1. Sitih inlahen tinrīkngen yip rīkre inpīhö kikōnyö nö in më pīhöre hēk kūön re inrē, ngaich kūöyòh ?

SITIH lōn öm më-eṅ tö hòṅ sitih inlahen öp öre “kui” ngam mikūönö? Rīkre yip inpīhö kikōnyö tötlamëken pīhöre-kūön re inrē, kūö ngam inruklö re, hēk kui panam re cha-a nö ngatī inlahen. Ngö ṙô ök ih kananö hī aṅ Yurōp, ang Yanitā, “Im kamngö chūök chu iyöng, vē kikōnyö nö minūö elmat tö kikanö, ötlēken cha inrē.” Ngö ṙô inrē ök ih holmaneuk hī aṅ Amerikā ang Lūk, “Rīkre yip inyööngö kikōnyö maharuntö kūön re nö mināich elmat tö kikanö, ötkô inrē më kikanö nö halöng nyu ṙô nö vë-eny mufē ellōn re.” Sōtu pöri tö Yāvē nö ngatī tinrīkngen ngam kui ngam mikūönö. (Ngëichkö ṙôm Mākös 7:13.) Hòṅ, sitih inlahen pöri ngam inpīhö kikōnyö nö tövai nö kui ngam mikūönö?

2. Hòṅ asuh öp mikahkūö më kui ngam mikūönö, ngaich kūöyòh?

² Hòṅ akahkūö an ngam kui ngam mikūönö tö nup kuilōn Yāvē nö in ò. Hòṅ akahakūö inrē anga-aṅ tö Yāvē nö kūöyòh nö vīlen ò nö kui ngam mikūönö, sitih inlahen anga-aṅ nö asīnken Yāvē hēk Yēsū inrē. Kūöyòh pöri anga-aṅ nö hòṅ akahakūö tö u anū-ö në? Pòn Yāvē kamë-ekūö ò tö ngam kamngö ò nö el ngam mikūönö, ngaich lōnu anga-aṅ tö ò nö vāyö tī nö yūs ngam kamngö re.—Lūkös 12:48b.

3. Sā ṙô ngam 1 Kòrin 11:3 sitih inlahen tī ang Yāvē nö halēn ngam mikūönö re?

³ Vë-evkūö 1 Kòrin 11:3. Vënyu nang in tö ngih miröökö tö inlahen tī Yāvē nö halēn ngam mikūönö re el halīöngö ing panam inrē. Kūö ò nö “kui” ngam mikūönö lökten anga-aṅ nö mihôiṅ nö chööngu nö ikui minë mikūönö. Kētö la-en yip  tahëng an inrē Yāvē, ṙòkhöre pöri yip tökētu la-en tö ò nö hòṅ kētö kinṙötöre min nö ikūö ò. (Rōm. 14:10; Efi. 3:14, 15) Sā Yēsū nö kui minë māṅ, ngaich hòṅ kētö kinṙötöre anga-aṅ nö in Yāvē, tö inlahen tī re tö më hayōmkenre. (1 Kòr. 15:27) Ngatī ngam inpīhö kikōnyö nö vīlöng tö Yāvē nö kui ngam mikūönö, lökten ò min nö kētö kinṙötöre nö ikūö Yāvē in Yēsū inrē tö inlahen tī re tö ngam pīhöre-kūön re inrē. —1 Pīt. 3:7.

4. Asuh öp kamngö nā Yāvē nā Yēsū?

⁴ Kui ngam mikūönö re ang Yāvē, lökten anga-aṅ nö mihôiṅ nö vī nup chööngö ngaich kēten u nö in yip kūön re, lōnu anga-aṅ inrē tö cha nö hang nup chööngö ò. (Isa. 33:22) Kui minë māṅ ang Yēsū, lökten nö mihôiṅ nö kētö chööngö nö in minë māṅ.—Kal. 6:2; Kòl. 1:18-20.

