1-2. (a) Asūp kanihngen Pôl ik sā ò nö kūich chitrī yik Kristīön aṅ Efisös? (b) Asuh nup ih intöönö min tö chöhö sanapṙô tö hī?

 HAKÖÖVÖ ang Pôl nö el ök tö hěng patī i Rōm. Lōnu anga-aṅ töre nö hòṅ hareuskö alaha yik holmaneukre. Ötkô pöri anga-aṅ nö chuh in cha lökten nö kūich nuk chitrī cha. Ik 60 hēk 61 C.E. anga-aṅ nö kūich ök tö hěng chitrī yik Kristīön aṅ Efisös.—Efi. 1:1; 4:1.

² Lohten ang Pôl nöng urěhēkūö tö söm samyeūheu nö iyöng Efisös. Vënyö nang më tarik anga-aṅ aṅ in e tö ngam tölöök inhānga hēk haköpten cha inrē tö ṙô ngam Paipöl. (Inl. 19:1, 8-10; 20:20, 21) Hangenlōn anga-aṅ tö më holmaneukre aṅ in e hēk lōnu inrē anga-aṅ töre nö hòṅ hayööken cha nö köp nö in Yāvē. Kūö yòh pöri anga-aṅ nö kūich inlahen ngam sinngūlö hēk tö ngam hanātö nö in yik aṅ in e tö hachāmö elkui Kristīön? Asūp haköplö hī ayī-ö Kristīön löktö in ngih inlēnö tö kētu? Ta-a töi ngëichkö sanapṙô në intöönö.

LÖKNYÖ EL NGAM SINNGŪLÖ CHUH EL NGAM HANĀTÖ

3. Asuh nup i ṙô tö yūsö tö Pôl ik sā ò nö kakkö inlahen yik Kristīön aṅ Efisös?

³ Ngö ṙô tī ang Pôl nö kūich chitrī yik Kristīön aṅ Efisös: “Më-el sinngūlö yin sin, ngaich pöri töngamuh el hanātö.” (Efi. 5:8) Kūö yòh ang Pôl nö yūs ngam ṙô “sinngūlö” hēk “hanātö”? Hòṅ mikahtö elmat hī anga-aṅ tö yik Kristīön ngaich nö harīkngöre minë tinrīken cha tö nuk urěh ik sā cha ngaich nö haköp ngam kanô-en. Ta-a chěi töi ngëicha nö kūö yòh ang Pôl nö ngö ṙô tö më Kristīön aṅ in e nö urěh sin cha-a nö “el ngam sinngūlö.”

4. Sitih inlahen yik tarik aṅ Efisös më-el ngam sinngūlö?

⁴ Kūö tī minë tövaich tinlööken öi el ngam sinngūlö. Ṙamātö-ellōnre yin sin nö in ngam tövaich tinlööken më  Kristīön aṅ Efisös urěhēkūö cha nö haköp ngam kanô-en hēk kēken minë la-en milūönö inrē. Tö akahka ngam chūök vinë-ekūö ngam insā Artēmis nö in ngam panam Efisös. Kaheukhötre inrē angū-ö ngih chūök vinë-ekūötēv nö in minë tö sat töt insā-avö vanāiyö nö ikūö ngih panam. Höng la-evṙen më tarik tö ngam vinë-ekūö insātēv nö in e. Ōt inrē nö inyihken minë tö kun insā Artēmis hēk pōi hamūl inrē cha-a tö rupīö nö löktö in u. Tö hěngkangen angū-ö ngaich nö pisnes cha. (Inl. 19:23-27) Tö akahka inrē ngam panam nö im la-en milūönö.—Inl. 19:19.

