Vaveleki vangu va gondile ditshuri va si se txhadha ngu ma 1920. Ani ni velekilwe ngu 1939 khe Inglaterra. Ni di nga di mphya ni txi ti dhunda kuya mitshangano ni vaveleki vangu ni ku ni txi dhunda Escola do Ministério Teocrático. Kala nyamsi ni nga di ni txi khumbula ditshiku di va nga ni vekela txikadha kasi ku ni manela plataforma ni veka mwomba-wombo wangu wo khata. Ni ti ni 6 wa malembe ni ku ni txi thava ni txi wona vathu va hombe ava ni nga txi va vekela mwomba-wombo.

Mbimo yi ni nga khata kutxhumayela ni di ni 8 wa malembe, papa a txi ni vhuna kubhala ka txiphephana ati ni nga ndi na womba ni di kutxhumayelani. Ni tsakile ngutu mbimo yi nyamne wa m’ti a nga teka txiphephana txile e txi lera e gwita e teka dibhuku di di ku: “Seja Deus Verdadeiro”! Ni humile ni tutuma ni di tsakile ni ya gela papa ti to ni ningete dibhuku. Mthumo wo txhumayela wu ni tisete litsako la hombe ni ku ni vhuna ti to ni tsakela kuthumela Jehovha ka mthumo wa mbimo yotshe.

Ditshuri da mu ka Bhiblia di gwesile mbilu yangu msana ko va papa a di bhalisile ku ni hamba ni amukela marevhista a Muwoneleli. Ni txi tekela ku ma lera neti ma humako. Eto ti ni mahile ni themba ngutu Jehovha se ni maha txisungo txo ti ningetela kwakwe.

Ngu 1950 mwaya wathu wu rambilwe ti to wu ya xalela mtshangano wa m’ganga khe Nova York. Ngu wazina ka kona msungo mhaka wa ditshiku wu txi khene: “Ditshiku da varumiwa.” Ka donedo ditshiku mwanathu Carey Barber awu a nga gwita e va txiro txa Mmidi wu wu Fumako a vekile mwomba-wombo wa bhabhatiso. Magwito  ka mwomba-wombo wa bhabhatiso ene a wotisile siwotiso simbidi sa va va yako kubhabhatiswani ni khukhile ni ema ni txi khani: “Ina!” Ni ti ni 11 wa malembe mbimo yi ni nga bhabhatiswa kambe ni ti ziva ti to ni teka dizambo da lisima. Hambiketo ni txi thava kuya matini nguko ni si ti zivi kusambela. Kambe tio wangu a ni tsanisile e ni gela ku khene u nga thavi, se vanathu kha va swela ku ni humisa matini. Vona vo ta maha ngu ku ni gula, mwanathu mmwani e ni bhabhatisa mmwani e ni humisa. Kukhukhela ka ditshiku donedo Jehovha wa simama e kongomisa tinzila tangu.

Mbimo ni nga gwita kugonda ni txi lava kuva nyaphandule, kambe vagondisi vangu va ti ni kuzetela kubelela sikolwa sa hombe. Aku va nga ni kuzetela ni tumete kubela Universidhadhe, kambe ni woni ti to ni si na kusikota kusimama ka ditshuri, se ni sungile kuleka. Ni khongete ka Jehovha ngu mhaka yiya, se ni va bhalela dipasi do zivisa ti to na leka txikolwa. Se ni gwitile ni leka ngu magwito ka dilembe. Ngu kuthemba Jehovha ni thumile kota nyaphandule wa mbimo yotshe.

Ngu Julho wa 1957 ni khatile kuthuma kota nyaphandule ka didhoropa da Wellingborough. Ni kombete Bhetele ya Londres ti to yi ni lavela nyaphandule awu ni ndi no thuma nayo. Se ni thumile ni mwanathu Bert Vaisey awu a nga ni vhuna kutshukwatisa wusikoti wangu wo txhumayela. Ka dibanza di ni nga ti ka dona ku ti kova ni 6 wa vanathu va txisikati vo kumba ni nani ni Vaisey. Kulamisela mitshangano ni kupateka ka yona ti kulisile themba yangu ka Jehovha ni ku ni ninga mikhanjo yo womba-womba ngu ta likholo langu.

