TAQ Jesús xjeʼ chwäch le Rwachʼlew, ryä xkʼüt rnaʼoj Rtataʼ kʼo chkaj. Rma riʼ xuʼij: «Rïn [...] majun ta nbʼän ri xa pa nyonïl, xa xuʼ nbʼij ri rkʼutun ri Ntataʼ chi nwäch». Ryä chqä xuʼij: «Rïn ronojel mul nbʼän ri nqä chwäch ryä» (Juan 8:28, 29; Colosenses 1:15). Rma riʼ we nqajoʼ nqatamaj achkë nuquʼ Dios chkij ri ixoqiʼ chqä achkë qanaʼoj nrajoʼ ryä chë nqaʼän kikʼë, kan kʼo rqʼij nqatzʼët achkë xuʼän Jesús.

Ye kʼïy winäq ri yenukʼun kij ri Evangelios nkiʼij chë ri rbʼanik xertzʼët Jesús ri ixoqiʼ kan ma jnan ta rkʼë ri rbʼanik xetzʼet pa rqʼij qa ryä. ¿Achkë rma nqaʼij riʼ? Y, ri más rejqalen, ri naʼoj xerkʼüt qa Jesús, ¿nkowin komä yertoʼ ri ixoqiʼ pa qaqʼij komä rchë más kiʼ kikʼuʼx nkiʼän?

Jesús ma xertzʼët ta ri ixoqiʼ xa xuʼ rchë yejeʼ achiʼaʼ kikʼë. Ye kʼïy ukʼwäy taq bʼey judíos nkiquʼ wä chë we jun achï ntzjon rkʼë jun ixöq, ri achï riʼ rkʼë jbʼaʼ yepë tzʼil taq raynïk pa ran. Rma riʼ xkiʼij chë ri ixoqiʼ ma ütz ta wä yetzjon kikʼë achiʼaʼ pa taq bʼey chqä chë ronojel mul nkʼatzin wä nkiküch kijolon taq ma ye kʼo ta pa kachoch. Ye kʼa Jesús majun bʼëy xuʼij ta chë kan ma ütz ta yeʼachbʼilaj ixoqiʼ. Pa rkʼexel riʼ, ryä xuʼij chë ri achiʼaʼ nkʼatzin nkesaj ri tzʼil taq raynïk pa kan chqä nkʼatzin ma nkiqasaj ta kiqʼij ri ixoqiʼ (Mateo 5:28).

Jun chik qʼij, ryä xuʼij reʼ: «Xa bʼa achkë ri nuchüp rwäch rkʼlanen rkʼë ri rxjayil chqä nkʼleʼ chik rkʼë jun, najin nuʼän jun mamaʼ mak» (Marcos 10:11, 12). Jesús kan ma ütz ta xtzʼët ri naʼoj ri nkiʼij wä ri ukʼwäy taq bʼey judíos chë jun achï xa bʼa achkë rma nkowin nuchüp rwäch rkʼlanen (Mateo 19:3, 9). Kan jontir bʼaʼ chkë ri judíos ma mak ta chkiwäch ri yejeʼ qa rkʼë jun ixöq ri ma kixjayil ta. Ri ukʼwäy taq bʼey judíos nkiʼij wä chë xa xuʼ ri ixoqiʼ yemakun we nkiʼän riʼ, ye kʼa ri achiʼaʼ manä. Jun wuj ri ntzjon chrij le Biblia nuʼij reʼ: «Taq Jesús xuʼij chë ri achiʼaʼ kʼo chqä chë ma nkikanuj ta rkʼexel kikʼlaj, xkʼüt chë ri ixoqiʼ chqä kan kʼo kiqʼij».

