1. ¿Achkë rma nkʼatzin nqataqej rutzij Jehová?

KʼO CHË nqataqej o nqanmaj * rutzij Jehová. Jun rma ri nkʼatzin nqaʼän riʼ rma yë ryä yoj bʼanayon y rma riʼ kan taqäl chrij nuʼij chqë achkë nqaʼän (Rev. 4:11). Jun chik rma ri nkʼatzin nqaʼän riʼ ya riʼ chë xa xuʼ ryä ri kan pa rubʼeyal nqʼatö tzij. Pa mil ri junaʼ yeqʼaxnäq pä, ye kʼïy achiʼaʼ yaʼon qʼij chkë rchë yeʼoknäq qʼatöy taq tzij pa kiwiʼ ri winäq. Ye kʼa, xa xuʼ Jehová ri qʼatöy tzij más ütz. Rma ryä jun ajnaʼoj winäq, nqʼax chwäch ri nkinaʼ ri winäq, y rkʼë ajowabʼäl chqä joyowanïk nqʼatö tzij (Éx. 34:6; Rom. 16:27; 1 Juan 4:8).

2. ¿Achkë rubʼanik nukʼüt Hebreos 12:9 kʼa 11 chë nkʼatzin nqataqej rutzij Jehová?

² Jehová nrajoʼ nqanmaj rutzij rma nqajoʼ chqä rma nqatzʼët achiʼel jun Tataʼaj, y ma rma ta nqaxiʼij qiʼ chwäch. Chpan ri carta ri xtzʼibʼaj Pablo chkë ri aj hebreos, ryä xuʼij chë kʼo chë nqayaʼ chwäch qan rchë nqataqej rutzij Jehová, rma ryä xa utzil nrajoʼ pa qawiʼ (taskʼij ruwäch Hebreos 12:9-11).

3. a) ¿Achkë rubʼanik nqakʼüt chë nqataqej rutzij Jehová? b) ¿Achkë kʼutunïk xkeqʼalajsäx chpan re tjonïk reʼ?

³ Nqataqej rutzij Jehová taq nqatäj qaqʼij rchë nqaʼän jontir ri nuʼij chqë y ma nqakʼuqbʼaʼ ta qakʼuʼx chrij ri qanaʼoj röj (Prov. 3:5). Taq nqatamaj achkë qäs runaʼoj Jehová, riʼ nqrtoʼ rchë ma kan ta kʼayewal nuʼän chqawäch nqataqej rutzij, rma ryä rkʼë utziläj taq naʼoj yeruʼän wä jontir (Sal. 145:9). Taq más  nqatamaj ruwäch Jehová, más nqajoʼ. Y, taq más nqajoʼ, riʼ nuʼän chë ma nkʼatzin ta chë ronojel mul nuʼij chqë achkë ütz y achkë ma ütz ta nqaʼän. Xa xtqatäj qaqʼij rchë xtqchʼobʼon achiʼel nchʼobʼon Jehová y xkeqatzelaj ri itzel taq bʼanobʼäl achiʼel nuʼän ryä (Sal. 97:10). Tapeʼ ke riʼ, rkʼë jbʼaʼ kʼayewal nuʼän chqawäch nqanmaj rutzij. ¿Achkë rma? ¿Y achkë xtkitamaj ri ukʼwäy taq bʼey pa congregación, ri teʼej chqä ri tataʼaj chkij Nehemías, David chqä María, ri ruteʼ Jesús? Re tjonïk reʼ xtqʼalajsaj chqawäch.

4, 5. Achiʼel nuʼij Romanos 7:21 kʼa 23, ¿achkë rma kʼo mul kʼayewal nuʼän chqawäch nqataqej rutzij Jehová?