5. Sitih inlahen öich më tarik aṅ Efisös nö sā ṙēngen më-el sinngūlö nö la-evṙen tö minë tötlöök la-en?

⁵ Kūö minë tötlöng la-en öi el ngam sinngūlö. Höng kamëken minë la-en sin-òkkūö yin më tarik aṅ Efisös. Ötlöng inrē minë tö hameuknyu nö in minë prōkrām el minë ti-ētör (Theatre). Rö-ö nöng angū-ö pön hang minë tötlöng ṙinò-òṅ inrē cha-a nö el ṙētak minë tökiröng sakāmö. (Efi. 5:3) Pōyen më tarik aṅ in e ‘töt sirō-òngkūö’ nö la-evṙen tö minë tötlöng la-en hēk vënyu angū-ö inrē nö in ngam futnōt tö cha ngaich nöng ‘öt mufē-ěvö’ tö minë la-enre nö vaich. (Efi. 4:17-19) Ik sā yik Kristīön aṅ Efisös nö öl nö akahakūö tö minë inchöngtenre tö Yāvē, ngaich höng öt lökngöre cha-a tö minë kahëkenre tövaich la-en, sā töng öt akahaiṙen ngam elkuilōn cha. Ötrěhēn cha-a nö afēkö minë ṙô re min yěn hatönka kūö tö Yāvē tökūö minë tövaich kahëken cha la-en. Lökten ang Pôl nö ngö ṙô nö vë-eny inlahen cha, “sangulköti nup mikah cha, ngaich tangngöre nö im nômö aṅ im Tēv.”

6. Kūö yòh ök Pôl nö ngö ṙô tö yik tarik aṅ Efisös tö cha ngaich nö “elngam hanātö”?

⁶ Ōt pöri më rīkre aṅ Efisös töt köpsören nö el ngam sinngūlö. Ngö ṙô tī ang Pôl nö kūich inlahen cha, “ngaich pöri töngamuh el hanātö, im Mā.” (Efi. 5:8) Asīnkö minë kanô-en cha-a aṅmat ngam Paipöl minë tö sā ngam hanātö. (Sal. 119:105) Ṙāngenre cha-a nö in minë tövaich tinlööken hēk in minë tötlöök la-en. Asīnken ngam Tēv cha-a nö ma-ainyre nö ha-öinyö ò hēk haṙamlōn ò.—Efi. 5:1.

7. Sitih inlahen öi ayī-ö öi sā më Kristīön aṅ Efisös?

⁷ Ngatī inlahen sin ayī-ö urěhēkūöre öi haköp ngam kanô-en öi sā më-el ngam sinngūlö. Ōt yip in hī sin ṙamātö-ellōnre nö in minë  tövaich tinlööken hēk kēḵken minë tötlöök inrē la-en. Ik sā hī pöri ngaich haköp minë chööngö lamöktö in Yāvē ngaich akahakūö ayī-ö tö minë tö löng hēk tövaich, lökten ayī-ö öi halööktö minë tinrīkenre öi asīnkö minë chööngö lamöktö in Yāvē. Angū-ö lāinyngen hī öi teūngen tö minë tö pōyen yanöölenre. (Isa. 48:17) Hòṅ ma-ainyre hēk pöri ayī-ö öi ngatī inlahen. Hòṅ ṙūöhöngre ayī-ö tö ngam sinngūlö, tö ngö manah tö hī hòṅ laklöre tö nup la-en tö ṙa-ayö tö hī nö ngaich hēk “lök el ngam talöökö yip kūön hanātö.” Sitih inlahen pöri ayī-ö mihôiṅ ngatī inlahen?

ṘŪÖHÖNGRE TÖ NGAM SINNGŪLÖ

8. Sā ṙô ngam Efisös 5:3-5, asūp tötkô nö inlahen yik Kristīön aṅ Efisös?

⁸ Vë-evkūö Efisös 5:3-5. Kūö minë tötlöök la-en nö keuheūtngöre chūök ngam sinngūlö, sitih inlahen pöri yik Kristīön aṅ Efisös nö ṙūöhöngre tö u? Hòṅ örheūheu cha-a nö ṙūöhöngre tö minë la-en sin-òkkūö Yāvē. Tö ngö manah angū-ö tö cha nö rö-ö nöng öt kēken minë tötlöng la-en pön ötkô inrē cha-a nö hang hēk ṙô-òvö tö minë tötlöng ṙô. Fēlen yik Kristīön aṅ Efisös ang Pôl nö ngö ṙô yēḵ cha min nö lōnu ‘tö aminre nö löktö in Kristū hēk ngam Pūlngö ngam Tēv’ Ngaich hòṅ ṙūöhöngre cha-a tö minë tötlöng ṙinò-òṅ hēk minë tötlöng inrē la-en.