5. Asuh öp tölngö inlahen ngam inpīhö kikōnyö nö yūs ngam kamngö re?

⁵ Mihôiṅ ngam inpīhö kikōnyö nö vī minë chööngö nö el ngam mikūönö re nö sā inlahen na Yāvē na Yēsū. (Rōm. 7:2; Efi. 6:4) Tö tölngu pöri ngam inlahen ò, nö yūs ngam kamngö chūök re. Hòṅ ṙòkhöre nup chööngö vahī ò nö, tö hòṅ sāḵta nö inup Ṙô ngam Tēv. (Inch. 3:5, 6) Ötkô anga-aṅ nö vī chööngö yip töt aṅ ngam mikūönö ò. (Rōm. 14:4 ) Hēk, öt köpsören anga-aṅ nö kui ngam nyīö yěn ngaich nö pīhövö ngam kūön ò, rö-ö pön milēḵṙen më kūön ò tö ò. —Mët. 19:5.

6. Kūöyòh ang Yāvē nö halēnlö më kui ngam mikūönö?

⁶ Hangenlōn an Yāvē tö minë mikūönö. Lökten ò nö halēnlö më kui nö mahayöng ken e. Kūö e nö lēnö kinëken nup töng sitih nö el minë mikūönö. (1 Kòr. 14:33, 40) Yěn öthěng tak öre tö akaha kūö töp mahayōm ken ngam mikūönö hēk kamë nup fësla inrē nö el minë mikūönö ngaich höng öt lēn öre ngam mikūönö.

7. Sa ṙô ngam Efisös 5:25, 28, hòṅ sitih inlahen tinrīken ang ngòh inpīhö kikōnyö nö im pīhöre kikanö?

⁷ Yēḵ ngam Tēv nö vīlen ngam kikōnyö nö kui ngam mikūönö, kūöyòh pöri töngamuh yip inpīhö kikanö nö öt ṙamölōn nö elkatòh më pīhöre? Kūö më inpīhö kikōnyö nö öt hang minë chööngö kahëtö Yāvē, asīnkö minë inchöngten re pöri tö yip aṅkūö minë panam. Tö sā cha lohten nö ötlēkö elnang më pīhöre kikanö pön hòṅ meūkö nö tökiröng nö el ngam mikūönö, höng hòṅ anga-aṅ inrē tö chööngu pön sōḵ nö kūöṅnö nö “imat yip tahëng.” Lohten anga-aṅ nö ngö lōn ötkô chin timtö inlahen ngam pīhöre nö hangenlōn tö chu mihôiṅ pöri öich höng pinhë-elkūö ò hòṅ ò nö öt mihôyöre tö chu. * Ngam tarik pöri tö ngatī mufē tö ngatī la-en inrē, töt milēḵṙen anga-aṅ tö ngam pīhöre kikanö, öt ṙamölōn ang Yāvē nö in cha. —Vë-evkūö Efisös 5:25, 28.

8. Sitih inlahen ngam inpīhö kikōnyö yěn hòṅ vayö tī nö hayōm ngam mikūönö re?

⁸ Yěn lōnu ngam inpīhö kikōnyö töre nö vāyö tī nö hayōm mikūönö re, ngaich hòṅ asīnken nā Yāvē nā Yēsū anga-aṅ. Ngëichkö nup tö nët in min tinrīkngen nā Yāvē nā Yēsū. Haköplu min më inpīhö kikōnyö nö sitih inlahen nö hameuknyö töngatī tinrīken.

9. Sitih inlahen mikahkūö öi ayī-ö tö Yāvē nö aṅhav in tö ngam inyāichngö?

 ⁹ Inyāichngö. Töt insā-av mikah an Yāvē sön pöri anga-aṅ nö hang ṙô yip lamataṙeū tö re. (Ran. 18:23, 24, 32) Kēḵ inlēnö re inrē anga-aṅ nö in cha. (1 Rā. 22:19-22) Töhet an ngam Tēv öt ngö mufē pöri anga-aṅ tö hī min öt vaichköre ṙen, hayööken hī pöri anga-aṅ öi löklōn ò. (Sal. 113:6, 7) Vënyu nang in tö ngam Paipöl tö Yāvē nö “hamòlṙen” yip tarik re. (Sal. 27:9; Hep. 13:6) Ngöṙô inrē ang ṙācha Tāvit tö ò nö löktö in ngam inyāichngö Yāvē nö teunglen nö inup la-en re .—2 Sam. 22:36.