⁴ Jun chkë ri nbʼanö chë kʼo mul kʼayewal nuʼän chqawäch nqataqej rutzij Jehová, ya riʼ chë xa yoj ajmakiʼ. Rma riʼ, kʼo mul ma nqanmaj ta tzij. Taq Adán y Eva xkiqʼäj rutzij Jehová y xkitäj ruwäch ri cheʼ ri xbʼix chkë chë ma ütz ta nkitäj, xqʼalajin chë kiyonïl xkiqʼät qa tzij pa kiwiʼ (Gén. 3:22). Achiʼel wä xkiʼän Adán y Eva, ke riʼ wä kinaʼoj ye kʼïy winäq komä, ma nkajoʼ ta chë yë Dios nbʼin chkë achkë ri kʼo chë nkiʼän, xa nkajoʼ nkiʼän achkë nkajoʼ ryeʼ.

⁵ Tapeʼ röj kan qataman ruwäch Jehová chqä nqajoʼ, ye kʼa, rkʼë jbʼaʼ, kʼo chë nqatäj qaqʼij rchë ronojel mul nqanmaj rutzij. Ya riʼ wä xbʼanatäj rkʼë ri apóstol Pablo (taskʼij ruwäch Romanos 7:21-23). Achiʼel wä xuʼän ryä, röj chqä nqajoʼ nqaʼän achkë ri nqä chwäch Dios. Y, rchë nqaʼän riʼ, ronojel qʼij kʼo chë nqatäj qaqʼij rchë ma nqqä ta chpan jun mak.

6, 7. ¿Achkë chik jun nbʼanö chë kʼayewal nuʼän chqawäch nqataqej rutzij Jehová? Tayaʼ jun tzʼetbʼäl.

⁶ Jun chik rma ri kʼayewal nuʼän chqawäch nqataqej rutzij Jehová, ya riʼ rma ri tinamït ri akuchï yoj kʼiynäq wä pä. Kʼïy chkë ri naʼoj ri nkiyaʼ ri winäq xa nkiqasaj ruqʼij ri naʼoj ri petenäq rkʼë Dios. Y rkʼë jbʼaʼ, kʼo chë ronojel qʼij nqatäj qaqʼij rchë nqayaʼ qa rubʼanik ri yechʼobʼon ri winäq. Tqatzʼetaʼ jun tzʼetbʼäl.

⁷ Ye kʼo jojun tinamït, ri winäq kan rukʼulun chkë rchë yekichaqtiʼij ri qʼopojiʼ kʼojolaʼ rchë nkichʼäk kʼïy päq. Ya riʼ wä xbʼanatäj rkʼë jun qʼopoj ri rubʼiniʼan Mary. * Taq ryä majanä wä ttamaj ruwäch Jehová, xbʼä wä pa jun universidad ri más ruqʼij chkiwäch ri winäq pa rutinamit. Ri ru-familia kan xkitäj kiqʼij chrij rchë nukanuj jun rusamaj ri nüm ntoj che rä y nnimirsäx ruqʼij chkiwäch ri winäq. Kan ya riʼ wä nrajoʼ ryä chqä. Ye kʼa, taq xtamaj ruwäch Jehová y xnaʼ ajowabʼäl chrij, xjalatäj ri ruchʼobʼonïk. Tapeʼ ke riʼ, ryä nuʼij: «Kʼo mul, nqʼalajin chi nwäch chë ma kʼayewal ta nchäp jun negocio ri nchʼäk kʼïy päq chrij. Ye kʼa, ntzʼët chqä chë ma nuyaʼ ta qʼij chwä rchë nyaʼ ruqʼij Jehová. Kan kʼayewal nuʼän chi nwäch nbʼij manä chkë ri negocios rma ri rubʼanik ri xikʼiytisäx pä. Kʼo chë nkʼutuj ntoʼik che rä Jehová rchë ma nkʼän ta jun samaj ri xa yiruqʼät chuyaʼik ruqʼij ryä» (Mat. 6:24).

8. ¿Achkë xtqatzʼët qa komä?

