TÖHAKÖÖPÖ ĀTIKÖL 34
TINKÖÖKÖ 107 Yöhōvā Kē Piyār Kī Misāl
Hameuktö Hanangenlōnre Hēk Miṙēlōnre In Më Hol Hī Kamëken Tökiröng Fālen
‘Hameuktö miṙēḵlōnre an ngam Tēv nö in meh, hòṅ meh öm haṙivlōn tö nup tököölre ngaich havantöre öm in ò.’ —RŌM. 2:4.
ASUH ÖP MIN HAKÖP HĪ?
Yēḵ ngòh töhěng tak Kristīön kamëken tökiröng fālen ngaich sitih inlahen tī min më minṙöinylen nö hayööken ò.
1. Yěn hěngtak öp tarik kamëken öp tökiröng fālen, ngaich hòṅ sitih inlahen min anga-aṅ?
NGAICH in vahë öi hameukhumat tö Pôl tö inlahen kinròkken ök tökiröng fālen el ngam māṅ i Kòrin in ök mu-urēhěkūö ngih ātiköl haköp hī. Öt haṙivlōn ök tarik tö ök tökööl kahëkenre, lökten angū-ö nö tötṙānangen tö ò nö hòṅ ha-uknyu tö ngam māṅ. Sā ngam miröökö pöri in ngih ātiköl nö vë-eny nang hī tö öp tarik yěn kēken öp tökiröng fālen ngaich hayööken ò ang Yāvē nö havantöre nö in ò. (Rōm. 2:4) Ngih pöri intöönö, sitih inlahen tī aich min më minṙöinylen nö hayööken öp tö ngatī inlahen tarik, hòṅ ò nö haṙivlōn tö öp kahëkenre ngaich havantöre hēk nö in Yāvē?
2-3. Yē hī öi akahalōn töp töhěng tak prötör hēk sistör nö kēken tökiröng fālen ngaich hòṅ sitih inlahen ayī-ö hēk kūö yòh?
2 Yěn öt akahalōn min yip minṙöinylen tö inlahen öp töhěngtak tarik nö kēken öp tökiröng fālen ngaich öt heuveū min cha-a nö hayööken ò, töp lökten hī yěi akahalōn tö öp töhěngtak prötör hēk sistör tö ò nö kēken öp tökiröng fālen ngam lāinyngen ò min nö hòṅ ha-uknyu tö ngam māṅ ngaich hòṅ sitih inlahen ayī-ö? Hòṅ yihtöre ayī-ö öi in ò öi vë-eny nang ò tö ò nö mihôiṅ nö kēk inyöökenre nö in më minṙöinylen.—Isa. 1:18; Inl. 20:28; 1 Pīt. 5:2.
3 Yěn öt hòṅ chuh in më minṙöinylen pöri anga-aṅ nö vënyö ngam fālenre ngaich hòṅ sitih inlahen ayī-ö? Hòṅ chuh in më minṙöinylen ayī-ö öi vë-eny nang cha, hòṅ cha min nö heuveū-en nö hayööken ò. Tövai angū-ö min nö inlahen hī pöi hameuktöre min öi tö hangenlōn tö ngam tarik öt halöngngenre inrē öi ṙā-ayö tö ò. Pön yěn höng iṙūöhen min ngam tarik nö kēken minë tövaich la-enre ngaich mihôiṅ min ngam innôlö ò nö in Yāvē nö pāsu, chōchngöre inrē min ngam minë-eny ngam māṅ. Lökten in ötkô piyū-uṙô öi vë-eny nang më minṙöinylen tö në tö ngatī inlahen, pöi hangenlōn tö Yāvē hēk tö ngam tarik inrē tö fāluṙen nö havantöre.—Sal. 27:14.
