1-2. a) Ngu kuhi kufana ku kuho ka txiemo txathu ni txa Vajudha va nga tshumela ve ya Jerusalema? b) Ningela txikombiso txa sikarato si Majudha ma nga wonisana naso. (Wona dibhokiso di di ku “ Timbimo ta Hagayi, Zakariya ni Ezra.”)

 INA wa thuka u karateka ngu wumangwana? Ti nga maha u di luzeketwe ngu mthumo se u karateka ngu ti to u na xayisisa kutxani mwaya wako. U nga karateka ngu kuvhikeleka ka mwaya wako ngu konaha ka ku wukelana ka va politika, kuxaniswa mwendo kuwukelwa ka mthumo wathu wo txhumayela. Ina awe u wonisana ni sikarato so nga siya? I di toneto u na tsaniswa ngu kuwona nzila yi Jehovha a nga vhuna ngu yona Vaisrayeli mbimo yi va nga txi wonisana ni sikarato si si fanako.

² Ti lavile likholo lo tsana ka Majudha ya ma nga txi hanya Bhabhilona kasiku me leka tithomba tawe me enda ve ya ka ditiko di va nga ti si dizivi kwati. Mbimo yi va nga hoka, kha ta swela ku ve wonisana ni sikarato sa timale, tipolitika ni ku wukelwa. Vamwani kwawe ti va karatete kuveka mapimo ka ku wusetwa ka dithepele da Jehovha. Konamu ka 520 a si se ta Kristu, Jehovha a rumite vaprofeti vambidi, Hagayi ni Zakariya ti to ve ya tsanisa vathu va Txizimu, ve wuseta wukhozeli wawe ka Jehovha. (Hag. 1:1; Zak. 1:1) Ngu ha hi no tiwona ngu kona, txitsaniso va nga ningwa ngu vaprofeti vava txi va vhuni ngutu. Ku di pindile 50 wa malembe, Majudha ya ma nga wuya Jerusalema, ti lavile me tsaniswa kambe. Ezra kopista wa hombe wa mlayo a tile Jerusalema a txi khukhela Bhabhilona kasiku ta tsanisa vathu va Txizimu ku ve thangetisa wukhozeli wa ditshuri ka wutomi wawe.—Ezra 7:1, 6.

3. Ngu sihi siwotiso hi no bhula ngu sona? (Mavingu 22:19)

 ³ Nga ha wuprofeti wa Hagayi ni Zakariya wu nga vhuna vathu va Txizimu ka timbimo ti ti nga pinda ku ve simama ve themba Jehovha mbimo yi va nga txi wukelwa, wona wu nga hi vhuna nyamsi ku hi simama hi themba txivhuno txa Jehovha ti si nga ni mhaka ni sikarato si hi wonisanako naso. (Lera Mavingu 22:19.) Mbimo yi hi xolisisako didungula da Txizimu adi di nga wombwa ngu Hagayi ni Zakariya ni kuxolisisa txikombiso txa Ezra, hi na xamula siwotiso siya: Sikarato sa wutomi si ma gwesile ngu nzila muni Majudha ya ma nga tshumela me ya Jerusalema? Ngu kutxani i di ta lisima kuveka mapimo ko maha kudhunda ka Jehovha mbimo yi hi wonisanako ni sikarato? Hi nga akisa kutxani likholo lathu ka Jehovha ka timbimo to karata?

4-5. Ngu kutxani kuhiseka ka Majudha ko wuseta dithempele, ti nga mahako ku di hote?

⁴ Mbimo yi Majudha ma nga hoka Jerusalema ma ti ni mthumo wa wungi wo wu maha. Ngu txikuluveta va wusetile txiluvelo txa Jehovha, va khata ku aka dithepele. (Ezra 3:1-3, 10) Kambe ku hiseka kwawe ku pumbekile ngu txikuluveta. Ngu kutxani? Nguko hahanze ko wuseta dithepele vona va ti fanete kuaka tinyumba tawe, ku phaya siyalo ni kudyisa ti mwaya tawe. (Ezra 2:68, 70) Txitimwi keto, wona wa wonisani ni ku wukelwa ngu valala vawe ava va nga txi maha makungo o emisa mthumo wo wuseta dithempele.—Ezra 4:1-5.

