1. ¿Achkë rubʼanik yetoʼon ri qachʼalal ixoqiʼ chpan rutinamit Jehová, ye kʼa achkë kʼayewal yekiqʼaxaj kʼïy chkë ryeʼ? (Tatzʼetaʼ ri achbʼäl ri kʼo pä chwäch re revista reʼ).

KAN jaʼäl nqanaʼ rma chpan qa-congregación ye kʼo ye kʼïy qachʼalal ixoqiʼ ri kan kowan yesamäj. Ri qachʼalal riʼ yebʼä pa qamoloj, yeʼel chutzjoxik le Biblia chqä yekitoʼ ri qachʼalal pa congregación. Chqä ye kʼo jojun yetoʼon rchë nchojmïx ri jay ri akuchï nqamöl wä qiʼ. Ye kʼa ryeʼ nkiqʼaxaj chqä kʼayewal. Jojun chkë ryeʼ, ri kiteʼ kitataʼ ya kʼo chik kijunaʼ y kʼo chë yekichajij. Ye kʼo chik jojun nyaʼöx kʼayewal pa kiwiʼ kimä ri kichʼalal. Y nkʼaj chik xa kiyonïl yekikʼiytsaj kal, rma riʼ kowan yesamäj rchë nkiyaʼ ri nkʼatzin chkë.

2. ¿Achkë rma janina rejqalen yeqatoʼ ri qachʼalal ixoqiʼ?

² ¿Achkë rma janina rejqalen yeqatoʼ ri qachʼalal ixoqiʼ? Rma ye kʼïy winäq kan nkiqasaj kiqʼij ri ixoqiʼ. Chqä kan yë le Biblia nbʼin chqë chë nkʼatzin yeqatoʼ ri qachʼalal riʼ. Jun tzʼetbʼäl chrij riʼ ya riʼ ri xuʼij ri apóstol Pablo chkë ri cristianos ri xejeʼ chpan ri congregación ri xjeʼ Roma. Ryä xuʼij chkë ri cristianos riʼ chë kan ütz rukʼulik tkibʼanaʼ che rä jun cristiana ri rubʼiniʼan Febe, chqä chë tkitoʼ rkʼë xa bʼa achkë nkʼatzin che rä (Rom. 16:1, 2). Taq Pablo kʼa fariseo na, ryä xok kichiʼil jun molaj winäq ri nkiquʼ wä chë ri ixoqiʼ majun kiqʼij ta, y rma riʼ kan ke riʼ wä kinaʼoj xkiʼän kikʼë. Ye kʼa taq xok cristiano, ryä xkʼän runaʼoj chrij Jesús. Rma riʼ, kan ütz runaʼoj xuʼän kikʼë ri ixoqiʼ chqä kan xyaʼ kiqʼij (1 Cor. 11:1).

3. ¿Achkë runaʼoj xuʼän Jesús kikʼë ri ixoqiʼ, y achkë xnaʼ chkij ri xkiʼän ri ruraybʼal Dios?

³ Jesús ma xqasaj ta kiqʼij ri ixoqiʼ (Juan 4:27). Ryä ma junan ta wä runaʼoj kikʼë ri ukʼwäy taq bʼey judíos. Chrij ri runaʼoj xkʼüt Jesús, jun enciclopedia nuʼij: «Majun ta jun tzij xuʼij Jesús ri xuʼän ta chë xa xqasaj kiqʼij ri ixoqiʼ». Kantzij na wä chë ryä kan más xeruloqʼoqʼej ri ixoqiʼ ri xkiʼän ruraybʼal ri Rutataʼ kʼo chkaj. Chqä taq  xuʼij chkiwäch ri winäq achkë wä ye ruchʼalal, ryä xerukʼüt chë achiʼaʼ chë ixoqiʼ (Mat. 12:50).

4. ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

⁴ Jesús ronojel mul xerutoʼ ri ixoqiʼ ri xkiyaʼ ruqʼij Dios. Ryä chqä xeruloqʼoqʼej y xerutoʼ. ¿Achkë qanaʼoj kʼo chë nqaʼän röj kikʼë ri qachʼalal ixoqiʼ? Tqatzʼetaʼ achkë rubʼanik nqakʼän qanaʼoj chrij Jesús.

