1. Asuh nup kinlēḵngô tö teungtökūö töngamuh, nö minkahngö yòh anū-ö?

 YĒḴ hī ngëicha ing panam töngamuh, öt köp ngam hinëngö nö el minë mikūönö. Örheūheu tarik nöng la-alkūöre hēk fëlö höö inrē. Höng ngëichköre tarik töngamuh. Michūḵṙen mā mahayöng, lökten tarik nö öt ṙinātu-ellōn nö in cha. Mihôiṅ min ayī-ö öi ngö lōn yěi meūkö u, tö hī ngaich öi öt maheūkku, hēk öt hanlööktitṙen anū-ö tö lōn hī. Anū-ö pöri në kamëtö maheūkkö hī, tö në kanihngen min ngaich nö hö-öv. Ṙën minë kinlēḵngô nö ngatī inlahen ineūka nö imat ngam Paipöl, pön vamënyen hī anū-ö tö hī ngaich öi el ngih “manā-aṅ sakāmö.” (2 Tim. 3:1-5) Kô-en ngih kinlēḵngô töngamuh nö teungtökūö. Nö inmeuktö Yēsū Kristū ngaich nö hayöng nö el halīöngö. Ōt nun inrē minë tö-eūka kinlēḵngô inlahen ngam Pūlngö. Ta-a töi ngëichkö minë tö haroh tūmö in u minë tö teung inë ṙētak hī töngamuh. Hòṅ ngam ṙinatö-ellōn hī nö ngönlöre nö hēk.

2. Asuh nup min kahakkö hī in ngih ātiköl, ngaich kūöyòh? (Ngëichkö ngam lama-uk nyat.)

² In ngih ātiköl in min öi ngëichkö minë tö haroh tūmö kinlēḵngô, hòṅ hī min akahakūö (1) tö ranulten ngam pūlngö ngam Tēv, (2) kūö yòh öi mihôiṅ ngö ṙô tö Yēsū ngaich nö hayöng nö el halīöngö, hēk (3) sitih inlahen tī min ngam Pūlngö ngam Tēv nö ha-etngen yip tökunyaha elmat. Sā öp tökiröng nyat hēk fotō nun minë tö-eūka kinlēḵngô öp tö tāpö. Ngaich yēḵ minë nyat nö keuheūtlöre nö tāpö tö hī, lööṙen mat ngaich ayī-ö öi meuk minë kinlēḵngô, tö teungtökūö nö ngaich, tö nup tö öl inrē nö teungtökūö.

3. Asuh öp mikahkūö hī lökten im tö-eūka im līpöre Tanīěl 7:13, 14?

³ Löktö in ngam tökūichi kinlēḵngô im Tanīěl 7:13, 14 in öi akahakūö tö Yēsū Kristū nö Rācha ngam Pūlngö, hēk töt insā-av inrē nö rācha. Töt chanuhuvṙen ngam Pūlngö ò, ṙòkhöre inrē min pumnāmö tarik nö ṙamlōn nö löklōn ò. Ihē pöri ang Yēsū nö rultenre nö hayöng? In ngam kinlēḵngô tö kūichi nö im līpöre Tanīěl nö vënyu ngam ranulten Yēsū nö hayöng, unôichrit kinheūtö minë tö sat ṙētak. Ihē pöri ngam tö sat ṙētak nö keuheūt?

4. Sitih inlahen mikahkūö öi im Tanīěl 4:10-17 tö Kristū ngaich nö rultenre nö Rācha? (Ngëichkö ngam futnōt inrē.)

⁴ Vë-evkūö Tanīěl 4:10-17. Ngam rôtòng ngam tö “sat ṙētak” in ngih tö-eūka kinlēḵngô nö tö 2,520 samyeūheu angū-ö. Löktökūö ik 607 B.C.E. an ngam ranehtökūö ngam tö “sat ṙētak” hē më tarik aṅ Pēpilön nö kiyūngö Yerusalem ngaich kēngen ök rācha mahayöng nö ṙa-ang el ök anūichö rācha. Ngaich 2,520 samyeūheu rò-òten nö öt rāchavö mahayöng tö ṙama-ang im Tēv. Ik samyeūheu 1914 nö keuheūt ngam tö “sat ṙētak” hē Yēsū nö vīlöng tö Yāvē nö Rācha ngam pūlngö, ngam törònglen nö “aminten tö e.” *—Isi. 21:25-27.

