Ni velekilwe ngu 1935 Inglaterra ka didhoropa da Darlaston di manekako khe Black Country wukhalo wonewo wu dhanwa ku i Black Country ti wombako ditiko da phumm, ngu kona ha ka wutshi wo tala awu wu tiswako ngu ma industriya o tala ma kuho kheya. Mbimo yi ni nga ti 4 wa malembe vaveleki va mina va khatile kugonda Bhiblia kumweko ni Tifakazi ta Jehovha. Se ni di ngadi jovhem, ni tsanisekile ti to ni ti mani ditshuri ngu toneto ni bhabhatisilwe ngu 1952 ni di ni 16 wa malembe.

Ka mbimo yoneyo ni khatile kugondela mthumo ka khampani yo kari ayi yi nga txi maha mathulusu ni tipesa ta mimovha. Ni khatile kugonda kasiku ni va sekretariyo wa khampani i ku mthumo awu ni nga txi wu lava ngutu.

Dikhambi dimwani muwoneleli wa txigava a ni kombete ti to ni tsimbitisa gondo ya dibhuku ya dibanza, ayi yi nga txi mahwa ngu hagari ka divhiki khe ka dibanza da hafuhi ni mtini, se ti txi lava ni maha txisungo txa hombe. Se eto ti vile txikarato nguko ti txi lava ni ñola mitshangano ka mabanza mabidi o hambana. Hagari ka divhiki ni txi ñola mitshangano ka dibanza adi di nga ti hafuhi ni ha ni nga ti thuma kona khe Bromsgrove. Ngu magwito ka divhiki mbimo yi ni tshumelako ni ya mtini ni txi ya ñola mitshangano ka dibanza da Willenhall.

Aku ni nga ti lava kuseketela sengeletano ya Jehovha, ni tumete txirambo atxi ni nga ti ningilwe ngu muwoneleli wa txigava hambi ku ti nga txi lava ni leka kugonda ati ni nga txi tidhunda kumaha. Kambe kutumelela Jehovha ku e kongomisa tinzila tangu ti tute mkhanjo wa ti to ni va ni wutomi wo tsakisa awu ni no mbi thuka ni tisola ngu wona.

Mbimo yi ni nga ti ka dibanza da Bromsgrove, ni zivile dihorana do tshura adi di nga ti dhunda timhaka ta moya i ku Anne. Se hi txhadhile ngu 1957, kota mpatwa hi vile ni malungelo o tala o fana ni kuva vanyaphandule va mbimo yotshe, vo sawuleka, kuthuma kumweko ka mthumo wa wuwoneleli wa txigava ni kuthuma kumweko Bhetele. Kuva ni Anne ti ni tisete litsako la hombe ngutu ka wutomi wangu.

Ngu 1966 hi tsakile ngutu kuva hi di rambilwe ka turma ya wu 42 ya txikolwa txa Giliyadhi. Se hi  mani txiavelo txo hi ya thumela Malawi amu vamwani va kudhanwako ku i mbilu ya África, ngu kona ka wunene wa vathu va kona. Kambe kha ta koteka ku hi zumba ngu mbimo yo lapha kona kheya.

Hi hokile Malawi ngu 1 ka Fevereiro wa 1967. Msana ko heta mtxima hi txi gonda lidimi la Txitxewa, hi khatile mthumo wathu wa wuwoneleli wa dhistrito. Hi ti ni mmovha awu hi nga txi pimisa ti to wu ndi na hi hokisa amu hi nga txi lava kona hambi ni kukawunyeta silongana. Kambe wona kha wa sikota kumaha ati hi nga txi ti rinzela, wona wu txo zamanyana kukawunyeta ka silongana sa sidotho. Mbimo yimwani hi txi zumba ka tinyumba to kopolwa ngu txitsowo ati ti nga txi lava hi tshulela ngu dilona kasi ku ma si beli mati. Ngu ditshuri ma ve makhato o karata ka mthumo wathu kota varumiwa.

Ngu Abril hi tumbute ti to hi ndi na manana ni sikarato so tala asi si nga ti tiswa ngu wukoma. Prezidhenti wa Malawi Dhotori Hastings Banda a wombile ti to Tifakazi ta Jehovha ti si khupi ni ku ti txi ti betela ka ta politika. Kambe eto i ti makuhu a hombe. Kambe athu hi txi tiziva ti to hi txi nyenywa nguko hi si ti beteli ka ta politika, ngutu-ngutu aku hi nga txi lamba ku ti bhalisa kasi ku hi lumba partidho yo kari.

