Yaqʼax chupam ri rupam

Yaqʼax rikʼin ri rucholajem

Notas

Notas
  1.  ¿Achkë nukʼambʼej tzij Babilonia la Grande?

  2.  ¿Ajän xbʼejeʼ ri Mesías?

  3.  Tratamientos ri akuchï nksäx qakikʼel

  4.  Ri najäch awiʼ rkʼë akʼlaj

  5.  Ri nmaqʼij yebʼan

  6.  Yabʼil ri xa yespan

  7.  Ri kʼayij chqä ri kʼayewal ri rkʼë jbʼaʼ nkʼatzin yesol chkiwäch ri qʼatbʼäl taq tzij

 1. ¿Achkë nukʼambʼej tzij Babilonia la Grande?

¿Achkë rma nqaʼij chë «Babilonia la Grande» nukʼambʼej tzij chkij jontir ri religiones ri ma pa rubʼeyal ta nkiyaʼ ruqʼij Dios? (Apocalipsis 17:5). Tqatzʼetaʼ oxiʼ rma.

  • Najin nsamäj chwäch jontir le Ruwachʼulew. Le Biblia nuʼij chë ryä kʼo pa kiwiʼ ye kʼïy «winäq» chqä «ijatzul», chqä chë «najin nuqʼät tzij pa kiwiʼ ri qʼatöy taq tzij ri ye kʼo chwäch le Ruwachʼulew» (Apocalipsis 17:15, 18).

  • Ma nukʼambʼej ta tzij chrij ri política o chrij ri kʼayij. Le Biblia nuʼij chë «ri qʼatöy taq tzij» chqä «ri kʼayinelaʼ» kʼa xkekʼaseʼ na qa taq Babilonia la Grande xtchup ruwäch (Apocalipsis 18:9, 15).

  • Nutzʼilbʼisaj rubʼiʼ Dios. Nbʼix chë Babilonia la Grande jun «ixöq ri kan tzʼil rukʼaslemal» rma ntoʼon kikʼë ri qʼatbʼäl taq tzij rma päq o rma nrajoʼ nbʼan utzil pa ruwiʼ (Apocalipsis 17:1, 2). Kan yeruqʼöl ri winäq chwäch jontir le Ruwachʼulew chqä yë ryä ajmak che rä kikamik ye kʼïy winäq (Apocalipsis 18:23, 24).

Rchë yatzolin chpan ri tjonïk 13 naʼoj 6

 2. ¿Ajän xbʼejeʼ ri Mesías?

Le Biblia nuʼij chë taq xkeqʼax 69 semanas kʼa riʼ xtbʼejeʼ ri Mesías (taskʼij ruwäch Daniel 9:25).

  • ¿Ajän xchapatäj ri 69 semanas? Chpan ri junaʼ 455 taq majanä tpë Jesús. Chpan ri junaʼ riʼ, Nehemías xtzolin Jerusalén rchë xyäk chik jmul ri tinamït (Daniel 9:25; Nehemías 2:1, 5-8).

  • ¿Jaruʼ riʼ ri 69 semanas? Chkipan jojun profecías, jun qʼij nukʼambʼej tzij jun junaʼ (Números 14:34; Ezequiel 4:6). Rma riʼ jun semana nukʼambʼej tzij 7 junaʼ, y 69 semanas, ri nutzjoj re profecía reʼ, nkikʼambʼej tzij 483 junaʼ (69 x 7).

  • ¿Ajän xekʼis ri 69 semanas? We nqachäp pä rajlaxik ri 483 junaʼ chpan ri junaʼ 455 m.t.J. xtqapon kʼa pa junaʼ 29 x.y.J. a Chpan ri junaʼ riʼ Jesús xqasäx pa yaʼ y xbʼeʼok ri Mesías (Lucas 3:1, 2, 21, 22).

Rchë yatzolin chpan ri tjonïk 15 naʼoj 5

 3. Tratamientos ri akuchï nksäx qakikʼel

Ye kʼo jojun tratamientos ri akuchï nksäx rukikʼel ri winäq ri najin nknäx (nqʼomäx), ye kʼa ma jontir ta chkë riʼ ütz nukʼän jun cristiano. Jun tzʼetbʼäl, röj ma ütz ta nqayaʼ qakikʼel rchë nyaʼöx che rä jun chik winäq chqä ma nqayaʼ ta qʼij chë nkʼol qa rchë xtksäx qkʼë taq xtqbʼan operar (Deuteronomio 15:23).