5. Sitih inlahen öi ngönlöre ṙinātö-ellōn tö tī ngam tö-eūka inlahen minë tö “sat ṙētak”?

⁵ Sitih inlahen ngih tö-eūka nö ngönlöre tī töm ṙinātö-ellōn hī? Ngam kinlēḵngô inlahen minë tö “sat ṙētak” teung angū-ö nö im ṙētak re. Ngaich rultenre ngam Pūlngö nö hayöng nö el halīöngö. Lökten öi mihôiṅ ṙinatu-ellōn tö minë tö-eūka kinlēḵngô Yāvē, nö öt hō nö öt teung nö ip ṙētak ṙô ò. “Öt ahāṅkenre min!”—Hap. 2:3.

6. (a) Asuh öp minkahngö, tö Yēsū ngaich nö hayöng nö el halīöngö? (b) Sā ṙô ngam tökūichi kinlēḵngô im Inmeukhömat 6:2-8 kūö yòh öi mihôiṅ vënyen Yēsū ngaich nö hayöng?

⁶ Urēhěkūö Yēsū nö yônlö nö chuh el halīöngö, vë-eny nang yik haköptöre anga-aṅ, tö inlahen ngih panam min yěn rultenre ngam inyööngö tö ò nö el halīöngö. Ngö ṙô anga-aṅ kinyūngö, inyāichö, kumyeūnö nup min. Ngö ṙô inrē anga-aṅ tö minë tölëlngökūö invah min nöng kö unôichrit höö. Ngaich meuk ngam COVID-19 ayī-ö töngamuh nö keuheūtngöre chūök nö ikūö në panam. Vënyu anū-ö tö ngam Paipöl nö “minkahngö yanīhi” Kristū. (Mët. 24:3, 7; Lūk. 21:7, 10, 11) Unôichrit tö 60 samyeūheu rò-angen ṙô ò nö vë-eny nang yik haköptöre, ngaich hēk anga-aṅ nö vë-eny nang Yôhan ök tanīnöṙô tö inlahen ngih panam min yěn rultenre ngam inyööngö tö ò. (Vë-evkūö Inmeukhömat 6:2-8.) Ngaich meuk taneungtökūö u ayī-ö nö ing panam, hē anūichlö Yēsū nö rācha, nö löktökūö ik 1914.

7. Kūö yòh öng ngaich ngih panam nö öt kôlò unôichrit vinīlö Yēsū nö rācha?

⁷ Hē Yēsū ngaich nö Rācha, kūö yòh ngaich ngih panam nö ötkôlò? Im Inmeukhömat 6:2 vënyu ang Yēsū unôichrit vinīlö ò nö rācha, ngaich kiyung anga-aṅ nö la-al ngam Sī-ö tö yip tötlöök ma-ahānga ò inrē, ngaich ötkô cha-a. Im Inmeukhömat tö 12 mirūlö, vënyu ngam Sī-ö tö yip tötlöök ma-ahānga nö ötkô nö kiyung, lökten cha-a nö suktu nö ing panam. Ngaich ngam Sī-ö nö kirööngö lanīnö nö i taṙòkhöre tarik. Lökten ngam Paipöl nö ngö ṙô “ötkôlò yin yī-ö panam.”—Inm. 12:7-12.

8. Yēḵ hī meuk taneungtökūö minë tö-eūka kinlēḵgô, ngaich hòṅ sitih inlahen mufē ayī-ö?

⁸ Sitih inlahen ngih tö-eūka nö ngönlöre tī töm ṙinātö-ellōn hī? Sā ṙô minë tövë-evkūö ngaich tö hī, yěi meuk vē tarik ngaich nöng öt löng, höng ngëichköre inrē, lökten in e  ngaich öi akahakūö tö Yēsū ngaich nö hayöng. Ötkô inrē öi yahlö miṙivlōn yěi meūkö u, hòṅ köplōn pöri ayī-ö tö minë tö-eūka kinlēḵngô aṅmat ngam Paipöl nö teungtökūö vinënyö ngam Pūlngö ngam Tēv anū-ö ngaich, nö hayöng nö el halīöngö! (Sal. 37:1) Sā ranöhta ngam sakāmö Armaketòn ngatī ṙôken sanīöpö min nup kanihngen hī. (Māk. 13:8; 2 Tim. 3:13) Ṙamlōn pöri ayī-ö pön urěhangen ṙô Yāvē nö vë-eny nang hī töp lāinyngen në ötlanöökö ing panam?

