IM PANAM Yerusalem an ngam töhěng Miūsīöm, in e ngam linreuktit alaha ihong chūök ngam tö ka-īpö mat ihong ngam tö 700-600 B.C.E hanötṙëhe. Tö kôti nö i Hepròn i Israel pön ullöre tö tī yip chamöh. Imat e nö ka-īpö ngam, tö ngö: “Rūttö Ötkanôlò ang Yahvē nö ikui Hakāf ngam kūön Hakāv.” Sitih Inlahen öng ngih tö ka-īpö nö vë-eny kanô-en ngam Paipöl? Vënyen yik Yahūti tarik angū-ö tö cha nö akahakūö töm minënyö Yāvē ngam töng fën milôhò YHWH kinūichö nö i ṙô Heprāi, yūsö inrē tö yik tarik aṅmat ngam Paipöl misī. Ōt nup inrē chūök nup töngatī tö ullôre tö aṅhav mat tö ngam minë-eny nö ka-īpö. Lökten in e mikahlōn ayī-ö tö minë anūlö nö chūök yik tarik misī nö hayunngöre hēk in e cha-a lohten nö meuk kūöre tö holre ngaich ka-ip nuk minë-enyre cha-a nö holre töm minë-eny ngam Tēv, nö imat minë tananglö ihong.

Vë-eny Inlahen minë tökūichö imat tananglö ihong ök ihih Dr. Rěchel Napulsi aṅ ngam Yunivösitī i Chôchiā, ngö ṙô anga-aṅ: “Kô-en an ngam minënyö YHWH nö kiröngö manah. . . . nö in yik Israel aṅ Yūtā kūö yòh ṙöng cha-a nö ngatī tumheuh tī nö kūichö e.” Ngönlöre hēk ngam ṙinātö ellōn hī öi hang ṙô ngòh tòktör tö ngam Paipöl nö kò-òṙô ngam chūök ngam töhet minënyi YHWH nö kööṅnyu tumkang chūök kinūchö nö i ṙô Heprāi.

Ngih ön manah ngam ṙô “Yahveh Saviôt,” ngam tö ka-īpö nö imat ngam linreuktit ihong, “Yāvē Tēv yip tömaṙôngö.” In meuktöm minë-eny nö rö-ö nöng minënyi tön kaheūkö ngam minë-eny ngam Tēv tö “Yāvē Tēv yip tömaṙôngö”. Lohten ngam kinṙeuklö ngam minënyö ò nö “Yāvē Tēv yip tömaṙôngö,” ngam tö 283 tumköti kinūichö nö imat ngam hötëek kinlēḵngô, nö kūichö tö Isayā, Yarimiah, tö Sakariā inrē.