1. Kūö yòh töngamuh öi öt pingangkūö tö tarik nö öt ṙātö-ellōnre nö in höö?

 ÖT ṙātö-ellōnre yin më tarik nö in höö kūö nup la-en më yōm tinlööken, mahayöng hēk tö më mi-iyiha, lökten tarik töngamuh nö öt lööṙen nö ṙātö-ellōnre nö in cha. Söl ing töngamuh tarik nö öt ṙātö-ellōnre nö i holre, in yip lā chīrö re hēk in yip aṅ patī re inrē. Öt pingangkūö pöri ayī-ö meūkö u, pön urěhngöre ṙô ngam Paipöl nö vë-eny inlahen yip tarik ing ‘manā-aṅ sakāmö, nö mahanyatkö elmat, . . . vamë-eng nang, . . . hēk mahachīl.’ Ngatī maheuk ayī-ö töngamuh, kūö ngam Tēv ngih panam ngam Sī-ö öi ötkô ṙātö-ellōnre in ò.—2 Tim. 3:1-4; 2 Kòr. 4:4.

2. (a) In chīö öi mihôiṅ ṙātö-ellōnre? (b) Asūp mihôiṅ kanihngen yip tahëng?

² Hö-ö yin më tarik aṅ kūö ngih panam nö akahakūö tö chūök re nö ṙātö-ellōnre, hö-ö pöri ayī-ö ngatī inlahen, pò hī akahakūö tö Yāvē nö kiröngen hanangenlōn tö hī, ngaich kilēḵngôre inrē nö in më holre tö ò min “öt ṙāngen cha.” (Sal. 9:10; Yar. 17:7, 8) Mihôiṅ ayī-ö ṙātö-ellōnre in Yēsū kūö ò nö kēngö nômö re tö kūö hanangenlōn re tö hī. (1 Pīt. 3:18) Mihôiṅ inrē öi ṙātö-ellōnre tö minë tö kūchi aṅmat ngam Paipöl. Pò hī öi kôtamat tö minë inlēnö nö yanöölen hī. (2 Tim. 3:16, 17) Kihngen pöri ayī-ö lohten öi ṙātö-ellōnre in më prötör sistör. Ta-a chěi töi mikahtökūöre tö hī kūö yòh öi hòṅ ṙātö-ellōnre in cha.

3. Asuh öp taneunglen hī ṙanamlōn? (Mākös 10:29, 30)

³ Kirööngö ṙanamlōn in tö tī Yāvē, pò ò nö hanôlhöt hī nö el ngam mikūönöre. Hö-ö in höng hěngtak, pön keuheūtngöre chūök më prötör sistör hamôlṙen hī. Tökiröng ön nö inkôlò hī. (Vë-evkūö Mākös 10:29, 30.) Ṙòkhöre in öi kö haṙikngöre ëlô, tinrīken hēk chinhënö inrē. Sön pöri yěi meukkūö höö, ngaich sā töng ha-eh ayī-ö yěi meukkūöre. Kūö hī ṙòkhöre hangenlōn tö Yāvē, ngaich hang minë inlēnö inrē ayī-ö kahëtö ò. Ngaich yēḵ hī holṙenre ha-öönyö Yāvē, ngaich kirööngen ṙanamlōn ayī-ö.—Sal. 133:1.

4. Kūö yòh öi hòṅ hōluṙen tö më prötör sistör?

 ⁴ Hòṅ mötlö inlahen in töngamuh öi haröhtöre in më holmaneukre. Kūö në töpōyen kanihngen hī, ngaich el töngatī ṙētak ṙung cha-a nö hareuskö alaha hī. (Rōm. 15:1; Kal. 6:2) Ṙūöhöl alaha hī cha-a öi ngöt öi i linökölōn ngam Tēv Yāvē hēk havai ngam innôlöre inrē öi in ò. (1 Tös. 5:11; Hep. 10:23-25) Sitih inlahen öi mihôiṅ la-al ngam Sī-ö yěn öt in hī më prötör sistör. Lohten öi höng kihngen öi ikūö ngih panam. Röhta an ngam inlahen ngam Sī-ö tö yip hol ò nö la-al më tarik ngam Tēv Yāvē. Ngaich iṙôken ṙanamlōn min ayī-ö ip hē e, pò hī öt hěngtak pöi holūṙen tö më prötör sistör re.

