1. Asuh ök haköptö Yāvē nö in Aprāham ngam löktö hī teūngen tö inreuskö alahare?

 KÖÖINYU samyeūheu unrěhangen ṙô ang Yāvē nö vë-eny nang ngam tarikre Aprāham. Tö inlahen inhetngö ngam panam Sôtöm hēk Kômòra. Haṙivlōn ang Aprāham nö hangö e. Öt akaha elmat anga-aṅ tö inlahen ngam Tēv nö kūö yòh nö ngatī inlahen. Lökten anga-aṅ nö hatöönö ò nö ngö ṙô: “Halëlngö tölöök Öm min nö anòngngen tötlöök? . . . röh ang ngam ma-akah në taṙòkhöre panam nö töhòṅ chīpö tī?” Lökten ang Yāvē nö holtö hanangenlōnre hēk manööinyöre nö haköpten Aprāham tö minë tötṙanāngen ṙô, minë lökten hī töngamuh teūngen tö yanöölenre hēk inreuskö alahare. Ngamuh tö Yāvē min nö öthō nö ahetngö yip tölöök tarik.—Ran. 18:23, 25.

2. Kūö yòh öi mihôiṅ ngö ṙô tö Yāvē nö tölöngö tī yěn kahôka hēk aṅhavin inrē tö ngam miṙēlōn?

² Kūö yòh öi mihôiṅ ṙatö-ellōnre tö Yāvē nö tö löngö tī hēk aṅhavin töm miṙēlōn yěn kahôka? Kūö Yāvē nö ‘mameuk ellōn taṙòkhöre tarik.’ (1 Sa. 16:7) Rö-ö nöng angū-ö, pön akahakūö inrē anga-aṅ ‘tö ellōn ngòh töhěngtak tarik.’ (1 Rā. 8:39; 1 Kin. 28:9) Kô-en angū-ö nö pinngangkūö nö inlahen Yāvē. Tö pōyen aṅ in ang Yāvē tö mikah, lökten ayī-ö öt akaha elmat tö nup rīkre kahë ò fësla. Ngö ṙô tī ang Pôl nö kūichngen e nö imat ngam töhet līpöre, “öt chanöhen nup kinṙôka aṅ in Ò!” —Rōm. 11:33.

3-4. (a) Asuh nup mihôiṅ yamih intöönö nö elkuilōn hī? (b) Asuh nup min mikahkūö hī in ngih ātiköl? (Yôhan 5:28, 29)

³ Pòrô ayī-ö akahakūö sön mihôiṅ öi sā mufē elkuilōn Aprāham. Lohten öi ngö mufē ‘Yik tö ahëti tö ngam Tēv, hēk yip min nö hachohlöng, tö sā yik aṅ Sôtöm hēk Kômòra? Yěn ‘hachohlöng’ min yip “tötlöök,” ngaich hachohlöng hòng min yik tö ahëtiyö tö Yāvē?’ —Inl. 24:15.

 ⁴ Asūp mikahkūö hī tö inlahen më tö kapah min nö hachohlöng töi chumkūöṙen tö e. Tufömlöng ngam mikah elmat hī vahë in ngam Yôhan 5:28, 29. (Vë-evkūö) Mikahtu elnang ayī-ö töm ṙô e, “Yip tölöökö la-en ngaich im invanlö nômö; yip tötlöökö la-en pöri, im invanlö kinṙôka. a Rahëichyěn pöri nup tö hariktu hēk nö in ngam mikah elmat hī, in ngih ātiköl min öi mikahtökūöre hēk ip yamih inrē ātiköl. Mikahtökūöre min ayī-ö töp mikahkūöre hēk töt mikahkūöre inlahen Yāvē nö im kinṙôka.

ASUH NUP TÖT MIKAHKŪÖ HĪ

5. Asuh ök sin misī vinënyö inlahen Sôtöm hēk Kômòra nö imat minë tö ha-ehangen pöplikesön hī?

⁵ In minë tö ha-ehangen pöplikesön ayī-ö ngaich öi kakkö inlahen yik tötlöök tarik tö ahëtiyö tö Yāvē. Ngö ṙô sin ayī-ö ik urěh tö cha min nö öt hachohlöng ip yamih ṙētak, tö sā yik tarik aṅ Sôtöm hēk Kômòra. Unôichrit inlahen hi pöri kūötenre im inkööpö hēk vine-ekūötēv, ngaich lökten in e ayī-ö akahakūö tö hī ötkô öi höng halöng ṙô re?

