1. Kūö yòh öi mihôiṅ kihngen hang chööngö yip tahëng?

 KIHNGEN öm më-eṅ ṙung öm hang chööngö yip tahëng? Ngatī mufē ök misī Rācha Tāvit, lökten anga-aṅ nö ngöṙô nö vë-ekūö Yāvē: “Vīhöt öp tövai elkuilōn chu hòṅ chu hang chööngö meh.” (Sal. 51:12, NWT) Kirööngen hangenlōn ök Tāvit tö Yāvē, sön pöri anga-aṅ nö hēṙu nö kihngen nö hang chööngö ò. Ngatī in ayī-ö töngamuh öi hēṙu öi kihngen öi hang chööngö ò. Kūö yòh nö ngatī? Raneh lāinyngen, löktökūö finötnyöre öi aṅhav in tö ngam töt hināng chööngö. Innëtö, hòṅ insā-av ngam Sī-ö tö hī öi filal chööngö ngam Tēv. (2 Kòr. 11:3) Ngam linūöyö, iyöng kūö ngih panam ayī-ö chūök yip tö pōyen tarik ‘töthamang chööngö.’ (Efi. 2:2) Lökten angū-ö nö tötṙānangen nö in hī öi hòṅ la-al nup tövaich la-en ngam Sī-ö hēk ui asīntöre inrē sā ngih panam nö mahalôngen chööngö. Hòṅ pītnyöre ayī-ö hang chööngö ngam Tēv hēk hang chööngö yip tö ṙāḵtu inrē tö ò nö mahayöngken hī.

2. Asuh öp manah ngam inlahen hī yěi hööngöre hang chööngö? (Yāköp 3:17)

² Vë-evkūö Yāköp 3:17. Löktö in Yāköp tī ang Yāvē nö kūichngö inlahen yik tarik tö īnu tö mikah nö ‘hamīnöre cha-a nö hang chööngö.’ Tö ngö manah, tö hī öi hòṅ hīnöre öi hang chööngö yip tarik tökētu minā-aṅ tö Yāvē. Yēḵ cha pöri nö tölṙô hī öi kēken minë la-en tö mihôiṅ nö filal minë chööngö Yāvē ngaich öt lōnu ang Yāvē tö hī öi hang chööngö cha.—Inl. 4:18-20.

3. Kūö yòh öi hòṅ hang chööngö yip tö vīlöng nö mahayöngken hī?

³ Lohten in öi kihngen hang chööngö më tarik, lööṙen pöri ayī-ö öi hang chööngö Yāvē kūö minë inlēnö kahëtö ò nö tölöng. (Sal. 19:7) Harīkngöre pöri angū-ö nö in yip tarik tö aṅhavin tö chööngö. Ōt pöri yip tökētu chööngö tö Yāvē. Tö sā më inyööngö, mā mahayöng hēk tö më minṙöinylen. (Inch. 6:20; 1 Tös. 5:12; 1 Pīt. 2:13, 14) Yēḵ hī min öi hang ṙô cha ngaich sā hamang chööngö Yāvē min ayī-ö. Lohten pöri cha-a nö ṙōlheuh nö tölṙô  hī öi kētöre in minë töt sā kuilōnre. Töi ngëichkö në inlahenre öi sitih inlahen mihôiṅ hang ṙô cha.

4. Kūö yòh yip nyīö nö öt hang chööngö yöngre?

⁴ Ngaich yin më ṙālö hī töngamuh nö havīlöng tö më nyīö mahô-òngen yöngre. (2 Tim. 3:1, 2) Kūö yòh më nyīö tö ngatī ṙôken nö öt hang chööngö? Pön ngölōn cha-a, höng ṙò-òv yin kòl më yöng hī hö-ö pöri cha-a nö ngatī inlahen. Ngö ṙô lōn yip rīkre tö minë inlēnö kahëtö yip yöng cha nö öt yöölen tī tö cha anū-ö töngamuh tö kūö ngam ṙētak nö harīkngöre hēk höng yaha inlahen inrē nö halēn. Ngatī mufē öm më-eṅ yēḵ meh öm ṙālö? Pōyen yip nyīö tö ngölōn töre nö kihngen nö hang ngih chööngö Yāvē: “Yī-ö nyīö, un ahôngen më inyöngö im Mā: tön töhuveū an angū-ö.” (Efi. 6:1) Sitih inlahen öm më-eṅ mihôiṅ hang ngih chööngö Yāvē?

