RI RUWIʼ ri yaʼ nuküj wä ruxeʼ ri barco ri bʼenäq Europa. George Young ya riʼ jun chkë ri bʼenäq äl chpan ri barco riʼ. Ryä janina wä jaʼäl nunaʼ taq nnatäj che rä ri samaj xuʼän chrij rutzjoxik le Biblia chlaʼ Brasil * (tatzʼetaʼ ri nota). Ye kʼa taq xeqʼax ri qʼij, ryä xchäp ruchʼobʼik ri samaj xtbʼerbʼanaʼ España y Portugal. Chkipan ri kaʼiʼ tinamït riʼ, majun kan ta achkë ntzjon ri kantzij chrij le Biblia. Rma riʼ taq xapon Portugal, ryä nrajoʼ wä nujäch 300.000 wuj chqä nrajoʼ wä nuʼän ronojel ri najowatäj rchë chë ri qachʼalal Joseph F. Rutherford nbʼeruyaʼ tzijonem chpan ri tinamït riʼ.

Ri qachʼalal Young xapon Lisboa (Portugal) pa 1925. Chkipan qa ri junaʼ riʼ, ri winäq kan kʼïy kʼayewal xekïl. Pa 1910, ri winäq xekatäj chrij ri qʼatbʼäl tzij chqä xekowin xkesaj äl ri qʼatöy tzij. Riʼ xuʼän chë ri Iglesia Católica xkʼis qa ruchqʼaʼ pa kiwiʼ ri winäq. Tapeʼ ri winäq xyaʼöx más qʼij chkë rchë xkiʼän ri xkajoʼ, ri kʼayewal ma xkʼis ta, rma ye kʼïy ma xkimestaj ta ronojel ri xbʼanatäj.

Taq George Young ya rubʼanon chik jontir rchë chë ri qachʼalal Rutherford napon rchë nuyaʼ rutzijonem, ri qʼatbʼäl tzij xuyaʼ jun pixaʼ ri xerqʼät ri winäq rchë nkiʼän ri nkajoʼ. Riʼ rma chë jun molaj winäq xkajoʼ wä xkesaj ri qʼatöy tzij. Ri secretario rchë ri Sociedad Bíblica Británica y Extranjera xuʼij che rä ri qachʼalal Young chë kʼïy winäq itzel xtkinaʼ che rä rma nutzjoj le Biblia. Tapeʼ ke riʼ, ryä xukʼutuj jun jay rchë ri Escuela Secundaria Camões rchë nuksaj taq xtapon ri qachʼalal Rutherford, ¡y xyaʼöx che rä!

Xapon kʼa ri qʼij rchë nyaʼöx ri tzijonem, 13 de mayo, 1925. ¡Ri winäq kan kiyoʼen wä chik ri tzijonem riʼ! Ri mamaʼ taq rótulos ri xeyaʼöx chkiwäch nimaʼq taq jay chqä ri rubʼixik xeyaʼöx chkipan ri prensa, xuʼän chë ye kʼïy winäq xkajoʼ xbʼekikʼoxaj ri tzijonem: «¿Achkë nkʼatzin naʼän rchë yajeʼ chwäch le Ruwachʼulew xtbʼä qʼij xtbʼä säq?». Ye kʼo winäq itzel wä xkitzʼët riʼ, rma riʼ xkiyaʼ rutzjol chpan prensa rchë xkiʼij chkë ri winäq chë xeʼapon «falsos profetas» chpan ri tinamït. Chuchiʼ ri jay akuchï xyaʼöx wä ri tzijonem xejach chqä kʼïy wuj ri nkiʼij chë ri naʼoj xtuyaʼ Rutherford xa tzʼukün tzij.

Tapeʼ ke riʼ, ye kʼïy winäq xeʼapon. Jun ye 2.000 xekowin xeʼok apü chpan ri jay, ye kʼa achiʼel ta jun ye 2.000 ma xerqʼiʼ ta chik. Ye kʼo winäq, rma kan xkajoʼ xkitamaj achkë qäs najin ntzjöx, xejoteʼ pa taq qʼaʼn ri yebʼanon rkʼë koloʼ ri ye kʼo chpan ri jay. Ye kʼo chik jujun xetzʼyeʼ qa pa kiwiʼ ri máquinas ri yeʼuksäx rchë nbʼan ejercicio.

Ye kʼa ye kʼo jujun kʼayewal xebʼanatäj. Ri winäq ri ma yekajoʼ ta wä ri qachʼalal, xekiraqalaʼ kichiʼ chqä xekiqʼäj jujun chʼakät. Tapeʼ ke riʼ, ri qachʼalal Rutherford ma xpë ta ryowal, xa xjoteʼ pa ruwiʼ jun mesa rchë chë ri winäq jaʼäl nkikʼoxaj. Achiʼel ta pa nikʼaj aqʼaʼ xkʼis ri tzijonem, y más ye 1.200 winäq xkiyaʼ qa kibʼiʼ chqä xkiʼij qa akuchï kʼo wä kachoch rchë chë ntaq äl publicaciones chkë. Chkaʼn qʼij, ri prensa O Século xutzjoj chpan ruwuj ri tzijonem xuyaʼ ri qachʼalal Rutherford.