5. ¿Achkë rma jojun qachʼalal ixoqiʼ kʼayewal nuʼän chkiwäch yekïl utziläj kichiʼil?

⁵ Jontir röj, achiʼaʼ o ixoqiʼ, nkʼatzin nqanaʼ chë ye kʼo utziläj qachiʼil. Ye kʼa kʼo mul jojun qachʼalal ixoqiʼ kan kʼayewal nuʼän riʼ chkiwäch. ¿Achkë rma? Tqatzʼetaʼ achkë rma. Ya Jordan * nuʼij: «Rma ma yïn kʼlan ta, kʼïy mul nnaʼ chë achiʼel ta ma yïn kichiʼil ta pa congregación chqä chë majun ta wejqalen». Ya Kristen, jun precursora ri xbʼä jun chik congregación rchë xbʼetoʼon chutzjoxik le Biblia, nuʼij: «Taq kʼa riʼ yatapon pa jun congregación, kʼïy mul nanaʼ chë majun ta jun awachiʼil kʼo». Ri qachʼalal ri ye kʼo kikʼë kichʼalal ri ma ye Testigos ta, rkʼë jbʼaʼ ma xa xuʼ ta kikʼë ri kichʼalal chkachoch nkinaʼ chë ma kan ta junan chik kiwäch, xa kan ke riʼ chqä nkinaʼ kikʼë ri qachʼalal pa congregación. Y ri qachʼalal ri ma yekowin ta yeʼel rma kilon jun yabʼil o rma kʼo chë nkichajij jun kichʼalal yawaʼ, rkʼë jbʼaʼ nkinaʼ chqä chë xa kiyonïl ye kʼo. Jun qachʼalal ixöq ri rubʼiniʼan Annette nuʼij: «Rma rïn wä yichajin rchë nteʼ, ma ütz ta wä yinel taq kʼo akuchï yiskʼïx wä».

6. Achiʼel nqʼalajin chpan Lucas 10:38 kʼa 42, ¿achkë rubʼanik xetoʼöx Marta chqä María rma Jesús?

⁶ Jesús xjäm ruwäch rchë xjeʼ kikʼë ri ixoqiʼ ri xkiyaʼ ruqʼij Dios y kan xok jun utziläj kichiʼil. Nqʼalajin riʼ rkʼë ri runaʼoj xuʼän kikʼë María y Marta, ri rkʼë jbʼaʼ ma ye kʼlan ta (taskʼij ruwäch Lucas 10:38-42). Ri ixoqiʼ riʼ ma chiʼin ta xkinaʼ xejeʼ rkʼë Jesús rma ri runaʼoj chqä ri rubʼanik xtzjon kikʼë. María ma xxiʼij ta riʼ xtzʼyeʼ qa chraqän Jesús, ri utziläj Tijonel, rchë xyaʼ ruxkïn che rä. * Y Marta ma xkʼïx ta xchʼojij che rä Jesús achkë rma María ma najin ta wä nutoʼ. Taq xbʼanatäj riʼ, Jesús xerutoʼ ri kaʼiʼ ixoqiʼ riʼ rchë xkitamaj utziläj taq naʼoj. Chqä xkʼüt chkiwäch chë yerajoʼ wä ryeʼ chqä Lázaro, ri kixbʼal, rma xapon nkʼaj chik mul kikʼë (Juan 12:1-3). Rma riʼ, taq Lázaro xyawäj, María y Marta ma xkixiʼij ta kiʼ xkikʼutuj kitoʼik che rä (Juan 11:3, 5).

7. ¿Achkë rubʼanik ütz nqakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri qachʼalal ixoqiʼ?