⁵ Vaisrayeli va va nga tshumela ve ya Jerusalema va gwesilwe ngu sikarato sa ti male ni tipolitika. Ditiko dawe se di ti lumba mfumo wa Peresiya. Msana ko Siro mkoma wa Peresiya a di fite ngu 530 a si se ta Kristu Cambise wu a nga mvhaleta a xasete Egipta. Mbimo yi va nga ti tiya Egipta ti tikomba masotxhwa akwe ma di sinzisile Vaisrayeli ku ve va ninga sakudya, mati ni ko humula kona, se eto, i ti ku nemetisela Vaisrayeli. Mbimo yi mkoma Dhariyo I, a nga vhaleta Cambise ditiko di ti ngadi tate ngu sikarato so fana ni kuwukela wukoma ni sitereka. Kha ti kanakanisi to siemo soneso si mahile ti to a va va nga txi wuya ngu Bhabhilona ve karateka ngu ti to va na xayisisa kutxani timwaya tawe. Ngu kona ha ka sikarato si va nga txi wonisana naso Majudha mamwani ma ti si nga ni mbimo ya yinene yo wuseta dithepele da Jehovha.—Hag. 1:2.

6. Ngu kuya ngu Zakariya 4:6, 7, ngu sihi sikarato simwani si Majudha ma nga wonisana naso ni ku ngu txihi txitsanisekiso a txi Zakariya a nga va ninga?

⁶ Lera Zakariya 4:6, 7. Kuengetela ka sikarato si va nga wonisana naso, so pwateka ka timale, tipolitika, Majudha ti lavile me wonisana ni kuxaniswa. Ngu 522 a si se Kristu, valala vawe va sikoti kuemisa mthumo wo wuseta dithepele da Jehovha. Kambe Zakariya a tsanisile Majudha ti to Jehovha a ndina thumisa moya wakwe wo sawuleka kasiku va vhuna ve tsanisela sotshe sikarato. Ngu 520 a si se ta Kristu, Mkoma Dhariyo a tumelete to mthumo wo wuseta dithepele wu simama ni ku va ninga male ni vathu vo ve va vhuna ka mthumo wule.—Ezra 6:1, 6-10.

7. Mbimo yi Majudha ma nga thangetisa kumaha kudhunda ka Txizimu, ngu yahi makatekwa ya va nga mamana?

 ⁷ Ngu kuthumisa Hagayi ni Zakariya, Jehovha a thembisile vathu vakwe to a di na va vhuna ngaku va txi thangetisa mthumo wo wuseta dithepele. (Hag. 1:8, 13, 14; Zak. 1:3, 16) Ngu kutsaniswa ngu vaprofeti, Majudha ma khatile mthumo wo wuseta dithepele ngu 520 a si se ta Kristu. niku, ku si se guma 5 wa malembe vona va hetile kuwuseta dithepele. Aku Majudha ma nga thangetisa kudhunda ka  Txizimu hambiku ma nga txi wonisana ni sikarato, ona ma amukete txivhuno txa Jehovha ngu didhawa da nyama ni da moya. Kota wuyelo, vona va khozete Jehovha ngu litsako.—Ezra 6:14-16, 22.

8. Mapswi ma ku ka Hagayi 2:4 ma nga hi vhunisa kutxani ku hi veka mapimo ko maha kudhunda ka Txizimu? (Wona txhamuselo ya hahatshi.)

⁸ Mbimo yi ku yako ku tshuketa xanisa ya hombe, nda lisima nguto kupfisisa ti to nda txikuluveta kuengisa txirumo txo pateka ka mthumo wo txhumayela. (Marku 13:10) Ti nga maha ti hi karatela kuveka mapimo ka mthumo wo txhumayela ngako hi txi wonisana ni sikarato sa timale mwendo kuwukelwa. Ngu tihi ti nga hi vhunako ku hi thangetisa mthumo wa Mfumo? Ngu kuzumba hi di tsani to “Mkoma wa Mabutho” b ani nathu. Ene a na hi vhuna ngako hi txi simama hi thangetisa silaveko sa Mfumo i si nga sathu. Ngu toneto kha ha fanela hi thava txilo.—Lera Hagayi 2:4.