5. Kūö yòh yip rīkre prötör sistör nö kihngen nö ṙātö-ellōnre nö in yip tahëng?

⁵ Ōt yip prötör sistör hī tö kihngen nö ṙātö-ellōnre nö in yip tahëng prötör sistör. Pī-a lohten anga-aṅ nö vë-eny öp ṙôre nö in yip holre, ngaich hēk nö vënyen e nö in yip tahëng. Hēk pī-a öp prötör hēk sistör nöng ṙò-òv tö öp la-en nö hòṅ kēken e, öt teungten pöri anga-aṅ lökten anga-aṅ nö mihôiṅ nö haṙivlōn tī tö ò hēk ōtre inrē yip tö haṙivlōn tī tö holre nö i ṙôre hēk i la-enre. Anū-ö në lāinyngen hī mihôiṅ kihngen öi hameuktö ṙinatö-ellōnre in më holmaneukre. Ta-a chěi töi ngëicha tö hī min öi sitih inlahen öi hameuktö ngam ṙinatö-ellōnre öi in më prötör sistör.

6. Asuh öp tö hòṅ aṅ in hī tinrīken hòṅ hī ṙinatu-ellōn in më prötör sistör? (1 Kòrin 13:4-8)

⁶ Yēḵ meh öm hangenlōn tö yip prötör sistör re, ngaich ṙātö-ellōnre min më-eṅ in cha. In ngam 1 Kòrin 13 mirūlö, pōyen nup ṙô e nö vë-eny inlahen ngam hanangenlōn. Yěi chumkūöṙen min ngëichken e, ngaich lööṙen min öi ṙātö-ellōnre öi in yip prötör sistör. Yěn ōt pöri öp pumsū ngam ṙinatö-ellōn hī, ngaich mihôiṅ min hēk öi ṙātö-ellōnre öi in cha. (Vë-evkūö 1 Kòrin 13:4-8.) Sā ngam tö kūchi im tö 4 miröökö ‘tömarô-òten manöiyö  an ngam hanāngenlōn; tö aheukölōn inrē.’ Pòrô nup vanāchö hī nö pōyen, sön ang Yāvē nö hamöiyöre. Lökten yěi haṙivlōn tö tī yip prötör sistör, ngaich hòṅ hamöiyöre ayī-ö. Kūichi an inrē nö in ngam tö 5 miröökö: ‘öt harunnyö lanīnöre an ngam hanangenlōn, öt afēkö inyëḵngenre inrē.’ Yěn amahaiṙen yip prötör sistör hī nö vaichö inlahen nö in meh hēk in nup ṙôre inrē, ngaich ui fēkö minë inyëḵngenre tö cha. Kūichi an inrē nö in ngam Mumkahten 7:9 ‘tö hī ötkô veūtö tanānyö.’ Kööpölōn tö ṙô ngam līpöre Efisös 4:26 ngam tö ngö kinūchngö: “Un meutti ngam tavūöi tö rôta lanīnö yīö.”

7. Yěi chumkūöṙen öi ngëichkö lökngörit ngam chööngö im Mëtiv 7:1-5, ngaich sitih inlahen min ayī-ö öi ṙātö-ellōnre in yip prötör sistör?

⁷ Ngih ön inrē töt ṙānangen inlahen hī yěi hòṅ ṙātö-ellōnre in më prötör sistör re. Hòṅ chumkūöṙen ayī-ö tö minë ṙô cha, pön ngatī inrē Yāvē nö chumkūöṙen. Kirööngen hanangenlōn inrē ang Yāvē tö cha, hö-ö inrē anga-aṅ nö ngëichkö nup vanāchö cha. Hòṅ ngatī inlahen in ayī-ö sā Yāvē. (Sal. 130:3) Ötkô in öi ngëichkö minë vanāchö cha, pöi hòṅ ngëichkö nup tövai tinrīken cha. Chumkūöṙen inrē öi ngëichken ò nö kēken minë tölöök la-en. (Vë-evkūö Mëtiv 7:1-5.) ‘Öt ranöingulōn ön ngam hanangenlōn nö i tökeuheūttöre.’ Lökten ayī-ö ötkô ngö mufē tö ò nö tölngen re nö miṙivngölōn hī. (1 Kòr. 13:7) Öt tö ngö manah ön ngam inlahen hī öi ṙātö-ellōnre i tökeuheūttöre öi meuchngö matre öi ṙātö-ellōnre in yip prötör sistör. Pön lōnu ang Yāvē tö hī öi chumkūöṙen tö nup tahëng la-en cha, öp chūök hī mihôiṅ ṙātö-ellōnre. *