⁷ Chkiwäch jojun qachʼalal ixoqiʼ, xa xuʼ taq yebʼä pa qamoloj, ya riʼ taq ütz nuʼän chkiwäch yekachbʼilaj ri nkʼaj chik qachʼalal. Rma riʼ, taq ryeʼ yeʼapon pa qamoloj, nqajoʼ ütz kikʼulik nqaʼän apü, yeqachʼaʼej chqä nqakʼüt chkiwäch chë yeqajoʼ. Ya Jordan, ri xqatzjoj yän qa, nuʼij: «Rïn kan jaʼäl nnaʼ wan taq jun qachʼalal nuʼij chwä chë ütz xinbʼän che rä jun n-comentario pa moloj, taq nuʼij chwä chë nrajoʼ chë junan nq-el rkʼë chutzjoxik le Biblia o taq kʼo chik nkʼaj rubʼanik nkikʼüt chi nwäch chë yinkajoʼ». Rma riʼ, tqabʼanaʼ chë ri qachʼalal ixoqiʼ nkinaʼ chë kantzij kʼo kejqalen chqawäch. Jun qachʼalal ixöq ri rubʼiniʼan Kia nuʼij: «We kʼo jun qʼij ma ütz ta nuʼän chi nwäch yibʼä pa moloj, ya ntaman chik chë kʼo jun xttaqö pä jun n-mensaje ri akuchï xtkʼutuj wä chwä we ütz nwäch o manä. Riʼ nukʼüt chi nwäch chë ri qachʼalal kantzij yinatäj chkë».

8. ¿Achkë chik nkʼaj rubʼanik nqakʼüt chë najin nqakʼän qanaʼoj chrij Jesús?

⁸ Tqajamaʼ qawäch rchë nqjeʼ kikʼë ri qachʼalal ixoqiʼ, kan achiʼel wä xuʼän Jesús. Rkʼë jbʼaʼ, ütz yeqaskʼij chqachoch rchë nqatäj jun qaway kikʼë  tapeʼ ma kan ta achkë nqayaʼ chkë, o rkʼë jbʼaʼ xa xuʼ rchë nqjeʼ jbʼaʼ kikʼë. Taq xtqaʼän riʼ, tqatjaʼ qaqʼij chë ri xkeqatzjoj kikʼë kan xtkʼuqbʼaʼ kikʼuʼx (Rom. 1:11, 12). Ri ukʼwäy taq bʼey nkʼatzin nkikʼüt chë ri kinaʼoj kan achiʼel runaʼoj Jesús. Ryä retaman wä chë ye kʼo kan yebʼison rma majun ta kikʼlaj. Ye kʼa ryä xuʼij qa chë xtqanaʼ ri kantzij kiʼkʼuxlal we xtqayaʼ pa naʼäy ri rusamaj Jehová, y ma rma ta nqkʼleʼ o yejeʼ qalkʼwal (Mat. 19:12; Luc. 11:27, 28).

9. ¿Achkë ütz nkiʼän ri ukʼwäy taq bʼey rchë yekitoʼ ri qachʼalal ixoqiʼ?

⁹ Kan janina rejqalen chë ri ukʼwäy taq bʼey yekitzʼët ri qachʼalal ixoqiʼ kan achiʼel ta ye kiteʼ o ye kanaʼ (1 Tim. 5:1, 2). Ryeʼ kʼo chë nkijäm kiwäch rchë yetzjon kikʼë ri qachʼalal ixoqiʼ taq majanä tchapatäj ri moloj o taq ya xkʼis ri moloj. Ya Kristen nuʼij: «Jun ukʼwäy bʼey xtzʼët chë ma kan ta jamäl chik más nwäch, y rma riʼ xkʼutuj chwä achkë qäs yenbʼän jojun qʼij. Rïn kan jaʼäl xinnaʼ rma xkʼüt chë kan kʼo nqʼij chwäch». Taq ri ukʼwäy taq bʼey chaq taqïl nkijäm kiwäch rchë yetzjon kikʼë ri qachʼalal ixoqiʼ, xtkikʼüt chkiwäch chë kan yekajoʼ. * Ya Annette nuʼij jun rma ri kan ütz chë nbʼan riʼ. Ryä nuʼij: «Rïn ntamaj más kiwäch ryeʼ y ryeʼ nkitamaj más nwäch  rïn. Riʼ nuʼän chë taq kʼo jun mamaʼ kʼayewal najin nqʼaxaj, ma kʼayewal ta nuʼän chi nwäch nkʼutuj ntoʼik chkë».

10. ¿Achkë xtbʼanö chë ri qachʼalal ixoqiʼ kan jaʼäl xtnaʼ kan?