SITIH INLAHEN TĪ YIP MINṘÖINYLEN NÖ HAYÖÖKEN ÖP TARIK KAMËKEN TÖKIRÖNG FĀLEN
4. Hòṅ asuh öp la-en më minṙöinylen min yēḵ cha nö meūkkūö öp töhěngtak tö fāluṙen prötör hēk sistör inrē?
4 Yĕn hěngtak öp tarik kamëken öp tökiröng fālen nö el ngam māṅ, ngaich ngam tūmö alaha më minṙôinylen min nö katöllö yip tö lūöi tak tö heuveū-en minṙöinylen nö vīlen öp töhěng kömītī. a Më Pôti òf Eltör min nö katöllö yip minṙöinylen yip tö yāichö ellōn hēk tö akahakūö inrē tö öp tölngö kūö nup la-enre. Hayööken ngam tö fāluṙen tarik min cha-a nö hameuktö miṙivlōnre tö nup kahëkenre hòṅ ò nö havantöre, hö-ö pöri min cha-a nö timlö alaha öp tarik pön kanahngen ò angū-ö yěn hòṅ halöktitre. (Chöö. 30:19) Akahakūö më minṙöinylen tö yip tarik kamëken nup tökööl fālen nö öt sā inlahen ök rācha Tāvit nö hameuktö ngam miṙivlōnre tö nup tököölre. (2 Sa. 12:13) Ōt yip min töng tamölngenre nö sōḵ nö hang nup inlēnö kahëtö Yāvē. (Ran. 4:6-8) Hòṅ asā öp tölngöre më minṙöinylen nö hayööken ò hòṅ ò nö hameuktö miṙivlōnre tö ngam tököölre ngaich havantöre. Töp lökten cha min yěn meukkūö ngam tarik, ngaich hòṅ asuh öp lökngörit chööngö aṅmat ngam Paipöl tö hòṅ kanöplōn cha?
5. Hòṅ sitih inlahen tinṙīken aich më minṙöinylen yēḵ cha min nö meukkūö ngam tarik tö fāluṙen? (2 Timôtī 2:24-26) (Ngëichkö ngam nyat.)
5 Sā nup töpōiṙāi tö chatngen sīṅp yin më tököölö fālen tarik nö imat më minṙöinylen. (Lūk. 15:4, 6) Lökten cha-a min yěn meukkūö cha ngaich öt kësen min cha-a yěn vë-ekūö cha, öt ngölōn inrē min cha-a tö cha nöng chamuh in cha nö hatöönö cha pön hòṅ akahakūö tö nup kahëken cha fālen. Hòṅ asīnkö ṙô ngam 2 Timôtī 2:24-26 (Vë-evkūö.) pöri cha-a yěn vë-ekūö cha nö holtö minlēḵṙenre, hanangenlōnre, ṙanëmenre inrē nö vë-ekūö cha, pön hōten cha nö lökngöre ellōn tö nup ṙô cha.
6. Sitih inlahen aich min më minṙöinylen nö halēn ngam ellōnre urēhěkūö cha nö meukkūö ngam tö fāluṙen tarik? (Rōma 2:4)
6 Halēn ngam ellōnre min më minṙöinylen. Pītnyöre min cha-a nö asīnken Yāvē ngaich holtö hanangenlōnre nö vë-ekūö ngam tö fāluṙen. Köplōn min cha-a tö ngam inlēnö kahëtö Pôl, ngam tö ngöṙô, “Hameuktö miṙēḵlōnre an ngam Tēv nö in meh, hòṅ meh öm haṙivlōn tö nup tököölre ngaich havatöre öm in ò.” (Vë-evkūö Rōma 2:4.) Hòṅ köplōn më minṙöinylen tö cha nö urěh nö yōm sīṅp, tö la-evṙen inrē nö elkatòh Kristū. (Isa. 11:3, 4; Mët. 18:18-20) Lökten min më prötör aṅ ngam kömītī nö vë-ekūötēv, urēhěkūö cha nö meukkūö ngam tarik, vë-ekūöre inrē min cha-a tö inlahen tīre nö hayööken ngam tarik nö havantöre nö in Yāvē. Rīsörch min cha-a nö imat minë pöplikēsön hēk imat ngam Paipöl inrē, ngaich havëkö hinòlṙenre tö minë mikah elmat aṅ in ngam Tēv Yāvē. Pītnyöre min inrē cha-a nö hòṅ mikahtökūöre töp lāinyngen ngam tarik nö kēken ngam tökiröng fālen, lökten min cha-a nö urěh nö vë-ekūöre.—Inch. 20:5.
7-8. Hòṅ sitih inlahen aich min më minṙöinylen nö asīnkö ngam manööyö Yāvē yěn vëkūö ngam tarik tö fāluṙen?