Ngu Setembro hi lerile ka dijornal ti to prezidhenti a txi lumbeta vanathu a txi khene va mahetela mazunga. Se ene a wombile ti to mfumo wakwe wu na maha totshe ati wu ndi no tikota ngu txikuluveta ti to wu tsimbisa Tifakazi ta Jehovha ditikoni mule. Se eto ti mahekile ngu ditshuri ngu 20 ka Outubro wa 1967. Msana keto, maphoyisa ni vakoma va tile Bhetele ya Malawi ve ta rumisa ti to yi vhalwa ni kutshumela ku hingwa votshe varumiwa ava va nga ti tiho ditikoni mule.

 Hi zumbile masiku mararu hi di khotetwe, msana keto hi tekilwe hi yiswa ka ditiko dimwani i ku Maurícias ku nga ti wonelelwa ngu Grã-Bretanha mbimo ya kona yoneyo. Kambe wukoma wa khe Maurícias kha wa hi tumelela ku zumba kota varumiwa. Ngu toneto hi tekilwe hi yiswa Zimbabwe amu ku nga ti dhanwa ku i Rodésia mbimo ya kona yoneyo. Mbimo yi hi nga hoka hi ti ya manana ni dijaha dimwani do karata adi di nga ti wonelela vathu vo ta ngu ka matiko mamwani. Dona ti wombile tiya: “Anu mi hingilwe Malawi ni ku mi tsimbisilwe kuzumba Maurícias, se mi ta ka ditiko dathu nguko wukoma wu mi tumelelako.” Anne a to khata kudila. Ti txi woneki nga kha ngaho awu a nga txi hi lava. Ka mbimo yoneyo hi txi lava kukhukha hi txi pimisa ngu kutshumelela mtini kwathu Inglaterra. Ngu magwito wukoma wu hi tumelete ti to hi zumba wusiku wule Bhetele kambe ti txi lava hi ti bika wukomani mangwanani ka kona. Athu hi ti karatekile ngutu kambe hi ti simama hi veka totshe manzani ka Jehovha. Ka ditshiku adi di nga londisela hi tumeletwe ti to hi zumba kota vaendi Zimbabwe. Kha ni na mbi di divala ditshiku diya, ni ti pfiti ti to ngu ditshuri Jehovha a txo kongomisa tinzila tathu.

Mbimo hi nga ti thumela ka Bhetele ya Zimbabwe ni avetwe kuthuma ka Dhepartamentu ya Mthumo ni txi khatalela Malawi ni Moçambique. Vanathu va Malawi va txi xuphwa ngutu. Se ka mthumo awu ni nga txi wu maha, wu ti pata kuhunduluxela ma relatoriyo aya ma nga txi rumelwa ngu vawoneleli va sigava va Malawi. Ni txi thuma wusiku-wusiku kasi kuheta kumaha ma relatoriyo onewo, ni txi dila ni txi wona kudyisetwa aku vanathu va mananako nako. * Hambiketo ni txi gweseka ni txi wona kuthembeka, likholo ni kutimisela kwawe.—2 Vak. 6:4, 5.

Hi ti maha totshe ati hi nga txi tikota kasi kuphamela sakudya sa moya ka vanathu ava va nga ti sate Malawi ni vamwani ava va nga ti tutumile ve ya barama Moçambique. Mtxawa wa vahunduluxeli va lidimi la Txitxewa, i ku lidimi ali li womba-wombwako ngutu Malawi wu rurile wu ya manekela ka thembwe yimwani ya mwanathu khe Zimbabwe. Ene a kombisile wuxinji ngu ku va akela tinyumba ni ku va mahela ma eskritorio ti to ve thuma ka ona. Kona kheya va simamile ve maha mthumo wuwa wa lisima ngutu wo hunduluxela sakudya sa moya.

Hi mahile malulamiselo a ti to vawoneleli va sigava va khe Malawi ve ta xalela mtshangano wa dhistrito dilembe ni dilembe kheno Zimbabwe. Se ti txi koteka ku ve mana ma esbhoso a miwombawombo. Mbimo yi va nga txi tshumelela Malawi va txi ya abana ni vanawe sakudya soneso sa moya. Dilembe dimwani va nga ta kheno Zimbabwe hi mahile malulamiselo a ti to ku va ni Txikolwa txa Vathumeli va Mfumo kasi kutsanisa vawoneleli vava va txigava va txibindi.

