1. ¿Ajän taq más kʼayewal nuʼän chqawäch nqayaʼ ruqʼij Jehová?

¿AJÄN komä más kʼayewal nuʼän chqawäch nqayaʼ ruqʼij Jehová? ¿Taq kʼo kʼayewal qlon o taq ütz rubʼanon ronojel chqawäch? Taq kʼo kʼayewal qlon, kan chanin nqakanuj rutoʼik Jehová. Ye kʼa, ¿achkë nqaʼän taq ronojel ütz rubʼanon chqawäch? Rkʼë jbʼaʼ xa nqamestaj chë kan kʼo rejqalen nqayaʼ ruqʼij Dios. Rma riʼ, Jehová kan xuʼij chkë ri israelitas chë tkichajij kiʼ chwäch ri naʼoj riʼ (Deut. 6:10-12).

2. ¿Achkë utziläj tzʼetbʼäl xyaʼ qa Asá chqawäch?

² Asá, ri qʼatöy tzij, kan jun utziläj tzʼetbʼäl xyaʼ qa chqawäch, rma kan rkʼë ronojel ran xkʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chrij Jehová. Ryä ma xa xuʼ ta xyaʼ ruqʼij Dios taq kʼo kʼayewal rlon, xa kan xuʼän riʼ chqä taq ütz rubʼanon ronojel chwäch. Kan kʼa kʼajol na, Asá xyaʼ ruqʼij Jehová «rkʼë ronojel ran» (1 Rey. 15:14). Xqʼalajin riʼ taq xeresaj äl jontir tyox ri kʼo chwäch ri tinamït Judá. Le Biblia nuʼij chë Asá «xeresaj äl ri altares ri yebʼanon rchë nyaʼöx kiqʼij ri ki-dioses nkʼaj chik tinamït chwäch chqä ri ye kʼo pa kiwiʼ juyuʼ, xeruwulaj ri tzʼaq yepabʼan rchë nyaʼöx kiqʼij dioses chwäch chqä ri cheʼ ri yebʼanon loqʼoläj chkë» (2 Crón. 14:3, 5). Asá chqä xresaj rusamaj Maacá, ri ratiʼt, chpan ri ruqʼatbʼäl tzij rma ratiʼt xuʼän jun tyox rchë chë ri winäq nkiyaʼ ruqʼij (1 Rey. 15:11-13).

3. ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

³ Asá ma xa xuʼ ta xeresaj äl ri tyox chwäch Judá, ryä chqä xerutoʼ ri winäq rchë xkiyaʼ chik jmul ruqʼij Jehová. Rma riʼ,  chpan ri ruqʼatbʼäl tzij, Dios xuʼän chë jun 10 junaʼ majun achkë xbʼanö chʼaʼoj rkʼë ryä chqä rkʼë ri tinamït Judá (2 Crón. 14:1, 4, 6). Chpan re tjonïk reʼ, naʼäy xtqatzʼët achkë xuʼän Asá chpan ri tiempo riʼ. Chrij riʼ xtqatzʼët ri tzʼetbʼäl xkiyaʼ qa ri cristianos rchë ri naʼäy siglo, ri achiʼel wä xuʼän Asá, ryeʼ chqä kan xkiʼän ri najowatäj taq majajün wä kʼayewal yaʼon pa kiwiʼ. Y pa rukʼisbʼäl, xtqaqʼalajsaj re kʼutunïk reʼ: We chpan ri tinamït ri akuchï yoj kʼo wä kʼa yaʼon na qʼij chqë rchë nqayaʼ ruqʼij Jehová, ¿achkë rubʼanik nqakʼüt chë najin nqaʼän ri najowatäj?

4. Achiʼel nuʼij 2 Crónicas 14:2, 6 chqä 7, ¿achkë rubʼanik xkʼüt Asá chë xuʼän ri najowatäj loman ri tinamït majun chʼaʼoj chrij?

⁴ (Taskʼij ruwäch 2 Crónicas 14:2, 6, 7). Asá xuʼij che rä ri tinamït Judá chë yë Jehová najin wä nbʼanö chë majun ta chʼaʼoj chkij. Ye kʼa ryä ma rma ta riʼ xquʼ chë ütz nuxlan. Pa rukʼexel xuʼän riʼ, ryä kan xchäp kiyakik tinamït, ri xerupabʼaʼ tzʼaq chkij chqä xyaʼ ki-puertas, y xeruyäk kowiläj taq jay. Ryä xuʼij reʼ chkë ri winäq aj Judá: «Ri tinamït kʼa pa qaqʼaʼ na röj kʼo wä». ¿Achkë xrajoʼ xuʼij kikʼë re tzij reʼ? Chë chwäch ri ulew ri xyaʼöx wä qa chkë rma Dios, majun ta wä jun achkë nqʼatö kichë rchë nkiyäk ri nkajoʼ. Rma riʼ, xuʼij chkë ri winäq chë tkibʼanaʼ ri najowatäj loman majajün achkë nyaʼö kʼayewal pa kiwiʼ.