¹⁰ Jontir kan jaʼäl nqanaʼ taq ri nkʼaj chik xa xuʼ ri ütz taq naʼoj nkitzʼët chqij chqä taq nkiʼij chqë chë kan nkiloqʼoqʼej ri samaj nqaʼän. Ye kʼa nqbʼison taq majun achkë nbʼin riʼ chqë. Ya Abigaíl, jun precursora ri ma kʼlan ta, nuʼij chë kʼo mul nunaʼ ryä chë ma najowäx ta kimä ri qachʼalal pa congregación. Ryä nuʼij: «Achiʼel ta xa xuʼ kitaman nwäch kimä nteʼ ntataʼ o kimä wachʼalal. Kʼo mul nnaʼ rïn chë achiʼel ta ma yïn kʼo ta chriʼ nkiʼän chwä». Ye kʼa komä tqatzʼetaʼ achkë nunaʼ jun qachʼalal ixöq ri rubʼiniʼan Pam. Ri qachʼalal riʼ ma kʼlan ta chqä kan kʼïy junaʼ xok misionera, ye kʼa kʼo chë xtzolin chrachoch rchë xeruchajij ruteʼ rutataʼ. Komä más chik 70 rujunaʼ chqä kʼa precursora na. Ryä nuʼij: «Ri nbʼanö chë kan jaʼäl nnaʼ wan ya riʼ taq ri nkʼaj chik nkiʼij chwä chë kowan yinkajoʼ».

11. ¿Achkë rubʼanik xkʼüt Jesús chë xeruloqʼoqʼej ri ixoqiʼ ri xetzeqelbʼen rchë?

¹¹ Jesús kan xloqʼoqʼej ri xkiʼän jojun utziläj taq ixoqiʼ ri xkiyaʼ ri achkë kʼo kikʼë rchë xkitoʼ (Luc. 8:1-3). Ryä ma xa xuʼ ta xyaʼ qʼij chkë rchë xkiyaʼ ri nkʼatzin che rä, xa kan xtzjoj chqä nimaläj taq naʼoj chkë chrij ri ruraybʼal Dios. Qataman riʼ rma ryä xuʼij chkë chë xtkamsäx chqä chë xtkʼasöx pä chkikojöl ri kamnaqiʼ (Luc. 24:5-8). Y achiʼel wä xuʼän kikʼë ri ru-apóstoles, ryä chqä xerutjoj ri ixoqiʼ riʼ rchë ma xchʼakon ta ri bʼis chkij taq xkitzʼët chë xyaʼöx tijöj poqonal chrij chqä xkamsäx (Mar. 9:30-32; 10:32-34). Y tapeʼ ri apóstoles xeʼanmäj äl taq xyut äl Jesús, jojun chkë ri ixoqiʼ riʼ ma xkiyaʼ ta qa taq ryä tzeqebʼan wä chwäch jun cheʼ (Mat. 26:56; Mar. 15:40, 41).

12. ¿Achkë samaj xyaʼ Jesús pa kiqʼaʼ jojun ixoqiʼ?

¹² Jesús xyaʼ jojun samaj ri kan kʼo kejqalen pa kiqʼaʼ jojun ixoqiʼ. Keqatzʼetaʼ jojun tzʼetbʼäl. Taq ryä xkʼasöx pä chkikojöl ri kamnaqiʼ, yë jojun ixoqiʼ xetzʼetö rchë naʼäy mul. Chqä xuʼij chkë ri ixoqiʼ riʼ chë tkiʼij chkë ri ru-apóstoles chë ya xkʼasöx yän pä (Mat. 28:5, 9, 10). Y taq pa Pentecostés rchë ri junaʼ 33 xyaʼöx pä ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios pa kiwiʼ ri rutzeqelbʼëy, rkʼë jbʼaʼ ye kʼo chqä ixoqiʼ chkikojöl ri winäq riʼ. We ke riʼ, ri ixoqiʼ riʼ xekowin chqä xkitzjoj pa jalajöj chʼaʼäl «ronojel ri nimaläj taq bʼanobʼäl rubʼanon Dios» (Hech. 1:14; 2:2-4, 11).

13. a) ¿Achkë samaj nkiʼän ri qachʼalal ixoqiʼ pa rutinamit Jehová? b) ¿Achkë rubʼanik nqakʼüt chkiwäch ri qachʼalal ixoqiʼ chë nqatyoxij jontir ri samaj nkiʼän?

