye kʼo chpan ri política, ri nmaʼq taq kʼayij chqä ri yebʼä pa nmaʼq taq chʼaʼoj. Tqatzʼetaʼ achkë rubʼanik xtuʼän riʼ.

10. Achiʼel nuʼij chpan Revelación 17:1 chqä 6 y 18:24, ¿achkë rma Jehová xtchüp ruwäch ri Babilonia la Grande?

¹⁰ Xtqʼat tzij pa ruwiʼ ri ixöq ri rukʼwan jun tzʼil kʼaslemal (taskʼij ruwäch Revelación 17:1, 6; 18:24). Ri Babilonia la Grande kan janina rutzʼilbʼisan rubʼiʼ Dios. Rubʼanon tzʼukün taq tzij chrij Dios y junan ruwäch kikʼë ri qʼatöy taq tzij, rma riʼ le Biblia nujnamaj rkʼë jun ixöq ri rukʼwan jun tzʼil kʼaslemal. Ruksan ri uchqʼaʼ yaʼon pa ruqʼaʼ rchë ruyaʼon kʼayewal pa kiwiʼ ri ruwinaq y rukʼutun päq chkë. Y kan ye kʼïy winäq yerukamsan, yajün ri rusamajelaʼ Dios (Rev. 19:2). ¿Achkë rubʼanik xtchup ruwäch ri Babilonia la Grande?

11. ¿Achkë riʼ ri «itzel chköp ri këq rij», y achkë rubʼanik xtksäx rma Dios rchë xtchüp ruwäch ri Babilonia la Grande?

¹¹ Jehová xtksaj ri lajuj rukʼaʼ ri «itzel chköp ri këq rij» rchë xtchüp ruwäch ri ixöq ri rukʼwan jun tzʼil kʼaslemal. Ri itzel chköp riʼ nkʼambʼej tzij ri Organización de las Naciones Unidas, y ri lajuj  ukʼaʼ nkikʼambʼej tzij ri qʼatbʼäl taq tzij ri yetoʼö rchë. Dios xtuʼän chë ri qʼatbʼäl taq tzij riʼ xtkichüp ruwäch ri Babilonia la Grande. Xtkimäj ronojel ri rubʼeyomal chqä xtkiqʼalajsaj ronojel ri itzelal rubʼanon (Rev. 17:3, 16). Nbʼix chë achiʼel ta xa pa jun qʼij xtbʼanatäj jontir riʼ rma kan chanin xtchup ruwäch. Ronojel ri yetoʼoyon pä rchë kan xtsach kikʼuʼx, rma ronojel mul rubʼin pä chë majun itzel xtkʼulwachij ta (Rev. 18:7, 8).

12. ¿Achkë ma xtyaʼöx ta qʼij chkë ri qʼatbʼäl taq tzij nkiʼän, y achkë rma?

¹² Dios ma xtyaʼ ta qʼij chë ri qʼatbʼäl taq tzij xtkichüp ruwäch ri rutinamit, rma ri winäq riʼ kikʼwan rubʼiʼ. Chqä kinman rutzij rchë ye alenäq pä chpan ri Babilonia la Grande y kitjon kiqʼij rchë yekitoʼon ri nkʼaj chik rchë yeʼel pä chpan (Hech. 15:16, 17; Rev. 18:4). Rma riʼ, ma xtkïl ta ri kʼayewal ri xtyaʼöx pa ruwiʼ ri Babilonia la Grande. Tapeʼ ke riʼ, xtkʼatzin na wä xtkikʼüt we kantzij kuw ri kikʼuqbʼäl kʼuʼx.

13. a) ¿Achkë riʼ Gog? b) Achiʼel nuʼij Ezequiel 38:2 chqä 8 y 9, ¿achkë xtbʼanö che rä Gog rchë xtapon chpan ri peraj ulew ri rubʼiniʼan Armagedón?