8. Asuh öp tö hòṅ inlahen hī yěi hòṅ ṙātö-ellōnre in më prötör sistör?

⁸ Yēḵ hī öi kēnyö ṙētakre öi mikahtökūöre tö yip holre, ngaich sīöp min ngam minlēḵṙen hī tö cha. Hòṅ ngatī inlahen inrē ayī-ö öi ṙātö-ellōnre in yip prötör sistör re, öi hòṅ ṙūöhtö mikahkūöre tö cha. Ngaich yēḵ meh chuh el mīting, ngaich vë-ekūö yip prötör sistör më-eṅ hēk holṙen cha inrē nö ahangkö ngam tölöök inhānga. Hòṅ kööpölōn ayī-ö töre öi öt ilööṙen öi ṙātö-ellōnre in cha, lökten öi hòṅ hamöiyöre in cha. Lohten pöri më-eṅ öm kihngen öm vënyö nup ṙôre öm in ò. Ik sā meh pöri ngaich öm akahakūö tö ò, ngaich ṙātö-ellōnre ngaich më-eṅ öm in ò. Töp lökten meh ngaich öt piyū-uṙô öm vënyö nup ṙôre öm in ò. (Lūk. 16:10) Sitih inlahen pöri min më-eṅ yěn filal ngam ṙinātö-ellōn meh yip prötör sistör? Ötkô öm ngatī mufē töre öm öt ṙinatu-ellōn ngaich öm in ò. Lohten pöri më-eṅ öm unôich havantö inlahenre öm ṙātö-ellōnre in ò. Yěn ōt pöri yip prötör sistör pumsu ngam ṙinatö-ellōn meh, ngaich tö ngö manah angū-ö tö meh öm öt ṙātö-ellōnre in yip tahëng. Ōt yik inrē misī pumsu ngö ṙinatö-ellōn yik tarik ngam Tēv, sön pöri cha nö öt ṙāngenre nö ṙatö-ellōn nö in yik tahëng. Ta-a töi kakkö inlahen cha.

9. (a) Asuh ök inlahen Hëna, pòrô ang Ēli tö nak kūön ò nö chōchö la-en? (b) Asuh öp haköplö meh in Hëna? (Ngëichkö ngam nyat.)

⁹ Hēṙu öm ṙung haṙivlōn tö tī öp prötör tö kamnguvö? Ngatī inlahen ök misī Hëna. Makūö kūönṙô yik aṅ Israel ök misī Ēli, la-evṙen inrē nak kūön ò nö el ngam töhet chūök. Öt lēnö kahëken nak kūön Ēli, öt halēnö pöri cha-a tö ò. Höng meūkö u pöri ang Yāvē, sön anga-aṅ nö hökngen Ēli nö makūö kūönṙô. Mihôiṅ pöri ang Hëna nö ngölōn, hanöng sā Ēli nö makūö kūönṙô hö-ö chin chū-ö hòṅ chuh el ngam töhet chūök öich ha-öny ngam Tēv Yāvē. Hö-ö pöri ang Hëna nö ngatī inlahen. Ik sā ò nö haṙivlōn ngaich chuh el ngam töhet chūök anga-aṅ nö vë-ekūötēv, meūkö anga-aṅ tö Ēli nö sā tö hiyōi. Höng öt sökkö ṙô  re ang Ēli nö hatānyan. (1 Sa. 1:12-16) Öt ṙāngen re pöri ang Hëna nö havëkö kūö ngam Tēv tö kūön re, ngaich kilēḵngôre inrē anga-aṅ töp kūön ò min yěn kikōnyö ngaich kētu min anga-aṅ el ngam töhet chūök. Akahakūö anga-aṅ tö Ēli min nöng anga-aṅ ngamëichkö ngam kūön ò nö in e. Sönen pöri anga-aṅ nöng kēten ò nö el ngam töhet chūök. (1 Sa. 1:11) Hö-ö pöri ang Yāvē nö hökngen minë tötlēn nö el ngam töhet chūök. Pön öthō min anga-aṅ nö öt kētö sācha minā kūön Ēli. (1 Sa. 4:17) Hanöng sā e pöri ang Hëna nö ṙātö-ellōnre nö in ngam Tēv Yāvē hēk in yip tö halēnlöng tarik ò.. Lökten ang Yāvē nö kētö inkôlò ò töp kūön ò inrē ang Samuěl.—1 Sa. 1:17-20.