 Pa septiembre 1925, xchap rujachik ri wuj La Torre del Vigía (komä La Atalaya) chlaʼ Portugal, pa chʼaʼäl portugués (ri qʼij riʼ ya najin wä chik njach ri wuj riʼ chriʼ Brasil pa chʼaʼäl portugués). Chkipan qa ri qʼij riʼ, jun Tijoxel chrij le Biblia ri kʼo wä Brasil rubʼiniʼan Virgílio Ferguson xrajoʼ xbʼä Portugal rchë nbʼetoʼon chrij rutzjoxik le Biblia. Ryä chqä George Young junan wä xesamäj pa sucursal kichë ri Tijoxelaʼ chrij le Biblia pa tinamït Brasil. Virgílio rkʼë ya Lizzie, ri rixjayil, xebʼä äl pa jun barco ri xbʼä Portugal rchë xbʼekilaʼ kiʼ rkʼë George. Riʼ kan janina ütz xuʼän, rma xa jubʼaʼ chrij riʼ ri qachʼalal Young xbʼä nikʼaj chik tinamït rchë xbʼerutzjoj le Biblia. Jun chkë ri tinamït ri akuchï xbʼä wä ya riʼ ri Unión Soviética.

Ri kʼayewal más xenmatäj taq ri soldados xkesaj ri qʼatöy tzij chqä xkiʼän chik jun kiqʼatbʼäl tzij ryeʼ. Ye kʼa ri qachʼalal Ferguson ma xuxiʼij ta riʼ chkiwäch ri kʼayewal riʼ. Ryä xerchajij ri Tijoxelaʼ chrij le Biblia chpan ri tinamït riʼ chqä xerutoʼ rchë xkinimirsaj kisamaj chrij rutzjoxik le Biblia. Chqä xukʼutuj chkë ri qʼatöy taq tzij we nyaʼöx qʼij che rä chë nuʼän ri moloj pa rachoch. Pa octubre, 1927, ri qʼatbʼäl taq tzij xkiyaʼ qʼij che rä.

Chpan ri naʼäy junaʼ taq ri soldados xekanaj pa qʼatbʼäl tzij, jun ye 450 winäq xkikʼutuj äl rchë ntaq pä ri wuj La Torre del Vigía chkë. Chqä, matyox chkë ri tratados chqä ri folletos, ri kantzij chrij le Biblia xeʼapon pa nikʼaj chik tinamït ri ye kʼo wä pa ruqʼaʼ Portugal. Jujun chkë ri tinamït riʼ ya riʼ Angola, las Azores, Cabo Verde, Goa (India), Madeira, Mozambique chqä Timor Oriental.

Pa 1929, jun achï ri njosqʼin kipan kotzʼiʼj rubʼiniʼan Manuel da Silva Jordão xapon Lisboa. Taq kʼo wä Brasil, xkʼoxaj jun tzijonem ri xuyaʼ ri qachʼalal Young. Chriʼ xtamaj chë xrïl rutinamit Dios. Riʼ xuʼän chqä che rä chë xrajoʼ xutoʼ ri qachʼalal Ferguson chrij rutzjoxik le Biblia. Rchë riʼ, Manuel xok jun colportor (ke riʼ wä nbʼix chkë ri precursores rubʼanon qa). Rma ri samaj chrij ri kilesaxik chqä kijachik ri wuj elesan pä chpan le Biblia kan ütz xbʼan che rä, ri congregación ri kʼo Lisboa eqal eqal xkʼïy.

Ri qachʼalal Ferguson chqä rixjayil kʼo chë xetzolin Brasil pa 1934. Ye kʼa ri ijaʼtz chrij ri rutzjoxik le Biblia ya xetik qa Portugal. Tapeʼ kʼïy kʼayewal xjeʼ Europa rma ri chʼaʼoj xbʼanatäj España chqä ri Segunda Guerra Mundial, ri molaj qachʼalal ri ye kʼo wä Portugal ma xkiyaʼ ta qa Jehová. Kʼo wä jun tiempo ri molaj qachʼalal riʼ achiʼel ta jun qʼaqʼ ri xkʼis qa ruchqʼaʼ xkiʼän. Ye kʼa ri qʼaqʼ riʼ xpë chik jmul ruchqʼaʼ taq, pa 1947, xapon ri naʼäy misionero rchë Galaad rubʼiniʼan John Cooke. Chrij riʼ, más ye kʼïy winäq xeʼok publicadores. Xbʼanatäj riʼ tapeʼ pa 1962 ri qʼatbʼäl tzij ma xuyaʼ ta chik qʼij chkë ri qachʼalal xkitzjoj le Biblia. Pa diciembre 1974, taq xyaʼöx chik qʼij chkë ri qachʼalal rchë xkitzjoj le Biblia, ya ye kʼo chik más ye 13.000 publicadores chpan ri tinamït riʼ.

Komä, ye kʼo chik más 50.000 publicadores ri najin nkitzjoj le Biblia chriʼ Portugal chqä nikʼaj islas ri yetzjon portugués, achiʼel ri Azores chqä ri Madeira. Chkikojöl ri publicadores riʼ, ye kʼo ri kïy kimam ri jujun winäq ri xekʼoxan ri tzijonem xuyaʼ ri qachʼalal Rutherford pa 1925.

Janina nqamatyoxij che rä Jehová chqä chkë ri qachʼalal ri xkitäj kiqʼij rchë xekitïk qa ri ijaʼtz chrij Ruchʼaʼäl Dios. Ryeʼ, achiʼel xuʼij qa Pablo, xeʼok rusamajelaʼ Jesús rma xkitzjoj Ruchʼaʼäl Dios chkë ri winäq (Romanos 15:15, 16). (Ri bʼanatajnäq pä pa rutinamit Jehová: Portugal).