¹³ Ri chʼaʼoj xtuʼän Gog (taskʼij ruwäch Ezequiel 38:2, 8, 9 *). Taq xtchup kiwäch ronojel ri religiones ri ma pa rubʼeyal ta nkiyaʼ ruqʼij Dios, ri rutinamit Jehová xttok achiʼel ri cheʼ ri ma xtzaq ta rma jun qʼeqäl jöbʼ rma xa xuʼ ryä xtkanaj qa. Riʼ xtuʼän chë Satanás janina ruyowal xtpë. Rma riʼ, xkeruksaj ri demonios rchë xkekiʼän tzʼukün taq tzij ri xtuʼän chë jun molaj qʼatbʼäl taq tzij xkekatäj pä chrij ri rutinamit Jehová (Rev. 16:13, 14). Ri molaj qʼatbʼäl taq tzij riʼ nbʼix «Gog rchë ri tinamït Magog» chkë. Taq ri qʼatbʼäl taq tzij riʼ xkekatäj pä chrij ri rutinamit Dios, riʼ nkʼambʼej tzij chë xeʼapon chpan ri ulew ri rubʼiniʼan Armagedón (Rev. 16:16).

14. ¿Achkë xtqʼax chwäch Gog?

¹⁴ Gog xtkʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chkij ri ru-soldados  chqä chrij ri rusamajbʼal rchë chʼaʼoj (2 Crón. 32:8). Ye kʼa röj xtqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová, ri qa-Dios. Chkiwäch ri qʼatbʼäl taq tzij, ri naʼoj riʼ achiʼel ta jun nakanïk naʼoj. Xtkichʼöbʼ riʼ, rma, tapeʼ Babilonia la Grande kan janina wä uchqʼaʼ xjeʼ pa ruqʼaʼ, ri ru-dioses ma xkitoʼ ta chwäch ri «chköp ri këq rij» chqä ri lajuj rukʼaʼ (Rev. 17:16). Rma riʼ, Gog xtchʼöbʼ chë ma kʼayewal ta xtchʼakon chrij ri rutinamit Dios. Achiʼel ta jun qʼäq sutzʼ, xtkatäj pä chkij ri rusamajelaʼ Jehová (Ezeq. 38:16). Ye kʼa taq xtuʼän riʼ, kʼa riʼ xtqʼalajin chwäch chë xa ruyon xqʼöl qa riʼ, rma xtqʼax chwäch chë kan rkʼë Jehová najin nuʼän wä chʼaʼoj, achiʼel wä xbʼanatäj rkʼë ri faraón chpan ri mar Rojo (Éx. 14:1-4; Ezeq. 38:3, 4, 18, 21-23).

15. ¿Achkë xtuʼän Jesús chpan ri Armagedón?

¹⁵ Cristo chqä ri ru-ángeles xkechʼeyon pa kiwiʼ ri rusamajelaʼ Dios chqä xtkichüp ruwäch Gog y ri xketoʼö rchë (Rev. 19:11, 14, 15). ¿Y achkë xtbʼanatäj rkʼë Satanás, ri kan itzel nunaʼ che rä Jehová chqä ri rkʼë tzʼukün taq tzij xuʼän chë ri qʼatbʼäl taq tzij xeʼapon pa Armagedón? Jesús xtkʼäq Satanás chqä ri ru-demonios chpan jun mamaʼ jül, ri akuchï xketzʼapeʼ wä mil junaʼ (Rev. 20:1-3).

16. a) ¿Achkë kʼo chë nqaʼän rchë nqakʼüt chë qataman ruwäch Dios? b) Chpan ri Armagedón, ¿achkë xtbʼanatäj kikʼë ri kitaman ruwäch Dios?

¹⁶ Xa bʼa jaruʼ na kʼa junaʼ qakʼwan chpan ri rutinamit Jehová, rchë nqkolotäj qa chwäch ri Armagedón, nkʼatzin nqakʼüt chë qataman ruwäch Dios chqä nqasmajij «ri utziläj taq rutzjol chrij Jesús, ri Qajaw» (2 Tes. 1:7-9). Ri nqatamaj ruwäch Dios ntel chë tzij nqatamaj achkë nqä chwäch, achkë ma nqä ta chwäch, y achkë ri rupixaʼ. Chqä nqakʼüt chë qataman ruwäch taq nqajoʼ, taq nqanmaj rutzij chqä taq xa xuʼ ryä nqayaʼ ruqʼij (1 Juan 2:3-5; 5:3). Taq jun winäq nukʼüt chë retaman ruwäch Dios, xtetamäx ruwäch rma Jehová, y riʼ xtköl chwäch ri Armagedón (1 Cor. 8:3). ¿Achkë rma? Rma ntel chë tzij chë Jehová nqä chwäch ri nuʼän.