5. Kūö yòh ök Yēsū nö tövai nö inchōḵelmat nö im hināngö chööngö? (Lūkös 2:46-52)

⁵ Töt insā-av an Yēsū nö im hinang chööngö. (1 Pīt. 2:21-24) Mihôiṅ man pōyen haköplö in ò. Töhet anga-aṅ misī, hö-ö pöri nak yöng ò nö töhet. ṙōlheuh nak nö vaichköreṙen hēk hēṙu inrē nö vāchö mufē. Sön pöri ang Yēsū nö örheūheu nö milēḵṙen tö cha. (Man. 20:12) Töi chumkūöṙen öi ngëichkö ngih inlahngen, hē Yēsū nö ṙömöng 12 höiny samyeūheu. (Vë-evkūö Lūkös 2:46-52.) Ngaich havan ngam mikūönö ò nö ṙā-ang Yarusālem nö kēken ngam tökiröng sakāmö. Höngngöh ngöre pöri ang Yēsū nö ih Yarusālem. La-en nā Yôsěf nā Mariā öre angū-ö nö chumkūöṙen nö ngëichkö më nyīö yěn ṙòkhöre nö in cha. Ik sā cha pöri nö kòtökūö tö Yēsū ngaich höng kētö fālen ò ang Mariā, nö kūö tī ò cha-a nö kihngen nö chöhö ò. Mihôiṅ öre ang Yēsū nö ngö ṙô, hö-ö chin chū-ö vaich pöm më-eṅ. Öt ngatī ṙô pöri anga-aṅ pön holtö minlēḵṙenre nö vë-ekūö cha. Öt akaha elnang pöri ang Yôsěf hēk Mariā tö minë ṙô ò. Sön pöri ang Yēsū nö iṙūöhen nö elkatòh chööngö cha.

6-7. Asuh öp min mahayööken yip ṙālö nö hang chööngö yip yöngre?

⁶ Yī-ö ṙālö, kihngen öi hang ṙô minā yöngre yēḵ cha nö vaichköröṙen hēk vaichö mufē inrē nö in meh? Yěn ngatī, asuh öp min mahayööken meh? Ngam raneh, fēkö ngam mufē Yāvē man yēḵ meh minm hang chööngö minā yöngre. Vë-eny nang hī an ngam Paipöl tö e nö ‘ṙanamlōn nö im Mā’ yēḵ më nyīö nö hang chööngö më yöngre. (Kòl. 3:20) Akahakūö ang Yāvē tö inlahen më yöng hī nö öt keuheūtlöre mikahkūö tö inlahen hī hēk lohten inrē cha-a nö hēṙu nö vī nup chööngö töt lööṙen hināngö tö hī. Yēḵ meh pöri öm hang chööngö cha, ngaich haṙamlōn Yāvē min më-eṅ.

⁷ Ngam innëtö, sitih inlahen mufē nap min yöng meh yēḵ meh min hang chööngö cha, ṙamlōn min cha-a nö in meh hēk ṙūöhölre inrē ngam ṙinatö-ellōn cha nö in meh. (Inch. 23:22-25) Ngönlöre min inrē ngam innôlö yīö ihôi höö. Ngö ṙô ök ihih prötör aṅ Pēlchīöm ang Aleksëntör. “Ngömuh maheuk chu tö chu yěich hangṙô nap yöngre ngaich vailöre ngam innôlö ih öi in höö, röhta hēk ṙamlōn inrē in höö.” b Ngam linūöyö, fēkö nup yanöölenre man yēḵ meh min öm hang chööngö nap yöngre ing töngamuh. Ngö ṙô ök ihih aṅ Prachīl ang Paolo, “Ik sā chu öich hang ṙô minā yöngre ngaich lööṙen chū-ö öich hang ṙô Yāvē hēk hang ṙô yip tahëng inrē.” Vāyö ṙô an ngam Paipöl nö mikahtö elnang hī tö inlahen hī hòṅ hang chööngö minā yöngre. Ngö kinūchngö an: ‘Hòṅ meh yöölen, ngaich marò-òten më-eṅ ing panam.’—Efi. 6:2, 3.

