1. ¿Achkë nunaʼ Jehová chkij ri winäq ri nkiqasaj kiʼ? Taqʼalajsaj.

JEHOVÁ janina yerajoʼ ri winäq ri nkiqasaj kiʼ. Y rma riʼ, xa xuʼ ri kantzij nkiqasaj kiʼ, ryä nuyaʼ qʼij chkë rchë yeʼok rachiʼil. Ye kʼa «ri nunimirsaj riʼ, kʼa näj kʼo wä che rä ryä» (Sal. 138:6). Jontir röj nqajoʼ chë Jehová ütz nqrtzʼët chqä nukʼüt chqawäch chë nqrajoʼ, rma riʼ, kʼo na wä kʼïy rma rchë nqatamaj nqaqasaj qiʼ.

2. ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

² Chpan re tjonïk reʼ xkeqaqʼalajsaj re oxiʼ kʼutunïk reʼ: 1) ¿Achkë riʼ ri qasanriʼïl? 2) ¿Achkë rma kʼo chë njeʼ ri naʼoj riʼ qkʼë? 3) ¿Achkë nbʼanö chë kʼo mul kʼayewal nuʼän chqawäch nqaqasaj qiʼ? Achiʼel xtqatzʼët qa, we nqaqasaj qiʼ xkeqïl utzil chqä Jehová kiʼ rukʼuʼx xtuʼän qkʼë (Prov. 27:11; Is. 48:17).

3. ¿Achkë rubʼanik nukʼüt jun winäq chë kʼo ri qasanriʼïl rkʼë?

³ Jun winäq ri nqasaj riʼ ma nuchʼöbʼ ta chë kʼo más ruqʼij chkiwäch ri nkʼaj chik chqä ma nunimirsaj ta riʼ. Le Biblia nuʼij chë ri winäq ri nqasaj riʼ nqʼax chwäch chë Jehová más nüm ruqʼij chwäch ryä chqä chë ri nkʼaj chik kʼo utziläj taq naʼoj kikʼë ri majun ta rkʼë ryä (Filip. 2:3, 4).

4, 5. ¿Ntel komä chë tzij chë jun winäq ri ütz runaʼoj kan pa ran ntel wä pä ri qasanriʼïl? Taqʼalajsaj.

⁴ Ye kʼo winäq nkikʼüt chë achiʼel ta nkiqasaj kiʼ rma ma qʼaqʼ ta kijolon, ma nkiqasaj ta kiqʼij ri nkʼaj chik o ütz kinaʼoj kikʼë  ri winäq. Ye kʼa ryeʼ ke riʼ kinaʼoj rma ke riʼ wä rubʼanik yekʼiytisan pä. Tapeʼ ke riʼ, pa kan rkʼë jbʼaʼ kan janina nkinimirsaj kiʼ. Riʼ xtuʼän chë jun qʼij xkikʼüt na achkë qäs kʼo pa kan (Luc. 6:45).

⁵ Ye kʼo chik nkʼaj winäq achiʼel ta ma nkixiʼij ta kiʼ nkiʼän ri nkajoʼ o nkiʼij ri nkichʼöbʼ, ye kʼa riʼ ma nukʼüt ta chë nkinimirsaj kiʼ (Juan 1:46, 47). Tapeʼ ke riʼ, ri winäq ri ke riʼ kinaʼoj kʼo chë nkichajij kiʼ rchë ma nkikʼuqbʼaʼ ta kikʼuʼx chrij ri yekowin nkiʼän. Xa bʼa achkë na kʼa qanaʼoj, ronojel röj kʼo chë nqatäj qaqʼij rchë ri qasanriʼïl kan pa qan ntel wä pä.