6. (a) Vënyö inlahen nup rīkre inlahngen chūök Yāvē nö ahëtngen yik tötlöök? (b) Asuh öp töt mikahkūö hī in në inlahngen?

⁶ Pōyen nun minë inlahngen tö vënyu imat ngam Paipöl inlahen Yāvē nö ahetngen yik tötlöök tarik. Tö sā ò nö laklen ök mikūönö Nō-a, ngaich ahetngen yik tötlöök nö kētö ök ṙanööingö. Im kinlēḵngô panam ang-aṅ nö löktö in yik aṅ Israel tī nö ahetngen nuk tö sat pumnāmö. Lökten in ök tö hěngtak ma-ahangare tī hēk anga-aṅ nö fëlngö yik aṅ Asīriā ik töhěng hatööm yik tö 1,85,000 ṙôken. (Ran. 7:23; Chöö. 7:1-3; Isa. 37:36, 37) Ngih pöri intöönö ōt hòng imat ngam Paipöl mahameuknyen Yāvē nö ahetngö yik tarik nö öt hēk min nö hachohlen cha? Hö-ö. Ta-a töi mikahtökūöre.

7. Asuh öp töt mikahkūö hī inlahen yik tö ahëti ik ṙētak ök ṙanööiyngö hēk tö yik tötlöök aṅ Kanā-an? (Ngëichkö ngam nyat.)

⁷ Öt akahakūö in tö mufē Yāvē nö i alaha yik tarik tö ahëti. Öt rēhěn inrē öi akahakūö tö cha yěn kētu ṙētak nö mikahtökūöre tö Yāvē hēk halööktitre. Tö sā ök ṙētak ök ṙanööingö, ngaich höng ngö ṙô ngam Paipöl nö vë-eny nang hī tö Nō-a nö “ma-ahangkö lanöökö,” öt ngö vinënyi pöri angū-ö tö ò nö ahangkö ngam tölöök inhānga nö in më taṙòkhöre tarik. (2 Pīt. 2:5) Öt akahakūö in inrē tö inlahen nuk tö sat pumnamö i Kanā-an. Öt rēhěn öi akahakūö tö inlahen Yāvē yěn kētö ṙētak cha nö mikahtökūöre tö ò hēk halööktitre.

8. Asuh öp töt mikahkūö hī inlahen yik tarik aṅ Sôtöm hēk Kômòra?

⁸ Asūp kinakkö inlahen yik tarik aṅ Sôtöm hēk Kômòra? Ihôi cha nö iyöng ök tölöök tarik ang Lòt. Ṙòkhöre vahë-eny nang hòng pöri anga-aṅ tö yik tarik aṅkūö ngam panam tö ngam tölöök inhānga? Hö-ö in akahakūö. Kô-en yik aṅ Sôtön tarik nö ṙòkhöre nö tötlöök, akahakūö hòng pöri cha-a tö minë la-enre nö tövaich? Fēkö inlahen yik tarik aṅ Sôtöm nö chuh patī Lòt cha-a nö hòṅ ötlöngö inlahen nö in nak tarik yamih nö i patī ò. Sitih ṙô öng ngam Paipöl nö vënyö inlahen e. Ngö kinūichngö ön nö löktökūö in më ‘tö-ayalö’ ṙēḵti hēk ‘tököiny’ inrē. Ōtre më in cha tökūönö ṙēḵti takô. Lökten cha-a nöng öt akahaiṙen tö minë kahëkenre la-en nö tövaich. (Ran. 19:4; 2 Pīt. 2:7) Fē-a man, ngaich hòng pökeh min ngam Tēv tö aheukölōn nöng öt hachohlen yip tarik tö ahëtiyö tö ò? Kô-en yik misī tarik nö tötlöök. Töp lökten Yāvē nö ngö ṙô nö in Aprāham öt rēhěn nöng sömtak yip tölöök i Sôtöm. (Ran. 18:32) Hēk kūö minë tötlēn kahëken cha ang Yāvē nö kētö sācha cha. Mihôiṅ öi pökeh holtö ṙinātö-ellōnre öi ngö ṙô tö yip ‘tötlöök min yěn hachohlöng’ ip tövai panam, ngaich öt hěngtak min tö hachohlöng in yip aṅ Sôtöm? Hö-ö, ötkô in halöök ṙôre yěi öt fūra mikahkūö.