8. Kūö yòh yip töpōyen ṙālö nö hang ṙô yip yöngre?

⁸ Pōyen yip ngaich ṙālö tö yöölen kūö cha  nö hang chööngö yöngre. Ngö ṙô ang Luisā ngam mi-iyöng Prachīl, nö vë-eny ṙô nak yöngre tö ò nö hökkö inlahen kinë-ekūöre tö ngam fūn. ngaich öt akaha elmat pöri anga-aṅ pön pōyen yip hol ò tö sā ṙēḵti ò tö aṅhav in tö fūn. Unôichngöre ngaich anga-aṅ nö akahakūö tö minë chööngö vahī minā yöng ò nö hö-ö nö inkihten ò, pön linaklö ò. Akahakūö anga-aṅ tö inlahenre yěn hō-en u min ngaich yöölen min anga-aṅ. Hēṙu ök ihih ṙālö sistör tö Elizabeth minënyö aṅ Amërika nö kihngen nö hang ṙô minā yöngre, ngö ṙô anga-aṅ: “Ṙōlheuh chū-ö öich öt akaha elmat tö inlaha minā yöngre nö kūö yòh nö vī minë chööngö. Ngaich fēkö inlahenre chū-ö, yēḵ chu öre öich urěh hang chööngö cha ngaich öt fehnguṙen chū-ö.” Ngö ṙô inrē ang Monika ngòh aṅ Armaniā, ik sā ò nö hang chööngö nak yöngre ngaich pōyen yanöölen anga-aṅ.

9. Sitih mufe yip töpōyen tarik yěn hang chööngö më mā mahayöng?

⁹ Vënyu yin më mā mahayöng nö tö ‘lātulöng chöngö’ tö ngam Paipöl. Pōyen yip tarik tö lōnu tö më mā mahayöng nö hòṅ ōt hēk hòṅ hang nup chööngö vahī cha inrē. (Rōm. 13:1) Yěn ōt yip tarik töt ööire nö hang minë chööngö më mahayöng hēk sōḵ inrē nö kēken u ngaich vīkö inlahenre cha-a nö öt hāngö u. Yēḵ hī öi ngëichkö inlahen kinëtö minë teks, ōt yin më tö kē-ě sörvē im töhěng panam i Yurōp. Hěngtak ök tö ngö ṙô in më tö kē-ě sörvē “yěn pōyen havëka ngam mā mahayöng tö teks ngaich hö-ö min ihö kē-ěkūö ò, pön töt vaich angū-ö.” Lökten öi öt pingang tö më tarik aṅkūö ngih panam nö öt fura tī nö kētö teks nö in më mahayöng. Pön höng 65 percent kahëti.

10. Kūö yòh öi hòṅ hang chööngö më mā mahayöng, pòrô öi kihngen hangö u?

¹⁰ Vë-eny nang hī an ngam Paipöl tö më tarik töngamuh mahayöng nö eltī ngam Sī-ö, lökten ayī-ö öi pōyen kanihngen. Röhten pöri min ngam inlahen cha nö ahëti. (Sal. 110:5, 6; Mum. 8:9; Lūk. 4:5, 6) Ngö kinūichngö pöri inrē angū-ö “tö ngam mahò-òngen ngam chööngö nö mahô-òngen ngam inchöngten aṅ im Tēv.” Höng rahëichtökūö yin më mahayöng nö kētu ṙētak tö Yāvē, hòn minë la-en nö lēnö kinëken, lōnu inrē anga-aṅ tö hī öi hang chööngö cha. Lökten nup aṅ in ngam mahayöng ngaich hòṅ kē-ěkūö ò ayī-ö tö u. anū-ö në chö-öny hī öi kēten minë teks in më mahayöng hēk hameuktö minlēḵṙenre inrē öi hang minë chööngö cha. (Rōm. 13:1-7) Ōtre nup ṙung chööngö ngam mahayöng töt sā kuilōn hī ngaich kihngen ayī-ö yēḵ hī öi hāngö u, sön pöri ayī-ö öi hāngö u ṙung, pön lōnu ang Yāvē tö hī öi hòṅ hang chööngö ngam mahayöng. Yēḵ ngam mahayöng pöri nö tölṙô hī öi kēken nup chööngö nup sahò-ò Yāvē, ngaich ötkô min öi hāngö u.—Inl. 5:29.