7 Asīnkö ngam manööyö Yāvē min më minṙöinylen. Köplōn min cha-a tö inlahen Yāvē misī nö in yik tarik kamëken tökiröng fālen, tö sā inlahen ngam manööyö Yāvē nö in Kēn. Vë-ekūö Kēn anga-aṅ nö ngö ṙô, tö ò min yēḵ ò nö öt halööktitre ngaich asuh min öp ṙòng ngam inlahen ò. Ngöṙô inrē anga-aṅ nö vë-ekūö ò, tö ò min yēḵ ò nö hang nup chööngö, ngaich teūngen min anga-aṅ tö nup inkôlò re. (Ran. 4:6, 7) Hē Tāvit misī inrē nö fāluṙen, ngaich tīnten pròfět Natān ang Yāvē nö in ò, hòṅ ò nö halööktitre. Kētö ök tövai inchōḵ elmat ngaich ang Natān nö in Tāvit, ök tö lökngöre tī tö ellōn ò. (2 Sa. 12:1-7) Rö-ö nöng angū-ö, pön hē yik Israel misī nö choholre nö la-al Yāvē ngaich höng iṙūöhen ang Yāvē nö tīntö yik pròfět nö in cha. (Yar. 7:24, 25) Öt höktöre anga-aṅ tö cha min yěn höng haṙivlōn tö nup tököölre ngaich hayööken cha min anga-aṅ. In ngam ṙētak cha pöri, hē cha nö kēken minë fālen. Hē e ang Yāvē nö vë-ekūö cha nö tölṙô cha nö haṙivlōn tö minë kahëken re ngaich havantöre nö in ò.
8 Yěn kēken öp tökiröng tökööl öp tö hěngtak tarik, ngaich hòṅ pītnyöre më minṙöinylen nö asīnken Yāvē yēḵ cha nö hayööken ò. Sā ṙô ngam 2 Timôtī 4:2 nö vë-eny nang hī tö cha nö hòṅ “holtö manöyööre.” Tö ngö manah angū-ö, tö më minṙöinylen min yēḵ cha nö vë-ekūö ngam tarik ngaich hòṅ īnu cha-a tö ngam lanāmö hēk hòṅ möi inrē. Hòṅ pītnyöre cha-a nö hayööken ò, hòṅ ò nö halööktit minë tövaich inlahenre ngaich kēken minë tölöng la-en. Ötkô takô inrē më minṙöinylen nö līplö hēk tainy min inrē nö in ò. Pò cha min yěn ngatī inlahen, ngaich lohten min ngam tarik nö sōḵ nö hang minë inlēnö kahëtö cha ngaich öt havantöre min nö in ngam Tēv nö hameuktö miṙivlōnre tö nup kahëkenre.
9-10. Sitih inlahen aich min më minṙöinylen nö hayööken ngam tarik tököölö fālen nö akahakūö töp lāinyngenre nö fukta nö im tökööl?
9 Hòṅ pītnyöre më minṙöinylen nö mikahtökūöre töp lāinyngen ngam tarik nö kēken ngam tökööl. Kūö ò hòng nö öt haköpmat ngam Paipöl, öt ṙööpen nö ahangkö ngam tölöök inhānga, töp lāinyngen ngam innòlö ò ngaich nö kūönngöre nö in ngam Tēv Yāvē? Ṙāngenre hòng anga-aṅ nö vë-ekūö Yāvē hēk vë-ekūötēv ṙöng höng öt holtö ellōnre pöri? Ṙāngenre hòng anga-aṅ nö la-al nup tötlöng mufē elkuilōnre? Hanôl yip tarik ṙöng anga-aṅ yip tötlöngö inlahen hēk kēken minë inṙamlōn hòng minë tötkô nö kahëken hī öi Kristīön? Iṙôken lanökngöre ngam elkuilōn ò töpòkūö u? Akahaiṙen hòng anga-aṅ inrē tö ngam Yöng ò Yāvē nö haṙivlōn tö tī ò kūö minë kahë ò fësla minë la-en ò inrē?
10 Hòṅ holtö hanangenlōnre hēk holtö chumkūöṙenre inrē më minṙöinylen yēḵ cha nö hatönkökūö ngam tarik tököölö fālen töp lāinyngen ò nö kēken ngam fālen. (Inl. 20:5) Hòṅ chumkūöṙen pöri cha-a yēḵ cha nö hatön ngam tarik pön ötkô cha-a nö hatöönan tö nup tötkô nö mikahkūö cha. Hòṅ asīnken Natān më minṙöinylen nö kētö öp tövai inchōḵ elmat nö mahayööken öp tarik min nö akaha elmat tö ngam inlahenre nö miṙivngölōn Yāvē. Ngaich yēḵ cha min nö ngatī inlahen nö hatön ngaich pi-a min nöng im ranehvan ngam kömītī ngam tarik nö kôtökūö tö ngam vanāichöre ngaich haṙivlōn tö ngam kahëkenre, ngaich havantöre nö in ngam Tēv.