9. Sitih ṙô ang ngam līpöre Tanīěl 2:28, 31-35, nö vë-eny inlahen ngam manā-aṅ tökalēḵ mahayöng, hēk ihē angū-ö nö rultenre nö hayöng?

⁹ Vë-evkūö Tanīěl 2:28, 31-35. Meuk taneungtökūö ngih kinlēḵngô in töngamuh. Ngam heūvö tö meūkö tö Nēpukatnesör inlahen në “manā-aṅ sakāmö” unôichrit anūichlö Kristū min yēḵ ò nö hayöng. Meuk ök tökiröng insā anga-aṅ, “vët hēk tilin” nuk kalröön ò. Höng manā-aṅ min angū-ö inyööngö nö ing panam nö chamòhòlre nö la-al ngam Tēv. Yěn rultenre ngam inyööngö tö Yēsū, nö el halīöngö ngaich ṙònghöichṙen min angū-ö nö hayöng nö ing panam. Achīö ang anga-aṅ hē e tökalēḵ mahayöng, ngaich ihē misī nö hayöng? Hē ngam Raneh Tökiröng Kinyūngö tö në panam nö ṙònghöichṙen, holṙenre nā Pritēn nā Amerikā nö la-evṙen, ngön inrē ngam innôlö tö cha. Hēten tö e ngaich nā Pritēn nā Amerikā nö hayöng nö ing panam. Sitih inlahen pöri angū-ö nö harīkngöre tö minë tahëng inyööngö aṅkūö ngih panam? Töi ngëichkö në tö nët lāinyngen.

10. (a) Kūöyòh öng ngam inmeuknyö ngam inyööngö tö Pritēn ngaich Amerikā nö löng? (b) Asuh öp lāinyngen hī öi hīnöre? (Ngëichkö ngam pòks “ Hööngöre Man Töm Tilin!”)

¹⁰ Ngam raneh, inmeuktö minë inyööngö  töharīkngöre tö höö nun minë sunna hēk mās minë tövītu nö i alaha ngam tökiröng insā. Inmeuknyö ngam inyööngö tö Pritēn ngaich Amerikā minë kalröön ngam insā, minë tö kalūöchö tö vët hēk tilin inrē. Inmeuktö më tarik an ngam tilin. (Tan. 2:43) Meuk më tarik in kò-òren töngamuh nö kahòklö kuire nö in më mahayöng nö sā tö hòṅ la-al cha nö kiyung, hēk vī yunīön re inrē nö ayôṙa nö kakkö më mahayöng, kakkö inlahen më mā tövīlöng, töp tufömngöre inrē mahayöng, pön höng eltī më tarik ngam kumlēḵ. Angū-ö lānyngen më mahayöng nöng ma-anyre lang sön nöng ötkô. Sā tökūönngöre nganë-e ngam vët ngam inmeuktö ngam kumlēḵ cha.

11. Hayöng an töngamuh Pritēn ngaich Amerikā, asuh öp manah e nö in hī?

¹¹ Ngam innëtö, hameuktu ngam inyööngö tö Pritēn ngaich Amerikā tö minë kalröön ngam tökiröng insā, nö vinënyö e nöng angū-ö min manā-aṅ mahayöng. Angū-ö an töngamuh tö ṙònghöichṙen nö hayöng inë ṙētak hī, öt ōt min hēk mahayöng unôichrit e. Ngam Pūlngö ngam Tēv min kamëtö manāngen në inyööngö tö tarik nö ṙòkhöre ikūö ngih panam ip Armakētòn. *—Inm. 16:13, 14, 16; 19:19, 20.