¹³ Ri qachʼalal ixoqiʼ kan taqäl chkij nqatyoxij chkë rma jontir ri nkiʼän chpan rutinamit Jehová. Jojun chkë ri samaj riʼ ya riʼ yetoʼon chkiyakik chqä chkichojmirsaxik ri jay akuchï nyaʼöx wä ruqʼij Jehová. Ryeʼ chqä yetoʼon rkʼë rutzjoxik ruchʼaʼäl Dios chkipan nkʼaj chik chʼaʼäl chqä yebʼesamäj pa Betel tapeʼ majun ntoj chkë. Ye kʼo jojun yebʼetoʼon taq nbʼanatäj jun kʼayewal pa jun tinamït, y nkʼaj chik yetoʼon rchë nkiqʼaxaj ri publicaciones pa jun chik chʼaʼäl. Ye kʼïy ye precursoras chqä ye kʼo ye misioneras. Y achiʼel ri qachʼalal achiʼaʼ, ryeʼ chqä ütz yebʼä pa tijobʼäl kichë precursores, kichë evangelizadores chqä pa Galaad. Ye kʼo chqä ri qachʼalal ye kʼlan ri yekitoʼ kichjil rchë yekowin nkiʼän nmaʼq taq samaj pa rutinamit Jehová. Xa ta ryeʼ ma ta yekitoʼ, ri achiʼaʼ riʼ, ri «ye achiʼel spanïk», rkʼë jbʼaʼ más ta kʼayewal nuʼän chkiwäch nkiʼän kisamaj (Efes. 4:8). ¿Achkë komä rubʼanik yeqatoʼ ri qachʼalal ixoqiʼ rma jontir ri samaj nkiʼän pa rutinamit Jehová?

14. Rkʼë ri nuʼij chpan Salmo 68:11, ¿achkë nkiʼän ri utziläj ukʼwäy taq bʼey?

¹⁴ Ri utziläj ukʼwäy taq bʼey kitaman chë ri qachʼalal ixoqiʼ «ye jun mamaʼ ejército» ri ma nkikʼewaj ta yesamäj, y chë kʼïy chkë ryeʼ ye kʼo  chkikojöl ri qachʼalal ri kan ütz nkiʼän che rä ri rutzjoxik le Biblia (taskʼij ruwäch Salmo 68:11). Rma riʼ, ri ukʼwäy taq bʼey nkitäj kiqʼij rchë nkikʼän kinaʼoj chkij ri qachʼalal riʼ. Ya Abigaíl, ri xqatzjoj yän qa, kan jaʼäl nunaʼ taq ri qachʼalal nkikʼutuj che rä achkë más ütz rubʼanon chwäch ryä rchë nuchäp tzij kikʼë ri winäq. Ryä nuʼij: «Riʼ yirutoʼ rchë nnaʼ chë kan kʼo nqʼij chwäch Jehová chpan ri rutinamit». Ri ukʼwäy taq bʼey nqʼax chqä chkiwäch chë ri qachʼalal ixoqiʼ ri kʼuqül kikʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios, yekowin yekitoʼ ri qachʼalal qʼopojiʼ kikʼë ri kʼayewal yekiqʼaxaj (Tito 2:3-5). Nqʼalajin kʼa chë ri qachʼalal ixoqiʼ kan taqäl chkij nqatyoxij chkë jontir ri samaj nkiʼän chqä chë yeqaloqʼoqʼej.

15. ¿Ajän riʼ taq nkʼatzin yeqatoʼ ri qachʼalal ixoqiʼ?

¹⁵ Kʼo jojun mul, rkʼë jbʼaʼ xtkʼatzin xkeqatoʼ ri qachʼalal ixoqiʼ chkiwäch ri nkʼaj chik (Is. 1:17). Jojun tzʼetbʼäl. Jun qachʼalal malkaʼn o jachon qa rma rachjil rkʼë jbʼaʼ nkʼatzin chë kʼo jun ntzjon pa rubʼiʼ, o rkʼë jbʼaʼ nkʼatzin ntoʼöx kikʼë jojun samaj ri rubʼanon qa yë wä rachjil nbʼanö rchë. Jun qachʼalal ri kʼo chik rujunaʼ rkʼë jbʼaʼ nkʼatzin chë kʼo jun nqʼaxan rutzij taq nbʼä rkʼë doctor. Y jun qachʼalal precursora ri nuʼän chik nkʼaj samaj pa rutinamit Jehová, rkʼë jbʼaʼ xtkʼatzin xtqatoʼ chkiwäch ri yetzjon itzel chrij rma ma kan ta más ntel chutzjoxik le Biblia achiʼel ri nkʼaj chik precursores. ¿Achkë nkʼatzin nqaʼän pa kiwiʼ ri qachʼalal riʼ? Tqatzʼetaʼ chik jmul ri tzʼetbʼäl xyaʼ qa Jesús.