11. Sitih inlahen tinrīken ang Yēsū nö in më tököölö fālen?
11 Holtö panītnyöre yin më minṙöinylen nö asīnken Yēsū. Kò-òren öi chumkūöṙen öi hangihtöre tö ṙô Yēsū unôichrit ò nö hachohlöng nö vë-ekūö Sôl ök aṅ Tārsös nö ngöṙô: ‘Sôl, Sôl, kūö yòh öm hakihten chu?’ Hayööken ò anga-aṅ nö hatönan tö ngih intöönö nö vë-eny nang ò tö ngam la-en ò nö tövaich takô. (Inl. 9:3-6) Kò-òren inrē öi ngëichkö inlahen ṙô Yēsū hē ò nö vë-ekūö “Yēsipel” ngö ṙô anga-aṅ, “Ngaich tī chin kētö ṙētak ò, hòṅ ò nö havöötö ellōnre.”—Inm. 2:20, 21.
12-13. Sitih inlahen aich më minṙöinylen nö kētö ṙētak ngam tarik kamëken tökööl hòṅ ò nö havöötö ellōnre? (Ngëichkö ngam nyat.)
12 Öthöng veūten hēk kurāten yin më minṙöinylen nö kē nup fësla nö asīnken Yēsū. Öt ngölōn inrē cha-a töm tö fāluṙen nöng öt hòṅ halööktitre min. Ōt yip töng ilööṙen nö hameuktö miṙivlōnre tö nup kahëkenre tötlöng im töng raneh vah ngam kömītī nö meukkūö cha. Ōt pöri yip muh töt ilööṙen nö ngatī inlahen. Lökten më minṙöinylen nö hěng hēk nëtvan kò-òren nö meukkūö cha. Kò-òren min inrē öp tarik unôichrit inlahen ò nö meukkūö më minṙöinylen im raneh van cha, ngaich ilöö lökngöre ellōn min anga-aṅ tö minë tövaich kahëkenre, ngaich afītöre tö u. Kôti kūö min anga-aṅ töre nö vaich ngaich hayāichngöre nö havëkö inṙē-ělre nö ikūö Yāvē. (Sal. 32:5; 38:18) Ngaich yěn havantöre hēk më minṙöinylen nö chuh in ò ngaich lohten min anga-aṅ nö vaiyö inlahen nö meukkūö më minṙöinylen.
13 Holtö hanangenlōnre yin më minṙöinylen yěn vë-ekūö ngam tököölö fālen tarik, hameuktö miṙēlōnre inrē nö in ò, hòṅ ò nö haṙivlōn tö minë kahëkenre, ngaich havöötö ellōnre. Havëkökūö Yāvē cha-a nö vë-ekūötēv hòṅ ò nö kētö inkòlô minë la-en cha. Meūka cha-a inrē tö ngam tarik nö akahaiṙen tö ngam tökööl kahëkenre, ngaich haṙivlōn tö e ngaich havantöre nö in ngam Tēv.—2 Tim. 2:25, 26.
14. Yē ngòh tö hěngtak tarik nö havöötö ellōnre achīöp tö minënyu tö e, ngaich kūö yòh?
14 Kô-en an nö tökiröng nö ṙanamölōn nö in hī, yěn hěngtak öp tarik tököölö fālen tö haṙivlōn tö nup tököölre ngaich havantöre! (Lūk. 15:7, 10) I minë-eny më minṙöinylen hòng min angū-ö? Hòṅ köplōn in tö inlahen ṙô Pòl nö kakken ngam tarik kamëken ngam tökööl ngöṙô tī anga-aṅ: ‘Ngam Tēv an kamëtö ṙētak ngam tarik nö hameuktö ngam miṙivlōnre tö minë tököölre.’ (2 Tim. 2:25) Töngö manah chěi angū-ö, tö Yāvē nöng anga-aṅ tö mihôiṅ nö hayööken ngam tarik nö halööktö ngam mufēre tö ngam tinrīkenre inrē, rö-ö nö më tarik. Mikahtö elmat hī hēk ang Pòl tö inlahen ngòh tarik yěn havöötö ellōnre, ngaich meuk minë tövai ayī-ö ṙòng e. Pò ngam tarik nö ṙūöhlöre mikahkūö tö ngam kanô-en, ngaich malaklöng mat anga-aṅ ngaich kunyī-inyre nö ṙā-ang el minë tinngöp tī ngam Satān.—2Tim. 2:26.”