10. Sitih inlahen ang Yēsū nö hachōḵten hī nö hameuktö ngam inyāichngö?

¹⁰ Töi ngëchkö ngam inchōkūö re tö Yēsū. Pòrô ök Yēsū nö Mahaköphöti hēk Mākūö yik haköptöre inrē, sön pöri anga-aṅ nö söich röön cha. Fē-a man, kūöyòh ang Yāvē nö kūich höt inlahen u nö imat ngam Paipöl? Hòṅ yip kui ngam mikūönö nö asīnken Yēsū nö īnu tö ngam inyāichngö. Ngö ṙô inrē Yēsū: “Mahachōten yīö chin, hòṅ yīö ngatī, sā tī chu tö yīö.” (Yôh. 13:12-17) Yěn lōnu öre Yēsū mihôiṅ anga-aṅ nö töng meūken tö tahëng. Hö-ö pöri anga-aṅ nö ngatī inlahen pön meukṙen tahëng anga-aṅ.—Mët. 20:28.

11. Sitih inlahen ang ngòh inpīhö kikōnyö nö asīnkö inlahen Yāvē hēk Yēsū nö hameuktö ngam inyāichngö?

¹¹ Asuh öp haköplö hī. Yēḵ ngam inpīhö kikōnyö nö aṅhav in töm inyāichngö, öt ngö mufē min anga-aṅ tö yip aṅ el ngam mikūönö re nö öt vaichköre ṙen. Hangihtöre anga-aṅ tö ṙô më aṅ ngam mikūönö re pòrô nö öt sāta nup ṙô cha nö inup mufē ò. Ngö ṙô ök ih kananö hī aṅ Amerika, ang Marlī “Hēṙu nup mufē āi töm pīhö chu nö öt ṙongta. Akahalōn pöri chū-ö tö ò nö hangenlōn hēk milēḵṙen tö chu pön hatöntöre anga-aṅ nö in chu ngaich afēkö nup ṙô chu urěhěkūö ò nö kēḵ nup fësla re.” Ngam kikōnyö tö aṅhav in tö ngam inyāichngö, holṙen ngam pīhöre min anga-aṅ nö inup la-en ò nö i patī, öt ngö lōn anga-aṅ tö u nöng la-en kikanö. Öt lööṙen pöri anga-aṅ nö ngatī la-en. Kūöyòh? “Im kamngö chūök chu iyöng,” ngö ṙô ang Rěchöl, “yěn meūkö öp kikōnyö nö holṙen ngam pīhöre nö söich  patī, söich pingāṅl, ngaich ngö elnang anga-aṅ tö ò nö töng höichngen nö ötkô tö ngam pīhöre kikanö.” Yěn ngatī mufē yip tarik im kamngö meh, haköplōn re më-eṅ tö inlahen Yēsū nö söichröön yik haköptöre misī, pòrô angu-ö nöng la-en kūönkūö. Ngòh tö akaha kui ngam mikūönö fēkö ṙanamlōn ngam mikūönö re min anga-aṅ öt fēkö ṙô yip tahëng. Asuh öp rih hēk tahëng tö hòṅ ōt nö tinrīkngen ngam kui ngam mikūönö?

12. Asuh nup tī nā Yāvē tökūö ngam hanangenlōn cha tö hī?

¹² Hanangenlōn. Ṙòkhöre nup töng kahëken Yāvē nöng kūö ngam hanangenlōn ò tö hī. (1 Yôh. 4:7, 8) Hangenlōn anga-aṅ tö hī lökten nö kētö ngam Ṙô re—ngam Paipöl—tö ngam söngkötön re inrē. Ṙōl nup tī ò nö hameuktö hanangenlōn re tö hī, örheūheu an nö hateung ngö nup kuilōn hī itö hěng sakamö. Vënyu ang Yāvē nö “töpōyen tī nö kētö taṙòkhöre inṙamlōn hī.” (1 Tīm. 6:17) Pòrô öi vaichköre ṙen, sön anga-aṅ nö hangenlōn tö hī. Kūö ngam hanangenlōn re inrē anga-aṅ tö lökten nö halēnlö ngam ṙinānyö hī. Ngatī ang Yēsū nö hangenlōn tö hī lökten nö kēngö nômöre. (Yôh. 3:16; 15:13) Yēḵ ngam hanangenlōn hī min nö köp nö in nā Yāvē nā Yēsū öthěng tak min tö kô nö harēvngen hī tö cha.—Yôh. 13:1; Rōm. 8:35, 38, 39.