9. Asuh öp töt mikahkūö hī inlahen Sòlòmön?

 ⁹ Ōt yip rīkre tarik tö vënyu inlahen tö ngam Paipöl kamëken tölöök la-en sin ik urěh, unôichngöre pöri cha-a nö ötlēnö kahëken. Fēkö inlahen Rācha Sòlòmön. Keuheutlöre mikahkūö anga-aṅ misī tö minë chööngö Yāvē hēk pōyen inrē nuk inkòlô ò tö tī Yāvē. Unôichngöre pöri anga-aṅ nö vë-ekūö nuk insātēv. Angū-ö lāinyngen Yāvē nö līn nö in ò hēk hökngen yik aṅ Israel nö samyeūheuv rò-òten nö kihngen. Kūichi angū-ö nö imat ngam Paipöl tö Sòlòmön nö lāpi “nö in yik yöngre.” Tö chiplö yik yöng ò nö in Yāvē, ngaich nôlhöt ang Tāvit nö in cha. (1 Rā. 11:5-9, 43; 2 Rā. 23:13) Ngam inlahen Sòlòmön nö lāpi nö in yik yöngre. kërenti ò hòng angū-ö tö Yāvē min nö öt löktuvö nö öt hachohlen ò? Öt vënyu nang in tö ngam Paipöl. Rīkre pöri yip tö ngö mufē tö hī yěi ngaich öi kapah ngaich aṙēlöng nup tökööl hī. (Rōm. 6:7) Kô-en, rö-ö pöri angū-ö nö töngö manah, tö Yāvē min nöng hachohlen yip töng tarika tö kapah hēk hòṅ kē-ěkūö cha takô tö ngam nômö. Höng Yāvē ön tö mihôiṅ nö kētö nômö yip tökapah. Öp lōn ò pöri kahë-ekūö ò tö ngih inlōnti, hòṅ cha nö örheūheu nö löklōn ò. (Yōp 14:13, 14; Yôh. 6:44) Kē-ěkūö Sòlòmön hòng min ang Yāvē tö ngih inlōnti? Yāvē an tö mikahavlōn tö e. Höng ngamuh tölngö mikahkūö hī tö nup töng inlahen Yāvē min ip yamih ṙētak nö ṙòkhöre anū-ö nö tölöng.

ASUH NUP MIKAHKŪÖ HĪ?

10. Sitih inlahen mufē ang Yāvē yěn kahôkken tarik? (Isikīěl 33:11)

¹⁰ Vë-evkūö Isikīěl 33:11. Vë-eny nang hī ang Yāvē tö ngam mufēre yěn kahôken tarik. Havīölnyö ṙô ngam līpöre Isikīěl ang Pītör nö ngö ṙô, “öt hōten yīö hĕng hang tak tölëlngö.” (2 Pīt. 3:9) Teūngen in tö inreuskö alahare tö Yāvē nö öt lōnu tö tarik nö ahëti. Tö aṙē-ělōn an Yāvē, lökten anga-aṅ nö hameuktö miṙēḵlōnre nö asā öp kanò-òṅ ò.

11. Achīö yip min töt hachohlöng hēk kūö yòh mihôiṅ öi ngatī ṙô?

¹¹ Höng hěng ön inrē ngih mikahkūö hī tö inlahen yip töt hachohlöng min. Höng haroh tum tak yip tö vënyu inlahen tö ngam Paipöl nö töt hachohlöng min. b Lökten in Yēsū in akahakūö tö Yūtā Iskaryôt nö öt hachohlöng min, kūö ò nöng tölngenre nö filal chööngö nā Yāvē nā Yēsū. c (Māk. 14:21; 3:29 hēk ngëichkö ngam istötī nōt e; Yôh. 17:12 ) Rīkre inrē yip yōm tinlööken min töt hachohlöng tö ṙô Yēsū, kūö cha nö tökunyaha elmat tö ò. d (Mët. 23:33; Yôh. 19:11) Ngö ṙô inrē ang Pôl tö yip apòstēt min nö öt hachohlöng yip töt mahalööktitre. —Hep. 6:4-8; 10:29.