Ni betilwe jele ngu konaha ko lamba kuya wusotxhwani, ngu msana ni zivile Barbara awu a nga ti thuma kota nyaphandule wo sawuleka. Hi txhadhile ngu 1959, hi di ti emisete kuamukela txiavelo tximwani ni tximwani. Kukhata hi avetwe ku ya thuma Lancashire ku manekako mswa-ditambo ka Inglaterra. Ngu Janeiro wa 1961 ni rambilwe ku ya ka txikolwa txa Vatxhumayeli va Mfumo atxi txi nga teka mtxima Bhetele ka Londres. Ni sa tiemela msana ka txikolwa ni avetwe kuthuma kota muwoneleli wa txigava. Ni khatile ngu ku treinarwa mavhiki mambidi ngu mwanathu awu a nga ti thuma kota muwoneleli wa txigava khe Birmingham, se Barbara ni vile nayo ka treinamento. Msana keto hi amukete txiavelo txathu se hi ti ya thuma ka madhoropa a Lancashire ni Cheshire.

Ngu Agosto wa 1962 hi amukete dipasi do ta ngu Bhetele. Ka dipasi donedo ku di betilwe mapetisawu a Txikolwa txa Giliyadhi! Msana ko maha mkombelo ani ni Barbara hi tatisete mapetisawu hi ma rumela Bhetele. Msana ka 5 wa mitxima hi yite Brooklyn, New York hi ti ya gonda ka kalase ya wu 38 ya txikolwa txa Giliyadhi ahawa hi nga ya heta 10 wa mitxima hi txi gonda.

 Giliyadhi hi si njo gonda mayelano ni Dipswi da Txizimu ni sengeletano dwe, kambe hi txi gonda mayelano ni vanathu va ha mafuni kotshe. Hambiku ani ni nga ti ni 24 Barbara a ati ni 23, hi gondile to tala ka vagondi kulothi. Ni vile ni lungelo yo thuma ni mwanathu Fred Rusk, mmweyo wa va i nga ti vagondisi vathu. Yimweyo ya tigondo ati a nga ti junyatisa, mayelano ni nzila ya kuningela sialakanyiso, i ku ti to hi fanete hi txi seketela amu ka Bhiblia. Vamwani ava va nga va vagondisi vathu i vanathu vo fana ni Nathan Knorr, Frederick Franz, ni Karl Klein. Phela hi gondile ngutu ka txikombiso txa mwanathu A. H. Macmillan a nga hi vhuna kuwona nzila ayi Jehovha a nga kongomisa ngu yona vathu vakwe ka mbimo ya siduko ka malembe ya 1914 kala makhatoni ya 1919.

Hi di hafuhi ni kuheta kurso, Mwanathu Knorr a gete ani ni Barbara ti to hi avetwe ku ya thuma Burundi ku manekako Africa. Se hi ti ya xola ka Anuário kasi ku hi wona to mbahuweleli vangahi va nga ti tiho Burundi ka mbimo yile. Kambe hi woni to ku sa wombwa txilo ngu ta vahuweleli ka ditiko dile! Koneho hi woni to hi txa ya ka wukhalo awu hi si wu ziviko ni wu si khali kutxhumayelwa. Eto ti hi dhukisile! Kambe mkombelo wu hi vhuni ku hi si karateki.

Ka txiavelo txathu totshe ti txi hambana ni ti hi nga ti ti tolovete to fana ni matxelo, mdhawuko ni tidimi. Akuwa ti txi lava hi gondela Txifranseji. Hi tshumete hi manana ni txikarato txo mana wukhalo wo zumba ka wona. Msana ka masiku mambidi hi di hokile, mwanathu Harry Arnott awu hi nga ti nayo ka Txikolwa txa Giliyadhi a hi endete a txi tshumela ka txiavelo txakwe khe Zâmbia. Ene a hi vhuni ku hi mana m’ti wo zumba ka wona. Kha ta swela hi khatile kukanetwa ngu wukoma awu wu nga zivi txilo ngu Tifakazi ta Jehovha. Mbimo yi mthumo wathu wu nga khata kutsakisa wukoma wu hi gete ti to hi si na kusimama hi zumba hi si nga ni maphepha o hi tumelela ku hi zumba ditikoni mule. Ngu txikuluveta ti lavile hi khukha hi ya ka ditiko dimwani, ka dikhambi diya hi ti yawa Uganda.