5. ¿Achkë rma Asá xkanuj rubʼanik chë ri ru-ejército xjeʼ ruchqʼaʼ?

⁵ Asá chqä xksaj ri tiempo riʼ rchë xuʼän chë ri ru-ejército xjeʼ más ruchqʼaʼ (2 Crón. 14:8). ¿Ntel chë tzij riʼ chë ryä ma rukʼuqbʼan ta wä rukʼuʼx chrij Jehová? Manä. Ryä ronojel mul xkʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chrij Jehová. Ye kʼa rma yë ryä ri qʼatöy tzij, kʼo chë xtoʼ ri tinamït chkiwäch ri kʼayewal ri xkepë wä chkij chkiwäch apü. Ryä retaman wä chë ma ronojel ta mul majun  chʼaʼoj xtpë chkij, y kan ke riʼ wä xbʼanatäj, achiʼel wä xtqatzʼët qa.

6. ¿Achkë rubʼanik xkikʼüt ri cristianos pa naʼäy siglo chë ütz ruksaxik xkiʼän che rä ri tiempo?

⁶ Tapeʼ ri cristianos pa naʼäy siglo kan kʼïy kʼayewal xyaʼöx pa kiwiʼ, kʼo jojun tiempo majun xnaqö kichë. ¿Achkë rubʼanik xkikʼüt ryeʼ chë ütz ruksaxik xkiʼän che rä ri tiempo riʼ? Ri utziläj taq cristianos riʼ kan xkiyaʼ kan chrij ri rutzjoxik ri utziläj taq rutzjol. Nqʼalajin riʼ rma chpan ri wuj Hechos nuʼij chë ri congregación cristiana kan xnmaj rutzij Jehová. Y rma chë ri cristianos riʼ ma xkiyaʼ ta qa rutzjoxik ri Ruchʼaʼäl Dios, ri congregación más xkʼiyär. Kantzij na wä chë Jehová kan xyaʼ utzil pa ruwiʼ kisamaj ri cristianos riʼ rma ma xkiyaʼ ta qa rubʼanik kisamaj taq majajün wä kʼayewal yaʼon pa kiwiʼ (Hech. 9:26-31).

7, 8. ¿Achkë xkiʼän Pablo chqä ri nkʼaj chik cristianos rchë xkitzjoj más ri ruchʼaʼäl Dios? Taqʼalajsaj.

⁷ Ri naʼäy taq cristianos xkitzjoj ri ruchʼaʼäl Dios xa bʼa akuchï ye kʼo wä. Jun tzʼetbʼäl chrij riʼ ya riʼ ri apóstol Pablo. Ryä xkanaj qa pa tinamït Éfeso taq xtzʼët chë kan ye kʼïy winäq xkiyaʼ kixkïn che rä chqä xkajoʼ xeʼok rutzeqelbʼëy Jesús (1 Cor. 16:8, 9).

⁸ Pablo chqä ri nkʼaj chik cristianos xekowin xkitzjoj ri ruchʼaʼäl Dios chkë ye kʼïy winäq pa junaʼ 49, taq ri apóstoles chqä ri ukʼwäy taq bʼey ri ye kʼo Jerusalén xkisöl ri kʼayewal chrij ri circuncisión (Hech. 15:23-29). Taq xbʼix chkë ri congregaciones achkë rusolik xyaʼöx ri kʼayewal, ri cristianos xkiʼän jontir ri kʼo pa kiqʼaʼ rchë xkitzjoj «ri utziläj taq rutzjol chrij ri ruchʼaʼäl Jehová» (Hech. 15:30-35). ¿Achkë utzil xkʼäm pä riʼ pa kiwiʼ? Le Biblia nuʼij chë ri congregaciones más xkowïr ri kikʼuqbʼäl kʼuʼx chqä ronojel qʼij más xekʼiyär (Hech. 16:4, 5).

9. ¿Achkë yaʼon qʼij chqë rchë nqaʼän chkipan kʼïy tinamït, y achkë kʼo chë nqakʼutuj qa chqawäch?