11-12. Kihngen nā Yôsěf nā Mariā nö hang ök töhěng chööngö yip mā, sitih inlahen pöri cha-a? Ngaich asuh öp ṙòng e? (Lūkös 2:1-6) (Ngëichkö ngam nyat.)

¹¹ Kirööngen haköplö in kò-òren öi in nā Yôsěf nā Mariā, pòrô cha-a nö kihngen sön nöng hang  chööngö më mahayöng. (Vë-evkūö Lūkös 2:1-6.) Möthë ik sā ṙētak Mariā nö machuöhtöre chumngëṅtö nö puyòsö. Kētö chööngö ngam rācha aṅ Rōm ang Òköstus nö tölṙô yik tarik nö kūichhöt minë-enyre nö in nup chūökre nö fötnyu. Tökiröng angū-ö lohten nö kanihngen nā Mariā nā Yôsěf nö hang chööngö më mahayöng. Kūö cha 150 Kilomitör ṙò-òlkūö nö kiröön nö lök kui rôngö nö chuh Pētlihëm möthe angū-ö nö kanihngen Mariā. Pī-a cha-a nö mötlö piṙutka tö öp nyīö tö piruka tö Mariā. Lohten cha-a nö ngölōn ‘sitih inlahen ang min Mariā yěn höng el talöökö nö kayôḵ.’ Pirukö ngam nyīö ang Mariā ngam tö kaheūkö nö Mesaya. Ngaich hòng öre cha-a nö halôngen chööngö ngam mahayöng kūö cha nö akahalōn tö ngam nyīö nö mesaya?

¹² Kirööngen kanihngen nā Yôsěf nā Mariā, sön pöri cha-a nöng hang chööngö ngam mahayöng. Hakòlô ngam katöllö cha ang Yāvē nö hateungtökūö Mariā nö i Pētlihëm ngaich in e anga-aṅ nö kayônyö öp nyīö. Ngatī taneungtökūö ngam tö kilē-ěyö imat Paipöl!—Mai. 5:2.

13. Yěi hang chööngö Më mā mahayöng ngaich sitih inlahen yip tahëng prötör sistör hī nö yöölen?

¹³ Yēḵ hī öi hang chööngö më mahayöng, yöölen ayī-ö hēk tö yip tahëng inrē. Öi sitih inlahen? Yēḵ hī öi hang chööngö më mahayöng ngaich öthō öi hakihtuṙen. (Rōm. 13:4) Yēḵ ngam mahayöng nö meuk inlahen hī öi hang minë chööngö tökētu ngaich in e mikahkūö acha-a tö më Vamënyen Yāvē nö tö akaha nö tarik. Yēḵ hī öi chumkūöṙen ngëichkö ök i töhěng inlahngen i nuk i-a samyeūheu i Naichiriā tö inlahen yik kumyung nö yòkhötre cha-a nö el patī pulngö ik sā ök mīting nö rònghöichṙen nö kēkaṙen. Ṙenten cha-a nö yòkhötre pön chöh yip tarik yip töt kamëtö teks. Angū-ö lāinyten ngam tinṙōlen nö i panam cha, tölṙô më kumyung pöri öp yöngren cha nö kiröönngöre, pò më Vamënyen Yāvē nö töt ngatī inlahen pò cha nö kamëtö teks. Yēḵ meh öm hang chööngö Kaisör, ngaich sīöplöre ṙôken ngam minlēḵken më tarik Yāvē nö ikūö më mā mahayöng. Angū-ö mihôiṅ min lāinyten më prötör sistör hī nö laklöng.—Mët. 5:16. 