Ye kʼa rkʼë jbʼaʼ ütz xtqaʼän análisis rchë qakikʼel o xtqayaʼ qʼij chë xkebʼan nkʼaj chik procedimientos qkʼë, achiʼel taq nchʼajchʼobʼëx ri qakikʼel (hemodiálisis), nbʼan más yaʼ che rä (hemodilución), nksäx ri máquina qkʼë ri nujïkʼ chqä nutzolij äl qakikʼel pa qachʼakul chpan jun operación (máquina de recuperación de sangre) o ri máquina ri nksäx taq nbʼan operar ran o ru-pulmón jun winäq (bomba de derivación cardiopulmonar). Chqajujnal röj nqchaʼö achkë rubʼanik xtksäx qakikʼel chpan jun operación, jun análisis o jun tratamiento. Rkʼë jbʼaʼ ri doctores ma junan ta rubʼanik yesamäj rkʼë riʼ. Rma riʼ, taq nkʼatzin nqbʼan operar, nbʼan jun análisis qkʼë o nyaʼöx jun tratamiento chqë, naʼäy kʼo chë nqatamaj achkë qäs xtbʼan rkʼë qakikʼel. Takʼutuj qa reʼ chawäch:

  • We nesäx äl nkikʼel chpan jun tubo, nqʼat rubʼey y kʼa riʼ njuʼüx chik jmul pa nchʼakul, ¿xtyaʼ komä qʼij n-conciencia rchë xtintzʼët chë ya riʼ kʼa nkikʼel na chqä chë ma kʼo ta chë nyaʼöx «äl pan ulew»? (Deuteronomio 12:23, 24).

  • We ri doctores nkesaj jbʼaʼ nkikʼel rchë nkiyaʼ xa bʼa achkë jun rkʼë y kʼa riʼ nkiyaʼ chik jmul pa nchʼakul o nksäx rchë tratamiento chrij nchʼakul, ¿xttiʼon n-conciencia ri ntjon rkʼë le Biblia we xtinbʼän riʼ, o xtinyaʼ qʼij chë xtbʼan ya riʼ rkʼë nkikʼel?

Rchë yatzolin chpan ri tjonïk 39 naʼoj 3

 4. Ri najäch awiʼ rkʼë akʼlaj

Ri Ruchʼaʼäl Dios nuʼij chë jun kʼlaj winäq kʼo chë ma nkijäch ta kiʼ chqä chë ri yebʼanö riʼ ma ütz ta yekʼleʼ rkʼë jun chik winäq (1 Corintios 7:10, 11). Ye kʼa, kʼo mul, ye kʼo jojun cristianos kichʼobʼon nkijäch kiʼ rkʼë ri kikʼlaj.

  • Ma nkajoʼ ta nkitzüq ki-familia: Ri achï ma nrajoʼ ta nutzüq ru-familia. Y ma xa xuʼ ta riʼ, xa kan ma nuyaʼ ta chik chqä ri nkʼatzin chkë (1 Timoteo 5:8).

  • Kowan yechʼay rma ri kikʼlaj: Taq jun chkë ri kʼlan taq winäq kowan nchʼay rma ri rukʼlaj, rkʼë jbʼaʼ kan xtrïl ruyabʼil o kamïk (Gálatas 5:19-21).

  • Kan nxiʼin rij ri rachbʼilanïk rkʼë Jehová: Ri achï o ri ixöq ma ütz ta nuyaʼ ruqʼij Dios rma ri rukʼlaj ma nuyaʼ ta qʼij che rä (Hechos 5:29).

Rchë yatzolin chpan ri tjonïk 42 naʼoj 3

 5. Ri nmaqʼij yebʼan

Röj, ri cristianos, ma yeqaʼän ta nmaqʼij ri ma yeqä ta chwäch Jehová. Ye kʼa chqajujnal röj kʼo chë nqayaʼ qʼij chë ri qa-conciencia, ri qatjon rkʼë le Biblia, nbʼin chqë achkë xtqaʼän o achkë xtqaʼij taq ri nkʼaj chik xtkiʼän jun nmaqʼij. Tatzʼetaʼ jojun tzʼetbʼäl.