⁸ Achiʼel wä qatzʼeton pä, ri nqataqej rutzij Jehová kʼo utzil nukʼän pä. Ye kʼa ri yaʼon jun nüm samaj pa kiqʼaʼ, achiʼel ri ukʼwäy taq bʼey pa congregación, ri teʼej chqä ri tataʼaj, kʼo na chik jun rma ri nkʼatzin nkinmaj rutzij Jehová. Ryeʼ yaʼon pa kiqʼaʼ rchë yekitoʼ ri nkʼaj chik. Komä xtqatzʼët qa achkë tzʼetbʼäl ye kʼo chpan le Biblia ri yojkitoʼ rchë pa rubʼeyal xtqaksaj ri uchqʼaʼ yaʼon pa qaqʼaʼ, ke riʼ xtqayaʼ kiʼkʼuxlal pa ran Jehová.

9. ¿Achkë kʼayewal xrïl Nehemías taq xapon Jerusalén?

⁹ Jehová ruyaʼon pa kiqʼaʼ ri ukʼwäy taq bʼey rchë nkichajij ri rutinamit (1 Ped. 5:2). Ryeʼ kʼo kʼïy nkitamaj chrij Nehemías rma ri rubʼanik xchajij ri rutinamit Jehová. Rma ri samaj ri yaʼon wä pa ruqʼaʼ pa tinamït Judá, Nehemías kʼo wä uchqʼaʼ pa ruqʼaʼ (Neh. 1:11; 2:7, 8; 5:14). Tqatzʼetaʼ achkë kʼayewal xrïl. Taq xapon chriʼ, xkʼoxaj chë ri judíos kitzʼilbʼisan wä ri templo rkʼë ri kibʼanobʼal, y ma najin ta wä nkiyaʼ chkë ri levitas ri achiʼel wä nuʼij ri Pixaʼ. Chqä ma najin ta wä nkismajij ri nuʼij ri Pixaʼ chrij ri qʼij sábado, y ye kʼo jojun xekʼleʼ kikʼë ixoqiʼ ri ma ye judíos ta. Rma riʼ, Nehemías kʼo chë xkanuj rusolik ri kʼayewal riʼ (Neh. 13:4-30).

10. ¿Achkë xuʼän Nehemías chwäch ri kʼayewal?

¹⁰ Nehemías kʼo wä uchqʼaʼ pa ruqʼaʼ, tapeʼ ke riʼ, ma xeruchaqtiʼij ta ri judíos rchë xkiʼän ri nrajoʼ ryä. Rchë pa rubʼeyal xkʼwaj bʼey chkiwäch ri winäq y xerutjoj chrij ri Rupixaʼ Dios, ryä kan rkʼë ronojel ran xchʼö rkʼë Jehová rchë xkʼutuj rutoʼik che rä (Neh. 1:4-10; 13:1-3). Chqä xqasaj riʼ y junan xsamäj kikʼë ri judíos rchë xkiyäk ri tzʼaq chrij ri Jerusalén (Neh. 4:15).

11. Achiʼel nuʼij 1 Tesalonicenses 2:7 chqä 8, ¿achkë kinaʼoj kʼo chë nkiʼän ri ukʼwäy taq bʼey pa congregación?

¹¹ Komä, rkʼë jbʼaʼ ri ukʼwäy taq bʼey ma yekïl ta kʼayewal achiʼel xrïl Nehemías, ye kʼa, ütz nkikʼän kinaʼoj chrij. Rma, achiʼel wä Nehemías, ryeʼ kuw yesamäj rchë yekitoʼ ri kichʼalal. Y tapeʼ kʼo uchqʼaʼ pa kiqʼaʼ, ryeʼ ma nkinimirsaj ta kiʼ, xa rkʼë ajowabʼäl yekitoʼ ri qachʼalal pa congregación (taskʼij ruwäch 1 Tesalonicenses 2:7, 8). Nqʼalajin chë yeʼajowan chqä chë nkiqasaj kiʼ rma ri rubʼanik yetzjon kikʼë ri qachʼalal. Jun qachʼalal ri rubʼiniʼan Andrew, ri kʼïy chik junaʼ oknäq pä ukʼwäy bʼey pa congregación, nuʼij: «Ntzʼeton chë kan jontir jbʼaʼ qachʼalal ütz kinaʼoj nkiʼän taq ri ukʼwäy taq bʼey ütz kinaʼoj nkiʼän kikʼë y  nkikʼüt chkiwäch chë yekajoʼ. Ri naʼoj riʼ yerutoʼ rchë yetoʼon kikʼë ri ukʼwäy taq bʼey». Y Tony, jun chik qachʼalal ri kʼïy chik junaʼ chqä oknäq pä ukʼwäy bʼey, nuʼij: «Ntäj nqʼij rchë nsmajij ri nuʼij Filipenses 2:3 y ronojel mul ntzʼët chë jontir qachʼalal más kiqʼij chi nwäch rïn. Riʼ yirutoʼ rchë ma yenchaqtiʼij ta rchë nkiʼän ri nwajoʼ rïn».