10. Asuh ök inlahen Tāvit, pòrô nö ōt yik pumsungö ngam ṙinatö-ellōn ò?

¹⁰ Ngaich öm më-eṅ ṙung hachīlö tö yip holre? Ngatī inlahen ök Rācha Tāvit. Hěngtak ök hol Tāvit tö Ahitōfel minë-eny. Ik sā ök kūön Tāvit ang Apsalem nö hòṅ kēḵ ngam chūök ò nö hayöng, ngaich holṙen ò ang Ahitōfel. Iṙôkö miṙivlōn ang Tāvit ik hē e, pön nëtre tak cha-a nö hachīlö ò tök kūön ò hēk tök hol ò inrē. Öt ṙāngenre pöri ang Tāvit nö ṙātö-ellōnre nö yik tahëng tö kūö e. Ṙātö-ellōnre pöri anga-aṅ nö in ök holre Husāī, ngaich kô-en ang Husāī nö tö akaha nö hol ò. Öt larītö Apsalem anga-aṅ, pò ò nö chiplen nö in Tāvit. Mihôiṅ anga-aṅ nö kēngö nômöre tö kūö hanangenlōnre tök holre.—2 Sa. 17:1-16.

11. Sitih inlahen ök tarik alaha Nēpòl nö ṙātö-ellōnre nö in Apikēl?

¹¹ Haköplu in öi in ök töhěngtak tarik alaha Nēpòl. Aṅ Israel ök Nēpòl tökôlò inrē, laklö yik tarik alaha Nēpòl inrē ang Tāvit nö hōluṙen tö yik tarik re. Unôichrit e ang Tāvit nö havëkö nyā-aṅkūö yik tarik re nö in Nēpòl. Sō pöri ang Nēpòl nö kē-ěkūö cha, tāiny ngaich ang Tāvit nö hāngö e. Lökten ang Tāvit nö hòṅ kē-ělkūö alaha re nö hòṅ fëlngen Nēpòl tö yik taṙòkhöre töng aṅ patī ò inrē. Hěngtak pöri ök tarik alaha Nēpòl vamë-eny nang Apikēl tö ngam inlahen cha. Mihôiṅ öre ngam tarik alaha Nēpòl nö falngöre nö laklö ngam nômöre, hö-ö pöri anga-aṅ nö ngatī inlahen. Pön akahakūö anga-aṅ tö Apikēl nö tö akaha nö yöngnyīö. Ngaich ṙinatu-ellōnre inrē anga-aṅ tö ò min nö mihôiṅ nö laklö ngam nômö ò. Kô-en ngaich anga-aṅ nö ngatī inlahen. Holtö öt pinhë-ekūöre ngaich ang Apikēl nö chuh in Tāvit nö asökngen ngam inlahen ò nö kēkö tövaich. (1 Sa. 25:2-35) Ṙātö-ellōnre ang Apikēl nö in Tāvit tö ò min nö öthō nö öt hang minë ṙô ò.

12. Sitih inlahen ök Yēsū nö ṙātö-ellōnre nö in yik haköptöre, pòrô nö pōyen nuk vanāchö cha? Mikahtökūöhī.

 ¹² Pōyen nuk vanachö inlahen yik haköptö Yēsū, sön pöri anga-aṅ nöng ṙātö-ellōnre nö in cha. (Yôh. 15:15, 16) Hěngheuh nā Yāköp nā Yôhan nö ngö ṙô nö in Yēsū, kētö chūök ai man el ngam Pūlngöre lā tavē hēk lā hāmöö meh. Öt tölöng pöri ngam havëkö cha, öt fēkö ngam ṙô cha pöri ang Yēsū höng köp inrē cha-a nö haköp nö in ò. (Māk. 10:35-40) Ik sā Yēsū pöri nö kē-ě ik hatööm, ngaich ṙòkhöre yik haköptö ò nö ṙāngen ò. (Mët. 26:56) Öt Ṙāngenre pöri ang Yēsū nö ṙātö-ellōnre nö in cha. Pön akahakūö anga-aṅ tö minë öt kumlēḵ-en cha, lökten anga-aṅ nö söl manā-aṅ nöng hangenlōn tö cha. (Yôh. 13:1) Unôichrit inlahen ò nö hachohlöng, ngaich kētö tökiröng anga-aṅ la-en nö in yik tö 11 tak tanīnöṙô. Ngaich ngö ṙô anga-aṅ nö in cha, hayōmken ngam la-en yin ngam vinī-i mahaköp hēk meukṙen minë sīöṅ chu inrē. (Mët. 28:19, 20; Yôh. 21:15-17) Kô-en yin më tanīnöṙô nö chūök hī ṙātö-ellōnre, pò cha nö tö chiplö nö söl kinpahare nö löklōn Yāvē hēk Yēsū inrē. Tö sā hī ngaich meuk inlahen hē Hëna, Tāvit, ök tarik alaha Nēpòl, Apikēl hēk Yēsū inrē nö ṙātö-ellōnre nö yik töthet tarik. Hòṅ ngatī inlahen in ayī-ö inrē.