15. Sitih inlahen tī aich kò-òren më minṙöinylen nöng iṙūöhötī nö hayööken ngam tarik ngam tö fāluṙen?
15 Yěn havöötö ellōnre öp töhěng tak tarik, ngaich haṙivlōn tö nup tövaich kahëkenre ngaich ṙāngenre tö u. Ngaich höng hòṅ iṙūöhen hēk ngam kömītī nö seförtingö ò, hòṅ cha nöng iṙūöhen nö kētö inyööken ò. Löktö in e min ngam tarik nö yöölen tö minë tö ṙōlkangen kinlaha tī ngam Satān, ngaich hachip talöököre min anga-aṅ. (Hep. 12:12, 13) Köpölōn tö më minṙöinylen nö öthō nö hěng tak vahë-eny nang tö tarik tö inlahen ngam tö fāluṙen. Asuh pöri nup tö hòṅ ōt tö vënyu tö cha nö in ngam māṅ?
“VËKEN CHA I KŪÖ TÖMAṘÔNGÖ”
16. Tö sitih manah öng ngam ṙô Pôl ‘vëken ò i kūö më tömaṙôngö’? (1 Timôtī 5:20)
16 Vë-evkūö 1 Timôtī 5:20. Kahūichtö Pôl ön ngih nö in ök hol ò Timôtī töhěng tak nö minṙöinylen nö vë-eny inlahen tī ò nö hayööken öp tarik min öp töng iṙūöhen nö kēken öp tökööl. Tö sitih manah pöri ngam ṙô Pôl ngam tö ngö “vëken cha i kūö tömaṙôngö”? Hōten ngam fālen ò hòng ang Pôl nö ihih nö vënyu nö el ngam māṅ? Lohten nö hö-ö. Pön ṙôten yik tarik anga-aṅ yik tö akahakūö tö ngam fālen kahëken ngam tarik. Lohten nö ōt yik tö kôta mat takô nö meuk inlahen ò nö kēken ngam fālen hēk yip chūök ṙô ò nö vë-eny inlahen re nö kēken e. Hòṅ sitih inlahen aich pökeh min më minṙöinylen yěn hòṅ vë-eny nang vē tö haroh tumtak tarik tö ngam fālen ngaich nö kahòkkaṙen, halööktu inrē ngaich ngam tarik ngam tö fāluṙen.
17. Yěn pōyen yip tö akahalōn tö öp tökiröng fālen nö el ngam māṅ hēk lohten min cha-a nö unôichngöre nö mikahtulōn, asuh pöri min öp tö kētu minkahtölōn ngaich kūö yòh?
17 Ōt nup muh fālen mikahlōn ngam māṅ lohten hēk mihôiṅ min angū-ö inrē nö mikahtulōn tö inlahen u. Tö ngö manah ön chěi ‘ikūö tömaṙôngö vëken ò,’ lökten nö hòṅ vëka anga-aṅ nö ikūö më tömaṙôngö aṅ ngam māṅ. Lökten më minṙöinylen nö mikahtölōn ngam māṅ tö inlahen e, ngaich vë-eny nang e tö ngam prötör hēk tö ngam sistör nö ngaich nö halēnö. Kūö yòh ngam minkahtölōn nö ötkô nö öt kētu? Ngöṙô ang Pôl, ‘hòṅ më tahëng min nö teūngen tö finëlöre,’ ngaich öt fukta min cha-a nö in nup tö ngatī tökiröng tökööl.
18. Yěn kēken ngam tökiröng fālen min ngam nyīö tö kūönö ṙēḵti, ngaich hòṅ sitih inlahen min më minṙöinylen nö kahòkken e? (Ngëichkö ngam nyat.)