6. Achiʼel nuʼij chpan 1 Corintios 15:10, ¿achkë nqatamaj qa chrij ri tzʼetbʼäl xyaʼ qa ri apóstol Pablo?

⁶ Tqatzʼetaʼ ri tzʼetbʼäl xyaʼ qa ri apóstol Pablo. Ryä xksäx rma Jehová rchë xeruyäk congregaciones chkipan ye kʼïy tinamït. Rkʼë jbʼaʼ, majun ta chik jun apóstol ri xbʼanö más chwäch ri xuʼän Pablo chrij rutzjoxik ruchʼaʼäl Dios. Tapeʼ ke riʼ, Pablo ma xnaʼ ta chë kʼo más ruqʼij chkiwäch ri nkʼaj chik cristianos, xa rkʼë qasanriʼïl xuʼij reʼ: «Rïn riʼ ri ma kan ta kʼo nqʼij chkikojöl ri apóstoles, y ma taqäl ta chwij nbʼix apóstol chwä, rma xa xenyaʼ kʼayewal pa kiwiʼ ri rusamajelaʼ Dios» (1 Cor. 15:9). Chrij riʼ, xuʼij chë xa rma rajowabʼäl Jehová xyaʼöx qʼij che rä rchë xok rachiʼil, y ma rma ta chë ryä kan janina ruqʼij o rma xeruʼän nimaläj taq samaj pa rutinamit (taskʼij ruwäch 1 Corintios 15:10). Kantzij na wä chë chpan ri wuj ri xtzʼibʼaj chkë ri corintios kan xkʼüt chë xqasaj riʼ, tapeʼ retaman chë ye kʼo wä ri yeyoqʼö rchë (2 Cor. 10:10).

7. ¿Achkë rubʼanik xkʼüt ri qachʼalal Klein chë xqasaj riʼ?

⁷ Ye kʼïy Testigos kan yerutoʼon ri ru-biografía ri qachʼalal Karl Klein, ri xok jun chkë ri Molaj Ukʼwäy Bʼey. Ri qachʼalal Klein rkʼë qasanriʼïl xtzjoj achkë kʼayewal  xeruqʼaxaj. Keqatzʼetaʼ jojun chkë riʼ. Pa 1922 xel naʼäy mul chutzjoxik le Biblia, ye kʼa kan janina kʼayewal xtzʼët ri samaj riʼ. Rma riʼ, jun kaʼiʼ junaʼ ma xel ta chik chutzjoxik le Biblia. Taq kʼo wä chik pa Betel, xpë ruyowal che rä jun qachʼalal rma xpixabʼäx. Chqä xpë jun yabʼil che rä ri xuʼän chë janina xbʼison, ye kʼa xkowin xel chpan. Ri qachʼalal riʼ xyaʼöx chqä nimaläj taq samaj pa ruqʼaʼ. Kantzij na wä chë ri qachʼalal riʼ kan xkʼüt chë xqasaj riʼ, rma tapeʼ tamatäl ruwäch, ma xrewaj ta ronojel ri kʼayewal xeruqʼaxaj. Ye kʼïy rusamajelaʼ Jehová kan rkʼë ajowabʼäl nkinataj ri qachʼalal Klein chqä ri rubʼanik xtzjoj ri xeruqʼaxaj pa rukʼaslemal. *

8. ¿Achkë rubʼanik nqrtoʼ 1 Pedro 5:6 rchë nqatzʼët chë ri qasanriʼïl janina nqä chwäch Jehová?

⁸ Jun rma ri janina ruqʼij nqaqasaj qiʼ, ya riʼ chë Jehová janina nqä chwäch ri ke riʼ nqaʼän, achiʼel wä xuʼij qa ri apóstol Pedro (taskʼij ruwäch 1 Pedro 5:6). Ri wuj “Ven, sé mi seguidor” xuʼij reʼ taq xtzjon chrij ri xuʼij Pedro: «Ri nimirsanem achiʼel ta jun aqʼon ri xa nkamsan. Ri itzel naʼoj riʼ nuʼän chë jun winäq ri kan kʼïy nkowin nuʼän, ma nkʼatzin ta che rä Dios. Ye kʼa ri qasanriʼïl, nuʼän chë jun winäq xtksäx rma Jehová tapeʼ ma kan ta kʼo ruqʼij chkiwäch ri winäq». Ri wuj riʼ nuʼij chqä chë Dios «xtyaʼ utzil pa qawiʼ we röj chqä xtqaqasaj qiʼ». * Kantzij na wä chë ri más ruqʼij chqawäch röj ya riʼ nqayaʼ kiʼkʼuxlal pa ran Jehová (Prov. 23:15).

9. ¿Achkë rma ri winäq nqä chkiwäch yejeʼ kikʼë ri nkiqasaj kiʼ?