13. Kūö yòh öi kihngen ṙātö-ellōnre öi in yip tahëng?

¹³ Yěn vënyen öp ṙô öp hol meh öp tötkô öre nö vënyu nö i tahëng, unôichngöre pöri më-eṅ akahalōn tö ngam ṙô nö vënyu nö i tahëng tö ò, sitih inlahen öm min? Yěn ōt tö ngatī inlahen nö pisungö ngam ṙinatö-ellōn hī, ngaich haṙivlōn ayī-ö. Ṙātö-ellōnre ök sistör nö in ök minṙöinylen nö vënyö ök töhěng ṙô re, ngaich vënyö nuk ṙô ò ngaich ngam minṙöinylen nö in ök pīhöre. Ik tahëng sakāmö ngaich ngam pīhö ngam minṙöinylen nö fūnö ò nö hareuskö alaha ò. Haṙivlōn ngaich anga-aṅ, ngö ṙôlōn inrē anga-aṅ sitih inlahen anga-aṅ nö akahalōn tö ngam ṙô chu. Lökten ngaich ngam sistör nö ṙinatu-ellōn nö in ngam minṙöinylen, öt ngölōn pöri anga-aṅ töre min nö öt ṙinatu-ellōn nö yip tahëng. Vë-eny nang yik tahëng ngaich anga-aṅ minṙöinylen, ngaich hayöökaṙen ngaich anga-aṅ, löktö in e hēk anga-aṅ ṙātö-ellōnre nö in më minṙöinylen.

14. Sitih inlahen ang ngam prötör nö halāmtöre nö in minā minṙöinylen?

¹⁴ Hěngtak ök prötör tö maṙò-òta lanīnö nö in nak tö nët tak minṙöinylen. Ngö ṙô anga-aṅ, höng ötkô ṙātö-ellōnre öi in cha. Hěngheuh pöri anga-aṅ nö fēkö ṙô öp prötör, ök tö milēkaṙen tö ò. Ngö ṙô anga-aṅ: “Höng ngam Sī-ö ön kumnyah elmat hī, rö-ö nö më holmaneuk hī.” Höng fēkö ngam ṙô ök prötör ngaich anga-aṅ, ngaich vë-ekūötēv. Unôichngöre ngaich anga-aṅ nö halamtöre nö in minā tö nët tak minṙöinylen.

15. Kūö yòh öi öt hē ṙātö-ellōnre in yip tahëng? Kētö inchō elmat hī.

¹⁵ Ngaich öm më-eṅ kē-ěkūö tö nup la-en, ngaich unôichngöre anū-ö nö kē-ěyö nö ṙā-ang in meh? Kô-en in haṙivlōn yěi ngatī inlānken. Ngatī inlahen ök Krēta. Ik hē yik mahayöng Nazi Chörmöni nö asökngen minë la-en ngam Tēv ik 1930. Tölṙô Krēta yik prötör nö taëp ngam Chūökamahati nö haköp yik tahëng prötör sistör. Ik hē yik prötör pöri ngaich nö akahalōn tö ök yöng ò nö tö kunyah elmat tö më Vamënyen Yāvē, ngaich sōten Krēta ngaich cha-a nö taëp ngam Chūökamahati. Vöö inrē cha-a tö ngam yöng Krēta yěn vënyö inlahen ngam la-en cha nö in yik mahayöng. Haṙivlōn ang Krēta ik sā ngam la-en ò nö kē-ěyö. Rö-ö inrē nöng angū-ö, pön ik hē ök innëtö kinyūngö panam (Second World War) nö ṙònghöichṙen, ngaich öt haköpu cha-a tö līpöre tök yöng ò kikānö pön öt kētu haköp. Öt rěhēn yik prötör nö vë-ekūö ò, pòrô nö meukkūö ò nö el talöökö. Kirööngen miṙivlōn takô ang Krēta, lökten ngaich anga-aṅ nö öt ilööṙen nö aṙēlen më prötör hēk öt ilöö ṙātö-ellōnre inrē nö in cha. Unôichngöre pöri anga-aṅ nö arēlen cha, pön ngölōn anga-aṅ,  ngaich an ngam Tēv Yāvē nö arēlen cha. Lökten ngaich inrē anga-aṅ nö aṙēlen cha. *