  • Taq jun winäq nuʼij reʼ chawä: «Feliz Navidad» o «Feliz Año Nuevo». Rkʼë jbʼaʼ xa xuʼ nkʼatzin naʼij «matyox». We ri winäq nrajoʼ nutamaj más, rït ütz nakʼüt chwäch achkë rma ma naʼän ta ri nmaqʼij riʼ.

  • Ri akʼlaj, ri ma Testigo ta, nuʼij chawä chë kabʼä rkʼë rchë yixbʼewaʼ rkʼë ruchʼalal chpan jun nmaqʼij xtkiʼän. We a-conciencia nuyaʼ qʼij chawä rchë yabʼä, ütz naʼij che rä chë, we kʼo jun xtbʼan chpan ri nmaqʼij riʼ ri ma ütz ta nuʼän jun cristiano, rït ma xtaʼän ta.

  • Ri a-patrón nrajoʼ nuspaj jbʼaʼ arajil chpan jun qʼij ri nmaqʼij chkiwäch ri winäq. ¿Xajan komä we xtinkʼän? Rkʼë jbʼaʼ manä. ¿Nrajoʼ nuspaj arajil a-patrón xa rma ri nmaqʼij riʼ? ¿O rma nrajoʼ nukʼüt chawäch chë nutyoxij asamaj?

  • Jun winäq nuyaʼ jun aspanik taq nmaqʼij chkiwäch ri winäq. Rkʼë jbʼaʼ ri winäq riʼ nuʼij chawä: «Rïn ntaman chë ma naʼän ta re nmaqʼij reʼ, ye kʼa nwajoʼ nspaj ya reʼ chawä». Rkʼë jbʼaʼ nuʼän riʼ rma ütz runaʼoj nrajoʼ nuʼän awkʼë. Ye kʼa ¿kʼo komä rma naquʼ chë rkʼë jbʼaʼ xa xuʼ nrajoʼ nutzʼët we xtanmaj rutzij Dios o manä o we xtaʼän ri nmaqʼij riʼ? Taq xaquʼ yän rij riʼ, rït yachaʼö we xtakʼän ri spanïk o manä. Xa bʼa achkë na kʼa xtqachaʼ xtqaʼän, röj nqajoʼ chë ma xttiʼon ta ri qa-conciencia rma riʼ chqä ma nqajoʼ ta nqaqʼäj rutzij Jehová (Hechos 23:1).

Rchë yatzolin chpan ri tjonïk 44 naʼoj 1

 6. Yabʼil ri xa yespan

Rma yeqajoʼ ri winäq, röj kan nqachajij qiʼ rchë ma nqaqʼaxaj ta jun yabʼil chkë ri xa nspan. Nqaʼän riʼ taq nqatamaj chë kʼo jun qayabʼil o we nqanaʼ chë kʼo jun chkë ri yabʼil riʼ chqë. Chqä, nqaʼän riʼ rma nqajoʼ nqanmaj re tzij reʼ: «Keʼawajoʼ ri winäq achiʼel nawajoʼ awiʼ rït» (Romanos 13:8-10).

¿Achkë kʼo chë nqaʼän rchë nqasmajij re pixaʼ reʼ? Ri winäq ri kʼo jun ruyabʼil ri xa nspan, kʼo chë nutäj ruqʼij rchë ma njeʼ ta más naqaj chkë ri nkʼaj chik, achiʼel taq nuyaʼ ruqʼaʼ chkë rchë yeruchʼaʼej, yeruqʼetej o nutzʼmaj kichiʼ. Chqä, ma kʼo ta chë npë ruyowal we jun chik winäq ma nuskʼij ta chrachoch rma nrajoʼ nuchajij ru-familia. Taq majanä tqasäx pa yaʼ, kʼo chë nuʼij chkë ri ukʼwäy taq bʼey chë kʼo jun ruyabʼil ri xa nspan, rchë ke riʼ xttzʼet achkë rubʼanik xtqasäx pa yaʼ. Y, taq jun winäq nrajoʼ nukanuj rukʼlaj, ütz nuʼän jun análisis rchë rukikʼel we xjeʼ chkikojöl winäq ri kʼo jun kiyabʼil ri xa nspan. Taq nqaʼän jontir reʼ nqakʼüt chë yeqajoʼ ri winäq chqä chë ma xa xuʼ ta nqaʼän ri nkʼatzin chqë röj, xa kan nqaʼän chqä ri nkʼatzin chkë ri nkʼaj chik (Filipenses 2:4).

