Dibhuku da kale a di se di lerekako
Dibhuku diya da Ein Gedi di si lereki kala 1970. Kuthumisa tekenolojiya ya 3 D scanning ti kotekile kulera ti ti nga bhalwa ti patako mibhalo ya dibhuku da Levhi, yimwani yi kombisako ditina da Txizimu
NGU 1970, vaphandi va silo sa txikale va tumbute dibhuku da kale adi di nga ti hyite khe Ein Gedi ka ditiko da Israyeli hafuhi ni linene la Mar Morto. Dibhuku donedo va di mani mbimo yi va nga txi kela-kela marumbi a disinagoga adi di nga ti hisitwe mbimo yi ku nga loviswa didhoropa kona mu ka dilembe da 700 ka mbimo ya Jesu. Dibhuku donedo ti si koteki ku dilera nem hambi ku di tula nguko di ti karate. Kambe, ngu mbimo ti kotekile ku dilera ngu kuthumisa tekenolojiya ya 3 D scanning. Se ngu kuvhunwa ngu mitxhini yo kuwula mifota ti kotekile kutshumela ti lerwa ti ti nga bhalwa.
Se ngu tihi va nga ti mana ti di bhatwe? Dibhuku donedo i di mibhalo ya Bhiblia. Ka timwani ti ti nga ti bhatwe ti txi pata tindimana to khata ta dibhuku da Levhi. Tindimana timwani ti di ni ditina da Txizimu di nga kombiswa ngu maletera a Txihebheru a Tetragrama. Ti woneka nga dibhuku donedo di di bhatwe kona mu ka dilembe da wu 50 kala 500 ka mbimo ya Jesu, se eto ti maha ku dibhuku diya da Bhiblia ya Txihebheru di va dona da kale ngutu msana ka Rolos do Mar Morto. Gil Zohar a wombile tiya ka Jornal ya The Jerusalem Post mayelano ni dibhuku diya: “Na ti si se koteka kulera dibhuku diya da Ein Gedi, kupindile mu ka 1000 wa malembe ku si se tumbulwa mabhuku mamwani a kale ngutu, nguko msana ku txo ziwa Rolos do Mar Morto i ku da dilembe da 100 ka mbimo ya Jesu ni mabhuku ya Códices de Alepo yi yi nga bhalwa kona mu ka dilembe da 1000 ka mbimo ya Jesu.” Vaxolisisi va womba to dibhuku diya di ti veka ha kubasani ta ku mibhalo ya Torá kha ya txitxwa ngu kutsimbila ka mbimo ni ku vabhali kha va maha tiphazamo ko bhala.