9-10. Mpatwa wu ti woni ngu nzila muni to mapswi ya Jesu ma ku ka Matewu 6:33 ditshuri?

⁹ Wona txikombiso txa Oleg ni Irina, c mpatwa wu wu thumako kota vanyaphandule. Msana kova va di tsute ve ya vhuneta dibanza ka wukhalo wumwani, vona va luzile mthumo ngu kona ha ka sikarato sa timale ditikoni kwawe. Hambiku vona va nga txi hanya ngu sigwaza kudingana dilembe, va pfite txivhuno txa Jehovha ni ku mbimo yimwani va txi ningwa txivhuno ngu vanathu. Ngu tihi ti ti nga va vhuna mbimo si va nga txi wonisana ni sikarato siya? Oleg, wu makhatoni a nga txi tipfa adi ni stress a womba tiya: “Kuzumba hi di ñolekile ngu mthumo wo txhumayela ti hi vhuni kuveka mapimo ka ti i ku ta lisima ka wutomi.” Mbimo yi ene ni msikati wakwe va nga txi lavetela mthumo va simamile va zumba  va di ñolekile ngu mthumo wo txhumayela.

¹⁰ Ditshiku dimwani va txi wuya ngu kutxhumayelani va mani to mngana wawe awu a nga ti endile a txita ngu kule ka mpfuka wu wu dinganako 160 kilometru a ti va tisete sakudya. Oleg a womba tiya: “Ka ditshiku dileya hi woni kambe txivhuno txa hombe txa Jehovha ni txa dibanza. Ha tsaniseka ti to Jehovha kha na mbi gwita adi divate malanda akwe, hambi i di ti to ma wonisana ni sikarato so woneka nga kha ma nga ni nzila yo si xula.”—Mat. 6:33.

11. Hi nga emela txani ngako hi txi simama hi veka mapimo ko maha kudhunda ka Txizimu?

¹¹ Jehovha a lava hi veka mapimo ka mthumo wo hulukisa vathu ngu kusimama hi maha vagondiswa. Nga ha ti nga kombiswa ka  paragrafu 7, Hagayi a kuzetile vathu va Jehovha ku va khateta kambe mthumo wo wuseta dithepele. Ngako va ti ko maha toneto Jehovha a ti na va “katekisa.” (Hag. 2:18, 19) Nathu hi nga tsaniseka ka ti to Jehovha a na katekisa mizamo yathu ngako hi txi thangetisa mthumo wu a nga hi ninga ku hi wu maha.

12. Ngu kutxani Ezra ni va a nga ti navo ti nga txi lava ve va ni likholo lo tsana?

¹² Ngu 468 a si se ta Kristu, Ezra a endile ni mtxawa wa wumbidi kukhukhela Bhabhilona aya Jerusalema. Ezra ni va a nga ti navo ti lavile veva ni likholo lo tsana, kasi kumaha diendo donedo. Vona va ti ni nzalama ya yingi ni silivhela ya miningelo yo vhuneta dithempele, kambe sitarato si va ndi no si thumisa si di ni phango. Toneto ti ndina va maha ve xaselwa ngu sigevenga. (Ezra 7:12-16; 8:31) Kuengetela keto, vona va tumbute ti to Jerusalema i si nga wukhalo wo vhikeleka. Ku ti si nga ni vathu va vangi ni ku maguma ni matimba si txi lava ku lungiswa. Hi nga gonda txani ka Ezra, mayelano ni kutsanisa themba yathu ka Jehovha?