12. Asūp yanöölen hī in ngam tö-eūka tö Tanīěl?

¹² Sitih inlahen ngih tö-eūka nö ngönlöre tī töm ṙinātö-ellōn hī? Kòtökūö in tö ngam minkahngö öi in ngam kinlēḵngô tö-eūka tö Tanīěl, tö hī ngaich töngamuh öi el ngih manā-aṅ sakāmö. 2,500 samyeūheu rò-angen ang Tanīěl nö urěhngöre ṙô nö vënyö inlahen më töfën tak Tökalēḵ Mahayöng unôichrit Pēpilön, nö hayöng min nö ikui yip tarik ngam Tēv. Vënyu inlahen inrē ngam Tökalēḵ Mahayöng ang Pritēn-Amerika nö manā-aṅ min nö mahayöng. Löktö in e öi teūngen tö hanöhlöre, maheūkkuvö inrē tö ngam Pūlngö ngam Tēv nö ngaich min nö piyāingö në inyööngö tö tarik nö ing panam, ngaich keuheūtngöre chūök min ngaich angū-ö nö hayöng nö ing panam.—Tan. 2:44.

13. Achīö ang ngam “hinëvöre rācha” hēk më ‘tö söm tak rācha’ inrē, ngaich sitih inlahen ngam tö-eūka kinlēḵngô nö teungtökūö im Inmeukhömat 17:9-12?

¹³ Vë-evkūö Inmeukhömat 17:9-12. Pōihangen tarik tö kapah tö kūö ök Raneh Tökiröng Kinyūngö nö ikūö ngih panam. Lökten nö teung ngam ṙô tö kūichi nö imat ngam Paipöl nö vinënyö hī öi el ngih manā-aṅ sakāmö. Hòṅ vītö ngam lanāmö hē e yik mā mahayöng nö ing panam, lökten cha-a ik Chönvörī 1920, nö vīlen ngam Līk òf Nēsön, unôichrit e hēk nöng ilööṙen ik Òktopör 1945 nö kē chūök e ngam Yunaitet Nēsön. Vënyu ngih söngkötön tö ngam Paipöl nö “hinëvöre rācha”. Hö-ö pöri angū-ö nö kanahngenre töp kumlēḵre nö hayöng, pön höng aṅ in vē mahayöng ing panam ngam kumlēḵ e töngamuh. Kaheūkö minë inyööngö tö ngam Paipöl nö më ‘tö söm tak rācha’ nö kamëtö kumlēḵ ngam hinëvöre rācha.

14-15. (a) In ngam Inmeukhömat 17:3-5 asuh öp mikahkūö hī inlahen ngam tökiröng Pēpilön (b) Asuh öp min inlahen ngam tövaich tinlööken?

¹⁴ Vë-evkūö Inmeukhömat 17:3-5. Hameukhumat ök tanīnöṙô Yôhan tö inlahen ngam mi-inyihköre kikānö. Ngam “Tökiröng Pēpilön” ngam minkahngö në tövaich tinlööken ikūö në panam. Ha-ëheten minë tövaich tinlööken tö më mā mahayöng aṅkūö ngih panam nö hanôlö höö. Ngaich pöri min Yāvē nö ṙāhöt ellōn ngam “tösömö sinrōl” töṙeūla ngam tö ṙôtö më mahayöng aṅkūö ngih panam, nö surīkhö ngam tökiröng Pēpilön nö hateungngö ngam kuilōn ò nö ha-etngen minë tövaich tinlööken.—Inm. 17:1, 2, 16, 17.