16. Rkʼë ri nqaskʼij chpan Marcos 14:3 kʼa 9, ¿achkë rubʼanik xtoʼöx María rma Jesús?

¹⁶ Jesús kan xerutoʼ ri ixoqiʼ ri xetzeqelbʼen rchë taq ri nkʼaj chik itzel xetzjon chkij. Jun tzʼetbʼäl. Ryä xtoʼ María taq Marta itzel xtzjon chrij (Luc. 10:38-42). Chqä xuʼän riʼ taq ri nkʼaj chik xechapon che rä María rma xkiquʼ ryeʼ chë kʼo jun ri ma ütz ta xuʼän (taskʼij ruwäch Marcos 14:3-9). Jesús retaman wä achkë rma María xuʼän riʼ. Rma riʼ, xuʼij re utziläj taq tzij reʼ chrij: «Ri xuʼän chwä kan janina ütz. [...] Ryä xuʼän ri xkowin». Chrij riʼ, xuʼij chqä reʼ: «Chwäch jontir le Ruwachʼulew, xa bʼa akuchï xttzjöx wä ri utziläj taq rutzjol, xttzjöx chqä ri xuʼän re ixöq reʼ». Y kan ya riʼ wä najin nbʼanatäj chpan re tjonïk reʼ. Nqʼalajin kʼa chë Jesús kan xloqʼoqʼej ri xuʼän re ixöq reʼ. Y kantzij na wä chë María kan jaʼäl xnaʼ rma ri xuʼän Jesús.

17. Tayaʼ jun tzʼetbʼäl ri nukʼüt ajän nkʼatzin yeqatoʼ ri qachʼalal ixoqiʼ pa kiqʼaʼ ri nkʼaj chik.

¹⁷ Y röj, ¿yeqatoʼ ri qachʼalal ixoqiʼ taq kʼo xa itzel yetzjon chkij? Tqabʼanaʼ che rä chë jun qachʼalal ri ma Testigo ta rachjil kʼïy mul kʼa runaj napon pa moloj y kan xa xuʼ nkʼis nbʼä äl, chqä ma kan ta más yerukʼwaj ral pa moloj. Rma riʼ, ye kʼïy qachʼalal nkichäp rutzjoxik, rma ryeʼ nkiquʼ chë kʼo ta chë kuw nupabʼaʼ riʼ chwäch rachjil rchë nyaʼöx qʼij che rä rchë yerukʼwaj ral pa moloj. Ye kʼa ryeʼ ma kitaman ta chë ryä najin nuʼän jontir ri nkowin. Chqä ma kan ta pa ruqʼaʼ chik ryä kʼo wä ri nuʼän rkʼë ri ru-tiempo chqä ri nuʼän kikʼë ral. Rma riʼ, ¿achkë ütz nqaʼän röj we nqakʼoxaj chë itzel najin yetzjon chrij jun qachʼalal ixöq? We röj nqaʼij che rä ri qachʼalal riʼ chë nqaloqʼoqʼej ri najin nuʼän chqä nqaʼij chkë ri nkʼaj chik chë ryä kan najin nutäj ruqʼij, rkʼë jbʼaʼ xtqaʼän chë ma xketzjon ta chik itzel chrij.

18. ¿Achkë chik nkʼaj rubʼanik ütz yeqatoʼ ri qachʼalal ixoqiʼ?