12. Asuh öp mikahkūö hī tö inlahen ngam miṙēlōn Yāvē? Kētö nup tö rahëichyěn inchōḵ elmat.

¹² Ta-a töi kakkö ngam miṙēlōn Yāvē. Asuh öp mikahkūö hī lökten in e? Sā maheuk hī tö Yāvē ‘nö öt lōnu tö tö hěnghang tak tarik nö kapah.’ Sitih inlahen ang Yāvē nö hameukten e? Ta-a töi chumkūöṙen ngëichkö inlahen ò nö in yik tarik tököölö fālen. Fāluṙen ök misī Rācha Tāvit pô ò nö asěha hēk fëlngö ök tö hěngtak tarik. Holtö ellōnre pöri anga-aṅ nö halööktitre, lökten ang Yāvē nö hameuktö ngam miṙēlōnre nö aṙēlen ò. (2 Sa. 12:1-13) Pōyen inrē nuk tötlēn kahëken ök Rācha Manasē irò-òtö nômö ò nö aṅ. Ik sā ò pöri nö halööktitre, ngaich meuk ellōn ò ang Yāvē hēk hameuktö ngam miṙēlōnre inrē nö aṙēlen ò. (2 Kin. 33:9-16) In në inchōḵ elmat in akahakūö tö Yāvē yěn chöönyu nö hameuktö ngam miṙēlōnre ngach öthō anga-aṅ nö öt hameukten e. Mihôiṅ öi ṙatö-ellōnre tö Yāvē min nö öthō nö öt hachohlö yik tarik hamò-en  nuk vanaichöre hēk yik tökô-en ellōn inrē nö halööktitre.

13. (a) Kūö yòh ang Yāvē nö hameuktö ngam miṙēlōnre nö in yik tarik aṅ Ninēvě? (b) Asuh ök unôichngöre ṙô Yēsū tö inlahen yik tarik aṅ Ninēvě??

¹³ Akahakūö in inrē tö Yāvē nö hameuktö ngam miṙēlōnre nö in yik tarik aṅ Ninēvĕ. Ngö ṙô ang Yāvē nö vë-eny inlahen yik tarik aṅ Ninēvě nö in Yôna, ‘öt hanyunngen nun minë ötlanöökö cha nö imat chu.’ Halööktitre pöri cha-a ngaich ṙāngö minë tövaich kahëkenre. Angū-ö maheuk Yāvē inlahen cha lökten ò nö aṙēlen cha. Kô-en ang Yāvē nö harikngöre tö Yôna. Yihi tananyö hē-e ang Yôna öt rēhěn nöng aṙē-ěvlōn tö më tarik aṅ Ninēvě. Hē-e ang Yāvē nö fēlen Yôna tö më tarik aṅ Ninēvě nö ‘öt rēhěn nö akahakūö tö tölöng hēk tövaich.’ (Yôna 1:1, 2; 3:10; 4:9-11) Unôichngöre ngaich ang Yēsū nö löktö in ngih inlahngen nö haköpten yik tarik tö Yāvē nö tö aṙē-ělōn nö Tēv hēk tölöngö tī inrē yěn kahôka. Halööktitre hē-e yik tarik aṅ Ninēvě, lökten ang Yēsū nö ngö ṙô tö cha min nö ‘choholre ip ṙētak ngam kinṙôka’ tö ngö manah tö cha min nö hachohlöng. —Mët. 12:41.