9. Kūö yòh öi hòṅ ṙūöhöngre tö minë tötlöng ṙinò-ò?

⁹ Hòṅ örheūheu inrē ayī-ö öi chumkūöṙen töre “ui hēk öi hanôltöre i nup töt ṙôngu la-en ngam sinngūlö.” (Efi. 5:11) Ngòh tarik, mameuk minë tötlöng nyat hēk ṙòtö minë tötlöngö ṙô hēk hang u inrē, mihôiṅ min anga-aṅ nöng ilööṙen nö kētöre nö in minë tötlöök la-en. Kô-en nö pōyen yik tö ngatī inlahen. (Ran. 3:6; Yāk. 1:14, 15) Hěng ök ihih panam chūök yik lamök lōn ngam Tēv vamī ngam ònlāi krup (Online group) chūök cha nö mësěchö höö. Urěh sin cha-a nö ṙô tö inlahen ngam kanô-en nö vë-ekūöre, hiṙeutngöre pöri ngam inlahen cha nö ṙôten nup ṙô töt ööilōn Yāvē. Yahlö ngaich ngam inlahen cha nö ṙô tö inlahen minë tötlöng la-en. Unôichngöre ngaich yik rīkre lamöklōn ngam Tēv vamë-enyre nö ötlöngö kahëken tö kūö minë tötlöng ṙinò-òṅ.

10. Sitih inlahen ang ngam Satān nö ma-ainyre nö halō-ongkūö hī? (Efisös 5:6)

¹⁰ Hòṅ halō-ongkūö hī ön ngih panam ngam Satān. Hòṅ kētö ṙinātö-ellōn hī anga-aṅ tö minë ṙô Yāvē tötlöng la-en hēk töt löng ṙinò-ò nö töt vaich anū-ö. (2 Pīt. 2:19) Öt pingangkūö pöri ayī-ö pön töng ha-eh anū-ö nö inlahen ngam Satān nö halō-ongkūö më tarik. Pön sōten cha nö akahakūö tö ngam tö vaich hēk tölöng. (Isa. 5:20; 2 Kòr. 4:4) Angū-ö lāinyngen në töngamuh tö hameuknyu nö el minë filim, T.V prōkram hēk minë vepsāit inrē nö ṙūöhlö alaha minë tötlöng la-en nö mahalôngen minë chööngö Yāvē. Ma-ainyre ngam Satān nö kētö ṙinātö-ellōn hī öi öt hēngö kanihngen hēk kuchiken inrē yěi kēken minë tötlöng la-en hēk minë tötlöng ṙinò-òṅ.—Vë-evkūö Efisös 5:6.

11. Sitih mikahkūö öi löktö in ngam ekspirīön sistör Enychěla nö töt ṙanāngen ngam inlahen hī hang ngam inlēnö im Efisös 5:7? (Ngëichkö ngam nyat.)

¹¹ Lōnu ngam Satān tö hī öi hanôl yip tarik tö kihngen tī min tö hī öi lök in minë inchöngtenre tö Yāvē. Angū-ö lāinyngen Pôl nö ṙūöhlö alaha yik Kristīön aṅ Efisös nö sōten cha nö hanôltöre nö in yip tarik yip töt lööngö la-en nö imat Yāvē. (Efi. 5:7) Hòṅ köplōn ayī-ö nö rö-ö nö ṙôten yip töng ha-eh ṙung nö hanôl hī, pön ṙôten yip vahë-ekūö hī inrē el ngam sōsöl mītiā. Öt uroh yik Kristīön aṅ Efisös nö lā-al në tö ngatī kanihngen. Hòṅ hīnöre pöri ayī-ö öi la-al u anū-ö. Ngatī inlahen ök inrē sistör Enychěla, a ngam mi-iyöng Ēsiā. Akahngenre anga-aṅ nö ötlöng tökūö ngam sōsöl mītiāa. Ngö ṙô anga-aṅ, “Mihôiṅ nö sā inlahen  tinngöp ngam sōsöl mītiā nö hireuttīre nö lökngöre tī tö ngam elkuilōn hī. Ngatī inlahen inrē chū-ö öich hanôl yip tarik töt milēḵṙen tö minë chööngö Yāvē hēk töng öt lökngöre tö minë ṙô töng ötlöng. Akahakūö chū-ö tö minë sin-òkkūö Yāvē la-en, ngö ṙô lōn pöri chū-ö tö u nöng öt yahngen. Lökten in më minṙöinylen pöri ang sistör Enychěla nö hayöökaṙen nö halööktö ngam mufē re. Ngö ṙô anga-aṅ, “Keuheūttö ellōnre chū-ö öich in minë ṙô Yāvē rö-ö öich in ngam sōsöl mītiā.”