16. Kūö yòh öi hòṅ iṙūöhen ṙātö-ellōnre in më prötör sistör, pòrô öi kihngen ṙātö-ellōnre in cha?

¹⁶ Um ṙāngenre yěn pisungö ngam ṙinatö-ellōn meh yip hol meh, kalahtenre pöri hēk öm havantö ngam ṙinatö-ellōnre öm in yip holre. Öt lööṙen in ngatī inlahen, hòṅ ṙātö-ellōnre pöri ayī-ö tö u nö yanöölen hī yěi ngatī inlahen. Töi ngëichkö ngam inchō elmat, yēḵ meh öm nyā öp nyāha re nyā-aṅkūö, ngaich ötkôlò ellōn më-eṅ tö kūö e. Ngaich ngö mufē hòng më-eṅ tö meh öt hòṅ hēk öm nyā? Ngatī ṙēngen yip prötör sistör hī yěn pisungö ngam ṙinatö-ellōn hī cha. Tö ngö manah hòng ngaich angū-ö tö hī öi öt ṙātö-ellōnre öi in cha. Ṙòkhöre in töthet hēṙu in vaichköre inlahen öi in nup la-en re. Lökten ayī-ö öi hòṅ ṙòkhöre aṙēlen höö hēk pītnyöre öi havantö ngam ṙinatö-ellōnre öi höö. Yēḵ hī min öi ngatī inlahen ngaich kirööngö ṙanamlōn min ayī-ö. Ṙātö-ellōnre min ayī-ö in höö, yěi chumkūöṙen öi in minë ṙô re hēk minë la-enre inrē el ngam māṅ.

17. (a) Kūö yòh öng nö tötṙanāngen ngam inlahen hī ṙātö-ellōnre in më prötör sistör re? (b) Asuh öp min haköp hī ip yamih ātiköl?

¹⁷ Kūṅnen töngamuh Tarik ṙamatö-ellōn re nö in höö nö ing panam ngam Sī-ö. Öt ngatī inlahen pöri ayī-ö, pò hī öi ṙātö-ellōnre öi in yip holmaneukre. Kūö hī öi hangenlōn tö cha, hangenlōn inrē cha-a tö hī. Ōt min ngam hinëngö nö el hôi hī yěi ṙātö-ellōnre öi in höö, ṙamlōn inrē min ayī-ö. Lāklöre inrē ayī-ö tö nup yamih min kanihngen. Ngaich yěn hěngtak pöri öp pumsū ngö ngam ṙinatö-ellōn meh, ngaich hòṅ sitih inlahen më-eṅ? Hòṅ asīnken Yāvē më-eṅ öm chumkūöṙen ngëichkö öp tövai tinrīken yip holmaneukre. Hòṅ hang minë tökētu më-eṅ lökngörit chööngö aṅmat Paipöl, iṙūöhen öm hangenlōn tö më prötör sistör. Ngaich haköp inlahen yik tarik aṅmat ngam Paipöl yik mahaköpngöre nö im Tēv. Kô-en in öi haṙivlōn yěn pumsu ngam ṙinatö-ellōn hī. Mihôiṅ havaichngöre tö u, ngaich havantö ngam ṙinatö-ellōnre hēk öi in höö. Ngaich pōyen hanôl min ayī-ö, tö yip tö mötlö chanīplen tö yip mak alaha hī. (Inch. 18:24) Pōyen nup ngaich haköp hī in ngih ātiköl tö hòṅ ṙātö-ellōnre öi in höö. Ngih pöri töhěng inlahen hī, hòṅ vī öp tövai ayī-ö tinrīken re hòṅ öp hol hī nö ṙātö-ellōnre nö in hī. Sitih inlahen öi min mihôiṅ ngatī inlahen ip yamih in min ātiköl öi mikahtökūöre.