 ¹⁵ Sitih löktö mikahkūö öi tö ngam tökiröng Pēpilön nö röhten inhetngö? Yěi hòṅ teūngen tö sanap ṙô ngih intöönö ngaich hòṅ fēkö inlahen ök panam ayī-ö Pēpilön. Ök el panam tö aṅhav taseū tö ök tahël Yufratīs, nö lanaklö e. Ngatī ṙô ngam līpöre Inmeukhömat tö ngam tökiröng Pēpilön nö havīlöng tö “minë mak” nö i taseū e. (Inm. 17:15) Ṙô tö më tarik tö köönyu ṙôken an ngam mak töhëm, më kamëtö hinòlṙen minë tövaich tinlööken. Vënyu nang in im Inmeukhömat tö ngam mak min nö nyôti. Tö ngö manah angū-ö, tö yip tarik min nö ṙāngen minë tövaich tinlööken. (Inm. 16:12) Ngaich in töngamuh öi meuk taneungtökūö ngam tö-eūka kinlēḵngô, pön pōyen ngaich tarik töt ṙinatu-ellōn nö in minë tinlööken. Ngaich chöh tahëng inlahen re nö la-al minë kanihngenre, kūö cha nö hòṅ teūngen tö ngam lanāmö elkuilōn re.

16. Sitih inlahen öng ngam ṙinatö-ellōn hī nö ngönlöre tö minë ineūkö ngam Yunaitet Nēsön hēk tö ngam Tökiröng Pēpilön?

¹⁶ Sitih inlahen ngih tö-eūka nö ngönlöre tī töm ṙinātö-ellōn hī? Ngaich an nö vīlöng ngam Yunaitet Nēsön, pōyen inrē ngaich tarik ṙamāngen minë tövaich tinlööken. Lökten  in öt kintööngulōn tö hī ngaich öi el ngih manā-aṅ sakāmö. Kô-en nö kūönngöre më hamòlṙen minë tövaich tinlööken, öt angū-ö pöri lāinyngen e min nö ahëtiyö. Yāvē an min kamëtö manāngen e. Sā maheūṅk hī ngaich, tö Yāvē min nö ṙāhöt ellōn ngam “tösömö sinrōl” ngam Yunaitet Nēsön hòṅ e nö “hateungngö ngam kuilōn ò.” Höng rötten yanīhi min ngam inhetngö në tövaich tinlööken, pingangkūö min yip tarik nö meuk. * (Inm. 18:8-10) Kayinlöng min ngih panam yěn meuk inhetngö ngam tökiröng Pēpilön. Lökten min nö öt hō nö öt yih nup kanihngen, ṙamlōn pöri min yip tarik ngam Tēv. Pön ngaich nö ha-ëtiyö ngam tökiröng la-al ngam Tēv, ngaich teūngen ayī-ö tö ngam ṙinānyöre öi ṙa-angkūö ngih tötlöng panam!—Lūk. 21:28.

17-18. (a) Hòṅ asuh öp inlahen hī öi asīöp ngam ṙinātö-ellōn re? (b) Asuh öp min kahakkö hī in öp yamih ātiköl?

¹⁷ Vë-eny nang hī ang Tanīěl nö in ngam tö-eūka kinlēḵngô tö ngam tökô-en mikah nö “ṙūöhölre min” ing manā-aṅ sakāmö. Ngaich kô-en angū-ö nö meūkö tö hī töngamuh. Ngaich in töngamuh öi akahakūö töre öi el ngih manā-aṅ sakāmö. (Tan. 12:4, 9, 10) Sā inlahen taneungtökūö mat hī öi meuk minë ṙô ngam Paipöl nö ṙòkhöre nö teungtakūö, ngatī sanīöplöre ṙôken ngam hanāngenlōn hī, töm minlēḵṙen hī tö Yāvē, sīöp inrē ngam ṙinātö-ellōn hī öi in ngam Paipöl. (Isa. 46:10; 55:11) Lökten chumkūöṙen haköp mat ngam Paipöl ngaich hayööken yip Tarik nö yihtöre nö in Yāvē. Ngaich sīöp min ngam ṙinatö-ellōn meh. Ngaich kilēḵngôre Yāvē nö in yip mahayönglenre nö in ò nö öthō min nö öt laklen cha, ngaich kētö ngam lanāmö nö in cha.—Isa. 26:3.

¹⁸ Haköp inlahen ineūkö yip tarik ngam Tēv in min, in öp yamih ātiköl ngaich hēk min nö sīöplöre ngam ṙinātö-ellōn hī tö hī ngaich öi kô-en öi el ngih manā-aṅ sakāmö. Hēk meuk inlahen Yēsū ngam Rācha hī nö sitih inlahen nö lööngö tī nö hachōkūö hī.