⁹ Komä, kan chkipan kʼïy tinamït yaʼon qʼij chqë rchë nqatzjoj le Biblia chkë ri winäq. We röj yoj kʼo chpan jun chkë ri tinamït riʼ, tqakʼutuj qa reʼ chqawäch: «¿Najin komä nbʼän ri najowatäj?». Chpan ri rukʼisbʼäl taq qʼij, ri rutinamit Jehová ruyaʼon ran chrij jun nimaläj samaj: ri rutzjoxik ri Ruchʼaʼäl Dios chqä kitjoxik ri winäq rchë yeʼok rusamajelaʼ Dios (Mar. 13:10). Nqʼalajin kʼa chë kan kʼïy samaj kʼo chqawäch röj, ri rusamajelaʼ Jehová.

10. Achiʼel nuʼij 2 Timoteo 4:2, ¿achkë nkʼatzin nqaʼän?

¹⁰ We majajün kʼayewal yaʼon chqij, ¿ütz ruksaxik najin nqaʼän che rä ri tiempo riʼ? (Taskʼij ruwäch 2 Timoteo 4:2). Tqatzʼetaʼ achkë nqkowin nqaʼän komä. Rkʼë jbʼaʼ nqkowin nqajäm más qawäch rchë nqatzjoj le Biblia, rchë nq-ok precursor, o rkʼë jbʼaʼ ütz nqatoʼ jun qachʼalal rchë nuʼän riʼ. Ma tiempo ta chik rchë nqakanuj bʼeyomäl, rma chpan ri nimaläj tijöj poqonal jontir riʼ xa xtchaʼ chiʼ (Prov. 11:4; Mat. 6:31-33; 1 Juan 2:15-17).

11. ¿Achkë najin nkiʼän jojun qachʼalal rchë nkikʼüt ri Ruchʼaʼäl Dios chkiwäch xa bʼa jaruʼ winäq yekowin?

¹¹ Ye kʼïy qachʼalal najin nkitamaj jun chik chʼaʼäl rchë nkikʼüt ri Ruchʼaʼäl Dios chkiwäch nkʼaj chik winäq. Rchë yetoʼöx, ri rutinamit Jehová najin yeruqʼaxaj ri qa-publicaciones pa más kʼïy chʼaʼäl. Jun tzʼetbʼäl. Pa junaʼ 2010, ri qa-publicaciones yeʼelesan wä pa jun 500 chʼaʼäl. Ye kʼa komä najin chik yeʼelesäx pa más 1,000 chʼaʼäl.

12. ¿Achkë nkinaʼ ri winäq taq ntzjöx ri Ruchʼaʼäl Dios chkë pa kichʼaʼäl?

¹² ¿Achkë nkinaʼ ri winäq taq ntzjöx ri Ruchʼaʼäl Dios chkë pa kichʼaʼäl? Tqaquʼ achkë xbʼanatäj rkʼë jun qachʼalal ixöq taq xbʼä pa jun nimamoloj ri xbʼan Memphis (Tennessee, Estados  Unidos). Ri nimamoloj riʼ xqʼaxäx pa chʼaʼäl kiniaruanda, ri ruchʼaʼäl ri qachʼalal riʼ chqä ri nuksäx pa tinamït Ruanda, ri República Democrática del Congo chqä Uganda. Chrij ri nimamoloj, ri qachʼalal riʼ xuʼij: «17 junaʼ yïn kʼo Estados Unidos, y kʼa ya reʼ ri naʼäy mul xqʼax chi nwäch jontir ri xtzjöx pa nimamoloj». Nqʼalajin kʼa chë ri naʼoj xetzjöx, kan xapon pa ran ri qachʼalal rma kan pa ruchʼaʼäl xqʼaxäx wä. We ütz nuʼän chqawäch, ¿achkë rma ma nqatamaj ta jun chik chʼaʼäl rchë yeqatoʼ jojun winäq pa qa-territorio? ¿Xttoʼon komä riʼ chë ri winäq xtkiyaʼ más kixkïn chqë rma más jaʼäl nkinaʼ yetzjon pa kichʼaʼäl? Tapeʼ kan kʼïy samaj rukʼwan, we xtqaʼän riʼ, röj kan xtqanaʼ kiʼkʼuxlal.

13. ¿Achkë rma nqaʼij chë ri qachʼalal aj Rusia kan ütz ruksaxik xkiʼän che rä ri tiempo?