12. ¿Achkë rma ri ukʼwäy taq bʼey kʼo chë nkiqasaj kiʼ?

¹² Jehová, tapeʼ yë ryä rajaw ri kaj chqä le Ruwachʼulew, ryä achiʼel ta nwkë qa rchë nuyäk jun winäq ri majun ntoʼö rchë. Rma riʼ, ri ukʼwäy taq bʼey kʼo chë nkiqasaj kiʼ achiʼel nuʼän Jehová (Sal. 18:35; 113:6, 7). Jehová kan itzel yerutzʼët ri winäq ri nkinimirsaj kiʼ (Prov. 16:5).

13. ¿Achkë rma ri ukʼwäy taq bʼey kʼo chë nkinaʼ na kiʼ taq yetzjon?

¹³ Ri ukʼwäy taq bʼey ri nkitaqej rutzij Jehová kʼo chë nkinaʼ na kiʼ taq yetzjon. We ma nkiʼän ta riʼ, rkʼë jbʼaʼ ma pa rubʼeyal ta yetzjon taq kʼo jun nqasan kiqʼij (Gál. 5:14, 15; Sant. 1:26). Andrew, ri qachʼalal ri xqatzjoj yän qa, nuʼij: «Kʼo mul, kʼayewal nuʼän chi nwäch nqʼät wiʼ taq nnaʼ chë kʼo jun qachʼalal nqasaj nqʼij. Ye kʼa, taq yichʼobʼon chkij jojun rusamajelaʼ Dios ri xejeʼ ojer, riʼ rukʼutun chi nwäch chë ri naqasaj awiʼ chqä chʼuchʼüj naʼän che rä awan, janina ruqʼij». Ri ukʼwäy taq bʼey nkikʼüt chë nkitaqej rutzij Jehová taq yeʼajowan, ma yesokon ta taq yetzjon kikʼë ri qachʼalal, yajün kikʼë ri nkʼaj chik ukʼwäy taq bʼey (Col. 4:6).

14. ¿Achkë samaj ruyaʼon qa Jehová pa kiqʼaʼ ri tataʼaj, y achkë nuyoʼej chë nkiʼän?

¹⁴ Jehová ruyaʼon pa kiqʼaʼ ri tataʼaj rchë nkikʼwaj bʼey pa kachoch chqä rchë pa rubʼeyal yekitjoj ri kalkʼwal y yekichajij (1 Cor. 11:3; Efes. 6:4). Ye kʼa, majun rma nqʼax ruwiʼ nkiʼän, rma Jehová xtchʼojin pa kiwiʼ we ma pa rubʼeyal ta xtkikʼwaj bʼey pa kachoch (Efes. 3:14, 15). Ri tataʼaj nkikʼüt chë nkitaqej rutzij Jehová taq pa rubʼeyal nkiksaj ri uchqʼaʼ yaʼon pa kiqʼaʼ. Ri tzʼetbʼäl xyaʼ qa David janina yerutoʼ.

15. ¿Achkë rma David jun utziläj tzʼetbʼäl chkiwäch ri tataʼaj?