18 Yěn höng nyīö pöri öp kamëken öp tökiröng fālen tö ngaich inrē anga-aṅ nö vōkö nö tö kūönen tö tö 18 samyeūheu, ngaich hòṅ sitih inlahen kinròkken min angū-ö? Katöllö tö nët tak min ngam tūmö alaha më minṙöinylen nö mameukkūö ngam nyīö tö nap yöng ò inrē. b Kalah min cha-a nö mikahtökūöre tö inlahen tī minā inyööngö nö hayööken ngam nyīö nö haṙivlōn tö ngam kahëken re, yē ngam nyīö nö haṙivlōn tö ngam kahëken re. Yēḵ ngam nyīö min nö hangṙô minā yöngre, ngaich halöktö minë mufē re tö minë tövaich inrē kahëken ò, ngaich lohten min minā tö nët tak minṙöinylen nöng tölṙô minā inyööngö nöng iṙūöhen nö hayööken ngam nyīö, mihôiṅ nö öt vīlö öp kömītī nö chö-öinyten tö e. Pön kinëken kūö minā inyööngö tö ngam Tēv Yāvē ngam inköptö më nyīö hōtu cha-a inrē nö holtö hanangenlōnre nö halēnö cha. (Chöö. 6:6, 7; Inch. 6:20; 22:6; Efi. 6:2-4) Unôichngöre pöri min më minṙöinylen nö kē-ěny ṙētakre nö hatön kökūö minā inyööngö tö cha yěn iṙūöhen nö hayööken ò hēk yěn hö-ö. Yěn höng iṙūöhen pöri ngam nyīö tö ngaich nö vōkö nö kēken minë tötlöng la-en öt haṙivlōn inrē anga-aṅ tö minë kahëken re, ngaich hòṅ sitih inlahen nginëichka min angū-ö? Mihôiṅ min më minṙöinylen nö vīlö öp töhěng kömītī holtö minā yöng ngam nyīö min cha-a nö meukkūö ngam nyīö nö ngëichkö inlahen ngam fālen.
‘YĀVĒ AN TÖTÖÖḴLÖ TÖ MIṘĒḴLŌN HĒK TÖÖḴLÖ INRĒ TÖNEŪKÖLŌN NÖ TĒV’
19. Sitih inlahen aich min më minṙöinylen nö asīnken ngam tinrīken Yāvē nö in më tö fāluṙen?
19 Yip minṙöinylen tö katöllöng nö la-evṙen nö el ngam kömītī, kamëtö kinṙöötöre cha-a min nö in Yāvē tö cha nö hòṅ haköpkö hanëtö ngam māṅ. (1 Kòr. 5:7) Öp tölngö kanò-òṅ cha pöri nö pītnyöre nö hayööken ngam tarik tököölö fālen nö havöötö ellōnre. Lökten cha-a min nö hayööken ò meūka inrē tö ò nö öthō nö öt halööktitre. Kūö yòh pöri cha-a nö ngatī inlahen? Kūö cha nö hòṅ asīnkö inlahen Yāvē ngam Tēv “tötööḵlö tö miṙēlōn hēk tööḵlö inrē tö neūkölōn.” (Yāk. 5:11) Ngatī inlahen kuilōn ök misī tanīnöṙô Yôhan. Ngöṙô tī anga-aṅ nö kūich, “Yī-ö kun kūön chu, në nun kahūichtö chu in yīö, hòṅ yīö öt köölö fālen. Ngaich yĕn tarīkuvö tököölö fālen, vamëlukui in im yöng tö Yēsū Kristū ngam tölöök.”—1 Yôh. 2:1.
20. Asuh öp min haköp hī in öp manā-aṅ ātiköl?
20 Haṙivlōn pöri ayī-ö pön hēṙu ṙung yip tarik kamëken ngam tökööl nö öt haṙivlōn tö nup tökööl re. Lökten nö ötkô cha-a nö öt ha-uknyu nö ṙā-ang el ngam māṅ. Sitih inlahen aich min më minṙöinylen nö kahòkken nup tö ngatī fālen mikahtökūöre min ayī-ö in ngam manā-aṅ ātiköl.
TINKÖÖKÖ 103 Ātmiyòṅ Kē Rūp Mëṅ Tòhfē
a Ngam kömītī më minṙöinylen töngamuh nö kaheukö misī angū-ö nö chutisīöl kömītī. Rö-ö ön pön töhěng kangen angū-ö nö la-en cha nö kahôka. Hö-ö pöri ngaich angū-ö kaheukö nö chutisīöl kömītī, pön kaheukö ngaich angū-ö nö kömītī më minṙöinylen.
b Lumnööṙö yip inyööngö hēk tö yip kamë harukre tö nyīö (Legal Guardian) ön ngih inlēnö inrē.