Ri utzil nukʼäm pä pa kiwiʼ ri ixoqiʼ komä: Chkipan kicongregaciones ri testigos de Jehová, ri ixoqiʼ ma nkixiʼij ta kiʼ yetzjon kikʼë ri achiʼaʼ chqä jnan nkiyaʼ rqʼij Dios kikʼë rma kitaman chë ri achiʼaʼ riʼ nkitäj kiqʼij rchë ma yepë ta tzʼil taq raynïk pa kijolon chkij ryeʼ. Ri achiʼaʼ cristianos nkitäj kiqʼij rchë yekitzʼët ri ixoqiʼ ri kʼo chik kijnaʼ kan achiʼel ta kiteʼ, y ri qʼopojiʼ, kan achiʼel ta kanaʼ, y kan nkitäj kiqʼij rchë chʼajchʼöj rbʼanik yekitzʼët (1 Timoteo 5:2).

Jesús xjäm rwäch rchë xertjoj ri ixoqiʼ. Ri ukʼwäy taq bʼey judíos pa rqʼij qa Jesús ma nkajoʼ ta wä chë ri ixoqiʼ nkitjoj kiʼ. Ye kʼa Jesús kan xjäm rwäch rchë xkʼüt chrij Dios chkiwäch y xyaʼ qʼij chkë rchë xkiʼij ri nkinaʼ. Taq Jesús xyaʼ qʼij che rä María rchë nuyaʼ rxkïn che rä, xkʼüt chë jun ixöq ma xa xuʼ ta rchë nsamäj chpan jun jay (Lucas 10:38-42). Y ri xuʼij Marta, ri rchʼalal María, che rä Jesús taq Lázaro xkäm, nukʼüt chë ryä chqä kan kʼo xtamaj qa chrij ri naʼoj xerkʼüt Jesús (Juan 11:21-27).

Jesús kan xrajoʼ xtamaj ri nkiquʼ ri ixoqiʼ. Chkiwäch ye kʼïy judías, ri más rqʼij ya riʼ njeʼ jun kal kʼajol ri njeʼ rqʼij chkiwäch ri nkʼaj chik, más we ntok profeta. Rma riʼ, taq jun ixöq xuʼij reʼ che rä Jesús: «Kan kiʼ rkʼuʼx ri ixöq ri xatekʼwan taq majanä kataläx», ryä xuʼij che rä chë ri más rqʼij ya riʼ nqanmaj rtzij Dios (Lucas 11:27, 28). Ke riʼ rbʼanik xkʼüt chë jun ixöq ma nkʼatzin ta na njeʼ jun ral kʼajol rchë kiʼ rkʼuʼx nuʼän, rma ri xtbʼanö chë kiʼ rkʼuʼx nuʼän, ya riʼ jnan nuʼän rwäch rkʼë Dios (Juan 8:32).

Ri utzil nukʼäm pä pa kiwiʼ ri ixoqiʼ komä: Chpan ri congregación kan nyaʼöx kiqʼij ri comentarios nkiyaʼ ri ixoqiʼ pa qamoloj. Chkiwäch ri ukʼwäy taq bʼey kan kʼo kiqʼij ri ixoqiʼ ri kʼuqül kikʼuʼx chpan rchʼaʼäl Dios, ri kan ye ütz taq tijonel pa kachoch chqä pa congregación (Tito 2:3). Chqä yekiksaj ri ixoqiʼ rchë nkitzjoj ri ütz taq rtzjol chrij Rqʼatbʼäl Tzij Dios (Salmo 68:11; tatzʼetaʼ ri recuadro « ¿Xuʼij komä ri apóstol Pablo chë ri ixoqiʼ ma ütz ta yetzjon pa congregación?», ri kʼo pa rxaq 9).