14. Asuh öp lanyngen ngòh töhěng tak sistör nö hööngöre nö hang chööngö më mā mahayöng?

 ¹⁴ Pōyen yanöölen in yēḵ hī öi hang chööngö, hēṙu pöri ayī-ö öi öt kuilōnu hang chööngö më mā. Ngö ṙô ök i sistör aṅ Amërikā ang Chuana: “Kanihngen ngam inlahen chu öich hang chööngö më mahayöng, pò cha nö pōyen tī nö ötlēken më aṅ patī chu.” Halöktö ngam mufē re pöri ngaich ang Chuana tö inlahen më mahayöng. Ngam raneh inlahen ò, ṙāngenre anga-aṅ nö haköp nup el sōsöl mitiā. Pön sōḵ anga-aṅ nö öt lööngö mufē tö inlahen më mahayöng. (Inch. 20:3) Ngam innëtö, havëkö inyöökenre anga-aṅ nö in Yāvē nö ṙūöhlö ngam ṙinatö-ellōnre nö in ò, rö-ö nö hòṅ afēkö ngam inrīngö inyööngö tö tarik. (Sal. 9:9, 10) Ngam linūöyö, haköp ngam ātiköl anga-aṅ imat ngam pöplikēsön ngam inlahen hī öt hēngö la-a. (Yôh. 17:16) Ngö ṙô ngaich ang Chuana, teūngen ngaich chū-ö töm lanāmö elkuilōnre, pò chu milēḵṙen tö më mahayöng hēk hang chööngö cha inrē.”

15. Kūö yòh öi mihôiṅ kihngen hang nup inchöngtenre tö ngam söngkötön Yāvē?

¹⁵ Tölṙô hī ang Yāvē öi hang chööngö yip mahayöngöre el ngam māṅ. (Hep. 13:17) Töhet ök Yēsū nö mahayöngken hī ngaich yip mahayöngken hī tö katöllöng ing panam nö töthet cha-a, lökten ṙung öi kihngen hang ṙô cha möthe yēḵ cha nö tölṙô hī tö nup töt ööilōn hī la-en. Hěngheuh ök inrē Pītör nö ngatī inlahen, tölṙô ò ök töhěng tak ma-ahānga nö kāḵ alaha nuk töṙeūla nup töhuich im chööngö Môsös. Öthěngheuh anga-aṅ n kāḵ alaha töhuich töṙeūla, lökten anga-aṅ nö sōḵ nö kāḵ alaha minë tinöölöṙô re pön tötlöng anū-ö nö in ò. Rö-ö anga-aṅ nöng hěngheuh nö sōḵ nö kāḵ pön lūöi heuh! (Inl. 10:9-16) Töhet ök ma-ahānga sön ang Pītör nö kihngen nö hang ṙô ò, ngaich mötlö kanihngen ayī-ö öi hang ṙô më tarik kūö cha nö öthet!

16. Asuh ök inlēnö Pôl töng öt chööinyu? Sön anga-aṅ nö sitih inlahen? (Inlahen 21:23, 24, 26)

¹⁶ Töi chumkūöṙen ngëichkö inlahen Pôl, kētu inlēnö anga-aṅ tö töng öt chööinyu, sön anga-aṅ nöng iṙūöhen nö hāngö e. Ik sā yik Yahūti Kristīön nö hang nuk töng vīka inlahen Pôl tö ò nyin nö haköptö yik tarik nö filal nuk chööngö kahëtö Môsös, nö sā inlahen töt milēḵṙen anga-aṅ tö minë chööngö Môsös. (Inl. 21:21) Hēten tö e ngaich më tököinyö ṙēḵti nö kētö ök töhěng chööngö nö in Pôl nö el ngam māṅ i Yarusalem, ngaich tölṙô ò cha-a nö kumtö më tö fën tak tarik nö chuh el ngam töhet chūök. Hòṅ cha nö asā ngam chööngö nö ahetlöng, hòn akahakūö cha-a tö Pôl nö hō-en minë chööngö. Akahakūö pöri ang Pôl tö më Kristīön ngaich nö öt elkatòh minë chööngö Môsös, öt tövaich inrē angū-ö nö inlahen ò. Öt milôṙen pöri anga-aṅ nö hang minë inlēnö kahëtö më holmaneukre el ngam māṅ. Ik tahëng ṙētak ngaich ang Pôl nö kumten yik tarik nö hol ò nö ahetlöre nö lök in minë chööngö. (Vë-evkūö Inlahen 21:23, 24, 26.) Kūö ngam hinang chööngö tö Pôl nö köp ngam hinëngö nö el hôi cha nö in më holmaneukre.—Rōm. 14:19, 21.