12. Asūp tö hòṅ chumkūökaṙen tö hī yěi hòṅ lök in minë chööngö kahëtö Yāvē?

¹² Ma-ainyre ngih panam nö kētö ṙinātö-ellōn hī tö minë tötlöök la-en nö öt vaich. Akahakūö in tö e nö tö vaich, lökten öi hòṅ ma-ainyre ui halöngtenre sā minë mufē ngih panam. (Efi. 4:19, 20) Hòṅ hatöönöre ayī-ö, ‘Yēḵ yip tarik öreh nö ötlēkôre hēk miyëḵ tö ngam inlahen chu öich asīnkö minë chöööngö kahëtö Yāvē, sön hòng min chū-ö öich holtö öt pinhë-ekūöre öich lök in u? Chumkūöṙen hòng chū-ö töre öt höng yahlö inlahen hanôl yip töt ṙamātö-ellōnre nö in minë chööngö Yāvē, tö sā yip hol hī el iskul, i chūök hī kaman hēk in nup tahëng inrē chūökö?’ Sā ṙô ngam tö vënyu im 2 Timôtī 2:20-22, öi hòṅ holtö mikah elmatre öi hanôl yip el ngam maṅ, pön lohten inrē yip rīkre el ngam maṅ nö mihôiṅ nö ṙūöhngen hī tö Yāvē.

IṘŪÖHEN ”LÖK EL TALÖÖKÖ YIP KŪÖN HANĀTÖ”

13. Tö sitih manah öng ngam inlahen hī “lök el talöökö yip kūön hanātö”? (Efisös 5:7-9)

¹³ Ngö ṙô ang Pôl nö in yik Kristīön aṅ Efisös tö cha nö hòṅ örheūheu nö ṙūöhöngre tö ngam sinngūlö, ngaich “lök el talöökö yip kūön hanātö.” (Vë-evkūö Efisös 5:7-9.) Tö sitih manah öng angū-ö? Hòṅ örheūheu ayī-ö köplōn töre öi tökô-en Kristīön, ngaich hòṅ ngatī inlahen inrē minë tinrīken hī. Ngih tö hěng inlahen hī yěi hòṅ haköpkö ngam tinrīkenre, hòṅ chumkūöṙen öi haköp mat ngam Paipöl ngaich haköp minë pöplikēsön lamökngörit in e hēk istötī rö u inrē. Töt ṙanāngen anū-ö nö in hī öi haköp minë inköphöti lamöktö in Yēsū öi chumkūöṙen hēk ma-ainyre inrē öi asīnken ò ngam “hanātö ngih panam.”—Yôh. 8:12; Inch. 6:23.

14. Sitih inlahen mihôiṅ ngam töhët kumlēḵ nö hayööken hī?

¹⁴ Hòṅ kē inyöökenre ayī-ö öi in ngam töhet  kumlēḵ hòṅ hī öi örheūheu asīnkö ngam “kūön hanātö.” Kūö yòh? Kūö ngih panam nö tööḵlö tö minë tötlöök la-en. Lökten öi öt lööṙen öi köptī tö ngam tinrīkenre nö het. (1 Tös. 4:3-5, 7, 8) Lökten in ngam töhët kumlēḵ pöri ayī-ö mihôiṅ öi öt halööngenre asīnkö mufē hēk tinrīken ngih panam minë töt sāḵta nö in minë mufē ngam Tēv. Rö-ö nöng angū-ö pöi löktö in ngam töhët kumlēḵ inrē min öi kēken nup ‘taṙôkhöre tölöök la-en.’—Efi. 5:9.

15. Asūp mihôiṅ inlahen hī yěi teūngen tö ngam töhët kumlēḵ? (Efisös 5:19, 20)

¹⁵ Ngamuh tö hěng inlahen hī yěi hòṅ teūngen tö ngam töhët kumlēḵ, hòṅ vë-ekūötēv. Ngö ṙô ang Yēsū tö Yāvē nö öthō nö öt kē-ěkūö yip “mahavëkökūö ò tö ngam töhët kumlēḵ.” (Lūk. 11:13) Yēḵ hī inrē ṙung öi holṙô re öi ha-öinyö Yāvē el ṙētak mīting ngaich hē e inrē öi teūngen tö ngam töhët kumlēḵ. (Vë-evkūö Efisös 5:19, 20.) Yěn la-evṙen min ngam töhët kumlēḵ nö hī ngaich vaiyö tinrīken min ayī-ö nup tö mihôiṅ nö ṙamlōn tī tö Yāvē.