Rchë yatzolin chpan ri tjonïk 56 naʼoj 2

 7. Ri kʼayij chqä ri kʼayewal ri rkʼë jbʼaʼ nkʼatzin yesol chkiwäch ri qʼatbʼäl taq tzij

Kan kʼïy utzil xtqïl we xtqaʼän ruwujil xa bʼa achkë qachʼobʼoj nqaʼän ri rukʼwan riʼ rkʼë päq, yajün taq kan kikʼë ri qachʼalal nqachʼöbʼ wä nqaʼän riʼ (Jeremías 32:9-12). Tapeʼ ke riʼ, rkʼë jbʼaʼ ri cristianos kʼo mul xtjeʼ jbʼaʼ chʼaʼoj chkiwäch rma päq o rma xa bʼa achkë na chik jun. We nbʼanatäj riʼ, ryeʼ nkʼatzin nkisöl yän ri kʼayewal riʼ, ye kʼa pa kiyonïl kʼo chë nkiʼän wä y ma rkʼë ta oyowal.

Ye kʼa, ¿achkë rubʼanik kʼo chë yesol ri nmaʼq taq kʼayewal, achiʼel taq ri winäq nkiʼän eläqʼ o nkitzʼük tzij chkiwäch? (Taskʼij ruwäch Mateo 18:15-17). Jesús xuʼij chë kʼo chë nbʼan ya reʼ:

  1. Ri winäq riʼ xa xuʼ chkiwäch ryeʼ kʼo chë nkisöl wä ri kʼayewal riʼ (tatzʼetaʼ ri versículo 15).

  2. We ma nsolotäj ta ri kʼayewal, ütz nkiʼij che rä jun o kaʼiʼ qachʼalal ri kʼuqül kikʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios chë kejeʼ kikʼë taq xketzjon chkiwäch (tatzʼetaʼ ri versículo 16).

  3. We ri kʼayewal ma nsolotäj ta tapeʼ xkiʼän yän riʼ, kʼa riʼ kʼo chë yetzjon kikʼë ri ukʼwäy taq bʼey (tatzʼetaʼ ri versículo 17).

Kʼïy mul, ri más ütz ya riʼ ma yeqakʼwaj ta ri qachʼalal chkiwäch ri qʼatbʼäl taq tzij rchë nqasöl jun kʼayewal ri xqïl kikʼë, rma ya riʼ xa xtuʼän chë itzel xketzjon chrij Jehová chqä chrij ri congregación (1 Corintios 6:1-8). Ye kʼa, kʼo mul rkʼë jbʼaʼ kan xtkʼatzin xtsol jun kʼayewal chkiwäch ri qʼatbʼäl taq tzij, achiʼel taq jun kʼlaj winäq nkajoʼ nkichüp ruwäch kikʼlanen, taq jun winäq nbʼechʼojij ri kichajixik ri akʼalaʼ chqä ri nkʼatzin chkë, taq nbʼechʼojïx rutojik jun seguro, taq nkʼatzin ntzʼet achkë xtbʼan rkʼë jun winäq ri ma nkowin ta chik nutöj rukʼas o rubʼanik jun testamento. We jun cristiano ma rkʼë ta oyowal nusöl re kʼayewal reʼ chkiwäch ri qʼatbʼäl taq tzij, majun ta jun pixaʼ chpan le Biblia xtqʼäj.

Ke riʼ chqä, we jun cristiano xchaqtiʼïx rchë xbʼan tzʼil taq bʼanobʼäl rkʼë, xbʼan tzʼil taq bʼanobʼäl rkʼë ralkʼwal, xchʼay, xbʼan jun mamaʼ eläqʼ che rä o xkamsäx jun ruchʼalal y ryä nbʼetzjuj ya riʼ chkiwäch ri qʼatbʼäl taq tzij, majun ta jun pixaʼ chpan le Biblia xtqʼäj.

Rchë yatzolin chpan ri tjonïk 56 naʼoj 3

a Pa junaʼ 455 m.t.J. kʼa pa junaʼ 1 xqʼax 454 junaʼ. Pa junaʼ 1 kʼa pa junaʼ 1 taq xechapatäj pä ri junaʼ yoj kʼo komä, xqʼax 1 junaʼ. Y pa junaʼ 1 kʼa pa junaʼ 29 xqʼax 28 junaʼ. We nqajlaj ri junaʼ riʼ —454, 1 chqä 28—, nbʼeruyaʼ 483 junaʼ.