⁹ Ri nqakʼüt qasanriʼïl ma xa xuʼ ta nuʼän chë Dios kiʼ rukʼuʼx qkʼë, nuʼän chqä chë yeqïl utzil. Ri naʼoj riʼ nuʼän chë ye kʼïy winäq xtkajoʼ xkejeʼ qkʼë. Rchë nqʼax chqawäch achkë rma ke riʼ nbʼanatäj, qchʼobʼon chrij ri achkë chë winäq nqajoʼ röj yejeʼ qkʼë (Mat. 7:12). Kantzij na wä chë ma nqä ta chqawäch nqjeʼ kikʼë winäq ri xa xuʼ nkiʼän ri nkajoʼ ryeʼ o ma nkajoʼ ta nqayaʼ jun kinaʼoj. Ye kʼa nqanaʼ kiʼkʼuxlal taq nqjeʼ kikʼë qachʼalal ri nkikʼüt chë nkinaʼ ri nqanaʼ röj, ri nkikʼüt ajowabʼäl, ri nkijyowaj qawäch chqä ri nkiqasaj kiʼ (1 Ped. 3:8). We röj jaʼäl nqanaʼ nqjeʼ kikʼë winäq ri ke riʼ kinaʼoj, nqʼalajin kʼa chë ri nkʼaj chik jaʼäl xtkinaʼ xkejeʼ qkʼë we röj chqä xtqakʼüt qasanriʼïl.

10. ¿Achkë rma ri qasanriʼïl nqrtoʼ chkiwäch ri kʼayewal yeqïl?

¹⁰ Ri qasanriʼïl nqrtoʼ chqä chkiwäch ri kʼayewal yeqïl pa qakʼaslemal. Rkʼë jbʼaʼ kʼo ma  ütz ta o ma pa rubʼeyal ta yebʼan qkʼë. Rma riʼ, Salomón, ri qʼatöy tzij, xuʼij: «Ye ntzʼeton samajelaʼ ri ye bʼenäq chrij kej, ye kʼa qʼatöy taq tzij ri ye bʼenäq chkaqän achiʼel jun samajel» (Ecl. 10:7). Kʼo mul, ri winäq ri retaman nsamäj ma nyaʼöx ta ruqʼij, pa rukʼexel riʼ, xa yë ri ma kan ta retaman nsamäj, xa ya riʼ nyaʼöx ruqʼij. Ye kʼa Salomón xqʼax chwäch chë, pa rukʼexel nqbʼison rma ri ma ütz ta yebʼanatäj qkʼë, xa kiʼ qakʼuʼx tqabʼanaʼ rkʼë ri qlon (Ecl. 6:9). We nqaqasaj qiʼ, ma xtqchʼojin ta kimä ri kʼayewal xkeqïl pa qakʼaslemal.

11. ¿Achkë rma nkʼatzin nqaqasaj qiʼ taq nqpixabʼäx?

¹¹ Ronojel qʼij, kʼo kʼïy rubʼanik nqakʼüt chë nqaqasaj qiʼ. Tqatzʼetaʼ jojun chkë riʼ. Taq nqpixabʼäx. Ma tqamestaj chë, we kʼo jun qachʼalal kan xjäm ruwäch rchë xqrpixabʼaj, riʼ ntel chë tzij chë rkʼë jbʼaʼ kan nüm ri mak ri xqaʼän. Taq nbʼanatäj riʼ, pa naʼäy, rkʼë jbʼaʼ ma xtqakʼän ta ri toʼïk nuyaʼ ri qachʼalal chqë. Rkʼë jbʼaʼ xa itzel xtqtzjon chrij o chrij ri rubʼanik xtzjon qkʼë. Ye kʼa we nqaqasaj qiʼ, xtqatäj qaqʼij rchë xtqajäl qanaʼoj.

12. Achiʼel nuʼij Proverbios 27:5 chqä 6, ¿achkë rma kʼo chë nqtyoxin taq kʼo jun qachʼalal nqrpixabʼaj? Tayaʼ jun tzʼetbʼäl.