Ngu Fevereiro 1975 ni yite ni ya pfuxela vanathu ava va nga ti thavile ve ya Moçambique. Vanathu vonevo va txi tsimbitisana ni sengeletano ya Jehovha, ni ki ku va txi simama ve londisa malulamiselo a ti to kuva ni mmidi wa madhota. Se madhota oneyo ma txi maha malulamiselo a ti to timhaka ta moya ti si emi, to fana ni kuveka miwombawombo kulera m’bhalo wa ditshiku, kutsimbitisa gondo ya Muwoneleli kumweko ni kuñola mitshangano ya hombe. Hambiku va nga ti txitingani vona va ti lulamisela mitshangano ya hombe ngu nzila ya kwati. Vona va txi veka hambi madhepartamento ya sakudya, ya kubasisa ni wuvhikeli. Jehovha a katekisile ngutu mizamo ya vanathu vonevo vo thembeka se eto ti ni tsanisile ngutu.

Magwito ka ma 1970, Bhetele ya Zâmbia yi khatile kuwonelela Malawi. Se mbimo yotshe ni txi pimisa ni kukhongelela vanathu va Malawi nga ha vanathu vamwani ni vona va nga txi maha toneto. Ka makhambi o tala kota txiro txa komisawu ya Bhetele ya Zimbabwe, hi txi maha mitshangano ni vanathu ava va nga txi rumelwa ngu Mzinda kumweko ni vanathu vamwani va Malawi, Joni ni Zâmbia. Mbimo yotshe hi nga ti maha mitshangano yiya hi txi tiwotisa tiya: “Ku ni timwani ati hi nga ti mahako kasi kuvhuna vanathu va Malawi?”

Ngu kutsimbila ka mbimo kuxaniswa ku hungukile. Se vanathu ava va nga ti thavile va khatile  kuwuyela Malawi, kambe ava va nga sawula kusimama khe va nga thavela kona va khatile ku hefu msana kova va di xanisilwe ngutu. Ni ku matiko o tala a hafuhi ma khatile kuninga mtumelelo Tifakazi ta Jehovha ni ku ti txi maha mthumo wa tona ti si tsimbiswi. Moçambique a ningile mtumelelo Tifakazi ta Jehovha ngu 1991. Hambi keto hi txi tiwotisa tiya: ‘Se Tifakazi ta Jehovha ta Malawi ti na mana mtumelelo ditshiku?’

Txiemo khe Malawi ngu kutsimbila ka mbimo txi txitxile, se Tifakazi ta Jehovha ti ningilwe mtumelelo ngu 1993. Msana keto ditshiku dimwani ni txi bhula ni murumiwa mmwani a ni wotisile tiya: “Ina u na tshumelela Malawi?” Ani mbimo yoneyo ni ti ni 59 wa malembe se ni to xamula ni txi: “Nadha se ni kumbile.” Kambe ditshiku donedo hi amukete dipasi di txi ta ngu ka Mmidi wu wu Fumako di txi hi kombela ti to hi tshumelela.

Athu hi txi txi dhunda txiavelo txathu khe Zimbabwe se txisungo txiya ti txi hi karatela ku txi maha. Athu se hi ti zimile mikoloti ni ku se hi ti ni vangana va hombe kheya. Hambi keto Mmidi wu wu Fumako wu gete ti to ti si sungi ku hi txitxa txiavelo txathu ngako hi si ti lavi. Se ti di hehukile ku hi tisawulela nzila yathu hi pune ngu kuzumba Zimbabwe. Kambe ni alakanyisisile ngu nzila yi Abrahamu ni Sara va nga leka ngu yona ditiko dawe do ganya hambi ku va nga ti kumbile ve engisa mkongomiso wa Jehovha.—Gen. 12:1-5.

Se hi mahile txisungo txo hi londisa mkongomiso wa sengeletano ya Jehovha hi tshumela hi ya Malawi ngu 1 ka Fevereiro 1995 se ku ti pinda 28 wa malembe hi di kandile ka ditiko dileya. Ngu txikuluveta ku to wumbwa komisawu ya Bhetele ha ku nga txi pata ani ni vanathu vamwani vavambidi kunukunuko hi to khata kuorganizara mthumo wa Tifakazi ta Jehovha.

Jehovha a katekisile ngutu mthumo, se mtengo wa va huweleli wu engetelekile ngutu. Ngu txikombiso ngu 1993 i ti ko va 30.000 wa vahuweleli, kambe wu kwete wu hokela ka 42.000 ngu 1998. * Mmidi wu wu Fumako wu tumelete ti to ku akwa Bhetele ya yiphya kasi kukhatalela silaveko sa mthumo wo txhumayela. Se hi xavile wukhalo khe Lilongwe ni ku ani ni sawutwe kota mmweyo wa komisawu ya aka.