Chwäch Jesús kan kʼo wä kiqʼij ri ixoqiʼ. Pa kiqʼij qa ri winäq ri yetzjöx chpan le Biblia, nyaʼöx wä más kiqʼij ri kʼojolaʼ. Jun wuj ri rbʼiniʼan Talmud nuʼij: «Kiʼ rkʼuʼx ri achï ri ye kʼojolaʼ ralkʼwal yeʼaläx, ye kʼa jyuʼ rwäch ri xa qʼopojiʼ ralkʼwal yejeʼ». Chkiwäch jojun teʼej tataʼaj, jun qʼopoj xa jun ejqaʼn, rma nkʼatzin wä nkikanuj rkʼlaj chqä kʼo wä nkʼatzin nkiyaʼ che rä ri xttok rkʼlaj o che rä rfamilia ri achï riʼ, y ma xkechajïx ta wä chik rma ri qʼopoj taq xkerjïx.

Ye kʼa Jesús kan jnan xertzʼët ri qʼopojiʼ chqä ri kʼojolaʼ. Nqaʼij riʼ rma ma xa xuʼ ta ral jun malkaʼn ixöq aj Naín xkʼasoj, xa kan xkʼasoj chqä rmiʼal Jairo (Marcos 5:35, 41, 42; Lucas 7:11-15). Jun chik qʼij xknaj (o xqʼomaj) jun ixöq ri 18 jnaʼ ri kowan yawaʼ pä. Ryä «rmiʼal Abrahán» xuʼij che rä, jun tzij ri ma kan ta nilitäj chkipan kiwuj ri judíos (Lucas 13:10-16). Rkʼë re tzij reʼ ryä xkʼüt chë ri ixöq riʼ kan jnan wä rqʼij rkʼë xa bʼa achkë chik jun winäq ri kʼo chpan ri tinamït chqä chë kan nuloqʼoqʼej wä chë kan nüm rkʼuqbʼäl kʼuʼx (Lucas 19:9; Gálatas 3:7).

Ri utzil nukʼäm pä pa kiwiʼ ri ixoqiʼ komä: Ye kʼïy winäq aj Asia nkiʼij chë ri nakʼiytisaj jun qʼopoj majun utzil nuyaʼ qa rma xa nbʼä al. Rma riʼ nkiʼij chë ri nakʼiytisaj jun qʼopoj xa achiʼel ta nayiʼaj rkotzʼiʼj avecino. Ye kʼa jun utziläj tataʼaj cristiano ma nuyaʼ ta qʼij chë njeʼ ri naʼoj riʼ rkʼë. Rma riʼ kan yerchajij jontir ralkʼwal, qʼopojiʼ o kʼojolaʼ, y nutäj rqʼij rchë yeryaʼ pa tijobʼäl chqä yerlij taq npë kiyabʼil.

Jesús xkʼuqbʼaʼ rkʼuʼx chkij ri ixoqiʼ. Chkipan ri qʼatbʼäl taq tzij judíos, ri rtzij jun ixöq xa jnan wä rqʼij rkʼë jun ri xa kʼayin pa samaj. Josefo, jun historiador pa naʼäy siglo, xuʼij reʼ: «Kan ma nkʼatzin ta kitzij ri ixoqiʼ rma xa ye ixoqiʼ».

¡Jesús kan ma jnan ta wä rnaʼoj kikʼë ri winäq riʼ!. Ryä xerchaʼ jojun ixoqiʼ rchë xkibʼeʼij chkë ri nkʼaj chik chë ryä ya xkʼasöx pä (Mateo 28:1, 8-10). Ye kʼa tapeʼ ri ixoqiʼ riʼ xejeʼ rkʼë Jesús taq xkamsäx chqä xbʼemuq qa, yajün ri apóstoles ma nkinmaj ta wä ri xkibʼeʼij chkë (Mateo 27:55, 56, 61; Lucas 24:10, 11). Ye kʼa, rma Jesús xerchaʼ jojun ixoqiʼ rchë yë ryeʼ naʼäy xetzʼetö rchë taq xkʼasöx pä, ryä xkʼüt chë kan ütz wä nakʼuqbʼaʼ akʼuʼx chkij ri ixoqiʼ kan achiʼel wä nbʼan rkʼë xa bʼa achkë rtzeqelbʼëy Jesús (Hechos 1:8, 14).