¹³ Ma jontir ta qachʼalal yaʼon qʼij chkë rchë nkitzjoj ri Ruchʼaʼäl Dios. Chkipan jojun tinamït, ri qʼatbʼäl taq tzij ma kiyaʼon ta qʼij chkë ri qachʼalal nkiʼän ri samaj riʼ. Tqaquʼ kij ri qachʼalal aj Rusia. Tapeʼ kʼïy junaʼ xyaʼöx kʼayewal pa kiwiʼ, pa marzo rchë ri junaʼ 1991, ri qʼatbʼäl tzij xuʼij chë xtyaʼ qʼij chkë rchë nkitzjoj ri Ruchʼaʼäl Dios. Chpan ri junaʼ riʼ, ye kʼo wä jun 16,000 publicadores. 20 junaʼ chrij riʼ, ye kʼo wä chik más 160,000. Nqʼalajin kʼa chë ri qachʼalal kan ütz ruksaxik xkiʼän che rä ri tiempo. Y tapeʼ xyaʼöx chik jmul kʼayewal pa kiwiʼ, ryeʼ kan rkʼë kiʼkʼuxlal najin nkiyaʼ ruqʼij Jehová chqä najin nkiʼän jontir ri yekowin chpan rusamaj.

14, 15. ¿Achkë rubʼanik xksaj ruchqʼaʼ Jehová rchë xtoʼ Asá?

¹⁴ Pa ruqʼij qa Asá, ri tiempo ri ma xjeʼ ta chʼaʼoj chwäch ri tinamït Judá xa xbʼekʼis. Xbʼanatäj riʼ taq jun millón soldados aj Etiopía xeʼapon chkij rchë xkibʼebʼanaʼ chʼaʼoj kikʼë. Chwäch Zérah, ri ukʼwayon bʼey chkiwäch  ri soldados riʼ, kan chaq bʼaʼ xkeruchʼäk ri soldados aj Judá. Ye kʼa Asá kan rukʼuqbʼan wä rukʼuʼx chrij Jehová. Rma riʼ, xuʼij reʼ che rä: «Kojatoʼ pä Jehová ri qa-Dios, rma qakʼuqbʼan qakʼuʼx chawij, y pa abʼiʼ rït yoj petenäq wä rchë nqabʼebʼanaʼ chʼaʼoj kikʼë re winäq reʼ, ri kowan ye kʼïy» (2 Crón. 14:11).

¹⁵ Tapeʼ ri soldados aj Etiopía más wä ye kʼïy chkiwäch ri soldados aj Judá —jbʼaʼ ma kaʼiʼ mul ye qʼaxnäq chkiwäch—, Asá retaman wä chë Jehová kan kʼo ruchqʼaʼ rchë nutoʼ pä ri rutinamit. Y Jehová kan xuʼän riʼ. Ri soldados aj Etiopía kan xechʼak rma Jehová (2 Crón. 14:8-13).

16. ¿Achkë rma qataman chë ri tiempo ri ma yaʼon ta kʼayewal pa qawiʼ xa xtbʼekʼis?

¹⁶ Tapeʼ ma kan ta qataman achkë kʼayewal xkeqïl apü chqajujnal, röj ri rusamajelaʼ Dios kan qataman chë ri tiempo ri rkʼë jbʼaʼ majun ta kʼayewal yaʼon pa qawiʼ xa xtbʼekʼis. Tnatäj chqë chë Jesús xuʼij chë chpan ri rukʼisbʼäl taq qʼij ri winäq itzel xkekitzʼët ri rutzeqelbʼëy (Mat. 24:9). Ri apóstol Pablo ke riʼ chqä jbʼaʼ xuʼij. Ryä xuʼij: «Jontir ri nkajoʼ nkikʼwaj jun chöj kʼaslemal chwäch Dios, rkʼë ri Cristo Jesús, xtyaʼöx chqä kʼayewal pa kiwiʼ» (2 Tim. 3:12). Chqä ma tqamestaj ta chë Satanás katajnäq ruyowal, y kan majun qanaʼoj ta xtqakʼüt we xa nqaquʼ chë ryä ma xtyaʼ ta kʼayewal pa qawiʼ (Apoc. 12:12).

17. ¿Achkë rubʼanik rkʼë jbʼaʼ xttzʼetetäj we kuw rubʼanon ri qakʼuqbʼäl kʼuʼx o manä?