13. Kūöyòh yip kui ngam mikūönö nö hòṅ hangenlōn tö ngam mikūönö re? (Ngëchköm pòks inrē “ Hòṅ Asuh Nup La-en ngam Kikōnyö Tö Fömtöreṙen nö Pīhövö Yěn Hòṅ Milēḵkaṙen Töm Pīhöre Kikanö?”)

¹³ Asuh öp haköplö hī. Hòṅ hāngenlōn ngam kui ngam mikūönö tö ngam mikūönö re. Kūöyòh nö hòn ngatī? Kētö sanap ṙô hī ang Yôhan nö ngö ṙô: “Ngòh töt hāngenlōn tö holre [hēk mikūönöre], tö ngòh maheuṅkre, ötkô nö hāngenlōn töm Tēv ngam töt maheuṅk ò.” (1 Yôh. 4:11, 20) Ngòh tarik min tö hāngenlōn tö ngam mikūönö re ngam tö hòṅ asīnken Yāvē hēk Yēsū inrē. Hayööken ngam mikūönö re min anga-aṅ nö vī ngam innôlö re nö in Yāvē, hameuktöre min anga-aṅ nö hangenlōn tö cha, meukṙen  cha inrē tö nup kuilōn cha. (1 Tīm. 5:8) Halēn hēk chökṙen më kūön re min anga-aṅ. Kēḵ nup tövai min anga-aṅ fësla nö löktö nööinyö ngam Tēv Yāvē hěnghöre yanöölen ngam mikūönö ò inrē. Töi mikahtö kūö re tö minë la-en ngam kui ngam mikūönö yēḵ ò nö asīnken nā Yāvē nā Yēsū.

14. Sitih inlahen ang ngòh kui ngam mikūönö nö hayööken ngam mikūönö re nö vī tövai innôlö re nö in Yāvē?

¹⁴ Hayööken ngam mikūönö re tö nup ṙô ngam Tēv. Lōnu ang Yēsū tö yik mahaköp nö havai ngam innôlö cha nö in Yāvē. Lökten ò nö hangönlö ṙinātö ellōn yik haköptöre. (Mët. 5:3, 6; Māk 6:34) Ngatī ngòh kui ngam mikūönö nö hòṅ chumkūöken më aṅpatī re tö minë ṙô ngam Tēv. (Chöö. 6:6-9) Lökten ò nö holṙô cha nö vë-ekūöm Paipöl, haköpmat e inrē, holcha nö chuh el mīting, ahangköm tölöök inhānga, hangönlö ngam ṙinātö ellōn cha inrē nö in Yāvē.

15. Sitih inlahen ang ngòh kui ngam mikūönö nö hameuktö hanāngenlōn re töm mikūönö re?

¹⁵ Hameuktöre nö hāngenlōn tö ngam mikūönö re. Öt hayunngö ngam hanāngenlōn re ang Yāvē tö Yēsū pön vënyen e. (Mët. 3:17) Ngatī ang Yēsū nö vë-eny ṙôken hanāngenlōn re tö yik haköptöre nö inuk ṙô re la-en re inrē. Ngatī yik haköptö ò nö vë-eny hanāngenlōn re tö ò. (Yôh. 15:9, 12, 13; 21:16) Hòṅ ngatī inlahen ngam kui ngam mikūönö nö hameuktö hanāngenlōn re töm pīhöre hēk kūön re inrē nö löktö inup la-en re, tö sā ò nö mihôiṅ nö holṙô cha nö haköpmat ngam Paipöl. Vë-eny re inrē nö hāngenlōn tö cha hēk töpōiṙāi cha-a nö imat ò, ngaich hēk pī mihôiṅ nö eūḵ nup tövai la-en cha nö ikūö yip tahëng.—Inch. 31:28, 29.