Ri utzil nukʼäm pä pa kiwiʼ ri ixoqiʼ komä: Ri ukʼwäy taq bʼey chpan ri congregación nkikʼüt chë chkiwäch ryeʼ kan kʼo kiqʼij ri ixoqiʼ taq nkiyaʼ kixkïn chkë. Ri achiʼaʼ chqä nkikʼüt chë nkiyaʼ kiqʼij kixjayil taq nkiyaʼ kixkïn chkë (1 Pedro 3:7; Génesis 21:12).

Ri winäq ri nkikʼän kinaʼoj chrij Cristo ma nkiqasaj ta kiqʼij ri ixoqiʼ chqä nkiyaʼ qʼij chkë rchë nkichaʼ ri nkajoʼ nkiʼän, kan achiʼel xrajoʼ Jehová pa naʼäy (Génesis 1:27, 28). Ri cristianos ma nkinaʼ ta chë más nüm kiqʼij ryeʼ chwäch kixjayil, chqä ma yekitzʼlaʼ ta xa rma nkajoʼ nkikʼüt chë kan yë ryeʼ yebʼin achkë kʼo chë nbʼan. Pa rkʼexel riʼ, ryeʼ yekismajij naʼoj ri ye kʼo chpan le Biblia rchë kixjayil más kiʼ kikʼuʼx nkiʼän (Efesios 5:28, 29).

Taq ya Yelena xchäp rtjonik chrij le Biblia, rtjon wä pä poqän rma rchjil kan itzel wä rnaʼoj nuʼän rkʼë. Ri winäq ri akuchï xkʼïy wä pä rchjil kan itzel wä kinaʼoj, y ma itzel ta wä ntzʼet we jun achï nbʼerleqʼaj pä rxjayil o nuchʼäy. Ya Yelena nuʼij: «Le Biblia kan kowan xirtoʼ. Rïn xintamaj chë kʼo jun Dios ri kantzij yirajoʼ, yirloqʼoqʼej chqä kan nchʼpü pä chwij. Xqʼax chi nwäch chë wachjil nkowin wä nujäl rnaʼoj we nutjoj chqä riʼ chrij le Biblia». Taq xqʼax ri tiempo, ri nrajoʼ wä ryä kan xbʼanatäj taq rchjil xok testigo de Jehová. Ryä nuʼij: «Wachjil kan xkowin xqasaj rqʼaqʼal rjolon y chöj kaʼiʼ xqatamaj xqaküy qiʼ». Ryä chqä nuʼij reʼ: «Ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia kibʼanon chë nnaʼon chë wachjil más yirajoʼ chqä más yirchajin» (Colosenses 3:13, 18, 19).

Ri xqatzjoj qa ma xa xuʼ ta rkʼë ya Yelena bʼanatajnäq wä. Kan pa millón chkë qachʼalal ixoqiʼ kiʼ kikʼuʼx kibʼanon rma jnan kikʼë kichjil nkitäj kiqʼij rchë nkismajij ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia pa kikʼlajil. Ryeʼ chqä kan jaʼäl nkinaʼ yejeʼ chkikojöl ri nkʼaj chik cristianos rma ma nqasäx ta kiqʼij chqä nkʼuqbʼäx kikʼuʼx (Juan 13:34, 35).

Jontir ri cristianos —chë achiʼaʼ chë ixoqiʼ— qʼaxnäq chkiwäch chë xa kʼo qa mak chkij. Ye kʼa ryeʼ kan kiyaʼon chwäch kan chë we yejelun rkʼë Jehová, ri utziläj Qatataʼ kʼo chkaj, «xkekolotäj chwäch jun chʼakul ri xa nkäm, y achiʼel ri ralkʼwal Dios, ma xkexmeʼ ta chik pa rqʼaʼ ri mak». ¡Kan jun nimaläj utzil kiyoʼen apü ri achiʼaʼ chqä ri ixoqiʼ ri ye kʼo pa rqʼaʼ Dios! (Romanos 8:20, 21).