Mwanathu Guy Pierce awu i nga ti txiro txa Mmidi wu wu Fumako ngene a nga veka m’wombawombo wo khangula Bhetele ya yiphya ngu Maio wa 2001. Kona mu ka 2.000 wa vanathu va Malawi va  manekile ka tximahakalo txiya kutala kwawe ku txi pinda 40 wa malembe va di bhabhatisilwe. Vanathu vava vo thembeka va tsanisete ngutu sikarato sa hombe kudingana malembe o tala mbimo yi mthumo wathu wu nga ti ngadi wu txi tsimbwa. Vona i ti sisiwana kambe va ti ganyile ngutu ngu didhawa da moya. Vona va tsakile ngutu ngu kuwona Bhetele ya yiphya. Kumwani ni kumwani u nga ti bela, u txi pfa wutxenje wa tindando ta Mfumo awu wu nga ti txhaywa ngu matxhayelo a txilandi, atxiya txi ve tximahakalo txo tsakisa ngutu ka wutomi wangu. Ni ku ti txi tiveka hakubasani ti to ngu ditshuri Jehovha wa katekisa votshe ava va tsaniselako sikarato ngu kuthembeka.

Msana ka kuva Bhetele yi di akilwe ni vile ni lungelo yo amukela siavelo so fana ni kukhangula Tinyumba ta Mfumo ta tiphya. Mabanza a khe Malawi ma txi wuyelwa ngu malulamiselo a sengeletano o vhuneta kuaka Tinyumba ta Mfumo ka matiko aya i ku sisiwana. Makhatoni mabanza o tala ma txi ñola mitshangano hahatshi ka mindonga a mixululwani. Vona ta txi thumisa mataho o mahwa ngu mwasi kasi kutshulela Nyumba ya Mfumo ni kuthumisa mabhanku o mahwa ngu txitsowo kasi kukhalahatsha ka ona. Se ngu ku ti tsakela vanathu va txi vhuneta ko maha sitini kasi kuaka Tinyumba ta Mfumo to tshura. Hambi keto vona va ti ngadi va txi rendera ngu kuthumisa mabhanku, nguko va womba ti to ka dibhanku sempre ku ni wukhalo wo khalahatsha mmwani m’thu.

Ni tshumete ni va ni lungelo yo wona nzila yi Jehovha a vhunako ngu yona m’thu ti to e kula ngu didhawa da moya. Vaphya vo tala khe África va txi ni xamatisa ngutu nguko vona va txi tiningela kasi ku ve gondiswa ngu sengeletano ya Jehovha, vona va amukete wutixamuleli wa hombe Bhetele kumweko ni mabanzani. Mabanza o tala ma tsanisilwe ngutu ngu vawoneleli va sigava vavaphya va kona ditikoni mule kutala kwawe va ti txhadhile. Mipatwa yiya yi sawute kuleka litsako ali li tiswako ngu kuva ni vanana, kasiku ve engetela mthumo wawe ka Jehovha hambi ku ti karatako nguko vathu vo tala kupata ni maxaka awe va lava ti to ve veleka vanana.

Msana ka 52 wa malembe ni nga heta ni txi thumela África ni khatile kuva ni sikarato sa dihanyo. Se Mmidi wu wu Fumako wu tumelete txikombelo txa Bhetele txa ti to ni yiswa Bhetele ya Grã-Bretanha. Athu kha ha tsaka ngu kuleka txiavelo txathu atxi txi hi nga ti txi randa ngutu, kambe Bhetele ya Grã-Bretanha ya hi khatalela ngutu kukumbani kwathu.

Na tsaniseka ti to kuva ni di tumelete Jehovha ti to e kongomisa tinzila tangu txi vile txisungo txa txinene atxi ninga maha. I di ku ni ti ko themba mapimo a mina ni pune kha ni tizivi ti to mthumo awu ni nga txi lava kumaha wu di ni hokisile hani. Kambe Jehovha a txi tiziva ngu kale ati ni nga txi ti lava i ku ‘kululamisa tinzila tangu.’ (Mav. 3:5, 6) Kota mphya ani ni txi tsakiswa ngutu ngu kulava kugonda nzila yo thuma ka khampani ya hombe. Hambi keto sengeletano ya Jehovha yi ni ningile mthumo ngu didhawa da moya awu wu nga txi ni tsakisa ngutu. Ngu toneto, kwangu kuthumela Jehovha ti ni maha ni si txhotelwi ngu txilo.