16. Asūp inlahen hī yěi hòṅ lööngö kahë tö fëslare? (Efisös 5:10, 17)

¹⁶ Yēḵ hī ṙung kē fëslare ngaich hòṅ akah elmat ayī-ö tö nup “kuilōn Yāvē” ngaich ngatī inlahen öi kēken nup la-enre. (Vë-evkūö Efisös 5:10, 17.) Yēḵ hī min öi akahakūö tö minë lökngörit chööngö aṅ mat ngam Paipöl, ngaich sā mö mikahtökūöre min ayī-ö tö minë mufē Yāvē. Hēk asīnken minë lökngörit chööngö inrē min öi lööngö kahë tö fëslare.

17. Asūp mihôiṅ inlahen hī öi lööngö tī yūs ngam ṙētakre? (Efisös 5:15, 16) (Ngëichkö ngam nyat.)

¹⁷ Kētö inlēnö yik Kristīön aṅ Efisös ang Pôl, nö hōten cha nö holtö mikah elmatre nö haṙēnngö ngam ṙētakre. (Vë-evkūö Efisös 5:15, 16.) “Tötlöök” takô an ngam Satān, lökten anga-aṅ nö ma-ainyre nö asānngen hī nö in minë la-en ngih panam, pön sōten hī kētö ṙētakre öi löklōn Yāvē. (1 Yôh. 5:19) Angū-ö lāinyngen ngòh tö hěngtak Kristīön mihôiṅ nö heūlngöre nö löklōn Yāvē tö kūöre nö hòṅ hamūl rupīö, kē minë töpōihöl inkööpö hēk vī ngam körīör (career) re inrē. Yēḵ öp tö  hěngtak Kristīön min nö ngatī inlahen ngaich tö ngö manah angū-ö tö ò nö sāḵngö kuilōn ngaich nö ing panam. Hö-ö nun nö tövaich, ötkô pöri öi urěhlen u öi in ngam tinrīkenre. Ngamuh pöri töt ṙanāngen inlahen hī “lök el talöökö yip kūön hanātö” ngaich “hòṅ lööngö tī ayī-ö öi yūs ngam ṙētakre” tö ngö manah tö hī öi hòṅ chumkūöṙen tö nup töt ṙanāngen tölöök ṙô.

18. Sitih inlahen ang Tônöl nö lööngö tī nö yūs ngam ṙētak re?

¹⁸ Fēkö ngam inlahen re man öm hòṅ ṙūöhlö inlahen re löklōn Yāvē. Ngatī inlahen ök ih Tônöl, ngam mi-iyöng Saôt Afrikā. Ngö ṙô anga-aṅ, “Fēkö ngam inlahen re chū-ö öich ṙūöhlö ngam inlahen re im inhānga. Lökten öich holtö ellōnre öich vë-ekūö Yāvē. Havëkökūö ò chū-ö tö ò nö kē-ekūö chu tö nup la-en hòṅ chu öich kētö ṙētakre öich in nup la-en inhangkö ngam tölöök inhānga. Hayööken chu ngaich ang Yāvē öich teūngen tö ök tö hěng kinmānö. Holṙen re ngaich ai töp pīhö chu öi keuheūttö ṙētak re i linöökö lōn ngam Tēv.”

19. Hòṅ asūp inlahen hī yěi hòṅ iṙūöhen lök el talöökö “yip kūön hanātö”?

¹⁹ Ngam chitrī kahūich Pôl nö in yik Kristīön aṅ Efisös, teūngen cha-a lohten tö inyöökenre nö köp nö i linöklōn Yāvē. Nup inlēnö lamöktö in Yāvē, yöölen ayī-ö töngamuh yěi hāngö u. Tö sā hī ngaich taheūi öi haköplu tö hī öi lööngö kahë tö fëslare in minë inṙamlōn hēk lööngö katöllö inrē tö holre yěi hang nup inlēnö. Iṙūöhen ayī-ö i istötī ngam Paipöl hòṅ hī öi iṙūöhen lök el ngam hanātö talöökö kanô-en. Akah elmat inrē min ayī-ö tö ngam töhët kumlēḵ nö töt ṙanāngen, pöi löktö in e mihôiṅ öi asīöp minë tövai lamātuhēt tinrīkenre. Ngaich lööngö kahë min ayī-ö tö fëslare nup tö sā kuilōn Yāvē. Yēḵ hī min öi ngatī inlahen ngaich ṙūöhöngre min ayī-ö tö ngam sinngūlö ngaich iṙūöhen öi lök el ngam hanātö.