Kuthemba Jehovha ti hi khulute ka kuthava ku hi nga ti nako ko ina hi ndi na hoka Uganda hi si na maphepha a kona. Mwanathu mmwani a tako ngu Canadá awu a nga ti thuma amu ku nga ti  ni txilaveko khe Uganda a hi vhuni ngu kuya txhamusela txiemo txathu ka wukoma. Se wu hi tumelete ku hi zumba 6 wa mitxima hi txi lulamisela maphepha o tumelelwa kuzumba ditikoni mule. Hi ti woni ti to Jehovha ngu ditshuri a txi hi vhuna.

Txiemo kheno txi si hehuki kuhambana ni khe Burundi. Mthumo wathu wu ti nga di kutumelelwa se ku to kova ni 28 wa tifakazi ka ditiko dotshe. Hi woni to makhalo o tala vathu va txi womba-womba txingiza. Kambe hi kuluvetile hi wona ti to kasi ku vathu ve kula ngu didhawa da moya ti txi lava hi gonda timwani ka tidimi ati va ti pfisisako. Hi khatile kutxhumayela khe Kampala, amu kuwomba-wombwako Lunganda, se hi khatile kugonda lidimi lonelo. Ti tekile malembe ti to hi li ziva kwati, kambe ti ni vhuni ti to ni hetisisa kwati mthumo wangu wo txhumayela. Hi khatile kupfisisa silaveko sa moya sa sigondo sathu. Se ni sona si txi ti phofulela ati si nga ti ti pfisa tona ngu ti si nga txi ti gonda.

Litsako li hi nga ti nalo li ti tiswa ngu kumana vathu ava va nga ti amukela ditshuri ni ku va hi txi thuma kota vawoneleli va txigava. Bhetele ya Quênia yi hi rumile ku hi xola makhalo aya ma fanelako kurumelwa vanyaphandule vo sawuleka. Ngu txitalo hi txi mana vathu ava va nga ti hi amukela hambi ku va nga si ti zivi Tifakazi. Vona va txi hi maha hi tipfa hi di m’tini, vamwani va txi hi bhikela ni sakudya.

Hi khatile kuthuma ka makhalo o hambana-hambana. Hi khukhile Kampala hi enda ngu masiku mambidi ngu txitimela hi ya Mombasa khe Quênia, se hi khukha Mombasa hi enda ngu txitimela txa matini hi ya Seychelles, i ku txitondolo txi manekako ka linene la Índico. Kukhukhela ngu 1965 kala 1972, ani ni Barbara hi txi endela Seycheles. Ka mbimo yoneyo, ku ti ko va ni vahuweleli vambidi, ava va nga kula ve va mtxawa ve gwita ve va dibanza. Maendo mamwani ma hi hokisile Eritréia, Etiópia ni Sudão.

Txiemo txa ta politika khe Uganda txi txiya txi karata. Ka malembe ya ma nga londisela ni woni lisima lo thumisa wutxhari wa mu ka Bhiblia awu wu ku khene: “Tshumetelani Khezari, asi i ku sa Khezari.” (Marku 12:17) Ku ni mbimo wukoma wu nga lava ti to votshe ava va si lumbi ditiko dileya ve ti bhalisa ka maphoyisa a hafuhi ni ha va manekako kona. Athu hi mahile toneto. Ku di pindile masikunyana hi di Kampala maphoyisa a txihunja ma hi emisile ani ni murumiwa mmwani ni nga ti nayo. Hi thavile ngutu. Ona ma hi lumbetile ku va sipiyawu, se ma hi tekile ma hi yisa maphoyisani ahawa hi nga txhamusela ti to athu hi si nga vathu va mazunga hi ti varumiwa. Hambiku hi nga womba ti to se hi di ti bhalisile, ona kha ma hi engisa. Se ma hi tekile me hi yisa maphoyisani ka hafuhi ni ha hi nga ti zumba kona. Hi tsute hi ti hagari ka maphoyisa ya ma nga ti ni sibhamu, hi to ya hefu mbimo yi diphoyisa dile di nga bhalisa matina athu di nga hi ziva, se di gela maphoyisa ale mamwani ti to me hi leka!

