CHWÄCH RE REVISTA REʼ
Le Biblia: kan ye kïy xkajoʼ xkichüp ruwäch
RI KʼAYEWAL XRÏL. Ye kïy qʼatöy taq tzij chqä ukʼwäy taq bʼey pa taq religiones ma xkiʼän ta ri nuʼij le Biblia. Pa rukʼexel riʼ, kan ronojel bʼaʼ mul kʼïy chkë ri kʼo uchqʼaʼ pa kiqʼaʼ ma xkiyaʼ ta qʼij chkë ri winäq rchë njeʼ le Biblia kikʼë, nkesaj rucopias o nkiqʼaxaj chkipan nkʼaj chik chʼaʼäl. Tqatzjoj kaʼiʼ ri xebʼanatäj ojer:
Chunaqaj ri junaʼ 167 taq majanä tpë Jesús, ri qʼatöy tzij Antíoco Epífanes xuʼij chë tchup kiwäch jontir rucopias ri Escrituras Hebreas rma nrajoʼ wä chë ri judíos yeʼok chpan rureligión Grecia. Ri historiador Heinrich Graetz xuʼij chë ri ruwinaq re qʼatöy tzij reʼ «xkirëtz chqä xkiporoj ri rollos ri kʼo rupixaʼ Moisés chkipan xa bʼa akuchï xekïl wä. Y xekikamsaj ri winäq ri yekiskʼij ruwäch ri rollos riʼ».
Pa jun 800 junaʼ qa, jojun chkë ri ukʼwäy taq bʼey católicos kan itzel xkitzʼët chë ri winäq nkitzjoj ri nukʼüt le Biblia y ma yë ta ri nukʼüt ri iglesia. Ryeʼ xa xuʼ wä nkiyaʼ qʼij che rä jun winäq rchë njeʼ ri Salmos rkʼë pa chʼaʼäl latín. Ye kʼa we njeʼ nkʼaj chik peraj rchë le Biblia rkʼë ri winäq riʼ, nkiʼij chë xa xqʼäj ri nukʼüt ri iglesia. Kʼo jmul, taq ri ukʼwäy taq bʼey católicos xkimöl kiʼ, xkiʼij chkë kiwinaq chë tkinukʼuj kipan ri jay chqä ri jay ri ye kʼo chuxeʼ ilew ri akuchï nkiquʼ ryeʼ chë ri winäq rkʼë jbʼaʼ kikʼolon peraj rchë le Biblia. Ri jay ri akuchï xtilitäj jun winäq ri ma nunmaj ta rutzij ri iglesia, kan xtwuläx.
Xa ta ri itzel nkinaʼ che rä le Biblia xekowin ta xkichüp ruwäch, ri naʼoj ye kʼo chpan xchaʼ ta chiʼ.
Tapeʼ William Tyndale xkamsäx, xqʼat chwäch nresaj rucopias ri Biblia ri xqʼaxaj pan inglés chqä xeporöx kʼïy rucopias, ri Biblia riʼ kʼa nilitäj na kʼïy rucopias.
¿ACHKË XBʼANÖ CHË LE BIBLIA MA XCHUP TA RUWÄCH? Ri qʼatöy tzij Antíoco xa xuʼ Israel xrajoʼ xchüp kiwäch kicopias ri Escrituras Hebreas. Ye kʼa, kan ye kʼïy wä chik judíos ye bʼenäq jukʼan chik tinamït. Ri kinkʼun rij reʼ nkiʼij chë chpan ri tiempo ri xjeʼ Jesús chwäch le Ruwachʼlew, más pa nkʼaj chkë ri judíos ma pa tinamït Israel ta ye kʼo wä. Chkipan kisinagogas ri judíos riʼ, ye kʼo wä rucopias ri Escrituras Hebreas, ri xeksäx chqä kimä ri nkʼaj chik sol winäq ri xepë chkij ryeʼ yajün ri cristianos (Hechos 15:21).
Pa jun 800 junaʼ qa, ri winäq ri kan xkiloqʼoqʼej le Biblia ma xkiyaʼ ta qa rulesaxik rucopias Ruchʼaʼäl Dios chqä xekiqʼaxaj chkipan nkʼaj chik chʼaʼäl tapeʼ xyaʼöx kʼayewal pa kiwiʼ. Taq le Biblia majanä wä tbʼan imprimir, pa más 500 junaʼ qa, achiʼel ta ye kʼo wä chik jojun peraj rchë le Biblia chkipan 33 chʼaʼäl. Kan chpan qa ri qʼij riʼ kʼa komä, kan kʼïy Biblias elesan chqä qʼaxan chkipan kʼïy chʼaʼäl.
RI UTZIL XKʼÄM PÄ. Tapeʼ kan kʼïy nmaʼq qʼatöy taq tzij chqä ukʼwäy taq bʼey pa taq religiones kikanun rubʼanik rchë nkichüp ruwäch le Biblia, majun ta chik jun wuj ri kan qʼaxan chkipan kʼïy chʼaʼäl chqä xa bʼa akuchï nawïl wä. Y kan ksan chkipan kileyes jojun tinamït chqä ri chʼaʼäl yetzjon. Y kan pa millón winäq rujalon kikʼaslemal.