13. Ezra a tsanisile ngu nzila muni likholo lakwe ka Jehovha? (Wona txhamuselo ya hahatshi.)

¹³ Ezra ayi woni nzila yi Jehovha a nga vhuna ngu yona vathu vakwe ka timbimo ta siduko. Konamu ka dilembe da 484 a si se ta Kristu, Ezra ti nga maha a txi hanya Bhabhilona mbimo yi mkoma Asuwero a nga veka mlayo wo lovisa Majudha ka wotshe mfumo wa Peresiya. (Est. 3:7, 13-15) Wutomi wa Ezra ni otshe Majudha wu ti phangoni. Mbimo yi va nga ziva toneto va ti toni sakudya, ve peka huwa, ve kombela txivhuno ka Jehovha ni mkongomiso wakwe. (Est. 4:3) Alakanya litsako li Ezra ni Majudha kulowe va nga va nalo mbimo yi txikwete txi nga jika txi dima ngu mhini ka vale va nga ti ni makungo o va lovisa. (Est. 9:1, 2) Ati Ezra a nga ti wona ka mbimo yile yo karata, ti nga maha ti di mu lulamisete ku ta wonisana ni sikarato si si ndi no londisa, ni kutsanisa themba yakwe ka wusikoti wa Jehovha wo vhikela vathu vakwe. d

14. Ngu yihi gondo yi mwanathu wa txisikati a nga yi mana mbimo yi a nga mana txivhuno txa Jehovha ka timbimo to karata?

¹⁴ Mbimo yi hi amukelako txivhuno txa Jehovha ka mbimo ya sikarato, hi ya hi txi mthemba ngutu. Wona txikombiso txa Anastasia, wu a zumbako wulambwe ka Europa. Ene a lekile kuthuma ti to a si ti beteli ka timhaka ta politika. A womba tiya: “Ka wutomi wangu wotshe ni si khali kutxona nga tiya. Ni vekile totshe manzani ka Jehovha ni ku ni woni nzila yi a nga txi ni khatalela ngu yona ngu lirando. Hambi ni txo tshumela ni pwata mthumo kambe kha ni na mbi thava. Aku Tate wangu  wa nzumani ani khatalelako nyamsi a na ni khatalela ni mangwana.”

15. Nji txani txi nga vhuna Ezra ku e simama ni themba yakwe ka Jehovha? (Ezra 7:27, 28)

¹⁵ Ezra a woni dianza da Jehovha ka wutomi wakwe. Kha ti kanakanisi to kualakanyisisa ngu nzila yi Jehovha a nga txi m’khatalela ngu yona ti vhuni Ezra ku e tsanisa themba yakwe ngu Jehovha. Wona mapswi ya ma ku “dianza da mkoma di nga ti txitimwi kwangu.” (Lera Ezra 7:27, 28.) Ezra a thumisile mapswi ya ma fanako 6 wa makhambi ka dibhuku da Ezra.—Ezra 7:6, 9; 8:18, 22, 31.

16. Ngu ka sihi siemo hi nga wonako dianza da Jehovha ka wutomi wathu? (Wona ni mfota.)

¹⁶ Jehovha a nga hi vhuna ngako hi txi wonisana ni siemo so karata. Ngu txikombiso, ngako hi txi kombela folga ka patrawu wathu kasi kuxalela Kongresu mwendo ku txitxa txikala kasi kuxalela mitshangano yotshe, hi tula mkhanjo wo wona dianza da Jehovha ka wutomi wathu. Xamulo yi nga va yinene kupinda ti hi nga ti tiemela. Kota wuyelo, themba yathu ka Jehovha yi na simama yi kula.

17. Ezra a ti kotisile txani kutiveka hahatshi mbimo yi a nga txi wonisana ni sikarato? (Wona mfota wa kapa.)

¹⁷ Ngu kutiveka hahatshi Ezra a kombete txivhuno ka Jehovha. Mbimo yotshe a nga txi tipfa atxi nemelelwa ngu wutixamuleli wakwe, Ezra a txi tiveka hahatshi, e khongela ka Jehovha. (Ezra 8:21-23; 9:3-5) Simaho sa Ezra si susumetete vathu ku ve mseketela ni ku etetela likholo lakwe. (Ezra 10:1-4) Ngako hi txi tipfa hi txi nemelwa ngu sikarato so pwateka ka male, kuvhikeleka ka mwaya, hi fanete kugela Jehovha ngu mkombelo hi txi themba to a na hi vhuna.