Mbimo yoneyo hi ti zumbela kukarateka nguko hi nga ti emiselwa ngu maphoyisa, ngutu-ngutu aya ma nga ti levile. Mbimo yotshe hi txi maha mkombela hi rula moyani ngako ma txi hi tumelela hi pinda ma sa hi karata. Ngu 1973, votshe varumiwa va hingilwe khe Uganda.

Hi tshumete hi mana kutxitxa ka siavelo, ka dikhambi diya hi ti ya thuma Costa de Marfim,  ku manekako mswa-ditambo ka África. Ti lavile hi gonda to tala ta tiphya to fana ni mdhawuko wa wuphya, ni kutshumela hi womba-womba kambe Txifranseji ni ku tolovela kuhanya ni varumiwa vamwani va midhawuko yimwani. Hi tshumete hi wona ti to Jehovha a txi hi kongomisa, mbimo yi hi nga ti wona vathu ava va nga ti tsakela ve amukela mahungu a manene. Hi ti woni ti to ngako hi txi themba Jehovha ene wa kongomisa tinzila tathu.

Ngu txidhukisa, Barbara a beletwe ngu malwati a hombe. Hambiku a nga txi thumwa ka sibhejela sa hombe ngu 1983, ti vile hakubasani ti to hi si na kusikota kusimama hi thuma ka txiavelo txathu khe África. Phela ti hi pandile ngutu!

Malwati a Barbara ma yite me kula mbimo yi hi nga txi thuma Bhetele ya Londres, se e gwitisa kumwalala. Vanathu va Bhetele va ni vhunile ngutu. Mpatwa wumwani wu ni vhunile ti to ni tolovelana ni txiemo ni kuthemba Jehovha. Ngu kutsimbila ka mbimo ni zivile mwanathu Ann awu a nga txi vhuneta Bhetele, ene a ti thumile kota nyaphandule wo sawuleka. Aku Ann a nga ti randa Jehovha, ti ti kombile ti to m’thu wa moya. Ni txhadhile ni Ann ngu 1989, ni ku hi thuma kumweko Bhetele ya Londres.

Kukhukhela 1995 kala 2018 ni vile ni lungelo yo va muemeli wa mzinda wa ha mafuni kotshe, ni ku hi endete kona mu ka 60 wa matiko. Ka liendo limwani ni limwani hi woni ti to Jehovha wa katekisa malanda akwe ka siemo so hamba-hambana.

Dimwedo da maendo onewo hi endete África ngu 2017. Ni ve ni lungelo ya hombe ya kuteka Ann ni tsula nayo ahawa hi nga mana litsako lo wona to mtengo wa vanathu wu engetelekile. Ni ti ya wona ti to ka wukhalo wu ni khalako kutxhumayela ngu 1964, konkuwa ku akilwe Bhetele ayi yi khatalelako vanathu va pindako 15.500.

Ni tsakile ngutu mbimo yi ni nga amukela lista ya matiko aya ni nga ndi no ma endela ngu 2018. Dimwedo da matiko a kona i Costa de Marfim. Mbimo hi nga hoka Abidjan ni ti woni nga no tshumelela mtini. Mbimo yi ni nga amukela lista ya makwarto, ni woni ti to kwarto ayi ni nga ti na ya zumba ka yona yi ti hafuhi ni ya mwanathu awu a nga ti dhanwa ku i Sossou, awu ni nga ti mu khumbula. Ene i ti mwanathu awu ni nga ti mu ziva wa kona khe Abidjan, kambe ni to phazama, awuwa i ti mwanana wa kona.

Jehovha wa hetisisa sithembiso sakwe. Hambiku hi nga manana ni sikarato so tala, ni woni to ngako hi txi themba Jehovha ene wa lulamisa tinzila tathu. Konkuwa ni yi rinzete mbimo yi Jehovha a no ta lulamisa tinzila tathu ti txi thwim ka mafu a maphya.—Mav. 4:18.