¹⁸ Jun chik rubʼanik chë nqakʼüt chkiwäch ri qachʼalal chë kan kʼo kejqalen chqawäch, ya riʼ taq nqakanuj rubʼanik rchë yeqatoʼ (1 Juan 3:18). Ya Annette, ri qachʼalal ri xchajij ruteʼ rma yawaʼ, nuʼij: «Jojun wachiʼil xepë wä jojun mul rchë xinkitoʼ chuchajxik nteʼ. Riʼ xirutoʼ rchë xikowin xinbʼän jojun ri yekʼatzin wä chwä. O kʼo mul xkikʼäm wä pä rukïl wäy. Riʼ xuʼän chë rïn kan xinnaʼ chë yïn kichiʼil pa congregación chqä chë kan yinkajoʼ». Y ya Jordan, rma jun qachʼalal xyaʼ naʼoj che rä chrij ri achkë rubʼanik nuʼän  chë ri ruchʼichʼ ma kan ta nchaʼ yän chiʼ, nuʼij: «Kan jaʼäl nnaʼ rma ntzʼët chë ri qachʼalal ma nkajoʼ ta chë kʼo jun ntqelbʼej».

19. ¿Achkë chik nkʼaj rubʼanik ütz yetoʼöx ri qachʼalal ixoqiʼ kimä ri ukʼwäy taq bʼey?

¹⁹ Ri ukʼwäy taq bʼey kʼo chë nkitzʼët achkë nkʼatzin chkë ri qachʼalal ixoqiʼ. Ryeʼ kitaman chë Jehová nutzʼët pä achkë kinaʼoj nkiʼän kikʼë (Sant. 1:27). Rma riʼ, achiʼel wä xuʼän Jesús, ryeʼ kan ütz kinaʼoj nkiʼän kikʼë. Chqä, pa rukʼexel nkichʼojij chkë ri qachʼalal riʼ ri ma yekowin ta nkiʼän, xa nqʼax chkiwäch achkë najin nkiqʼaxaj pa kikʼaslemal (Mat. 15:22-28). Taq nkikanuj rubʼanik rchë yekitoʼ, ri qachʼalal ixoqiʼ xtkinaʼ chë kan najin yechajïx. Ya riʼ xbʼanatäj rkʼë ya Kia taq xjäl rachoch. Taq ri ukʼwäy bʼey pa ru-grupo xnaʼej riʼ, kan chanin xkanuj rubʼanik rchë ri nkʼaj chik xkitoʼ ri qachʼalal riʼ. Ryä nuʼij: «Ri xuʼän ri qachʼalal xirutoʼ rchë ma kan ta kowan xinchʼujirsaj wiʼ. Rkʼë ri rubʼanik xkikʼuqbʼaʼ nkʼuʼx chqä ri rubʼanik xinkitoʼ, ri ukʼwäy taq bʼey kan chöj xkikʼüt chi nwäch chë kan kʼo wejqalen pa congregación y chë ma nyonïl ta yïn kʼo chkiwäch ri kʼayewal».

20, 21. ¿Achkë rubʼanik nqakʼüt chkiwäch jontir ri qachʼalal ixoqiʼ chë kantzij yeqajoʼ?

²⁰ Kantzij na wä chë chkipan jontir congregaciones, ye kʼo ye kʼïy qachʼalal ixoqiʼ ri kan kowan yesamäj chqä nkʼatzin yeqatoʼ. Chrij ri tzʼetbʼäl xyaʼ qa Jesús, röj xqatamaj chë nkʼatzin nqajäm qawäch rchë nqjeʼ kikʼë ri qachʼalal ixoqiʼ chqä rchë nqatamaj más kiwäch, chë nqakʼüt chkiwäch chë nqatyoxij chkë jontir ri samaj nkiʼän chpan rutinamit Dios, y, taq najowatäj, yeqatoʼ chkiwäch ri itzel yetzjon chkij.

²¹ Pa rukʼisbʼäl che rä ri wuj ri xtzʼibʼaj ri apóstol Pablo chkë ri cristianos aj Roma, ryä xerunataj ye 9 cristianas (Rom. 16:1, 3, 6, 12, 13, 15). Ri qachʼalal riʼ kantzij na wä chë kan jaʼäl xkinaʼ taq xkikʼoxaj chë xtaq äl rutzil kiwäch chqä ronojel ri ütz xbʼix äl chkij. We röj chqä yeqatoʼ jontir ri qachʼalal ixoqiʼ, xtqakʼüt chkiwäch chë yeqajoʼ chqä chë kan ye qa-familia chpan rutinamit Jehová.