17. Asuh öp haköplö meh in ngam ekspirīön Istëfnī?

¹⁷ Töi ngëichkö inlahen ngòh töhěng tak sistör ang Istëfni. Ma-ahangkö ngam tölöök inhānga cha-a tö pīhöre nö in më tö tahëngö ëlô krup (Group), ṙamlōn cha-a nö im la-enre. Kētö ngam fësla pöri ngam mupākö òfis nö sōten cha sin nö la-evṙen nö el ngam krup nö im inhangkö ngam tölöök inhānga. Töölöṙô cha-a nö havantöre nö el ök māṅ re nö in yik tö sāḵta ëlô nö in cha im inhānga. Ngö ṙô anga-aṅ: “Kihngen chū-ö öich hō-en ngam fësla tökētu tö më mupakö òfis. Lökten ngaich anga-aṅ nö ngö ṙô: “Haṙivlōn takô chū-ö, öt ṙinatu-ellōn tö ngam māṅ i ëlô ih nö lōntö tö la-evṙen tarik.” Sön pöri cha-a nö hang ngam inlēnöre kahëtö më prötör,  lökten ngaich anga-aṅ nö ngö ṙô: ‘Meuk minë fësla yik prötör chū-ö nö kô-en anū-ö nö löng. Pōyen haköplö ngaich ai el ngam māṅ re, sā ṙēngen yöng yip prötör sistör ai töng hěng tak nö el ngam kanô-en. Istötī inrē chū-ö in öp töhěng tak sistör tö möl hēk nö havanlö röönre nö yihtökūö nö el mīting hēk ahangkö ngam tölöök inhānga inrē. Pōyen ṙētak inrē chū-ö öich kahngenre haköp, het inrē ngam elkuilōn chu, kūö chu öich ma-ainyre hang chööngö yip prötör.”

18. Asuh nup yanöölen hī yěi hang chööngö?

¹⁸ Mihôiṅ in harūnöre hang chööngö. Vënyu nang in tö ngam Paipöl tö Yēsū inrē nö ‘harunöre nö hang chööngö.’ Hö-ö pöri anga-aṅ nö el ṙētak ṙanamlōn, pön el ṙētak ‘kanihngen nö harunöre‘ nö ngatī inlahen.” (Hep. 5:8) Harunöre in inrē ayī-ö asīnken ò öi hang chööngö el ṙētak kanihngen. Lohten man köplōn, ik hē ngam tölëlngökūö invah COVID-19 nö rultenre ngaich vënyu nang ayī-ö öi öt mūl min el minë Patī Pūlngö öi mīting hēk öt chuh kūö patī öi ahānga. Kihngen öm më-eṅ hē e hang chööngö? Lohten öm kihngen, sön pöri öm hāngö e. Lökten öm öt fehnguṙen, köp ngam hinëngö nö el ngam māṅ hēk ṙamlōn inrē ang Yāvē tö tī meh. Ṙòkhöre ayī-ö hē e öi hang ngam chööngö, lökten öi öt kihngen töngamuh öi hang minë chööngö. Öp töng yòh min chööngö kinë-ekuö hī ip ṙētak öp tökiröng kanihngen, ötho min öi öt hāngö u. Lohten inrē min nö laklöre ngam nômö hī yěi hāngö u!—Yōp 36:11.

19. Kūö yòh öm më-eṅ hòṅ hööngöre hang chööngö?

¹⁹ Ngaich in mikahtökūöre in ngih ātiköl tö hī min öi teūngen tö inkòlôre yěi hang chööngö. Kūö ngam hanangenlōnre pöri ayī-ö tö Yāvē hēk hòṅ haṙamngölōn ò inrē lökten öi hang chööngö ò. (1 Yôh. 5:3) Ötkô in ayī-ö haṙēngngen nup tī Yāvē nö in hī. (Sal. 116:12) Hěng pöri ngam tö mihôiṅ nö inlahen hī, hang chööngö ò hēk hang chööngö yip tövīlöng inrē tö ò nö hayöngken hī. Yēḵ hī min öi hang nup inchöngtenre, inmeuktö hī min angū-ö öi tö īnu tö ngam mikah. Pò ngòh tö akaha tarik nö mahaṙamlōn Yāvē.—Inch. 27:11.