¹⁵ Jehová ma xa xuʼ ta xuʼij che rä David chë nukʼwaj bʼey chwäch ru-familia, chqä xuʼij che rä chë ntok ukʼwäy bʼey chwäch ri tinamït Israel. Rma yë ryä ri ukʼwäy bʼey, janina uchqʼaʼ kʼo pa ruqʼaʼ. Ye kʼa, kʼo mul, ma pa rubʼeyal ta xksaj ri uchqʼaʼ riʼ y rma riʼ xmakun (2 Sam. 11:14, 15). Tapeʼ ke riʼ, xkʼüt chë xtaqej rutzij Jehová rma xnmaj tzij taq xpixabʼäx. Rkʼë ronojel ran xchʼö rkʼë Jehová y xtäj ruqʼij rchë xyaʼ  qʼij chë yë Jehová xkʼwan bʼey chwäch (Sal. 51:1-4). Chqä xqʼalajin chë janina xqasaj riʼ rma xkʼän ri naʼoj xkiyaʼ ri ixoqiʼ chqä ri achiʼaʼ che rä (1 Sam. 19:11, 12; 25:32, 33). Kʼo xtamaj qa chrij ri ma ütz ta xeruʼän, y xyaʼ ran chrij ruyaʼik ruqʼij Jehová.

16. ¿Achkë naʼoj xyaʼ qa David chkiwäch ri tataʼaj?

¹⁶ Tataʼaj, tqatzʼetaʼ jojun naʼoj ri ütz nikʼän chrij David. Pa rubʼeyal tiksaj ri uchqʼaʼ ri ruyaʼon Jehová pa iqʼaʼ. Tiyaʼ chiwij taq yixsach y tikʼamaʼ ri naʼoj nyaʼöx chiwä ri elesan pä chpan le Biblia. We xtiʼän riʼ, ri iwixjaylal chqä ri iwalkʼwal xtkiyaʼ iqʼij rma niqasaj iwiʼ. Y taq yixchʼö rkʼë Jehová chkiwäch ryeʼ, tiʼij che rä jontir ri kʼo pa iwan. Ke riʼ, ri i-familia xtkitzʼët chë rïx kantzij ikʼuqbʼan ikʼuʼx chrij ryä. Y ri más rejqalen, tiyaʼ chwäch iwan rchë niyaʼ ruqʼij Jehová (Deut. 6:6-9). Ri spanïk más ruqʼij ri xtiyaʼ chkë ri i-familia, ya riʼ ri utziläj tzʼetbʼäl xtiyaʼ chkiwäch.

17. ¿Achkë samaj ruyaʼon Jehová pa kiqʼaʼ ri teʼej?

¹⁷ Chpan ri familia, Jehová ruyaʼon jun nimaläj samaj pa kiqʼaʼ ri teʼej, ryeʼ yaʼon qa pa kiqʼaʼ rchë yekichajij kal (Prov. 6:20). Kʼïy mul, taq ri teʼej pa rubʼeyal yekitjoj kal, riʼ xkerutoʼ ri akʼalaʼ chpan jontir kikʼaslemal (Prov. 22:6). Tqatzʼetaʼ achkë nkitamaj ri teʼej chrij ri María, ri ruteʼ Jesús.

18, 19. ¿Achkë naʼoj xyaʼ qa María chkiwäch ri teʼej?

¹⁸ María kan retaman wä achkë nuʼij ri Ruchʼaʼäl Dios. Janina wä ruqʼij Dios chwäch y ütz wä rukʼwan riʼ rkʼë. Kan xtaqej rutzij Jehová tapeʼ kʼïy xjalatäj pa rukʼaslemal (Luc. 1:35-38, 46-55).