14. Yēḵ yip tötlöök min nö ‘hachohlöng nö im kinṙôka,’ ngaich sitih inlahen min yip tarik aṅ Ninēvě ip hē-e?

¹⁴ Ip ‘ṙētak ngam kinṙôka’ min më aṅ Ninēvě nö choholre, tö ngö manah tö cha min nö hachohlöng. Asuh öng ngih tö kakka ‘kinṙôka’? Ngö ṙô ang Yēsū misī tö yip tö kapah min ip yamih ṙētak nö “im invanlö kinṙôka.” (Yôh. 5:29) Ṙôtö ngam inlahen më tölöök hēk tötlöök ang Yēsū nö hachohlöng min ip ṙētak ò nö hayöng ip tö hěngköṅny samyeūheu. (Inl. 24:15) Hachohlöng min yip tötlöök nö im “invanlö kinṙôka.” Tö ngö manah unôichrit inlahen cha min nö hachohlöng nö el öp tövai panam ngaich haköptu min cha-a tö inlahen Yāvē, ngaich unôichrit e min cha-a nö kahôkaṙen. Ngëichkö minë tinrīken më tarik min nā Yāvē nā Yēsū yěn halööktitre cha-a yěn hö-ö, ngaich ngatī inlahen min nö kahôkken cha. Yēḵ öp aṅ Ninēvě min tarik nö öt hō-en ngam tökô-en vine-ekūötēv, kaheukö min anga-aṅ nö tö köölö fālen hēk ahëtiyö inrē. (Isa. 65:20) Yip kamtöllö inlahenre pöri min nö löklōn Yāvē, ngaich teungen min cha-a tö ngam nômö tö örheūheu aṅ!—Tan. 12:2.

15. (a) Kūö yòh öng nö tövaich min ngam inlahen hī yěi ngö ṙô tö yik tarik tö ahëti aṅ Sôtöm hēk Kômòra, ngaich öt hěngtak min tö hachohlöng in cha? (b) Asuh öp manah ngam ṙô tö kūichi im līpöre Yūta 7? (Ngëichkö ngam pòks “ Asuh öp manah ṙô Yūta?”)

¹⁵ Ngö ṙô misī ang Yēsū, höichngen yip min  cha-a tarik tö yik aṅ Sôtöm hēk Kômòra samô-en Yēsū hēk nuk haköptö ò inrē ip ‘sakāmö ngam kinṙôka.’ Höng hayahlö ṙôre ök misī Yēsū? Ngö ṙô hòng inrē anga-aṅ tö më tarik nö höichngen tö yik tarik aṅ Sôtöm hēk Kômòra? (Mët. 10:14, 15; 11:23, 24; Lūk. 10:12) Fē-ělre tök ṙô Yēsū nö ngö ṙô choholre yin min më tarik aṅ Ninēvě ip ṙētak ngam kinṙôka. Vënyen e anga-aṅ nö kô-en min nö ngatī. Ngatī inlahen min inrē nö teungtakūö ngam ṙô Yēsū tö inlahen yik tarik aṅ Sôtöm hēk Kômòra. Ik sā Yēsū nö vënyö inlahen në tö nët inlahngen, ngaich höng kakkö ngam yamih anga-aṅ ‘ṙētak kinṙôka.’ Sā inlahen yik aṅ Ninēvě yik misī aṅ Sôtöm inrē nö tötlöngö kahëken. Ngih pöri maheuk hī tö yik tarik aṅ Ninēvě nö teungen tö ṙētakre nö halööktitre, ngaich öt ngatī inlahen yik tarik aṅ Sôtöm hēk Kômòra. Ngö ṙô misī inrē ang Yēsū “yip tötlöökö la-en pöri, im invanlö kinṙôka.” (Yôh. 5:29) Löktö in në ṙô Yēsū ayī-ö öi akahakūö tö yik tarik aṅ Sôtöm hēk Kômòra nö öthō lohten min nö öt hachohlöng, pô cha nö “tötlöökö la-en misī.” Lohten min nöng rīkre yip tö hachohlöng in cha hēk ṙētakvö min ayī-ö haköpten cha tö inlahen nā Yāvē nā Yēsū.

16. Löktö yih mikahkūö ang Yāvē töp tö hòṅ hachohlöng min tö ò hēk hö-ö? (Yarimiā 17:10)

¹⁶ Vë-evkūö Yarimiā 17:10. Hěng öp i tö vënyu hēk ing miröökö mikahkūö hī. Tö Yāvē nö ‘chamöh elkuilōn hēk kamlah nup tö hayunngöre ellōn tarik.’ Lökten yēḵ ngam Tēv min nö hachohlö yip tarik ip yamih ṙētak, ngaich asā nup ṙòng nup la-en cha tī min anga-aṅ nö hachohlen cha. Mihôiṅ Yāvē nö köp nö in nup ṙôre, yěn ṙētak ò pöri angū-ö nö hameuktö ngam miṙēlōnre ngaich hameukten e anga-aṅ. Lökten ayī-ö ötkô öi ngö mufē tö inlahen öp tarik min nö öt hachohlöng. Yip tö keūheutnyöre vinënyi inlahen tö ngam Paipöl ngaich höng cha-a mihôiṅ tö kakka inlahen tö hī nö öt hachohlöng min.