¹² Ri winäq ri nqasaj riʼ nutyoxij ri naʼoj yeyaʼöx che rä. Qchʼobʼon chrij re tzʼetbʼäl reʼ. Tqabʼanaʼ che rä chë najin nqtzjon kikʼë jojun qachʼalal chpan ri Salón del Reino. Ye kʼa, jun chkë ri qachʼalal riʼ nqrkʼwaj äl jukʼan chik rchë nuʼij chqë chë kʼo jun rij kinäqʼ chwäch qey. Tapeʼ nqkʼïx rma riʼ, janina nqatyoxij chë ri qachʼalal xuʼij riʼ chqë. Rkʼë jbʼaʼ xqajoʼ chë xbʼix ta yän chqë. Ke riʼ chqä kʼo ta chë nqaʼän taq jun qachʼalal nqrpixabʼaj, kʼo ta chë nqaqasaj qiʼ chqä nqatyoxij ri toʼïk nuyaʼ chqë. Ma tqatzʼetaʼ ta ri qachʼalal riʼ achiʼel xa ta qakʼulel o itzel nunaʼ chqë, xa tqatzʼetaʼ achiʼel jun utziläj qachiʼil ri janina nqrajoʼ (taskʼij ruwäch Proverbios 27:5, 6 * ; Gál. 4:16).

13. ¿Achkë rubʼanik nqakʼüt chë nqaqasaj qiʼ taq nkʼaj chik qachʼalal nyaʼöx jun samaj pa kiqʼaʼ?

¹³ Taq nyaʼöx rusamaj jun qachʼalal pa congregación. Jun ukʼwäy bʼey ri rubʼiniʼan Jason nuʼij: «Taq ntzʼët chë nkʼaj chik qachʼalal nyaʼöx jun kisamaj pa congregación, kʼo mul nkʼutuj qa chi nwäch achkë rma ma chwä ta rïn xyaʼöx wä». ¿Kʼo jmul qanaʼon riʼ röj chqä? Kantzij na wä chë ma itzel ta ri nqatäj qaqʼij rchë nqaʼän más pa rutinamit Jehová (1 Tim. 3:1). Ye kʼa kʼo chë nqachajij qiʼ rkʼë ri  yeqachʼöbʼ, rma we ma xtqaʼän ta riʼ, rkʼë jbʼaʼ xa xtpë ri nimirsanem pa qan. Jun tzʼetbʼäl. Jun cristiano rkʼë jbʼaʼ nuchʼöbʼ chë xa xuʼ ryä más ütz xtuʼän che rä jun samaj pa congregación. O jun qachʼalal ixöq rkʼë jbʼaʼ nuchʼöbʼ chë ri rachjil más xtkowin xtuʼän jun samaj chwäch jun chik qachʼalal. We kantzij kʼo ri qasanriʼïl qkʼë, ma xkepë ta ri chʼobʼonïk riʼ qkʼë.

14. ¿Achkë xnaʼ Moisés taq nkʼaj chik xeyaʼöx samaj pa kiqʼaʼ, chqä achkë naʼoj nqatamaj qa chrij?

¹⁴ Tqatzʼetaʼ achkë xnaʼ Moisés taq Jehová xyaʼ kisamaj nkʼaj chik winäq pa tinamït Israel chqä achkë naʼoj nqatamaj qa chrij. Chwäch ryä, kan janina wä ruqʼij ri oknäq ukʼwäy bʼey chkiwäch ri israelitas. Ye kʼa, ¿achkë xnaʼ taq Jehová xyaʼ qʼij chkë nkʼaj chik israelitas rchë nkitoʼ rkʼë rusamaj? Ryä ma itzel ta xnaʼ (Núm. 11:24-29). Chqä xkʼüt chë xqasaj riʼ taq xyaʼ qʼij chkë nkʼaj chik rchë xkitoʼ rchë xkiqʼät tzij pa ruwiʼ ri tinamït (Éx. 18:13-24). Rma más wä ye kʼïy yeqʼatö tzij pa ruwiʼ ri tinamït, ri israelitas ma kan ta kʼïy chik xkiyoʼej rchë xsolotäj kikʼayewal. Chwäch Moisés, más wä ruqʼij chë ütz kiwäch ri ruwinaq chwäch ri samaj yaʼon wä pa ruqʼaʼ. Kantzij na wä chë kan jun utziläj tzʼetbʼäl chqawäch röj. Ma tqamestaj chë chwäch Jehová, más ruqʼij ri qasanriʼïl chwäch ri nqkowin nqaʼän. «Tapeʼ Jehová nimaläj ruqʼij, ryä kan ruyaʼon ran chrij ri nuqasaj riʼ» (Sal. 138:6).