16. Hòṅ asuh nup la-en ngam kui ngam mikūönö, asuh pöri öp tötkô nö vaichi tö ò?

¹⁶ Meukṙen ngam mikūönö re tö nup lōn cha. Pòrô yik Israel nö öt hang chööngö Yāvē sön anga-aṅ nö meukṙen cha tö nuk lōn cha. (Chöö. 2:7; 29:5) Ngatī an töngamuh nö meukṙen hī tö nup lōn hī kaheuk sakamö. (Mët. 6:31-33; 7:11) Ngaich ang Yēsū nö hanëlen yik tarik yik famchūken ò. (Mët. 14:17-20) Halanken yik tö vāhavö inrē anga-aṅ. (Mët. 4:24) Ngatī töngamuh nö la-en ngòh kui ngam mikūönö ngam mineukṙen ngam pīhö ò tö më kūön ò inrē tö nup lōn cha. Ṙamölōn min Yāvē nö in ò yēḵ ò nö keuheūtngöm la-en re. Ötkô pöri ngaich nöng im kinmānö re lōn anga-aṅ tön hòṅ kētö ṙētak re nö in ngam mikūönö re nö hangön ngam innôlö cha tö Yāvē hēk kēnyö ṙētak re inrē nö vë-eny hanāngenlōn re tö cha.

17. Sitih inlahen tī aich nā Yāvē nā Yēsū nö haköpten hī?

¹⁷ Haköpten cha. Haköpten hī hēk halēnö  hī ang Yāvē pön hāngenlōn tö hī. (Hep. 12:7-9) Ngatī ang Yēsū inrē nö halēn yik tarik tumṙeūtöre tö ò. (Yôh. 15:14, 15) Chökṙen cha anga-aṅ, holtö hanangenlōn re pöri. (Mët. 20:24-28) Akahakūö inrē anga-aṅ tö hī öi töt het öi tarik ötlöktu öi öt vaichköre inlaha.—Mët. 26:41.

18. Asuh öp kanööpölōn ngòh tö akaha kui ngam mikūönö?

¹⁸ Kööpölōn an ngòh tö akaha kui ngam mikūönö tö më aṅpatī re nö töthet. Lökten min anga-aṅ nö öt “lā-alkūö” cha. (Kòl. 3:19) Hang ṙö ngam Kalatī pöri anga-aṅ nö “holtö inyāichngö ellōn” re nö kööpölōn tömë aṅpatī re nö töthet. Ngaich asīnken Yēsū anga-aṅ nö hameukhö mat cha tö nup tövai tinrīken re.—1 Pīt. 2:21.

19-20. Sitih inlahen öng ngam kui mikūönö nö asīnken Yāvē hēk Kristu inrē yěn kēḵ nup fësla?

¹⁹ Kēḵ nup fësla tö yöölen tī töm mikūönö meh. Kööpölōn ang Yāvē tö hī yěn kēḵ nup fësla re. Tö sā ò nö kētö nômö hī pön hōten hī öi ṙamölōn öi aṅ. Öthěng tak tamölṙô ò nö tīnten ngam kūön re nö chö-önyten hī. (Rōm. 15:3) Asīnkö ngam yöngre inrē ang Yēsū. Tö sā ò nö pòrô lang nö ṙētak ò nö heuheure, meuk yik tarik pöri anga-aṅ yamihtöre nö hangṙô ò, choholre ngaich anga-aṅ ngaich haköpten cha.—Māk. 6:31-34.

²⁰ Akahakūö ön ngòh tö akaha kui mikūönö tö re nö hòṅ lööngö kahë tö fësla. Öt hööhö lōn anga-aṅ tö ngam la-en re. Havëkö kūö Yāvē anga-aṅ tö hinòlṙen re nö lööngö kahë tö nup fësla. * (Inch. 2:6, 7) Inmeuktö ò angu-ö nöng öt ma-afēkö re pön ma-afēkö holre inrē.—Filip. 2:4.

21. Asuh nup min haköp hī ip yamih ātiköl?

²¹ Tökiröng ön ngam la-en kinë-ekūö yip kui ngam mikūönö tö tī Yāvē, hòṅ kētö kinṙötö re cha-a nö ikūö ò. Tö-akaha min anga-aṅ nö kui ngam mikūönö yēḵ ò nö asīnkö nup inchōḵten re tī Yāvē hēk Yēsū inrē. Mötlö kumchikṙen hēk anga-aṅ yěn holṙen ò ngam pīhö ò kikanö nö im la-en ò. Sitih inlahen öng pökeh ngòh kikanö nö tumṙeūtöre tö ngam pīhöre? Asuh nup kanihngen ò nö tumṙeūtöre tö ngam pīhöre? Ip yamih ātiköl in min mikahtökūöre.