¹⁹ Teʼej, tqatzʼetaʼ achkë naʼoj ütz nikʼän chrij María. Naʼäy, titjoj iwiʼ chrij ri Ruchʼaʼäl Dios y kixchʼö rkʼë Jehová rchë más junan nuʼän iwäch rkʼë. Rukaʼn, tapeʼ kʼo xtjalatäj pa ikʼaslemal, tiyaʼ chwäch iwan rchë niʼän ri nqä chwäch ryä. Jun tzʼetbʼäl. Rkʼë jbʼaʼ ri iteʼ itataʼ chanin wä npë kiyowal y kuw taq tzij xkiksaj taq xetzjon iwkʼë. Y rma riʼ, rkʼë jbʼaʼ rïx xichʼöbʼ chë ke riʼ wä rubʼanik yekʼiytisäx ri akʼalaʼ. Y tapeʼ xqʼax yän chiwäch achkë rubʼanik nrajoʼ Jehová rchë yetzʼet ri akʼalaʼ, kʼa kʼayewal na nuʼän chiwäch rchë yixchʼobʼon achiʼel ryä, y más taq xa yïx kosnäq o taq ri akʼalaʼ ma nkinmaj ta itzij (Efes. 4:31). Taq nbʼanatäj riʼ, ya riʼ taq más kʼo chë nikʼutuj itoʼik che rä Jehová. Jun teʼej ri rubʼiniʼan Lydia, nuʼij: «Kʼo mul, taq ri wal ma nunmaj ta ntzij, rkʼë ronojel wan nkʼutun ntoʼik che rä Jehová, ke riʼ ma nsök ta taq yitzjon rkʼë. Y kʼo mul, taq najin wä yitzjon, kʼo chë npabʼaʼ ri ntzij y nbʼän jun chʼonïk rkʼë Jehová pa wan. Ri chʼonïk janina  yirutoʼon, rma riʼ komä yikowin nqʼät nyowal» (Sal. 37:5).

20. ¿Achkë kʼayewal kʼo chkiwäch jojun teʼej, y achkë rubʼanik yeʼel chwäch ri kʼayewal riʼ?

²⁰ Ye kʼo jojun teʼej kʼayewal nuʼän chkiwäch nkikʼüt chkiwäch kal chë janina yekajoʼ (Tito 2:3, 4). Nkiʼän riʼ rma chë, taq ryeʼ kʼa ye koköj na, ri kiteʼ kitataʼ ma xkikʼüt ta chkiwäch chë yekajoʼ. Ye kʼa, kʼo chë njeʼ pa kijolon chë majun rma nkiʼän chkë kal achiʼel wä xbʼan pä kikʼë ryeʼ. Ri teʼej ri nkitaqej rutzij Jehová, rkʼë jbʼaʼ kʼo chë nkitjoj na kiʼ rchë nkikʼüt chkiwäch kal chë janina yekajoʼ. Rkʼë jbʼaʼ kʼayewal nuʼän chkiwäch rchë nkijäl kinaʼoj, ye kʼa we xtkitäj kiqʼij, xkekowin xtkijäl. Y riʼ xtuʼän chë ri ki-familia y ryeʼ, xtkinaʼ kiʼkʼuxlal.

21, 22. Achiʼel nuʼij Isaías 65:13 chqä 14, ¿achkë utzil nqïl taq nqataqej rutzij Jehová?

²¹ David, ri qʼatöy tzij, retaman wä chë janina ruqʼij ri nataqej rutzij Jehová. Ryä xuʼij: «Ri rutzij Jehová kan ye jïk, nuyaʼ kiʼkʼuxlal pa awan; ri rupixaʼ Jehová kan chʼajchʼöj, nuʼän chë ntzʼitzʼan pa awäch». Chqä xuʼij: «Chqä kiyaʼon rubʼixik che rä ri asamajel chë tchajij riʼ; y ri nasmajij ri nuʼij, nukʼän pä jun nimaläj utzil pa awiʼ» (Sal. 19:8, 11). Komä, kan nqʼalajin achkë winäq rutaqen rutzij Jehová y achkë manä. Ri nkitaqej rutzij Jehová janina kiʼ kikʼuʼx «rma majun ta tiʼowen pa kan» (taskʼij ruwäch Isaías 65:13, 14 *).

²² Taq ri ukʼwäy taq bʼey chqä ri teʼej tataʼaj nkitaqej rutzij Jehová, más ütz xtkiʼän pa kikʼaslemal, ri ki-familia xtkinaʼ más kiʼkʼuxlal chqä ri qachʼalal pa congregación más junan xtuʼän kiwäch. Y ri kʼo más rejqalen, ya riʼ nkiyaʼ kiʼkʼuxlal pa ran Jehová (Prov. 27:11). Majun ta chik jun ri nyaʼö más kiʼkʼuxlal pa qan ri nqaʼän chë Jehová nnaʼ kiʼkʼuxlal.