ÖT HĔNGHEUH ‘AN NGAM MA-AKAH NË TAṘÒKHÖRE PANAM’ NÖ VAICHÖ TĪ NÖ ‘KAHÔKA’

17. Sitih inlahen yip min tö ngaich nö kapah?

¹⁷ Ik sā nā Ātöm nā Ēva nö holṙen ngam Satān nö halòngen ngam Tēv, löktökūö in e söl ing töngamuh nö kööinyu ṙôken yip tarik tö kapah. Kumnyah elmat hī an ngam kinpaha, pōi hang vah tī inrē angū-ö tö tarik. (1 Kòr. 15:26) Sitih inlahen pöri min yik tarik tö ngaich nö kapah? Yik tö ngaich nö kapah in më tö 1,44,000 ṙôken,  teūngen ngaich cha-a tö nômöre nö el halīöngö. Yip tö ōttit pöri nö ing panam teūngen inrē min cha-a töm töt chanuhuvṙen nômöre nö el halīöngö. (Inm. 14:1) Pōyen yip inrē min tölöök tarik tö hachohlöng i kūö ngih panam. Cha-a yin vë tarik tö hangenlōn tö Yāvē. Yēḵ cha min nö chiplö im inyööngö tö Kristū im tö hěngköṅny samyeūheu, ngaich örheūheu min cha-a nö aṅ nö i kūö ngih panam. (Tan. 12:13; Hep. 12:1) Hē-e min inrē yip tötlöök nö hachohlöng. Nòlhöt nö in cha yip tö öl nö akahakūö tö ngam Tēv. Teūngen min cha-a tö ṙētakre nö harīngö minë tinrīkenre hēk ha-öinyö Yāvē inrē. (Lūk. 23:42, 43) Ōt pöri yik tötlöök tarik tamölngenre nö filal chööngö Yāvē. Lökten ang Yāvē nö kē fëslare nö öt hachohlen cha min.—Lūk. 12:4, 5.

18-19. (a) Kūö yòh öi mihôiṅ ṙatö-ellōnre tö Yāvē nö tö örheūheu nö löngö tī yěn kahôka? (Isayā 55:8, 9) (b) Asuh öp min ngahëichkö hī ip yamih ātiköl?

¹⁸ Mihôiṅ in ṙatö-ellōnre tö Yāvē nö örheūheu nö löngö tī yěn kahôka. Akahakūö ang Aprāham tö Yāvē ngam ‘ma-akah në taṙòkhöre panam’ nö tö aṅhavin tö miṙēlōn, tö keūheutlöre mikahkūö hēk örheūheu inrē nö la-evṙen tö nup la-en tö löng la-en. (Yôh. 5:22) Harunten ngam kūönre inrē ang Yāvē tö ngam la-en kinhôka hēk kē-ěkūö ò inrē tö e. Nëtre tak cha-a nö mihôiṅ nö meuk ellōn tarik hēk akahakūö inrē töp lamā tuhēt tinrīken ngò tarik. (Mët. 9:4) Lökten cha-a nö öthō nö vaichö tī min yěn kahôka.

¹⁹ Ta-a chěi töi ṙatö-ellōnre tö Yāvē nö tö keuheutlöre mikahkūö. Ngaich hòṅ köplōn inrē ayī-ö töre ötkô öi kahôkken yip tahëng pön höng Yāvē tö mihôiṅ nö kahôkken taṙòkhöre tarik. (Vë-evkūö Isayā 55:8, 9.) Mihôiṅ inrē öi ṙatö-ellōnre tö Yāvē hēk Yēsū min nö löngö tī nö kahôka. Kô-en ngam rācha hī Yēsū nö sā inlahen ngam yöngre. Löngö tī min anga-aṅ nö kahôka hēk aṅhavin inrē tö ngam miṙēlōnre. (Isa. 11:3, 4) Sitih inlahen tī pöri min nā Yāvē nā Yēsū nö kahôkken më tarik ip ṙētak öp tökiröng kanihngen? Asuh öp mikahkūö hī hēk töt mikahkūö hī tö inlahen e? Kētu sanapṙô nun min në intöönö nö in öp yamih ātiköl.