¹⁷ Xa jbʼaʼ chik apü, xttzʼet we ri qakʼuqbʼäl kʼuʼx kuw rubʼanon o manä. Le Biblia nuʼij chë xtpë jun «nimaläj tijöj poqonal», chqä nuʼij chë majun ta jun tijöj poqonal bʼanatajnäq ta achiʼel reʼ (Mat. 24:21). Chkipan ri qʼij riʼ, rkʼë jbʼaʼ ri qa-familiares xkekatäj pä chqij chqä ma xtyaʼöx ta chik qʼij chqë rchë xtqayaʼ ruqʼij Dios (Mat. 10:35, 36). Rma riʼ, tqakʼutuj qa reʼ chqawäch: «¿Xtinkʼuqbʼaʼ komä nkʼuʼx chë Jehová xkirutoʼ pä chqä xkiruchajij, kan achiʼel wä xuʼän Asá?».

18. Achiʼel nuʼij Hebreos 10:38 chqä 39, ¿achkë xtqtoʼö rchë xtqkowin xtqapabʼaʼ qiʼ chkiwäch ri kʼayewal ri xkeyaʼöx pa qawiʼ chqawäch apü?

¹⁸ Jehová nrajoʼ chë röj xtqkowin xtqapabʼaʼ qiʼ chkiwäch ri kʼayewal ri xkeyaʼöx pa qawiʼ chqawäch apü. Y rma riʼ, najin nukowirsaj ri qakʼuqbʼäl kʼuʼx. Ryä najin nuksaj «ri utziläj samajel ri kan kʼo runaʼoj» rchë nuyaʼ pä jontir  ri nkʼatzin chqë rchë kuw nuʼän ri qakʼuqbʼäl kʼuʼx (Mat. 24:45). Ye kʼa chqajujnal röj kʼo chë nqaʼän jontir ri kʼo pa qaqʼaʼ rchë nqakowirsaj ri qakʼuqbʼäl kʼuʼx chrij Jehová (taskʼij ruwäch Hebreos 10:38, 39).

19, 20. Rkʼë ri naʼoj kʼo chpan 1 Crónicas 28:9, ¿achkë kʼutunïk ütz yeqaʼän qa chqawäch, y achkë rma?

¹⁹ Achiʼel wä xuʼän Asá, röj chqä kʼo chë nqakanuj Jehová (2 Crón. 14:4; 15:1, 2). Röj nqakanuj Jehová taq nqatamaj ruwäch chqä taq nqqasäx pa yaʼ. Chrij riʼ, röj nkʼatzin nqaʼän jontir ri kʼo pa qaqʼaʼ rchë nnmär qajowabʼäl chrij ryä. Rchë nqatamaj we najin nqaʼän riʼ, ütz nqaʼän qa re kʼutunïk reʼ chqawäch: «¿Najin ntäj nqʼij rchë yibʼä chkipan jontir ri moloj?». Chriʼ, röj nkʼuqbʼäx qakʼuʼx rchë ma nqayaʼ ta qa ruyaʼik ruqʼij Jehová, chqä yeqïl utziläj qachiʼil (Mat. 11:28). Chqä ütz nqakʼutuj qa reʼ chqawäch: «¿Chaq taqïl najin ntjoj wiʼ chrij le Biblia?». We kʼo qa-familia, ¿ronojel semanas najin nqayaʼ ruqʼij Dios pa qachoch? We xa qayonïl yoj kʼo, ¿nqajäm qawäch rchë nqatjoj qiʼ chrij le Biblia ronojel semanas, achiʼel nkiʼän ri familias? ¿Nqatäj qaqʼij rchë yeqatoʼ ri winäq rchë nkitamaj achkë nukʼüt le Biblia?

²⁰ ¿Achkë rma nkʼatzin yeqaʼän re kʼutunïk reʼ chqawäch? Rma le Biblia nuʼij chë Jehová nutzʼët ri nqaquʼ chqä ri kʼo pa qan. Rma riʼ, röj chqä kʼo chë nqanukʼuj ri nqaquʼ chqä ri kʼo pa qan (taskʼij ruwäch 1 Crónicas 28:9). We nqʼalajin chqawäch chë kʼo chë nqajäl ri nqajoʼ nqabʼeqʼiʼ chqawäch apü o ri qanaʼoj, tqakʼutuj qatoʼik che rä Jehová. Kan komä nkʼatzin nqatjoj apü qiʼ rchë xtqkowin xtqapabʼaʼ qiʼ chkiwäch ri kʼayewal ri xkeyaʼöx pa qawiʼ chqawäch apü. Rma riʼ, we majajün kʼayewal yaʼon pa qawiʼ, kan ütz ruksaxik tqabʼanaʼ che rä ri tiempo.