18. Nji txani txi nga hi vhunako kukulisa themba yathu ka Jehovha?

¹⁸ Ngako hi txi kombela txivhuno txa Jehovha ngu kutiveka hahatshi, ni kutumela txivhuno txa Makristu kulothi, themba yathu ngu Txizimu yi na kula. Erika, aku ni vanana vararu, a simamile a tsanisa themba yakwe ka Jehovha hambi ka mbimo yi a nga txi wonisana ni sikarato so felwa. Ngu mbimo nyana ya yidotho ene a tshumete ngu msana, msana keto e luzekelwa ngu mwamna wakwe. Ene a wombile tiya: “Kha wu nge yi zivi nzila yi Jehovha ayi thumisako kasi kukuvhuna. Kambe a nga kuvhuna ngu nzila yi u nga mba yi rinzela. Ni woni to mtalo wa mikombelo yangu yi xamutwe, ngu konaha ka mapswi ni simaho sa vangana vangu. Ngako ni txi bhulela vangana ta mbiluni, ti nga va hehukela ku ve ni vhuna.”

19-20. Hi gonda txani ka Majudha ya ma nga mbi sikota kutshumela me ya Jerusalema?

¹⁹ Hi nga mana gondo ya lisima ka Majudha ya ma nga mba tshumela me ya Jerusalema. Vamwani kwawe va si na kusikota ku tshumela ve ya Jerusalema ngu konaha ko kula ngu tanga, malwati mwendo wutixamuleli ha mwayani. Hambiketo, ngu ku ti dhundela vona va seketete a va va nga txi tshumela ve ya Jerusalema, ngu ku va ninga asi si nga txi laveka ko wuseta dithempele. (Ezra 1:5, 6) Msana ka 19 wa malembe, mtxawa wo khata wu tshumete Jerusalema, ava va nga ti sate Bhabhilona, va simamile ve rumela miningelo kasi kuvhuneta Jerusalema.—Zak. 6:10.

²⁰ Hambi hi txi tipfa hi si tikoti kumaha totshe ti hi nga txi ti lava ka mthumo wa Txizimu hi nga tsaniseka to Jehovha wa ninga lisima mizamo yi hi yi mahako yo lava ku mtsakisa. Hi ti zivisa kutxani toneto? Ka timbimo ta Zakariya, Jehovha a rumile mprofeti wakwe ku e maha m’bhoti ngu nzalama ni silivhela ayi yi nga rumelwa ngu va va nga ti sate Bhabhilona. (Zak. 6:11) Mibhoti yiya, yi ndina thuma kota “txialakanyiso txa miningelo yawe yo ti dhundela.” (Zak. 6:14) Hi nga tsaniseka to Jehovha kha na mbi thuka adi divate mizamo yi hi yi mahako kasiku mthumela ka timbimo to karata.—Vaheb. 6:10.

21. Nji txani txi nga hi vhunako ku ta wonisana ni sikarato sa mbimo yi yi tako hi di tsani?

²¹ Kha ti kanakanisi ti to ka masiku yawa ya magwito, hi na wonisana ni sikarato, ni ku ka timbimo ati ti tako ti nga maha txiemo txi biha ngutu. (2 Tim. 3:1, 13) Kambe kha hi lavi ku karateka. Khumbula mapswi a Jehovha ya a nga gela vathu vakwe ka timbimo ta Hagayi, mbimo yi a nga khene: “Ani ni nani nanu. . . Mi nga thaveni.” (Hag. 2:4, 5) Nathu hi nga tsaniseka to Jehovha ani nathu ngako hi txi maha mizamo yo maha kuranda kwakwe. Ngako hi txi thumisa tigondo ti hi nga ti mana ka wuprofeti wa Hagayi, Zakariya ni txikombiso txa Ezra, hi na simama hi veka themba yathu ka Jehovha ti si nga ni mhaka ni sikarato si hi nga thukako hi ta wonisana naso ka mbimo yi yi tako.