15. ¿Achkë jalatajnäq pä pa kikʼaslemal ye kʼïy qachʼalal?

¹⁵ Taq kʼo yejalatäj pa qakʼaslemal. Chkipan qa ri junaʼ ye qʼaxnäq pä, ye kʼïy qachʼalal xjal kisamaj pa rutinamit Jehová, tapeʼ kan pa junaʼ kibʼanon pä ri samaj riʼ. Jun tzʼetbʼäl. Pa junaʼ 2014, ri Molaj Ukʼwäy Bʼey xuʼij chë ma xkejeʼ ta chik ukʼwäy taq bʼey rchë distrito, rma riʼ ri qachʼalal ri najin wä nkiʼän ri samaj riʼ chqä ri kixjaylal xyaʼöx chik jun kisamaj pa rutinamit Jehová. Chpan chqä ri junaʼ riʼ, xbʼix chë ri ukʼwäy taq bʼey rchë circuito  kʼo chë nkiyaʼ qa kisamaj taq nuʼän 70 kijunaʼ. Chqä ri qachʼalal ri kʼo chik 80 kijunaʼ o más, ya ma ütz ta chik yeʼok coordinador kichë ri ukʼwäy taq bʼey pa congregación. Y chkipan ri junaʼ ye qʼaxnäq pä, ye kʼïy qachʼalal xeʼel pä pa Betel chqä komä ye precursores. Jojun chik, kʼo chë xkiyaʼ qa kisamaj rma jun yabʼil, rma kʼo chë nkichajij jun kichʼalal o xa bʼa achkë na chik jun rma.

16. ¿Achkë rubʼanik kikʼutun qasanriʼïl jojun qachʼalal?

¹⁶ Ye kʼïy qachʼalal kan kʼayewal xuʼän chkiwäch taq xjalatäj rubʼanik kikʼaslemal. Kʼïy chkë ryeʼ kan xebʼison, rma kʼo chë xkiyaʼ qa jun samaj ri kan pa junaʼ kibʼanon pä chqä ri janina wä nkiloqʼoqʼej. Ye kʼa taq xqʼax ri tiempo, eqal xkʼluj qa chkë. ¿Achkë rma? Rma janina nkajoʼ Jehová. Kiyaʼon wä chwäch kan chë che rä Jehová kiyaʼon wä ri kikʼaslemal, y ma che rä ta jun samaj (Col. 3:23). Kan nkinaʼ kiʼkʼuxlal rma nkiyaʼ ruqʼij Jehová rkʼë qasanriʼïl chpan xa bʼa achkë samaj nyaʼöx chkë. Ri qachʼalal riʼ nkiyaʼ qa pa ruqʼaʼ Jehová ronojel ri nbʼanö chkë rchë nkichʼujirsaj kiʼ, rma kitaman chë ryä kan xkerutoʼ pä (1 Ped. 5:6, 7).

17. ¿Achkë rma janina nqatyoxij chë ri Ruchʼaʼäl Dios nuʼij chqë chë tqaqasaj qiʼ?

¹⁷ Kantzij na wä chë janina nqatyoxij chë ri Ruchʼaʼäl Dios nuʼij chqë chë tqaqasaj qiʼ. Ri qasanriʼïl janina utzil nukʼän pä pa qawiʼ röj chqä pa kiwiʼ ri nkʼaj chik. Rma ri utziläj naʼoj reʼ, ma kan ta kʼayewal chik nuʼän chqawäch yeqaqʼaxaj ri kʼayewal yeqïl, chqä nuʼän chë más nqjelun rkʼë Jehová, ri utziläj Qatataʼ. Kan janina kiʼkʼuxlal nqanaʼ rma qataman chë tapeʼ Jehová kan nimaläj ruqʼij, yerajoʼ chqä yeruloqʼoqʼej ri rusamajelaʼ ri nkiqasaj kiʼ (Is. 57:15).