17. ¿Achkë ntel chë tzij nqanmaj «ri utziläj taq rutzjol chrij Jesús»?

¹⁷ Chpan «ri utziläj taq rutzjol chrij Jesús» kʼo ronojel naʼoj ri xerukʼüt qa ryä chqä ri yeqïl chpan le Biblia. Nqakʼüt chë yeqanmaj ri naʼoj riʼ taq yeqasmajij pa qakʼaslemal. Riʼ ntel chë tzij  nqayaʼ pa naʼäy ri rusamaj Jehová, nqayaʼ ruqʼij ri utziläj taq rupixaʼ chqä nqatzjoj ri Ruqʼatbʼäl Tzij chkë ri winäq (Mat. 6:33; 24:14). Chqä ntel chë tzij yeqatoʼ ri qachʼalal ri yechaʼon rchë yebʼä chkaj rkʼë ri nimaläj kisamaj (Mat. 25:31-40).

18. ¿Achkë rubʼanik xtyaʼöx utzil pa kiwiʼ ri rusamajelaʼ Dios ri xkekanaj qa chwäch le Ruwachʼulew kimä ri xkebʼä chkaj?

¹⁸ Xa jbʼaʼ chik apü, ri rusamajelaʼ Dios ri xkekanaj chwäch le Ruwachʼulew xtyaʼöx utzil pa kiwiʼ kimä ri yechaʼon rchë yebʼä chkaj (Juan 10:16). ¿Achkë rubʼanik riʼ? Taq jbʼaʼ nrajoʼ rchë xtchapatäj ri Armagedón, ri 144.000 xkeʼukʼwäx chkaj chqä xtyaʼöx jun kʼaslemal chkë ri majun nkowin nchpü rchë. Ryeʼ xketoʼon rchë xtchup ruwäch Gog chqä xkekichajij ri rusamajelaʼ Dios ri xkekanaj chwäch le Ruwachʼulew, ri yejnamäx kikʼë karneʼl rma chʼuchʼüj kan (Rev. 2:26, 27; 7:9, 10). Kantzij na wä chë chkipan ri qʼij riʼ ri rusamajelaʼ Dios kan xtkinaʼ kiʼkʼuxlal rma xekitoʼ ri yechaʼon rchë yebʼä chkaj.

19, 20. Tapeʼ yeyaʼöx kʼayewal pa qawiʼ, ¿achkë xtqtoʼö rchë ma xtqayaʼ ta qa Jehová?

¹⁹ Chkipan ri qʼij yoj kʼo komä, kʼïy chqë röj, ri rusamajelaʼ Jehová, yaʼon kʼayewal pa qawiʼ xa rma nqayaʼ ruqʼij Dios. Ye kʼa rchë nqqʼax chkiwäch ri kʼayewal riʼ chqä ma nkʼis ta ri kiʼkʼuxlal qkʼë, nkʼatzin chë rkʼë ronojel qan nqchʼö rkʼë Jehová ronojel qʼij (Sant. 1:2-4; Luc. 21:36). Chqä nkʼatzin nqaskʼij ruwäch le Biblia ronojel qʼij y nqchʼobʼon chrij ri nqaskʼij, achiʼel chkij ri profecías ri najin ye tzʼaqät komä (Sal. 77:12). We xtqaʼän riʼ chqä xtqayaʼ qan chrij rutzjoxik le Biblia, más kuw xtuʼän ri qakʼuqbʼäl kʼuʼx chqä rkʼë kiʼkʼuxlal xtqayoʼej apü ri rutzujun Jehová chqë.

²⁰ Qchʼobʼon chrij ri kiʼkʼuxlal xtqanaʼ taq ri Babilonia la Grande xtchup ruwäch chqä taq xtqʼax äl ri Armagedón. Y más na chik kiʼkʼuxlal xtqanaʼ taq xtchʼajchʼobʼëx rubʼiʼ Dios chqä taq xtqʼalajin chë xa xuʼ pa ruqʼaʼ ryä kʼo wä rchë nqʼatö tzij (Ezeq. 38:23). Kantzij na wä chë ri Armagedón kan jun utziläj rutzjol chkë ri xtkitamaj ruwäch Dios, ri xtkinmaj rutzij ri Rukʼajol chqä ri xtkiköchʼ ri kʼayewal kʼa taq xtchup ruwäch ronojel ri itzelal (Mat. 24:13).